Η παρουσίαση έχει δοκιμαστεί στην τάξη ως εξής: 1. Πρώτη ανάγνωση του ποιήματος με απλό κλικ στις διαφάνειες.[διαφάνειες 2-9] Από την 9η διαφάνεια με το κουμπί ενέργειας οδηγούμαστε στην αρχή του ποιήματος. 2. Δεύτερη ανάγνωση: παραπομπή σε σχόλια με τη βοήθεια των κουμπιών ενεργειών. [όπου δεν υπάρχει κουμπί ενέργειας, απλό κλικ στη διαφάνεια για συνέχεια] Για το σχολιασμό έχει χρησιμοποιηθεί: Ποιητικά Δοκίμια Λυκείου ΣΕΦΕΡΗΣ-ΕΛΥΤΗΣ Ιωάννη Μπάρμπα Εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη 1989

Η ΜΑΡΙΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη - Μα πού γύριζες Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο

Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Χίμαιρας Ριγώνοντας μ ' αφρό τη θύμηση! Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια

- Μα πού γύριζες; Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Σού 'λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους Μ' ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού Και τ' άρωμα των υακίνθων – Μα πού γύριζες

Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα Βότσαλα Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ' έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ' όνομα του Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας. Κορίνα Τσιτσιρίκου Θεοδοσιάδη

Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Δεν Είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι, Κολλάζ του ποιητή Δεν Είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι, Για ν' αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους. Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές Ή για να πας καβάλλα στο μαΐστρο

Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο. Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμα σου.

Α. Καραντώνης: «Το πιο μυστηριακό ερωτικό ποίημα στη νέα μας ποίηση» M. Vitti: «Επειδή το διαπερνά ένα ευδιάκριτο ερωτικό συναίσθημα, διάχυτο απ’ την αρχή ως το τέλος». Το ποίημα έχει φαινομενικά τη μορφή ενός διαλόγου ανάμεσα στον ποιητή και σε μια κοπέλα, τη Μαρίνα, υποτιθέμενο αποδέκτη της ερώτησης. Το β΄ ρηματικό πρόσωπο υποβάλλει την παρουσία ενός προσώπου και τον διάλογο ανάμεσα σ’ αυτό και τον ποιητή: «έχεις ...»

Α΄ ενότητα: στ. 1-10 1ος στίχος: το πρόσωπο δεν προσδιορίζεται ακόμη. Ο πρώτος στίχος υποβάλλει την εικόνα του με απροσδιόριστο περίγραμμα. Την παρουσία τη δίνει συγκεκριμένο χαρακτηριστικό: χείλη «τα χείλη με γεύση τρικυμίας»: η έκφραση συμπλέκει την εικόνα της φύσης σε μια στιγμή της αγριότητάς της και την εικόνα της απροσδιόριστης μορφής με την εξωτερίκευση των συναισθημάτων της σε μια στιγμή της τρικυμισμένης ψυχής της, που τη γεύεται ο ποιητής. Υπερρεαλιστική συμπλοκή εικόνων: επιτρέπει την υποβολή μιας μορφής που δοκιμάζεται από έντονα συναισθήματα – αυτά εξωτερικεύονται με τη στυφή γεύση των χειλιών της. Η γεύση των χειλιών της γνώριμη στον ποιητή. Του έχει δώσει το φιλί της αγάπης.

2ος στίχος: «Μα πού γύριζες;» χρόνος παρελθοντικός ( «έχεις»: χρόνος παροντικός) Ένας προσδιορισμός: «ολημερίς» Επομένως ο χρόνος που διεξάγεται ο υποβαλλόμενος διάλογος είναι μεταγενέστερος της πράξης (χωρίς να προσδιορίζεται) Μπορεί να είναι το τέλος μιας ημέρας Μπορεί και χρόνος μακρότερος που πέρασε από τη στιγμή που αγάπησε ο ποιητής την κοπέλα και την αναπλάθει τώρα ως παρούσα και αποδέκτη των λόγων του. Συγχρόνως η μορφή τοποθετείται και τοπικά: «τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας» πάλι συμφύρονται εννοιολογικά οι λέξεις: σκληρότητα  πέτρα, ρέμβη  άνθρωπος Η κοπέλα γύριζε ολημερίς στους σκληρούς βράχους της θάλασσας ρεμβάζοντας στην απεραντοσύνη της. Η γυναίκα αυτή που σημάδεψε τη ζωή του ποιητή ξεχώριζε για μια τάση φυγής και αυτοσυγκέντρωσης. Ήταν μια προσωπικότητα δυνατή.

