Γιάννης Κυριόπουλος, Κατερίνα Μυλωνά Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Οικονομικές Επιπτώσεις από τη Γήρανση του Πληθυσμού στην Υγεία και τις Υπηρεσίες Υγείας Γιάννης Κυριόπουλος, Κατερίνα Μυλωνά Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας

Περίγραμμα Εισαγωγή Εννοιολογικές προσεγγίσεις Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Δημογραφική Γήρανση και Υγεία Συσχέτιση Δαπάνης, Προσδόκιμου Ζωής και Δημογραφικής Γήρανσης Τρίτη Ηλικία και Χρησιμοποίηση των Υπηρεσιών Υγείας Τρίτη Ηλικία και Δαπάνη Υγείας Επαναδιαπραγμάτευση της Πολιτικής Υγείας στην Τρίτη Ηλικία

Εισαγωγή Η βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας και η αλματώδης εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, επέφεραν σημαντικές ανακατατάξεις στη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε συνδυασμό με τους διαρκώς μειούμενους δείκτες γονιμότητας οδηγεί στην ανασύνθεση της ηλικιακής πυραμίδας. Ως εκ τούτου, η μείωση του ενεργού πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού και η αύξηση των εξαρτημένων ομάδων που τίθενται εκτός παραγωγικής διαδικασίας, επιδρά πολύπλευρα στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον.

Εισαγωγή Η μεγάλη οικονομική σημασία των βασικών δημογραφικών μεταβλητών (γονιμότητα, προσδόκιμο ζωής και μετανάστευση) έγκειται στην επίδρασή τους στο σχετικό μέγεθος του εργατικού δυναμικού στο σύνολο του πληθυσμού. Η αύξηση του πραγματικού ποσοστού εξάρτησης-γήρατος, στον ενεργό πληθυσμό (15 έως 64 ετών) θέτει πολύπλοκα ερωτήματα σχετικά με την αύξηση της δαπάνης υγείας, τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, την ισορροπία των συστημάτων ασφάλισης και την επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών.

Εννοιολογικές προσεγγίσεις Δημογραφική Γήρανση Ως δημογραφική γήρανση ορίζεται η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων, δηλαδή του μη ενεργού πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών στο σύνολο του πληθυσμού και η προς τα άνω μετατόπιση της ηλικιακής διάρθρωσης της κοινωνίας

Εννοιολογικές προσεγγίσεις Αιτίες Δημογραφικής Γήρανσης Η δημογραφική γήρανση προκαλείται κυρίως από δύο συνιστώσες τη μείωση της θνησιμότητας τη μείωση των δεικτών γονιμότητας Πηγή: Preston SH, Himes C, Eggers M. Demographic conditions responsible for population aging, Demography. 1989 Nov;26(4):691-704.

Διάγραμμα 1. Η Δημογραφική/Επιδημιολογική Μεταβολή

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Πίνακας 1. Εξέλιξη Προσδόκιμου Ζωής στην Ελλάδα και τον Κόσμο Ελλάδα Κόσμος Περισσότερο Αναπτυγμένες Χώρες Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες Ελάχιστα Αναπτυγμένες Χώρες 1950-1955 65,9 46,6 66,0 41,7 36,4 1970-1975 72,3 58,2 71,3 56,6 44,4 2000-2005 78,1 66,4 75,8 66,6 55,9 2020-2025 81,4 71,1 79,7 71,5 61,2 2045-2050 84,2 75,5 82,8 75,9 68,5 Πηγή: United Nations, World Population Prospects. 2008 Revision Population Database

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Πίνακας 2. Εξέλιξη Ποσοστού Γονιμότητας στην Ελλάδα και τον Κόσμο Ελλάδα Κόσμος Περισσότερο Αναπτυγμένες Χώρες Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες Ελάχιστα Αναπτυγμένες Χώρες 1950-1955 2,9 4,9 2,8 5,9 6,6 1970-1975 2,32 4,3 2,2 5,0 6,7 2000-2005 1,28 2,7 1,6 2,6 4,8 2020-2025 1,51 2,3 1,7 2,1 3,5 2045-2050 1,76 2,0 1,8 1,9 2,4 Πηγή: United Nations, World Population Prospects. 2008 Revision Population Database

