Пән мұғалімі: Джалгаспаева Н.К. № 2 жалпы орта білім беретін мектеп ММ Сабақтың тақырыбы: Аралас бездер. Ұйқыбез. Жыныс бездері. Гуморальдық және жүйкелік реттелу Сынып: 8 «а» Пән мұғалімі: Джалгаспаева Н.К. 2015 – 2016 оқу жылы

Сабақтың мақсаты: Аралас бездерінің ағзада орналасуы, құрылысы, негізгі атқаратын қызметтерімен танысу, олардың қызметінің бұзылуынан туындайтын аурулар мен олардың алдын алу Күтілетін нәтиже: Аралас бездердің қызметінің бұзылу себептерін талдау және салыстыру, қорытынды шығара білу қасиеттерін дамыту.

Мүшелер жүйесі

Сиқырлы сандар 1 1. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтық Гормондар 2. Жүйке ұлпасының жасушасы Нейрон 3. «Көңіл күй» гормоны деп те аталады Адреналин 4. Көмекейдің алдыңғы жағында орналасқан без Қалқанша 5. Бұл аурудың екінші атауы «қола ауруы» Аддисон 6. Қалқанша безінен бөлінетін гормон Тироксин 7.Зат алмасу күшейіп, көздері бадырайып алға қарай шығып тұрады Базедов 8. Барлық мүшелер жүйесін біріктіріп, жұмысын реттейтін жүйе Жүйке 9.Жас балаларда қалқанша бездің гормоны жетіспесе болатын ауру Кретинизм 10. Нейронның қысқа өсіндісі Дендрит 11. Аяқ қол сүйектері ұзарып, бет сүйектері алға шығыңқы Акромегалия 12. Ішкі секреция бездерінің әсерінен болатын ауруларды емдейтін дәрігер Эндокринолог 2 3 4 5 6 7 8 9 Лға қарай шығады 10 11 12

§ 12. Аралас бездер. Ұйқыбез. Жыныс бездері § 12. Аралас бездер. Ұйқыбез. Жыныс бездері. Гуморальдық және жүйкелік-гуморальдық реттелу Аралас секрециялы бездер - біздің организмімізде екі қызметті қатар атқаратын (сырттай да, іштей де гормон бөлетін) бездер. Оларға ұйқы безі мен жыныс бездері жатады. Ұйқыбездің басы, денесі, құйрығы болады. Ұйқы безі екі қызмет атқарады: 1.Ас қорыту сөлін түзеді. 2.Инсулин және глюкагон гормондарын өндіреді. Организмде инсулин тез бұзылады, сондықтан ол қанға үнемі түсіп отыруға тиіс. Инсулин өндірілуінің төмендеуінен көмірсулардың көп мөлшері организмнен зәрмен бірге шығарылады. Бұл қантты диабет ауруының дамуына себепші болады.

Гликоген – жануар крахмалы, суда ерімейді, сондықтан қан құрамында болмайды. Жыныс бездері организмнің өсуі мен жетілуін, екінші реттік жыныс белгілерінің қалыптасуын реттейтін гормондар өндіреді.

Гуморальдық реттелу мүшелер мен жасушалардың өзара әрекетінің ежелгі түрі болып табылады. Гормондық реттелу жасушалар мен ұлпаларда түзілетін биологиялық белсенді заттар арқылы баяу іске асырылады. Эндокриндік жүйеге жүйке жүйесі, ал жүйке жүйесінің жұмысына ішкі секреция бездерінің гормондары әсерін тигізеді.

Көмірсулар Глюкоза.

Ақ түсті, суда жақсы еритін Балқу температурасы 146°C Физикалық қасиеті: Глюкоза Ақ түсті, суда жақсы еритін Тәтті дәмді зат Балқу температурасы 146°C

Глюкоза формуласы

Глюкозаның биологиялық рөлі Глюкоза фотосинтез процесі нәтижесінде түзіледі. Глюкоза – адамның қанында 0,1% болады. Қатты ауырған кезде, операциядан кейін жасанды жолмен тамақтандырғанда қолданылады.

