11ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ενδοκρινείς αδένες

ΑΔΕΝΕΣ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΕΞΩΚΡΙΝΕΙΣ ΜΕΙΚΤΟΙ εκκρίνουν ορμόνες εκκρίνουν ΣΤΟ ΑΙΜΑ οι οποίες αν και φτάνουν σε όλα τα κύτταρα, προκαλούν συγκεκριμένες αντιδράσεις μόνο σε κύτταρα-στόχους π.χ. υπόφυση εκκρίνουν τα προϊόντα τους δια μέσου πόρου είτε ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ είτε ΣΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΚΟΙΛΟΤΗΤΕΣ π.χ. ιδροτοποιοί και σιελογόνοι αδένες έχουν και ΕΞΩΚΡΙΝΗ και ΕΝΔΟΚΡΙΝΗ μοίρα π.χ. όρχεις-ωοθήκες

Ενδοκρινείς αδένες Υποθάλαμος – υπόφυση Επίφυση Θυρεοειδής Παραθυρεοειδής Θύμος Επινεφρίδια Πάγκρεας (μεικτός) Όρχεις και ωοθήκες (μεικτοί)

Ορμόνες Οι ορμόνες (αργή ρύθμιση του οργανισμού) μαζί με το νευρικό σύστημα (γρήγορη ρύθμιση του οργανισμού) ρυθμίζουν την λειτουργία του οργανισμού Η παρουσία τους ή απουσία τους επηρεάζει: Το μεταβολισμό Την εμφάνιση Την συμπεριφορά του ατόμου

Πινακας 11.1

Τρόπος δράσης ορμονών Πεπτιδικές (αμίνες, πρωτεΐνες και πεπτίδια) Ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους χωρίζονται σε 2 κατηγορίες: Πεπτιδικές (αμίνες, πρωτεΐνες και πεπτίδια) Ενώνονται σε υποδοχείς της κυτταρικής μεμβράνης. Στην συνέχεια το σύμπλεγμα ορμόνη – υποδοχέας ενεργοποιεί ένζυμα του κυττάρου προκειμένου να διεξαχθούν οι λειτουργίες του. Στεροειδείς Εισέρχονται ελεύθερα μέσα στο κύτταρο, διότι είναι εξαιρετικά μικρά λιποδιαλυτά μόρια. Στο κυτταρόπλασμα συνδέονται σε ειδικούς υποδοχείς και το σύμπλεγμα ορμόνη-υποδοχέα εισέρχεται στον πυρήνα κι εκεί ενεργοποιεί γονίδια και ακολουθεί πρωτεϊνοσύνθεση Οι ορμόνες αυτές δρουν πιο αργά από τις πεπτιδικές διότι απαιτείται περισσότερος χρόνος για την πρωτεϊνοσύνθεση

Υποθάλαμος -Υπόφυση Ο υποθάλαμος βρίσκεται στο στέλεχος του εγκεφάλου. Ρυθμίζει: Θερμοκρασία σώματος Ισοζύγιο νερού Λειτουργία υπόφυσης Η υπόφυση είναι ο σημαντικότερος αδένας του οργανισμού διότι ρυθμίζει την δράση όλων των άλλων περιφερειακών αδένων Η δράση της ρυθμίζεται από τον υποθάλαμο (σύνδεση νευρικού – ενδοκρινικού συστήματος)

Η υπόφυση χωρίζεται σε 2 λοβούς: Νευρουπόφυση (οπίσθιος λοβός) Αδενοϋπόφυση (πρόσθιος λοβός) Ωκυτοκίνη: (ωδίνες του τοκετού, έκκριση του γάλακτος από τον μαστό). Αντιδιουρητική ορμόνη: (ρυθμίζει την ποσότητα των ούρων. Όταν ο οργανισμός έχει λίγα υγρά, βοηθάει στην κατακράτηση νερού από τα ούρα). Αυξητική ορμόνη: επηρεάζει την ανάπτυξη του οργανισμού Προλακτίνη : ενεργοποιεί την παραγωγή γάλακτος μετά τον τοκετό Θυλακιοτρόπος: στις γυναίκες: έκκριση οιστρογόνων και προγεστερόνης, απελευθέρωση ωαρίου, ενώ στους άντρες: παραγωγή τεστοστερόνης. Ωχρινοτρόπος: (ωορηξία, τεστοστερόνη) Θυρεοειδοτρόπος: (έκκριση θυροξίνης) Φλοιοτρόπος: (ανάπτυξη του φλοιού των επινεφριδίων και την έκκριση ορμονών) Μελανοτροπίνη: (ρυθμίζει την συγκέντρωση μελανίνης)