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Πίνακας 3. Ποσοστό εξάρτησης γήρατος στην ΕΕ (65+/15-64), 2008-2060 2008 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2008-2060 Ελλάδα 27,8 28,2 32,8 38,5 48,2 57,0 57,1 29,3 ΕΕ-25 25,6 26,1 31,3 38,4 45,6 50,2 53,0 27,4 Ισπανία 24,1 24,4 34,3 46,4 58,7 59,1 34,9 Ιταλία 30,5 31,0 35,5 42,4 54,1 59,2 59,3 28,9 Πορτογαλία 25,9 26,6 30,7 36,6 44,6 54,8 28,8 Γερμανία 30,3 31,2 35,3 46,0 54,7 56,4 Γαλλία 25,3 25,8 39,0 44,0 44,7 45,2 19,9 Πηγή: European Commission, “The 2009 Ageing Report, European Economy, 2/2009

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Πίνακας 4. Ποσοστό Εξάρτησης Γήρατος, 1960-2030 38,5 Πηγή: Jacobzone S, Cambois E., Robine J.M., Is the Health of Older Persons in OECD Countries Improving Fast Enough to Compensate for Population Ageing?, OECD Economic Studies No 30, 2000/I.

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Διάγραμμα 4. Ποσοστό ατόμων 65+ στο σύνολο του πληθυσμού ανά χώρα Πηγή: Grammenos S., Implications of Demographic Ageing in the Enlarged EU in the Domain of Quality of Life, Health Promotion and Health Care, 2005

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Διάγραμμα 5 Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Διάγραμμα 5. Ηλικιακή πυραμίδα Ελλάδας 2030, (ενδιάμεσο σενάριο)

Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Διάγραμμα 6 Σύγχρονες Δημογραφικές Εξελίξεις Διάγραμμα 6. Ηλικιακή πυραμίδα Ελλάδας 2050, (ενδιάμεσο σενάριο)

Δημογραφική Γήρανση και Υγεία Αύξηση Δαπάνης Υγείας Ο τομέας υγείας αντιστοιχεί στο 9,7% του ΑΕΠ και ο ρυθμός αύξησης υπερβαίνει συστηματικά τον αντίστοιχο ρυθμό ανάπτυξης. Μελέτες έχουν αποδείξει την οριακή επιρροή της γήρανσης στη δαπάνη υγείας, η οποία κυμαίνεται από 0,3%-0,8% του ετήσιου ρυθμού αύξησης της δαπάνης υγείας. Ωστόσο, παρατηρείται αύξηση της κατά κεφαλή δαπάνης για τους ηλικιωμένους συγκριτικά με τις άλλες ομάδες του πληθυσμού. Κατά συνέπεια, η επανεξέταση της επίδρασης της ηλικίας στη δαπάνη υγείας και ο επανακαθορισμός του ρόλου του ηλικιακού παράγοντα στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της χρηματοδότησης του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, κρίνονται αναγκαία. Πηγή: Mendelson, DN and Schwartz WB., (1993). The effects on ageing and population growth on health care costs. Health Affairs; 12:119-143 Gerdthman UG., (1993). The Impact of aging on health care expenditure in Sweden. Health Policy; 24: 1-8

Αύξηση Δαπάνης Υγείας Διάγραμμα 7. Η Δαπάνη υγείας στις χώρες του ΟΟΣΑ Πηγή: OECD Health Data, 2009.

Παράγοντες που επηρεάζουν τη δαπάνη υγείας από μέρους της ζήτησης και της προσφοράς Πηγή: European Economy. Projecting future health care expenditure at European level: drivers, methodology and main results, European Commission, July 2010.

Συσχέτιση Δαπάνης, Προσδόκιμου Ζωής και Δημογραφικής Γήρανσης Η ηλικία μολονότι αποτελεί ένα χρήσιμο επιδημιολογικό δείκτη, δεν είναι καθοριστικός αιτιώδης παράγοντας και σταθερά σημαντική επεξηγηματική μεταβλητή για την αύξηση της δαπάνης (1) Οι εξισώσεις κινδύνου που βασίζονται μόνο στους παράγοντες ηλικία και φύλο, τυπικά μπορούν να εξηγήσουν λιγότερο από το 3% των αποκλίσεων στη χρήση των υπηρεσιών υγείας και στο κόστος (2) Πηγή: (1) Getzen TE, 1992, Gerdtham et al, 1998, 1992, Hitiris T., Posnett J., 1992, O’Connell J, 1996, Palangkaraya A. and Yong J., 2009, Martinis et al, 2006, Castles, 2000 (2) Van de Ven W and Ellis R., 2002, ‘Risk adjustment in competitive health schemes markets’ in Culyer & Newhouse (eds) Handbook of Health Economics (Amsterdam Elsevier)

