Biosinteza e aminoacideve Në proteinat e sisorëve gjënden praktikisht 20 a. acide. Amino acidet që janë të nevojshme për njeriun janë ; a) esenciale b) joesenciale.

Amino acidet esenciale : Arginina histidina izoleucina leucina lizina metionina fenilalanina treonina triptofani valina

Amino acidet jo esenciale Alanina Aspargina Ac. Asparginik Cisteina Ac. Glutaminik Glutamina Glicina Hidroksiprolina Prolina Serina Tirozina

Prekursoreve amfibolik(piruvatit,asparatatit, oksal acetatit )ose prej amino acideve te tjera. Sitetizohen prej prej: 1/2 e amino acideve kanë prejarrëdhje prej komponimeve të ciklit citrik,e 1/2 tjetër nga produktet intermediere të glikolizës fosfateve të gluqideve dhe acetil CoA. Sintetizohen prej prej: Prekursoreve amfibolik(piruvatit,asparatatit, oksal acetatit )ose prej amino acideve te tjera. Te a. acidet cisteina, tir ozina, dhe hidroksolizina, qelizat prekursore jane amino acide esenciale.

Produktet intermediere më të rendesishme nga te cilat sintetizohen amino acidet jane; Oksalacetati Piruvati 2-oksoglutarat fosfofoenolpiruvati Eritrozo-4-fosfati 3-fosfoglicerati Ribozo-5-fosfati acetil-CoA ATP.

Sinteza e glutamatit Glutamati krijohet ne reaksionin te cilin e katalizon glutamat dehidrogjenaza. Alfa- ketoglutarati + NH4 -----------NAD(P)+H ---------GLUTAMATI +NAD(P) + H20.

Krijimi I alanines me transaminim te piruvatit-amino donor eshte glutamati

Prolina- Sintetizohet prej glutamatit, me reaksionet e kundërta të katabolizmit.

Hidroksiprolina Sintetizohet prej prolines ,duke e pranuar gr. OH. e qe te dyjat I takojnë gr. që sintetizohen prej glutamatit.

Hidroksiprolina si dhe hidroksilizina gjënden kryesisht në kolagen Hidroksiprolina si dhe hidroksilizina gjënden kryesisht në kolagen. Hidroksilimi i prolinës bëhet nën veprimin e enzimit prolin hidroksilaza., që janë peptidil hidroksilaza,sepse hidroksilimi bëhet pasi që prolina të kyqet ne vargun polipeptidik.

Acidi aspartik Sintetizohet nga oksalacetati me reaksionin e transaminimit.

Aspargina Acidi Aspartik krijohet me transaminim te oksalacetatit. Biosintezen e aspargines e katalizon aspargin sintetaza. Glutamati + NH4--------->As.sintetaza+Mg ATP-------> GLUTAMINA + Mg +ADP + Pi.

Serina Sintetizohet ne dy rrugë, ne te dy rruget skeleti karbonik është nga D-3-fosfoglicerati. 1.Sinteza nëpërmjet të intermedierve fosforilues nëpërmjet të oksidimit i 3-fosfogliceratit--------në fosfo hidriksipiruvat.

Transaminimi ne fosfoserin dhe largimin hidrolitik të fosfatit katalizuar nga fosfoserin fosfataza. Në këte rrugë fosfoglicerati defosforilohet ne glicerat nëpërmjet të fosfatazës ,dhe oksidohet në hidroksipiruvat e transaminohet ne L-serinë.

2. biosinteza e serines prej glicines dhe tetrahidrofolatit .

Glicina Sintetizohet në këto mënyra; a) në citozol të melqisë ku gjëndet glicin -transaminaza, e cila e katalizon sintezën e glicinës prej glioksalatit dhe të glutamatit ose alaninës. B) sinteza e glicinës prej kolinës te sisorët. c) sinteza prej amino acidit serina , nëpërmjet të reaksionit të hidroksimetil transferazës.

2.Glicina krijohet nga serina dhe fitohet formaldehidi aktiv (C1-njesit

Cisteina Në organizem cisteina merret me ushqim por sintetizohet edhe nga katabolizmi I a. acidit metionina. Metionina pasi të kaloi në formën aktive si adenozil metionina ,është donor I gr. metil. Gr. Metil bartet në akceptor dhe krijohet homocisteina e cila reagon me serinën nën veprimin e enzimit cistation sintetaza.