Глюкозаның қолданылуы

Глюкоза табиғатта

Майлар

Суда ерімейтін, судан жеңіл Органикалық еріткіштерде ериді Физикалық қасиеті: Майлар Суда ерімейтін, судан жеңіл Тығыздығы 0,9-095 г/см³ Органикалық еріткіштерде ериді

Сұйық май (өсімдік майы) МАЙЛАР Сары май: Көздің көруі мен адамның бойы мен шашының өсуін қолдайтын зат β-каротин болады Сұйық май (өсімдік майы) Витамин Е және қан тамырларында холестериннің жиналуына кедергі келтіріп, атеросклерозды болдырмайтын зат – β-ситостерин кездеседі Қатты май (мал майы)

Майлардың маңызы Майлардың 1г толығымен тотыққанда 108г су түзіледі, сондықтан түйелер ұзақ уақыт сусыз жүре алады; 1г май -40 кДж, 1г бензин-42 кДж, 1г тас көмір-31 кДж, 1г құрғақ ағаш -15 кДж энергия береді. Майлы аспен әуестенбеу керек, себебі олар жүрек және қан тамырларының ауруына әкеп соғады

Гуморальдық және жүйкелік реттелу Топтық жұмыс І топ ІІ топ ІІІ топ Гуморальдық және жүйкелік реттелу

Шығармашылық жұмыс

Жылыой ауданының 2014-2015 жылғы аралықтары қант диабетінің көрсеткіші 2013 2014 2015 І тип 23 38 42 ІІ тип 438 558 574 ІІІ тип 43 66 68 Барлығы 504 662 684

Тренинг “Күзгі жаңбыр” Тренинг “Күзгі жаңбыр”

Семантикалық карта Шартты кодты пайдаланып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер а) қалқанша без, б) гипофиз, в) ұйқы безі, г) адреналин, д) қалқаншамаңы бездері, е) инсулин 1. Қанның құрамында қант мөлшерінің артқандығы анықталды. Бұл ауруда қай гормон жетіспейді? 2. Қай без гормондары қан мен ұлпа сұйықтығындағы фосфор мен кальцийдің мөлшерін реттейді? 3. Ішкі секреция безінің қайсысын “эндокрин бездері оркестрінің дирижері” деп атайды? 4. Сөлін өзекшесі арқылы тікелей ұлтабарға құятын без? 5. Қай гормон организмдегі энергия шығынын едәуір арттырады? 6. Адам қай гормонның әсерінен бозарады?

“Орныңды тап” “Бездерді орнына сәйкестендіру” “Орныңды тап” “Бездерді орнына сәйкестендіру”

А-қалқанша без (2) Б-гипофиз (1) В-бүйрекүсті безі (3) Г-ұйқыбез(4) Д-аналық жыныс безі(5) Е-аталық жыныс безі(6)

“Ойлан, жұптас, пікірлес”

Тест 1. Инсулиннің жетіспеуінен болатын ауру: А) ергежейлік В) акромегалия С) Базедов ауруы Д) Қантты диабет Е) Кретинизм 2. Ұйқы безінде бөлінетін гормон: А) Тироксин В) Тимозин С) Адреналин Д) Инсулин, глюкагон Е) Йодомарин 3. Қалқанша безінен бөлінетін гормон: Д) Инсулин 4. Жыныс бездерінен қандай гормондар бөлінеді: А) Тироксин В) Екінші реттік жыныс белгілерін қалыптастыратын С) Адреналин Д) Инсулин Е) Тимозин 5. Гликоген: А) Тироксин В) Тимозин С) Жануар крахмалы Д) Инсулин Е) Гормон 6. Қандағы глюкозаны реттейтін гормон: А) Инсулин В) Тестостерон С) Гипофиз Д) Паратгормон Е) Адреналин 7. Өт бөледі: А) Гипофиз В) Айырша без С) Бауыр Д) Жыныс бездері Е) Қалқанша маңы бездері 8. Ішкі секреция бездері: А) Май В) Тер бездері С) Сүт бездері Д) Бауыр Е) Ұйқыбез 9. Айырша без гормоны: А)Тироксин В) Инсулин С) Тимозин Д) Тестостерон Е) Паратгормон 10. Тері бездері: А) Сілекей В) Сүтбездері С) Уыз шырыны Д) Жыныс бездері

1 – Д 2 – Д 3 – А 4 – В 5 – С 6 – А 7 – С 8 – Е 9 – С 10 - В Тест жауаптары 1 – Д 2 – Д 3 – А 4 – В 5 – С 6 – А 7 – С 8 – Е 9 – С 10 - В 1-д, 2-д, 3-а, 4-в -

Үйге тапсырма Кестені толтыру: Бездің атауы, ағзада орналасуы, қызметі (56 бет)

Рефлексия “Бес қадам, бес дәлел”