3ος στίχος: «αετοφόρος άνεμος» «γύμνωσε τους λόφους» 4ος στίχος: «γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκκαλο» Η έννοια της επέλασης του ανέμου που υποβάλλει η εικόνα των γυμνωθέντων από το φύσημα λόφων – εικόνα νησιώτικου τοπίου που το δέρνουν οι άνεμοι του Αιγαίου μετατίθεται στο φουρτούνιασμα της επιθυμίας που δε μπορεί η γυναίκα να συγκρατήσει, που είναι διαφανής ως τα βάθη της ύπαρξής της, «ως το κόκκαλο»

«επιθυμία»: σφοδρό ερωτικό συναίσθημα  τη μεταμορφώνει σε Χίμαιρα Η εξωτερίκευση αυτή δε γίνεται με το λόγο αλλά με το φιλί (στυφή γεύση χειλιών) «επιθυμία»: σφοδρό ερωτικό συναίσθημα  τη μεταμορφώνει σε Χίμαιρα 5ος στίχος: «κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Χίμαιρας»: δηλ. στο βλέμμα αγαπημένου προσώπου αντικατοπτρίζονται τα απραγματοποίητα όνειρα, η ουτοπία των πραγμάτων. 6ος στίχος: «ριγώνουν μ΄ αφρό τη θάλασσα»: η θύμηση της μορφής γεννά τώρα στην ψυχή παραστάσεις που αναπλάθονται με κάποια ασάφεια και ρευστότητα σαν του αφρού. Όλοι συνειδητοποιούμε κάποια στιγμή τη ρευστότητα και το σβήσιμο του πλαστού κόσμου που στήσαμε μέσα μας.

Στ. 7-10: ο ποιητής ανατρέχει στον τόπο και στο χρόνο, που μαζί τους συνυφάνθηκαν οι ανακαλούμενες τώρα παραστάσεις οι οποίες αναπλάθονται συνειρμικά στη συνείδηση του «εγώ» το οποίο συνυπήρξε τοπικά και χρονικά με το «συ» και με άλλα πρόσωπα. Τώρα για πρώτη φορά συγκεκριμενοποιείται κάπως η γυναίκα με την οποία διαλέγεται ο ποιητής. Στ.7: «γνώριμη»: το επίθετο υποβάλλει την εξοικείωση με το τοπίο και τη συχνότητα των περιπάτων Στ.9: «τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών»: τους κόρφους των άλλων κοριτσιών

«έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη» «μα πού γύριζες;» Στ. 10: «δυοσμαρίνια»: δεντρολίβανα Η εικόνα αυτή τοποθετείται σε χρόνο προγενέστερο από την εικόνα της κόρης που γυρίζει στους βράχους. Η μία αναπλάθει την άλλη. Η αναπλασσόμενη εικόνα ανήκει σε στιγμές της εφηβείας με την ξεγνοιασιά της συντροφιάς, με το θησαύρισμα των λουλουδιών, με το πρώτο ξύπνημα του ερωτικού συναισθήματος. Η αναπλάσσουσα εικόνα παρουσιάζει μια γυναίκα στις ώρες της έντασης του ερωτικού συναισθήματος που δεν κρύβεται, γιατί ο ερωτευμένος είναι διαφανής ως το κόκαλο. Στην Α΄ ενότητα δίνονται και οι στίχοι που χρησιμοποιεί ο ποιητής ως βασικά μοτίβα του ποιήματος: «έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη» «μα πού γύριζες;» «τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας»

Β΄ ενότητα Οι 2 πρώτοι στίχοι: επανάληψη στίχων α΄ ενότητας με αλλαγή επιρρήματος: «ολονυχτίς»: υποβάλλει διάφορη έννοια του χρόνου – το τέλος του κύκλου μιας νύχτας Ο προσδιορισμός χρόνου α΄ενότ. Σε σχέση με το χρόνο β΄ενότ.: δίνει μάκρος στην ένταση του ερωτικού συναισθήματος της γυναίκας. Η ερώτηση και πάλι: «μα πού γύριζες;»  υποβάλλει την ένταση των συναισθημάτων του ποιητή. Στ. 13-16: τίθενται παρενθετικά και αναφέρονται σε παρελθοντικό χρόνο «σού ‘ λεγα» (σε συμβούλευα). Ο παραινετικός ποιητικός λόγος έχει μια διαφάνεια, μια φωτεινότητα και μια χαρούμενη αισιοδοξία: πρέπει να βλέπεις τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων Κολυμπώντας στο «γδυτό», το καθάριο και διάφανο νερό (13)