Συσχέτιση Δαπάνης, Προσδόκιμου Ζωής και Δημογραφικής Γήρανσης Η πρόσφατη βιβλιογραφία σε διεθνές επίπεδο επανακαθορίζει και απομυθοποιεί την καθολική ισχύ του κανόνα της άμεσης συσχέτισης ηλικίας και δαπάνης, καθώς προσθέτει, - τη συνιστώσα της κατάστασης της υγείας και του βαθμού ανικανότητας των ηλικιωμένων στη συνάρτηση της υγειονομικής δαπάνης και -τη δαπάνη εκείνη η οποία σχετίζεται με την εγγύτητα στο θάνατο Πηγή: Palangkaraya A. and Yong J., (2009), Population ageing and its implications on aggregate health care demand: empirical evidence from 22 OECD countries. International Journal of Health Care finance Econ. 9: 391-402 Stearns, S. C., & Norton, E. C. (2002). Time to include time to death? The future of health care expenditure predictions. Trangle Health Economics Working Paper Series, # 4, University of North Carolina at Chapel Hill. O’ Connel, J. (1996). The relationship between health expenditures and the age structure of the population in OECD countries. Health economics, vol.5: 573-578 Seshamani M. and Gray, A. (2004). Time to death and health expenditure: an improved model for the impact of demographic change on health care costs. Age and Ageing vol.33: 556-561 Lubitz, J. (1993,). Trends in Medicare payments in the last year of life. The New England Journal of Medicine, 328: 1092-96 Stooker et al, (2001). Costs in the last year of life in the Netherlands. Inquiry, 38: 73-80

Συσχέτιση Δαπάνης, Προσδόκιμου Ζωής και Δημογραφικής Γήρανσης Το κόστος διαχείρισης των ασθενών στο τέλος της ζωής τους, δηλαδή το κρίσιμο εκείνο χρονικό διάστημα πριν από το θάνατο, αποτελεί τον κρίσιμο εκείνο παράγοντα που επισύρει αύξηση της υγειονομικής δαπάνης Πηγή: Lubitz & Riley, 1993, Lubitz et al. 1995, O’ Connel, 1996, Felder et al. 2000, Spillmann & Lubitz, 2000, Hogan et al. 2001, Stooker et al, 2001, Hoover et al. 2002, Sterms and Norton, 2002, Seshamani & Gray, 2004, Serup-Hansen et al. 2002, Stearn et al. 2004, Schulz & Leidl König, 2004, Breyer et al., 2006, Palangkaraya A. and Yong J., 2009

% νοσοκομειακή δαπάνη στο τελευταίο έτος ζωής Συσχέτιση Δαπάνης, Προσδόκιμου Ζωής και Δημογραφικής Γήρανσης Πίνακας 5. Το παράδειγμα της Αγγλίας 2002 2026 Ηλικιακή Ομάδα % νοσοκομειακή δαπάνη στο τελευταίο έτος ζωής % δαπάνες 0-4 0.03 1.54 0.02 1.02 5-15 0.01 0.65 0.44 16-44 0.09 3.83 0.07 3.10 45-64 0.56 18.97 0.47 16.48 65-74 2.53 43.06 1.68 36.81 75-84 6.24 55.94 4.63 51.44 85+ 15.90 64.63 13.47 63.04 Σύνολο 28.88 27.98 Πηγή: Seshamani and Gray, Time to Death and Health Expenditure: an improved model for the impact of demographic change on health care costs, Age and Ageing, 2004: 33: 556-561