Αδενοϋπόφυση Η λειτουργία της αδενοϋπόφυσης ελέγχεται από τον υποθάλαμο. Οι ορμόνες που παράγει η αδενοϋπόφυση είναι οι εξής: Αυξητική ορμόνη: επηρεάζει την ανάπτυξη του οργανισμού (περισσότερο μυϊκό ερειστικό σύστημα κατά την παιδική ηλικία) με το που ολοκληρωθεί η ανάπτυξη υπεύθυνη για διατήρηση μεγέθους οργανισμού. Επηρεάζει μεταβολισμό γλυκόζης και λιπών και αυξάνει πρωτεϊνοσύνθεση Υπερέκκριση της, προκαλεί γιγαντισμό ή ακρομεγαλία Υποεκρισσή της, νανισμό

Προλακτίνη : ενεργοποιεί την παραγωγή γάλακτος από τους γαλακτοφόρους αδένες των μαστών αμέσως μετά τον τοκετό Θυλακιοτρόπος: διεγείρει την έκκριση οιστρογόνων και προγεστερόνης και την απελευθέρωση ωαρίου ανά μήνα στις γυναίκες ενώ στους άντρες την παραγωγή τεστοστερόνης από τους όρχεις Ωχρινοτρόπος: συμμετέχει με την θυλακιοτρόπο στην ωορηξία στις γυναίκες ενώ στους άντρες διεγείρει την έκκριση τεστοστερόνης από τους όρχεις Θυρεοειδοτρόπος: διεγείρει την έκκριση θυροξίνης από τον θυρεοειδή αδένα Φλοιοτρόπος: ρυθμίζει την ανάπτυξη του φλοιού των επινεφριδίων και την έκκριση των ορμονών του Μελανοτροπίνη: ρυθμίζει την συγκέντρωση μελανίνης στα χρωματοφόρα κύτταρα

Νευροϋπόφυση Δεν είναι ενδοκρινής αδένας με τη στενή έννοια του όρου. Περιέχει τα άκρα των νευριτών που βρίσκονται στον υποθάλαμο και αποθηκεύει τις ορμόνες που παράγονται από αυτά. Δηλαδή τις: Ωκυτοκίνη: υπεύθυνη για τις ωδίνες του τοκετού πριν την γέννηση του παιδιού καθώς και για την έκκριση του γάλακτος από τον μαστό Αντιδιουρητική ορμόνη: ρυθμίζει την ποσότητα των ούρων. Όταν ο οργανισμός έχει λίγα υγρά εκκρίνεται η ορμόνη αυτή που βοηθάει στην κατακράτηση νερού από τα ούρα (συμπύκνωση)

Επίφυση Αδένας δίπλα στον θάλαμο του εγκεφάλου Γνωστή η ανατομία του (μέγεθος μπιζελιού), λίγα γνωρίζουμε για την φυσιολογία του Εκκρίνει την ορμόνη μελατονίνη (παράγεται στο σκοτάδι ενώ κατά την διάρκεια της ημέρας μειώνεται η παραγωγή της-αίσθημα νύστας) Πιθανόν η μελατονίνη αναστέλλει την έκκριση άλλων ορμονών που ρυθμίζουν τις αναπαραγωγικές διαδικασίες

Θυρεοειδής Είναι δίλοβος Βρίσκεται κάτω από τον λάρυγγα και μπροστά από την τραχεία Παράγει ορμόνες που ρυθμίζουν μεταβολισμό ανάπτυξη οργανισμού δράση νευρικού συστήματος. Αυτές είναι: Θυροξίνη Καλσιτονίνη (κατά την παιδική ηλικία ρυθμίζει τα επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα και την ανάπτυξη του σκελετού

