Μεταξία Ι. Κουσκουνά επίκουρη καθηγήτρια δικαίου ΕΕ Νομική Σχολή ΕΚΠΑ ΠΜΣ κατεύθυνση Δίκαιο ΕΕ Θερινό εξάμηνο ακαδ. Έτος 2018-2019 Υποχρεωτικό μάθημα: ΧΩΡΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ (ΧΕΑΔ) Μεταξία Ι. Κουσκουνά επίκουρη καθηγήτρια δικαίου ΕΕ Νομική Σχολή ΕΚΠΑ

ελευθερία ασφάλεια δικαιοσύνη ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ελευθερία ασφάλεια δικαιοσύνη

Ι. 1975: συνεργασία TREVI (Terrorism, Radicalism, Extremism, Political Violence) Υπουργοί εσωτερικών/ομάδες εργασίας διακυβερνητικός χαρακτήρας αντιμετώπιση τρομοκρατίας/οργανωμένου εγκλήματος συντονισμός αστυνομικών δραστηριοτήτων

ΙΙ. 1985: η Ευρώπη των Δέκα Υπογραφή συνθηκών προσχώρησης Ισπανίας, Πορτογαλίας: 12.06.1985 Λευκή Βίβλος της Επιτροπής για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς: 14.06.1985 παραμονές ΕΕΠ (17.02.1986)

ΙΙΙ. συμφωνία Σένγκεν 14.06.1985 (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο) ενίσχυση των οικονομικών ελευθεριών: εξασφάλιση ελεύθερης κυκλοφορίας ΟΛΩΝ (και τρίτων) (εργαζόμενοι, εμπορεύματα, υπηρεσίες) «εμβάθυνση» με στόχο την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς

εργαλεία προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μετατόπιση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα

ΙV. σύμβαση εφαρμογής (ΣΕΣ) 19.06.1990 (σε ισχύ:1995) εσωτερικά σύνορα (διευκόλυνση οικονομικών ελευθεριών) άρση ελέγχων εξωτερικά σύνορα (προαγωγή ασφάλειας) κοινό σύστημα ελέγχων κοινή πολιτική (αμοιβαία εμπιστοσύνη) βίζα μετανάστευση άσυλο

V. το «κεκτημένο» Schengen στο θεσμικό σύστημα της ΕΕ

περιεχόμενο ΣΣ 1985 ΣΕΣ 1990 συμφωνίες προσχώρησης αποφάσεις και δηλώσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής

VΙ. Συνθήκη Μάαστριχτ (1993) ενσωμάτωση «κεκτημένου» με το πρωτόκολλο 2 (γνωστό ως Πρωτόκολλο του Σένγκεν) τρίτος πυλώνας συνεργασία στη Δικαιοσύνη και στις Εσωτερικές Υποθέσεις (ΣΔΕΥ), (διακυβερνητικός χαρακτήρας): άσυλο – μετανάστευση («θέματα κοινού ενδιαφέροντος»), αντιμετώπιση των υπηκόων τρίτων χωρών, αντιμετώπιση της διεθνούς εγκληματικότητας

VΙΙ. Συνθήκη Άμστερνταμ (1997) ενσωμάτωση κεκτημένου με Απόφαση Συμβουλίου 1999/435/ΕΚ διαφοροποιήσεις (διάσπαση ΣΔΕΥ: ΧΕΑΔ/ΑΔΣΠΥ) θεσμοθέτηση της αρχής της ευελιξίας που υπαγορεύει τη στενότερη συνεργασία

συμβολή προγραμμάτων ΕΣ Τάμπερε 1999 Χάγη 2004 Στοκχόλμη 2009 κοινή πολιτική, αλληλεγγύη με τα κράτη που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες πιέσεις, ενίσχυση του ρόλου ΕΥΥΑ

τρίτος πυλώνας: συνεργασία σε ευαίσθητους τομείς Συνθήκη Maastricht: ΣΔΕΥ Άρθρο 1.3 ΣυνθΕΕ: «Η Ένωση βασίζεται στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες συμπληρούμενες με τις πολιτικές και τις μορφές συνεργασίας που θεσπίζονται με την παρούσα συνθήκη»

