Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Κατά το Βυζαντινό Δίκαιο ο γάμος ήταν «ανδρός και γυναικός συνάφεια και συγκλήρωσις του βίου παντός θείου τε και ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία»(ορισμός του Ρωμαίου νομοδιδάσκαλου Modestinus) Ο γάμος, δηλαδή, σημαίνει: Α) ανδρός και γυναικός συνάφεια (μονογαμία) Β) συγκλήρωσις του βίου παντός (το αδιάσπαστο της ένωσης) Γ) θείου δικαίου κοινωνία (στενότατη ηθική κοινωνία των συζύγων) Δ) κοινωνία ανθρωπίνου δικαίου (ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ ανδρός και γυναικός)

Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ηλικία γάμου για τα κορίτσια ήταν τα 12 ή 13 έτη και για τα αγόρια τα 14 ή 15. Η αιτία που κρινόταν κατάλληλη για γάμο μια τόσο μικρή ηλικία ήταν η μεγάλη θνησιμότητα της εποχής. Το λόγο για την επιλογή του συζύγου είχε ο πατέρας. Αργότερα, με τη νομοθεσία των Ισαύρων (8ος-9οςαι.) – για την ισχυροποίηση του οικογενειακού θεσμού – απαιτείται η συγκατάθεση και των δύο γονέων για τη σύναψη γάμου, κάτι που ισχύει μέχρι την εποχή των Μακεδόνων (10ος αι.). Ο σκοπός του γάμου ήταν η τεκνοποίηση. Γι αυτό και η νομοθεσία επέτρεπε τη λύση γάμων που παρέμεναν στείροι. Οικονομική βάση της νέας οικογένειας ήταν η προίκα της γυναίκας.

Λαϊκός γάμος - τελετουργικό Πριν από την τέλεση του γάμου γινόταν στολισμός του νυφικού θαλάμου (=παστός). Το μυστήριο του γάμου γινόταν νύχτα, πάντα Κυριακή, με παρουσία δαδούχων και μουσικών (από τον 4ο αι. με παρουσία ιερέα κι από τον 9οαι. υποχρεωτικά σε ναό). Όλοι έπρεπε να φοράνε τα καλύτερα ρούχα τους, καθαρά και όχι μαύρα, όπως αναφέρει και ο Ι. Χρυσόστομος παραπέμποντας στην Αγία Γραφή. Η νύφη εμφανιζόταν λαμπροστολισμένη, καλυμμένη με πέπλο από το κεφάλι έως τα πόδια. Κατά τη διάρκεια του μυστηρίου το ζευγάρι συμμετείχε στη Θεία Ευχαριστία, για να αποκτήσει η ένωση ιερότητα.

Λαϊκός γάμος - τελετουργικό Οι καλεσμένοι έριχναν στους μελλόνυμφους σουσάμι ή κριθάρι για πολυγονία. Μετά το γάμο η νύφη πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού και ακολουθούσε ολονύκτιο συμπόσιο, όπου οι γυναίκες έτρωγαν χωριστά από τους άντρες, προσέφεραν δώρα, έψαλλαν και τραγουδούσαν τα επιθαλάμια. Τότε ο γαμπρός αντίκριζε για πρώτη φορά τη νύφη. Την επομένη, γινόταν το παραξύπνημα των συζύγων από συγγενείς και φίλους, οι οποίοι έψαλλαν τα ανάλογα άσματα. Παράλληλα εξέθεταν το χιτώνα της νύφης σε κοινή θέα ως πειστήριο της παρθενίας της· σε αντίθετη περίπτωση, ο σύζυγος θεωρούσε τον εαυτό του προσβεβλημένο και είχε το δικαίωμα να πάρει διαζύγιο. Οι γαμήλιες διασκεδάσεις διαρκούσαν επτά ημέρες. Μετά το πέρας αυτών, ο ιερέας διάβαζε την ευχή λύσης του παστού και η όλη γαμήλια διαδικασία έπαιρνε τέλος. Στέφανα γάμου, 10ος αιώνας

Λαϊκός γάμος – νομοθετικές ρυθμίσεις Ο γάμος γινόταν πάντα μεταξύ δύο ομόθρησκων ατόμων, με εξαίρεση τα βασιλικά συνοικέσια. Απαγορευόταν ο γάμος ανάμεσα σε άτομα διαφορετικών τάξεων, κανόνας που χαλαρώνει επί Ιουστινιανού (6ος αι.). Ο 1ος γάμος ήταν ιερός και απαραβίαστος, ο 2ος θεωρούνταν ευπρεπής μοιχεία και ο 3ος πολυγαμία. Ο γάμος σε χήρα δεν επιτρεπόταν, αν δεν είχε περάσει ένας χρόνος από το θάνατο του συζύγου της. Απαγορευόταν ο γάμος με μοναχή ή ασκήτρια. Ο Λέων ο ΣΤ΄ ο Σοφός (9ος αι.) κατέστησε υποχρεωτική την ευλογία του γάμου από την Εκκλησία.