Δημογραφική Γήρανση και Υγεία Ωστόσο, η επιμήκυνση της ζωής και οι αλλαγές στο επιδημιολογικό και νοσολογικό πρότυπο δεν συνοδεύονται και από κέρδη σε υγιή έτη ζωής (Healthy Life Years, HLY), καθώς με την ηλικία αυξάνεται η επίπτωση των χρόνιων παθήσεων (διαβήτης, ρευματισμοί, καρδιακές παθήσεις) και των εκφυλιστικών νόσων του νευρικού συστήματος (άνοια και νόσος του Alzheimer), του κινητικού συστήματος, της όρασης και η εμφάνιση νεοπλασμάτων. Πηγή: Thorpe ΚΗ and Howard, DH (2006). “The rise in spending among Medicare beneficiaries: the role of chronic disease prevalence and changes in treatment intensity.” Health Aff airs 25(5):w378-88. Van Oyen H. Living longer healthier lives, comments on the changes in life expectancy and disability free life expectancy in the European Union since 1995. In: Robine J-M, Jagger C, van Oyen H, et al, eds. Are we living longer healthier lifes in the EU? Disability-free life expectancy (DFLE) in EU countries from 1991 to 2003 based on the European Household Panel (ECHP) EHEMU Technical Report 2. Montpellier: EHEMU; 2005: 1–29.

Διάγραμμα 8. Χρόνιες παθήσεις στα άτομα άνω των 70 ετών

Τρίτη Ηλικία και Χρησιμοποίηση των Υπηρεσιών Υγείας Βασικό χαρακτηριστικό της κατανάλωσης υπηρεσιών υγείας από τους ηλικιωμένους είναι κυρίως η χρήση υπηρεσιών περίθαλψης και θεραπείας και όχι υπηρεσιών πρόληψης, με έμφαση στην ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη και την αυξημένη συχνότητα ιατρικών επισκέψεων, ημερών νοσηλείας και χρήσης δαπανηρής ιατρικής τεχνολογίας

Τρίτη Ηλικία και Χρησιμοποίηση των Υπηρεσιών Υγείας Το τμήμα του πληθυσμού άνω των 65 ετών έχει υψηλότερη κατανάλωση υγειονομικών υπηρεσιών στη χώρα μας (3.0:1 έως 4.1:1) σε σχέση με τη συνολική κατανάλωση ή/και ακόμα σε σύγκριση με την ιατρική κατανάλωση του πληθυσμού 0-65 ετών (5.0:1 έως 8.0:1). Η υψηλή νοσηρότητα των ηλικιωμένων ατόμων, η πολλαπλότητα των νοσημάτων, η σοβαρότητα και ο χρόνιος χαρακτήρας των παθολογιών που συνδέονται με την ηλικία, και συχνά η εξάρτησή τους από άλλα άτομα ή υπηρεσίες, αποτελούν τους παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν αυτή την κατανομή των δαπανών ανά ηλικιακή ομάδα

Τρίτη Ηλικία και Δαπάνη Υγείας Το μισό περίπου από το εργασιακό φορτίο ενός νοσοκομείου οφείλεται στη χρήση υπηρεσιών υγείας από ηλικιωμένα άτομα, σε όρους μέτρησης κλίνες/ημέρα(1), ενώ η κατά κεφαλή κατανάλωση υγειονομικών υπηρεσιών από ηλικιωμένους είναι 3-5 φορές μεγαλύτερη συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό (2) Στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ η δαπάνη για την υγεία ατόμων άνω των 65 ετών, σε σύγκριση με τα άτομα ηλικίας κάτω των 65 ετών, είναι 4,3 φορές μεγαλύτερη, ενώ για τα άτομα των 75 ετών είναι 5,9 φορές μεγαλύτερη (OECD 1990)(3) Πηγή: (1) McKee M, Healy J. Pressures for change. In: McKee M., Healy J (eds). Hospitals in a changing Europe. Buckingham, open University Press, 2002, pp36-85 (2) Casey B et al. Policies for an ageing society: recent measures and areas for further reform. Paris, OECD, 2003 (3) OECD, Health Systems in Transition: The Search of Efficiency. Paris

Διάγραμμα 9. Η επίδραση της ηλικίας στην ατομική δαπάνη υγείας

Τρίτη Ηλικία και Δαπάνη Υγείας Η μαθηματική έκφραση της σχέσης ηλικίας πληθυσμού και της δαπάνης για ιατρική φροντίδα προκύπτει από την ακόλουθη εξίσωση HEi = hei x qi x ni Όπου i ομάδα ηλικίας και Hei ιατρική δαπάνη για την ομάδα i hei, ιατρική δαπάνη ανά μονάδα υπηρεσιών ανά ασθενή της ομάδας i, qi ετήσιος αριθμός μονάδων υπηρεσιών ανά ασθενή της ομάδας i και ni, ο αριθμός προσώπων της ηλικιακής ομάδας i