κοινές θέσεις κοινές δράσεις συμβάσεις ομοφωνία Κ4.32ΣυνθΕΕ εργαλεία δράσης (Κ.3.2 α,β) κοινές θέσεις κοινές δράσεις συμβάσεις ομοφωνία Κ4.32ΣυνθΕΕ

ΙV. Συνθήκη Λισαβόνας (2009) κατάργηση πυλώνων εφαρμογή συνήθους νομοθετικής διαδικασίας ΧΕΑΔ: συντρέχουσα αρμοδιότητα Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: εξέχων ρόλος πρωτόκολλο 19 ενιαίο καθεστώς διεθνούς προστασίας πλήρης δικαστικός έλεγχος ενωσιακών πράξεων

η σημερινή εικόνα άρθρο 3.2 ΣΕΕ Η Ένωση παρέχει στους πολίτες της χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα, μέσα στον οποίο εξασφαλίζεται ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων σε συνδυασμό με κατάλληλα μέτρα έλεγχοι εξωτερικών συνόρων, άσυλο, μετανάστευση, πρόληψη και καταστολή της εγκληματικότητας

ΣΛΕΕ: ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΛΕΕ: ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΙΤΛΟΣ V: ΧΕΑΔ άρθρα 67-89 αλλά και διατάξεις άρρηκτα συνδεδεμένες: 6 ΣΕΕ (ΧΘΔΕΕ) 8 ΣΛΕΕ (εξάλειψη ανισοτήτων) 15.3 ΣΛΕΕ (πρόσβαση στα έγγραφα των ΘΟ) 16 ΣΛΕΕ (προστασία ΔΠΧ) 18-25 ΣΛΕΕ (απαγόρευση διακρίσεων, ιθαγένεια της Ένωσης)

η ενωσιακή αρμοδιότητα στον ΧΕΑΔ συντρέχουσα (4.2.ι ΣΛΕΕ) επικουρικότητα (5.3. ΣΕΕ) ενεργή συμμετοχή εθνικών κοινοβουλίων (69 ΣΛΕΕ) αναλογικότητα (5.4. ΣΕΕ) Πρωτόκολλο 2/άρθρο 72 ΣΛΕΕ

ΧΕΑΔ: στόχοι (Ι) 67.1 ΣΛΕΕ συγκρότηση ενιαίου χώρου με σεβασμό θεμελιωδών δικαιωμάτων διαφορετικών νομικών συστημάτων και παραδόσεων

στόχοι (ΙΙ) 67.2 ΣΛΕΕ απουσία ελέγχων των προσώπων στα εσωτερικά σύνορα κοινή πολιτική ασύλου, μετανάστευσης και ελέγχου των εξωτερικών συνόρων αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών δίκαιη έναντι των υπηκόων τρίτων χωρών εξομοίωση ανιθαγενών με τους υπηκόους των τρίτων χωρών

υψηλό επίπεδο ασφάλειας στόχοι (ΙΙΙ) 67.3 ΣΛΕΕ υψηλό επίπεδο ασφάλειας θέσπιση μέτρων πρόληψης και καταπολέμησης της εγκληματικότητας, ρατσισμού και ξενοφοβίας συντονισμού και συνεργασίας μεταξύ αστυνομικών και δικαστικών αρχών και των λοιπών αρμοδίων αρχών αμοιβαία αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων σε ποινικές υποθέσεις και, εάν χρειάζεται, την προσέγγιση των ποινικών νομοθεσιών

στόχοι (ΙV) 67.4 ΣΛΕΕ πρόσβαση στη δικαιοσύνη ιδίως με την αμοιβαία αναγνώριση δικαστικών και εξώδικων αποφάσεων σε αστικές υποθέσεις