Βασιλικός γάμος Η εύρεση νύφης για τον αυτοκράτορα ή τον διάδοχο αποτελούσε μια από τις μέριμνες των ανακτόρων. Τα βασικά χαρακτηριστικά που όφειλε να συγκεντρώνει η μέλλουσα αυγούστα ήταν: ανυπέρβλητη ωραιότητα, παρθενία, ευγένεια καταγωγής και άμεμπτη ηθική. Οι αυτοκρατορικές θυγατέρες παντρεύονταν συνήθως παιδιά ευγενών, στρατηγών ή αξιωματούχων, στους οποίους αποδίδονταν διάφοροι τίτλοι πριν από το γάμο προς εξύψωση της κοινωνικής τους θέσης. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που το κάλλος υπερκέραζε την ευγενική καταγωγή (π.χ. η σύζυγος του Ιουστινιανού, Θεοδώρα και η σύζυγος του Ρωμανού Β’, Θεοφανώ). Η βυζαντινή βασίλισσα δεν ήταν απλά και μόνο σύντροφος και συνεργάτιδα του αυτοκράτορα. Από τη στιγμή που ανέβαινε στο θρόνο αποκτούσε πλήρη ηγεμονική εξουσία και πολύ συχνά διαδραμάτιζε σπουδαιότατο πολιτικό ρόλο. Ο βασιλικός γάμος, το στεφάνωμα, τελούνταν συνήθως στην Αγία Σοφία. Η τελετή ήταν μεγαλοπρεπής. Οι μελλόνυμφοι φορούσαν διάλιθα χρυσοκέντητα φορέματα. Παρόντες ήταν, εκτός από τους συγγενείς, οι παράνυμφοι, η Σύγκλητος, αυλικοί και ορισμένοι πατρίκιοι. Το γάμο ευλογούσε ο Πατριάρχης.

Ξενιτεμένες βυζαντινές Πριγκίπισσες Βασιλικός γάμος Ο αυτοκρατορικός γάμος συνοδευόταν από σειρά δώρων του αυτοκράτορα προς τους υπηκόους του. Για πολλές μέρες στρώνονταν τραπέζια, αποφυλακίζονταν κατάδικοι, πληρώνονταν λύτρα για την απελευθέρωση αιχμαλώτων, οργανώνονταν χοροί, ιππικοί αγώνες, παραστάσεις. Αρκετοί αυτοκρατορικοί γόνοι παντρεύτηκαν ετερόθρησκους, συχνά για πολιτικούς λόγους (από τον 8ο αι.). Πριν από το γάμο προηγούνταν τα σπόνζα (=μνηστεία) και βάπτισμα για ετερόθρησκη νύφη. Ξενιτεμένες βυζαντινές Πριγκίπισσες «Στην πολιτική δράση των βυζαντινών ξεχωριστή θέση έχουν οι γυναίκες- πριγκίπισσες, που πήγαιναν σε μακρινές χώρες για να γίνουν γυναίκες των αρχηγών ή των αρχόντων τους. Η θυσία αυτών των γυναικών, που άφηναν το θαύμα του Βοσπόρου και τον πλούτο της βυζαντινής αυλής για να πάνε σε ξένες και συχνά αφιλόξενες χώρες ήταν πολύ μεγάλη. Πήγαιναν όμως. Και άπειρες φορές η στάση τους και η δική τους θυσία έσωσε τη Θεοφύλακτη Πόλη από ολόκληρες βαρβαρικές επιδρομές». Ρόζα Ιμβριώτη, Η γυναίκα στο Βυζάντιο

Σύμφωνα με το βυζαντινό δίκαιο* Το βαρύτερο έγκλημα ήταν η ανηθικότητα και προσβολή του γάμου, η μοιχεία (μοιχεία στο Βυζάντιο συνιστούσαν οι εξώγαμες σχέσεις με έγγαμη γυναίκα) . Η ποινή μιας μοιχαλίδας ήταν να κλειστεί σε μοναστήρι, αλλά και βαριές περιουσιακές κυρώσεις. Κατά το δίκαιο της Εκλογής (Ίσαυροι) επιβαλλόταν και στους 2 συνενόχους ακρωτηριασμός της μύτης, ενώ αργότερα προστέθηκε μαστίγωση και κούρεμα. Αν ο γάμος ήταν απαγορευμένος από το νόμο (π.χ. γάμος μοναχής), τότε θεωρούνταν εξώγαμη σχέση. * Νόμοι Ιουστινιανού, Ισαύρων, Μακεδονικής δυναστείας

Σύμφωνα με το βυζαντινό δίκαιο Αν ένας άνδρας, ακόμη και έγγαμος, δημιουργούσε ερωτικό δεσμό με μη έγγαμη γυναίκα, η σχέση αυτή χαρακτηριζόταν γενικώς ως πορνεία. Μια πορνική σχέση δεν ήταν οπωσδήποτε αξιόποινη ως τον 6ο αι., όταν η επίδραση της Εκκλησίας έγινε εντονότερη. Αν επρόκειτο για το αυλικό περιβάλλον, πολύ περισσότερο για τον ίδιο τον αυτοκράτορα, το νομικό σύστημα παρέλυε. 

Λόγοι διαζυγίου Για τη γυναίκα : η μοιχεία , η μη εκτέλεση συζυγικών καθηκόντων, η παραφροσύνη, η «αφάνεια» (=απουσία) χωρίς ειδήσεις για διάστηµα µεγαλύτερο της πενταετίας. Για τον άντρα, εκτός των άνωθεν : η κατηγορία για πορνεία, η επιβουλή της ζωής του. Τη διαζευγμένη γυναίκα όφειλαν να φροντίζουν οι συγγενείς της, αν είχε, με ανταμοιβή την περιουσία της. Το συναινετικό διαζύγιο ίσχυε στο Βυζάντιο, εφόσον οι τέως σύζυγοι έμπαιναν σε μοναστήρι, ως το 10ο αι. όπου και καταργείται.

Επιμέλεια Γεωργία Χουσμεκιάρη