Να τα χαίρεσαι αμέριμνη: «ανάσκελη» μέσα στη ρόδινη αυγινή χρωματιστή ανταύγεια (14) Να τριγυρνάς μέσα στους λουλουδιασμένους από κιτρινολούλουδα κάμπους (15) Σαν ένα είδος ποιητική ηρωίδας: «ηρωίδα ιάμβου» που να φωτίζει το στήθος σου «ένα τριφύλλι φως» (16). Συμπλοκή εννοιών της φύσης με έννοιες που εκφράζουν ψυχολογικές καταστάσεις. Ένας τέτοιος λυρικός λόγος είναι ενισχυτικός για τον ερωτευμένο και ενθαρρυντικός για τον απογοητευμένο από την πίκρα και την τρικυμία της ζωής. Η εικόνα της ηρωίδας μένει και πάλι απροσδιόριστη, χωρίς συγκεκριμένο περίγραμμα. Είναι μορφή ποιητική, που κινητοποιεί τη φαντασία μας.

«μα πού γύριζες;» Γ΄ Ενότητα 17-20 Αρχίζει με τον πρώτο στίχο της α΄ ενότητας: η υποβαλλόμενη εικόνα είναι συνέχεια και συμπλήρωμα της αρχικής. Συμπληρώνεται όχι με ατομικά χαρακτηριστικά της μορφής αλλά με εξωτερικά τα οποία προσθέτει: Το κόκκινο σαν το αίμα φόρεμά της (18) Καθώς πέφτει πάνω της το χρυσαφί του καλοκαιριάτικου ήλιου (19) Και την πλαισιώνουν με το άρωμα οι υάκινθοι (20) «μα πού γύριζες;» Κυρίαρχα στοιχεία: έντονο χρώμα, φως , άνθινο άρωμα Η γυναικεία ωριμότητά της εξωτερικεύεται στα χείλη της, ικανά να μεταδώσουν την τρικυμία. Η ομορφιά του φυσικού κόσμου και η αρωματική παρουσία της εικόνας της ηρωίδας είναι ερωτικό ερέθισμα για τον άνδρα που δοκιμάζει απ΄ το φιλί της μια στυφή γεύση τρικυμίας στα χείλη του.

Δ΄ Ενότητα 21-26 Συμπληρώνεται ακριβέστερα η εικόνα της α΄ ενότητας. Επανέρχεται και πάλι το θαλασσινό τοπίο (21-22) της πρώτης Προστίθενται λεπτομέρειες που υπογραμμίζουν το θαλασσινό τοπίο: κόλποι, βότσαλα, θαλασσόχορτο. Πάντοτε κυρίαρχη παρουσία η ποιητική μορφή της γυναίκας που τη θυμάται ο ποιητής ως παρούσα: «έχεις ...» (17) ανατρέχοντας πάντα στο παρελθόν: «ήταν ...» (22). Από τα εξωτερικά στοιχεία της εικόνας βυθίζει τώρα το βλέμμα του ο ποιητής στους βυθούς του συναισθηματικού μέρους της ψυχής της κόρης και στους βυθούς της θάλασσας, δίνοντας έτσι στην έννοια των βυθών διπλή σημασία: Βυθοί της θάλασσας Εσωτερικό του ανθρώπου

Στην εικόνα προστίθενται δύο νέα στοιχεία: στη σφοδρότητα του συναισθήματος που φέρνει «μια γεύση τρικυμίας στα χείλη» προστίθεται η αντίδραση, η εξωτερίκευση με την κίνηση των χεριών και συγχρόνως η ονομασία του συναισθήματος. Έχουμε ανάδυση από το βυθό στην επιφάνεια, απ΄ το σκοτάδι στο φως (γι αυτό και ο αστερίας εννοιολογικά θυμίζει και το αστέρι που στέλνει το φως του από το βάθος του ουράνιου σκότους). Η κόρη: φύση ανήσυχη, πρόωρα ώριμη, αναζητώντας τη διαύγεια της γνώσης και την ανθρωπιά στα βάθη της ύπαρξής της, από την οποία αναδυόταν μετά το βύθισμά της όπως ο αστερίας απ΄ τους θαλάσσιους βυθούς. Μια τέτοια στάση και τάση της Μαρίνας ο ποιητής τη θεωρεί πρόωρη για τη νιότη της.