στόχοι (V) 75 ΣΛΕΕ πρόληψη και καταπολέμηση της τρομοκρατίας και των συναφών δραστηριοτήτων Κανονισμοί πλαίσιο διοικητικών μέτρων (επιβολή κυρώσεων) επί των κινήσεων κεφαλαίων ΔΕΚ 03.09.2008, Yassin Abdullah Kadi και Al Barakaat International Foundation, C-402/05 P και C-415/05 P

ΧΕΑΔ: χαρακτηριστικά εξέχων ρόλος ΕΣ (68 ΣΛΕΕ) εθνικά κοινοβούλια (69 ΣΛΕΕ): έλεγχος επικουρικότητας επιφύλαξη εθνικής αρμοδιότητας: δημόσια τάξη/εσωτερική ασφάλεια (72 ΣΛΕΕ) συνέργεια Ένωσης-ΚΜ (70, 71 ΣΛΕΕ) διοικητική συνεργασία (74, 73 ΣΛΕΕ, δήλωση 36)

αυτοεξαιρέσεις (opt-outs) Δανία: δεν συμμετέχει στην έγκριση από το Συμβούλιο των μέτρων που θεμελιώνονται στον Τίτλο V της ΣΛΕΕ Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία: συμμετέχουν μόνο στην έγκριση και εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων, μετά την απόφαση προαιρετικής συμμετοχής τους (πρωτόκολλα 21 και 22)

ΧΕΑΔ: θεματικές συνοριακοί έλεγχοι άσυλο μετανάστευση δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις αστυνομική συνεργασία καταπολέμηση της τρομοκρατίας στην ΕΕ: 75 ΣΛΕΕ

Ι. το γενικευμένο δικαίωμα κυκλοφορίας των προσώπων στο εσωτερικό της ΕΕ

1963, Van Gend en Loos, 26/62 «… η Κοινότητα αποτελεί νέα έννομη τάξη διεθνούς δικαίου, υπέρ της οποίας τα κράτη περιόρισαν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα, σε περιορισμένους έστω τομείς, και της οποία υποκείμενα είναι όχι μόνο τα κράτη μέλη, αλλά επίσης και οι υπήκοοί τους»

1964, Costa/ENEL, 6/64 «Αντίθετα προς τις διεθνείς συνθήκες, η Συνθήκη της ΕΟΚ δημιούργησε ιδιαίτερη έννομη τάξη, η οποία ενσωματώθηκε στα νομικά συστήματα των κρατών μελών από της θέσεως της Συνθήκης σε ισχύ και δεσμεύει τα δικαστήριά τους. Ιδρύοντας μια Κοινότητα απεριόριστης διάρκειας, έχουσα δικά της όργανα, νομική προσωπικότητα, ικανότητα δικαίου, ικανότητα διεθνούς εκπροσωπήσεως και ιδίως πραγματικές εξουσίες απορρέουσες από τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων τους και τη μεταβίβαση εξουσιών τους στην Κοινότητα, τα κράτη μέλη περιόρισαν, αν και σε ορισμένους μόνο τομείς, τα κυριαρχικά τους δικαιώματα και δημιούργησαν ένα σύστημα δικαίου εφαρμοζόμενο τόσο στους υπηκόους τους όσο και σ’ αυτά τα ίδια»

Γνωμοδότηση 1/91 (ad 228, παρ.1, εδάφιο β, ΣυνθΕΟΚ) [218 ΣΛΕΕ] Σχέδιο συμφωνίας μεταξύ της Κοινότητας - χωρών της ΕΖΕΣ, για τη δημιουργία του ΕΟΧ «Οι κοινοτικές συνθήκες ίδρυσαν μια νέα έννομη τάξη, υπέρ της οποίας τα κράτη μέλη έχουν περιορίσει τα κυριαρχικά δικαιώματά τους και της οποίας υποκείμενα είναι όχι μόνο τα κράτη μέλη αλλά και οι πολίτες τους. Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της είναι η υπεροχή της έναντι των δικαίων των κρατών μελών και το άμεσο αποτέλεσμα μιας σειράς διατάξεων»