Διαταραχές θυρεοειδή Υπερλειτουργία αδένα έχει ως αποτέλεσμα: Διόγκωση αδένα Αυξημένο μεταβολικό ρυθμό (απώλεια βάρους) Προβολή προς τα έξω των οφθαλμών (εξώφθαλμο) Υπολειτουργία αδένα έχει ως αποτέλεσμα: Όταν εμφανισθεί στην παιδική ηλικία: κρετινισμό (νανισμός και πνευματική καθυστέρηση) Όταν εμφανίζεται κατά την ενηλικίωση: μυξοίδημα (αύξηση βάρους, αδυναμία, νωθρότητα, διόγκωση ιστών προσώπου)

Εξώφθαλμος βρογχοκοίλη Μυξοίδημα Κρετινισμός

Παραθυρεοειδείς αδένες Βρίσκονται πίσω από τον θυρεοειδή (μέγεθος φακής) Από 2 σε κάθε λοβό του θυρεοειδούς (4 συνολικά) Εκκρίνουν παραθορμόνη (ελέγχει την ποσότητα ασβεστίου και φωσφορικών ιόντων στο αίμα) Υπερέκκριση αυτής της ορμόνης προκαλεί εξασθένηση των οστών Υποέκκριση της συνεπάγεται ανεπάρκεια ασβεστίου στο αίμα και αύξηση των νευρικών ώσεων και σπασμών στους μυς (τετανία)

Επινεφρίδια Είναι 2 Ένα πάνω από κάθε νεφρό Χωρίζονται σε 2 περιοχές: Εξωτερική περιοχή: εκκρίνει την αλδοστερόνη (ρυθμίζει την ομοιόσταση νερού, νατρίου και καλίου) και την κορτιζόλη (έχει αντιφλεγμονώδη δράση, επηρεάζει τον μεταβολισμό και συμμετέχει σε διαδικασίες αντιμετώπισης καταστάσεων συναισθηματικής φόρτισης (στρες) Εσωτερική περιοχή : εκκρίνει τις ορμόνες αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη (συμμετέχουν στην αντιμετώπιση καταστάσεων έντονης συναισθηματικής φόρτισης (στρες) και ενεργοποιούν τον οργανισμό (αύξηση καρδιακού και μεταβολικού ρυθμού, της αναπνοής και της αρτηριακής πίεσης)

Πάγκρεας Μεικτός αδένας: Βρίσκεται στο πίσω μέρος της κοιλιάς και συγκεκριμένα στην "αγκαλιά" του δωδεκαδακτύλου. Μεικτός αδένας: Η εξωκρινής μοίρα εκκρίνει το παγκρεατικό υγρό (πέψη) Ενδοκρινής μοίρα εκκρίνει τις ορμόνες ινσουλίνη, γλυκαγόνη που ρυθμίζουν την συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα) Οι ορμόνες εκκρίνονται από τα νησίδια Langerhans Α, Β, Δ (Τα Α -> γλυκαγόνη, Τα Β -> ινσουλίνη και Τα Δ -> ορμόνη που αναστέλλει τις προηγούμενες δύο)

Διαταραχές παγκρέατος Σακχαρώδης διαβήτης: [ομάδα κληρονομικών νοσημάτων] αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα  ο ασθενής νιώθει πείνα και δίψα και έχει συχνοουρία. Τύπου Ι : δεν εκκρίνεται ινσουλίνη νεανικός διαβήτης (συνήθως κάτω των 20 ετών) περιοδική χορήγηση ινσουλίνης. Τύπου ΙΙ : (πιο συνηθισμένος) παράγεται ινσουλίνη όμως δεν αναγνωρίζεται από τους υποδοχείς των κυττάρων στόχων (ηπατοκύτταρα) σε άτομα άνω των 40 ετών συνήθως παχύσαρκα αντιμετωπίζεται με ειδική δίαιτα και μερικές φορές με φάρμακα.

Θύμος Έχει σημαντικό ρόλο στο ανοσοποιητικό σύστημα (συντελείται η ωρίμανση Τ- λεμφοκυττάρων)

Όρχεις – Ωοθήκες Παράγουν ορμόνες: τεστοστερόνη – οιστρογόνα, προγεστερόνη αντίστοιχα που παίζουν ρόλο στο αναπαραγωγικό σύστημα