Τρίτη Ηλικία και Δαπάνη Υγείας H αυξημένη δαπάνη για τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων προέρχεται από την παραδοχή ότι επιδρούν συνδυαστικά οι παράμετροι qi και ni, δηλαδή του αυξημένου αριθμού των ηλικιωμένων και της χρόνιας διάρκειας και της πολυπλοκότητας των ασθενειών που τους προσβάλλουν και κατά συνέπεια της αυξημένης χρήσης των πόρων του συστήματος

Διάγραμμα 10. Κόστος γήρανσης στην Ευρώπη των 27 Κόστος Γήρανσης Διάγραμμα 10. Κόστος γήρανσης στην Ευρώπη των 27 Πηγή: The economic consequences of ageing populations: projections for the EU27 Member States (2009 Ageing Report), Report of the Economic Policy Committee and the European Commission (Directorate General for Economic and Financial Affairs), 2009

Διάγραμμα 11. Χώρες της ΕΕ με υψηλό κόστος γήρανσης Κόστος Γήρανσης Διάγραμμα 11. Χώρες της ΕΕ με υψηλό κόστος γήρανσης Πηγή: The economic consequences of ageing populations: projections for the EU27 Member States (2009 Ageing Report), Report of the Economic Policy Committee and the European Commission (Directorate General for Economic and Financial Affairs), 2009

Πίνακας 8. Κόστος Γήρανσης (% του ΑΕΠ) Συντάξεις Υγεία Μακροχρόνια Φροντίδα Σύνολο 2007 2060 Βέλγιο 9,9 14,7 7,6 8,8 1,5 2,9 26,5 33,4 Βουλγαρία 8,3 11,3 4,7 5,4 0,2 0,4 16,5 20,2 Τσέχικη Δημοκρατία 7,7 11,0 6,2 8,4 0,3 0,7 17,9 23,4 Δανία 9,1 9,2 5,9 6,9 1,7 3,2 24,8 27,4 Γερμανία 10,5 12,8 7,4 1,0 2,4 23,6 28,4 Εσθονία 5,6 4,9 6,1 0,0 0,1 14,3 Ιρλανδία 5,2 5,8 0,9 2,2 17,3 26,2 Ελλάδα 11,7 24,1 5,0 6,4 1,4 3,6 22,0 37,9 Ισπανία 15,1 7,2 0,5 19,3 28,3 Γαλλία 13,0 14,0 8,2 9,4 28,5 31,2 Ιταλία 13,6 3,0 26,0 27,6 Κύπρος 6,3 17,7 2,7 3,3 15,4 Λετονία 5,5 5,1 3,5 4,1 13,2 Λιθουανία 6,8 11,4 4,5 1,1 15,8 21,2 Λουξεμβούργο 8,7 23,9 7,0 3,4 20,0 38,0 Ουγγαρία 10,8 13,8 5,7 0,6 21,6 25,7 Μάλτα 13,4 8,0 2,6 18,2 Ολλανδία 6,5 4,8 8,1 20,5 29,9 Αυστρία 12,7 1,3 2,5 25,9 29,0 Πολωνία 11,6 4,0 18,1 Πορτογαλία 24,4 27,8 Ρουμανία 6,6 13,1 23,2 Σλοβενία 9,8 18,6 8,5 23,0 35,8 Σλοβακία 10,2 15,2 20,4 Φιλανδία 10,1 1,8 4,4 24,2 30,5 Σουηδία 9,5 27,1 29,7 Ηνωμένο Βασίλειο 9,3 7,5 0,8 18,9 24,0 Νορβηγία 8,9 24,9 33,9 ΕΕ-27 12,6 6,7 23,1 Πηγή: European Commission, “Ageing Report”, 2009

Η Δαπάνη Υγείας για την Τρίτη Ηλικία Η Ελλάδα εμφανίζει συμπτώματα δημογραφικής γήρανσης, καθώς το ποσοστό των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών αναμένεται να φθάσει το 20-25% έως το 2050, από 17% που είναι σήμερα. Η ανησυχητική αυτή πρόβλεψη αμβλύνεται από το ενισχυμένο μεταναστευτικό ρεύμα προς τη χώρα μας.