«κοινωνική οικονομία της αγοράς» (3.3 ΣΕΕ): απώτατος κανόνας/αρχή η εκδοχή του φιλελευθερισμού με ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά: (ταξη-φιλελευθερισμός/Ordoliberalismus) οριοθέτηση της δράσης του κράτους απέναντι στις ελευθερίες της κοινωνίας των πολιτών νοούμενης ιδίως ως αγοράς υπό όρους που απαιτούν έντονη και διαρκή παρουσία του στον κοινωνικό περίγυρο της αγοράς

από τον «οικονομικώς δρώντα» που μετακινείται διασυνοριακά… (1953-1985) εργαζόμενος αυτοαπασχολούμενος: πάροχος/χρήστης υπηρεσιών/καταναλωτής μέλη οικογένειας (ανεξάρτητα από την ιθαγένεια)

…στον «πολίτη της αγοράς» (1985-1993) φοιτητές τουρίστες που αναζητεί εργασία άνεργοι συνταξιούχοι ασθενείς

Ι. ο «πολίτης της αγοράς» σήμερα δικαίωμα (3.1ΣΕΕ) στόχος (3 ΣΛΕΕ) ειρήνη ευημερία ασφάλεια διεκδίκηση ελεύθερης διακίνησης

δικαιούχοι ελεύθερης κυκλοφορίας εντός ΕΕ: 3.2 ΣΕΕ πολίτες ΚΜ 20.2.α ΣΛΕΕ 21 ΣΛΕΕ (και μέλη της οικογένειας ανεξάρτητα από την ιθαγένεια: Οδηγία 2004/38/ΕΚ) πολίτες τρίτων χωρών 67.2 ΣΛΕΕ 77.2 γ ΣΛΕΕ 78.2.α ΣΛΕΕ 79.1, 2 β, 3, 4, 5 ΣΛΕΕ Για την επόμενη φορά: νομολογία Για να γίνει αυτό πρέπει να έχουν διαβεί νόμιμα τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Η κοινή πολιτική ελέγχου των εξωτερικών συνόρων (67.2 ΣΛΕΕ) υλοποιείται με βάση τις διατάξεις του Κανονισμού 2016/339/ΕΕ, γνωστού ως ΚΣΣ.

Κανονισμός 2016/399 (ΚΣΣ) (77.2 β) ε) ΣΛΕΕ Άρθρο 1 «δεν διενεργείται συνοριακός έλεγχος προσώπων κατά τη διέλευση των εσωτερικών συνόρων μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης»

ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ Άρθρο 1.2 ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΕΛΕΓΧΩΝ ΣΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ «κανόνες συνοριακού ελέγχου προσώπων κατά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών της Ένωσης»

πεδίο εφαρμογής (άρθρο 3) πρόσωπα που διέρχονται τα εσωτερικά ή εξωτερικά σύνορα κράτους μέλους, υπό την επιφύλαξη: α) των δικαιωμάτων των προσώπων που απολαύουν του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης β) των δικαιωμάτων των προσφύγων και των αιτούντων διεθνή προστασία, κυρίως όσον αφορά τη μη επαναπροώθηση

αλλά δεν θίγεται το δικαίωμα αστυνομικών αρχών και των αρμοδίων εθνικών αρχών για ελέγχους στο εσωτερικό της επικράτειάς τους ΟΧΙ ισοδύναμο αποτέλεσμα με συνοριακούς ελέγχους (στόχος: ο έλεγχος των συνόρων) Adil, C-278/12 δε θίγεται το δικαίωμα ΚΜ ελέγχου ασφαλείας στους λιμένες ή αερολιμένες με βάσει το εθνικό τους πλαίσιο Αυτό είναι διαφορετικό από το θέμα της προσωρινής επαναφοράς που επιτρέπει ο ΚΣΣ

προσωρινή επαναφορά του ελέγχου στα εσωτερικά σύνορα σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια ΚΜ κατ’ εξαίρεση/μόνο ως έσχατη ανάγκη περιορισμένη περίοδος (μέχρι 30 ημέρες-6 μήνες-2 χρόνια) άρθρα 25-35 γενικό πλαίσιο κριτήρια διαδικασία Όλα αυτά γίνονται για λόγους ασφάλειας