Ε΄ Ενότητα 27-36 (Β΄ μέρος του ποιήματος – το κυρίως παραινετικό) Ο ποιητής «παίρνει μια στάση προστατευτική νουθετώντας την κοπέλα και επικαλούμενος τη φρόνηση» (M. Vitti) Εγκαταλείπεται η οικειότητα και ο ερωτηματικός τόνος των προηγούμενων ενοτήτων στις οποίες έγινε υπόμνηση κοινών βιωμάτων και γίνεται μετάβαση από τον παρελθοντικό χρόνο στο μελλοντικό. Στ.27: «άκουσε»: έχει προτρεπτικό, παραινετικό χαρακτήρα. Η νέα πρέπει ν΄ ακούσει το λόγο «των στερνών», των ηλικιωμένων. Είναι όμως μεστός τότε από τα χρόνια ο ποιητής και διεκδικεί το δικαίωμα του συμβούλου; Όχι βέβαια, αφού έχει κοινά βιώματα με την κόρη. Απλά γίνεται διερμηνευτής του λόγου «των στερνών».

«κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα» (30) Η νέα πρέπει να ξέρει:  ο χρόνος είναι «γλύπτης των ανθρώπων παράφορος» (28) Σκαλίζει τις μορφές των ανθρώπων με παραφορά και τις φθείρει, αφαιρεί ζηλόφθονα τη νιότη και μαραζώνει τους ανθρώπους. Ως αντιστάθμισμα σ΄ αυτόν τον ανελέητο νόμο ο άνθρωπος έχει από πάνω του τον ήλιο «θηρίο ελπίδας» (29): ο ήλιος της ελπίδας για κάτι καλύτερο συντηρεί και κραταιώνει τον άνθρωπο στη ζωή. Να προσέξουμε: το συμφυρμό των εννοιών του «ήλιου» και της «ελπίδας» που υποβάλλει το φως που χαρίζει η ελπίδα στον άνθρωπο, Και τον συμφυρμό μ΄ αυτές της έννοιας του «θηρίου» που υποβάλλει τη δύναμη την οποία χαρίζει ο ήλιος της ελπίδας στη ζωή του ανθρώπου. Αυτή η ελπίδα συντηρεί τη νέα γυναίκα που από τη φύση της είναι ερωτική: «κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα» (30) Το γνωρίζει αυτό ο ποιητής γιατί, όταν τη φιλεί, δοκιμάζει «μια πικρή τρικυμία στα χείλη» (31) «πικρή»: ίσως δίνει τη σφοδρότητα του έρωτα που δεν βρίσκει ανταπόκριση

Στ. 32: να μην περιμένει η νέα πως θα ξανάρθει αυτό το καλοκαίρι κι αυτή θα είναι γεμάτη σφρίγος «γαλανή ως το κόκκαλο». Δε θα ξαναγυρίσουν πίσω οι στιγμές, όπως δε γυρίζουν πίσω τα ποτάμια προς την πηγή τους (33-34).

ΣΤ΄ Ενότητα 37-39 Στην τελευταία ενότητα ο ποιητής «μετατρέπει την κόρη σ΄ ένα είδωλο απρόσιτο τοποθετώντας την έξω από τη φθορά του χρόνου» (M.Vitti) «στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο» (37) Ως τώρα η κόρη ήταν σαν αίνιγμα για τον ποιητή, αλλά με το θάνατό της θα πάψει να είναι «θ΄ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου» (39) Θα μείνει στους «κινδύνους των βράχων», έχοντας κάτι από την παρουσία της, τη θυελλώδη στη ζωή του ποιητή: «με τη χτενισιά της θύελλας» (38) Ο ποιητής ονομάτισε την ποιητική αυτή μορφή μόνο στον τίτλο του ποιήματος. Συμβολική σημασία  θυμίζει τη θάλασσα με τη λαμπερή διαφάνειά της στις ώρες της γαλήνης και τη σκοτεινότητά της στις ώρες της τρικυμίας. Η κόρη  προσωποποίηση μιας ιδέας ποιητικής που αναφέρεται στο πρώτο σκίρτημα της καρδιάς και στο φουρτούνιασμα της νεανικής ψυχής από μύριους στοχασμούς, που κάποτε είναι δυσανάλογη προς τη νεανική ηλικία.

ΤΕΛΟΣ