Διάγραμμα 13. Συσχέτιση δαπάνης και αύξησης προσδόκιμου ζωής Πηγή: http://ucatlas.ucsc.edu/health/spend/cost_longlife75.gif

Διάγραμμα 14. Κατά κεφαλή δαπάνη υγείας ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα, (1963-1999), ΗΠΑ. Πηγή: E. Meara, C. White, and D.M. Cutler, (2003), “Trends in Medical Spending by Age: 1963–1999” (Unpublished paper, Harvard University,)

Επαναδιαπραγμάτευση της Πολιτικής Υγείας στην Τρίτη Ηλικία Η αύξηση της δαπάνης υγείας δεν προκαλείται από αυτή καθ’ αυτήν τη γήρανση του πληθυσμού, αλλά από τη γήρανση χωρίς καλή υγεία και τον τρόπο διαχείρισης της ασθένειας λίγο πριν το θάνατο. Ως εκ τούτου, η αυξημένη παρατηρούμενη δαπάνη στις ηλικίες +65 αποδίδεται περισσότερο στην έλλειψη οριοθετημένης πολιτικής και διαχείρισης της φροντίδας των ηλικιωμένων και της απουσίας προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της υγείας τους. Πηγή: Getzen T., (1992) Population Aging and the Growth of health Expenditures, Journal of Gerontology; vol.47, No3 S98-104

Επαναδιαπραγμάτευση της Πολιτικής Υγείας στην Τρίτη Ηλικία Η επαναδιαπραγμάτευση της υφιστάμενης πολιτικής και η ανάγκη μειζόνων διαρθρωτικών αλλαγών στον τομέα της διαχείρισης της υγείας των ηλικιωμένων κρίνεται αναγκαία με κύριους στόχους τη σύνδεση της οικονομίας και της κοινωνικής πολιτικής με την αγορά εργασίας και τις πληθυσμιακές πολιτικές αναγκαία

Επαναδιαπραγμάτευση της Πολιτικής Υγείας στην Τρίτη Ηλικία Ως ειδικότεροι στόχοι τίθενται οι εξής, Προώθηση της «υγιούς γήρανσης» Ενίσχυση της πρόληψης, της προαγωγής της υγείας και της εκπαίδευσης για την υγεία σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας και περίθαλψης για τους ηλικιωμένους. Κατάλληλη και συντονισμένη διαχείριση των ολοένα αυξανόμενων χρονίων νοσημάτων, με επίκεντρο τον ασθενή Συμπερίληψη της παρηγορητικής αγωγής στις υπηρεσίες περίθαλψης Ενίσχυση της ιατρικής ειδικότητας της γηριατρικής Δημιουργία ιδρυμάτων κατάλληλων για τη θεραπεία και τη φροντίδα των ηλικιωμένων καθώς και εναλλακτικών δυνατοτήτων κατοικίας. Ενίσχυση εναλλακτικού τύπου φροντίδας των ηλικιωμένων