η ασφάλεια ως ματαίωση της ελευθερίας κυκλοφορίας αναγνώριση του εθνικού δημοσίου συμφέροντος 21.1 ΣΛΕΕ 36, 45, 46, 65 ΣΛΕΕ 71, 72, 73, 75 ΣΛΕΕ Οδηγία 2004/38 ΕΚ: κεφάλαιο VI (άρθρα 27-33) Για επόμενη φορά: εξαιρέσεις δτ, δα, δυ Εξω:43-47

ΙΙ. διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ

εργαλεία (κοινά πρότυπα) ΚΣΣ Κονδύλια (ασυμμετρία ΚΜ ως προς τα εξωτερικά σύνορα) μηχανισμός κατανομής του οικονομικού βάρους : Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων, 2014-2020: Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας: Σύνορα και Θεώρηση κεντρικές βάσεις δεδομένων για ζητήματα μετανάστευσης και συνοριακής διαχείρισης (eu-LISA: Οργανισμός για τη λειτουργική διαχείριση συστημάτων τεχνολογίας των πληροφοριών μεγάλης κλίμακας στον ΧΕΑΔ) Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS Ι, ΙΙ: 2013) Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (VIS: 2011) Eurodac Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον συντονισμό της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των ΚΜ (Frontex)

περιορισμοί στην είσοδο ΚΣΣ προκαθορισμένα σημεία εισόδου έγκυρα ταξιδιωτικά έγγραφα θεωρήσεις (εφόσον απαιτείται) σκοπός διαμονής απαραίτητα μέσα διαβίωσης απουσία καταχώρησης στον κατάλογο ανεπιθύμητων

ΙΙΙ. κοινή πολιτική για το άσυλο 67 ΙΙΙ. κοινή πολιτική για το άσυλο 67.2, 78 ΣΛΕΕ, 18 ΧΘΔΕΕ από το Άμστερνταμ στη Λισαβόνα προγράμματα ΕΣ Τάμπερε 1999 Χάγη 2004 Στοκχόλμη 2009

στόχοι (78.1 ΣΛΕΕ) κατάλληλο καθεστώς σε οποιονδήποτε υπήκοο τρίτης χώρας εξασφάλιση αρχής της μη επαναπροώθησης Σύμβαση Γενεύης 1951 Πρωτόκολλο 1967

υλοποίηση των στόχων (78.2 ΣΛΕΕ) συνήθης νομοθετική διαδικασία μέτρα ενιαίο καθεστώς/κοινές διαδικασίες χορήγησης/ανάκλησης κριτήρια/μηχανισμοί καθορισμού υπεύθυνου κράτους προδιαγραφές προϋποθέσεων υποδοχής συνεργασία με τρίτες χώρες

σημαντικές νομικές πράξεις Κανονισμός (ΕΕ) 516/2014 (Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης) Κανονισμός (ΕΕ) 603/2013 (Eurodac) Κανονισμός (ΕΕ) 604/2013 (Δουβλίνο ΙΙΙ) Οδηγία 2013/33/ΕΕ (υποδοχή) Οδηγία 2013/32/ΕΕ (χορήγηση και ανάκληση) Οδηγία 2011/95/ΕΕ (αναγνώριση) Οδηγία 2008/115/ΕΚ (επιστροφή) Οδηγία 2001/55/EΚ (προσωρινή προστασία/μαζική εισροή/δίκαιη κατανομή βαρών) Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 439/2010 (ίδρυση Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο)

υλοποίηση των στόχων (78.3 ΣΛΕΕ) Συμβούλιο μέτρα (πρόταση Επιτροπής, ΕΚ διαβούλευση) προσωρινά μέτρα (επείγουσα κατάσταση) υπέρ ΚΜ αιφνίδια εισροή υπηκόων τρίτων χωρών Αποφάσεις (ΕΕ) 2015/1523 και 1601 ΔΕΕ 06.09.2017, Σλοβακική Δημοκρατία και Ουγγαρία κατά Συμβουλίου, C-643/15 και C-647/15