Βιβλιογραφία Preston SH, Himes C, Eggers M. Demographic conditions responsible for population aging, Demography. 1989 Nov;26(4):691-704. European Commission, “The 2009 Ageing Report, European Economy, 2/2009 The economic consequences of ageing populations: projections for the EU27 Member States (2009 Ageing Report), Report of the Economic Policy Committee and the European Commission (Directorate General for Economic and Financial Affairs), 2009 Jacobzone S, Cambois E., Robine J.M., Is the Health of Older Persons in OECD Countries Improving Fast Enough to Compensate for Population Ageing?, OECD Economic Studies No 30, 2000/I Grammenos S., (2005). Implications of Demographic Ageing in the Enlarged EU in the Domain of Quality of Life, Health Promotion and Health Care. Mendelson, DN and Schwartz WB., (1993). The effects on ageing and population growth on health care costs. Health Affairs; 12:119-143 Gerdthman UG., (1993). The Impact of aging on health care expenditure in Sweden. Health Policy; 24: 1-8 European Economy. Projecting future health care expenditure at European level: drivers, methodology and main results, European Commission, July 2010. Getzen TE, 1992, Population ageing and the growth of health expenditures, Journal of Gerontology; 47(3): 98-104 Gerdtham et al, (1992). An econometric Analysis on health care expenditure: a cross-section study of the OECD countries. Journal of Health Economics; 11: 63-84 Castles, FG, (2000). Population ageing and the public purse: how real is the problem? Canberra, Research School of Social sciences, Australian National University, 2000 Van de Ven W and Ellis R., 2002, ‘Risk adjustment in competitive health schemes markets’ in Culyer & Newhouse (eds) Handbook of Health Economics (Amsterdam Elsevier) Palangkaraya A. and Yong J., (2009), Population ageing and its implications on aggregate health care demand: empirical evidence from 22 OECD countries. International Journal of Health Care finance Econ. 9: 391-402 Stearns, S. C., & Norton, E. C. (2002). Time to include time to death? The future of health care expenditure predictions. Trangle Health Economics Working Paper Series, # 4, University of North Carolina at Chapel Hill. O’ Connel, J. (1996). The relationship between health expenditures and the age structure of the population in OECD countries. Health economics, vol.5: 573-578 Seshamani M. and Gray, A. (2004). Time to death and health expenditure: an improved model for the impact of demographic change on health care costs. Age and Ageing vol.33: 556-561 Lubitz, J. (1993,). Trends in Medicare payments in the last year of life. The New England Journal of Medicine, 328: 1092-96 Stooker et al, (2001). Costs in the last year of life in the Netherlands. Inquiry, 38: 73-80 Lubitz et al. 1995, Longevity and medicare expenditure. New England Journal of Medicine; 332:999-1003 Stooker et al, (2001). Costs in the last year of life in the Netherlands. Inquiry; 38: 73-80 Thorpe ΚΗ and Howard, DH (2006). “The rise in spending among Medicare beneficiaries: the role of chronic disease prevalence and changes in treatment intensity.” Health Affairs 25(5):w378-88. Van Oyen H. Living longer healthier lives, comments on the changes in life expectancy and disability free life expectancy in the European Union since 1995. In: Robine J-M, Jagger C, van Oyen H, et al, eds. Are we living longer healthier lifes in the EU? Disability-free life expectancy (DFLE) in EU countries from 1991 to 2003 based on the European Household Panel (ECHP) EHEMU Technical Report 2. Montpellier: EHEMU; 2005: 1–29. McKee M, Healy J. Pressures for change. In: McKee M., Healy J (eds). Hospitals in a changing Europe. Buckingham, open University Press, 2002, pp36-85 Casey B et al. Policies for an ageing society: recent measures and areas for further reform. Paris, OECD, 2003 OECD, Health Systems in Transition: The Search of Efficiency. Paris OECD, Ageing populations- The social policy implication, 1988 Ηνωμένα Έθνη, World Population Prospects. 2008 Revision Population Database Hitiris T. (1999): “Growth and Containment of Health Care Expenditure in Industrial Countries”, Discussion Paper Series 15, Department of Economics and Related Studies, University of York. Hitiris, T. and Posnett, J. (1992). The determinants and effects of health expenditure in developed countries. Journal of Health Economics. 11, 173-181. Felder S, Meier M, Schmitt H. (2000). Health care expenditure in the last months of life. Journal of Health Economics 19: 679–695. Spillman, BC and Lubitz J., (2000) ‘‘The effect of longevity on spending for acute and long-term care’’, New England Journal of Medicine, 342, pp. 1409-15.Hogan et al. 2001, Hoover et al. 2002, Schulz E, Leidl R, Konig HH. The impact of ageing on hospital care and long-term care--the example of Germany. Health Policy. 2004;67:57–74. Breyer, F. and S. Felder (2006), “Life expectancy and health care expenditures: A new calculation for Germany using the costs of dying”, Health Policy, 75(2): 178-86. Zweifel P, Felder S, Werblow A. 2004. Population ageing and health care expenditure: new evidence on the, red herring. Geneva Papers on Risk and Insurance: Issues and Practice 29(4): 653–667. Zweifel P, Felder S, Meier M. 1999. Ageing of population and health care expenditure: a red herring? Health Economics 8: 485–496. Serup-Hansen, N., J. Wickstrøm and I.S. Kristiansen (2002), “Future health care costs – Do health care costs during the last year of life matter?”, Health Policy, 62: 161-172. Hoover, D.R., S. Crystal, R. Kumar, U. Samamoorhi and J.C. Cantor (2002), “Medical expenditure during the last year of life: Findings from the 1992-1996 Medicare Current Beneficiary Survey”, Health Services Research, 37(6):1625-1642. E. Meara, C. White, and D.M. Cutler, (2003), “Trends in Medical Spending by Age: 1963–1999” (Unpublished paper, Harvard University,)

Ευχαριστώ για την προσοχή σας 40