Ne reaksionin ne vijim cistationi katalizohet nën veprimin e cistation liazes në cistein ,dhe mbetja tjeter e molekules pas adirimit te ujit shendrrohet ne α-ketobutirat qe me dekarboksilim oksidativ shendrrohet ne propionil KoA.

Sinteza e tirozines Krijohet prej fenilalanines , reaksionin e katalizon fenilalanin hidroksilaza. Tirozina eshte prekursor I adrenalines dhe noradrenalines qe sintetizohen ne qelizat e sistemit nervor. Tirozina eshte dhe prekursor I hormoneve tiroide T3,T4.

Triptofani dhe fenilalanina Biosineza e unazes aromatike fillon prej prekuresorve alifatik fosfoenol. ac. piruvik+eritrozo4-fosf. Pas nje vargu te reaksoineve si produkt me rendesi gjate sintezes frmohet ac. Shikiminik----- ac. Horizminik.

Sinteza e Treonines dhe e Metionines Sintetizohen prej homoserines, qe formohet prej ac. Asparginik. Homoserina + suksinil KoA= suksinil-homoserina+ cisteina-- cistationi------liazes-- homocistein,NH4, acid piruvik. Homocisteina metilohet nen veprimin e metil transfer. Dhe ac. Tetrahidrof. ------ metionina.

Leucina,valina,izoleucina Valina dhe leucina sintetizohen prej piruvatit ,gjersa izoleucina prej alfa-ketoglutaratit.Gjate biosintezes kryhen reaksione te njejta te katalizuara nga enzimat e njejta. Edhe pse katalizohen nga enzima te njejta behet rregullimi allosterik me enzima te veqanta nga perfitimi I produktit perfundimtar (a. acidi).

Dy mol. te ac. Piruvik kondenzohen ------ ac. Aceto-laktik ------- ac. Dihidroksi-izovalerik-------dehitrataze--- ac. Ketoizovalerianik---trans---- valina.

Izoleucina sintetizohet me kondenzimin e ac Izoleucina sintetizohet me kondenzimin e ac. Alfa-ketobuterik+ac piruvik------ ac. Alfa aceto hidroksibuterik.------ alfa-betadihidroksi beta-metil-valerik.----- dehidratohet ac. Alfa-keto,beta-metil valerik------tras------izoleucine.

Leucina-sintetizohet prej ac. Alfa-ketoizovaler + acetil KoA---- ac Leucina-sintetizohet prej ac. Alfa-ketoizovaler + acetil KoA---- ac. alfa izopropil –malik.----- dehidr--beta izopropil-malik------dekarb----- ac. Keto-izokapronik------. Trans--leucine.

Lizina Sintetizohet prej ac asparginik dhe piruvatit Ac.asparg+ ATP aspartil fosf.+NADH +H- semiald e ac. Asparg+ piruvati_----- sintet------ ac. Dihidropikolik i cili redukohet + suksinil KoA------ ac. Suksinik------ transaminohet ------ lizina.

Serotonina Sintetizohet prej triptofanit----- oksidohet_-------5-hidroksi triptofan--- dekarboksil-------serotonina.

Sineza fillon nga 5-pirofosforibozil-5-fosfati, i cili kondenzohet me ATP duke u krijuar N’ -5-fosforibozil –ATP,ngjashem si te sinteza e purineve.

Sinteza e glutationit Sintetizohet prej ac. Glutaminik,cisteines dhe glicines. Sintetizohet ne dy faza; a) ac.glut+cisteina ac. gama –glutamil-cisteina+ADP +H3PO4. b). glutam-cisteina +glicina +ATP -glutationi.

Sinteza e Kreatinës dhe Kreatininës Sintetizohet në dy etapa; A. arginina+ glicina----- ac guanidin acetik + ornitina. B. Ac.guanidin acetik + S-adenozil-metionina---- metiltransf--- kreatina=s-adenozil homocisteina.

Në sintezën e kreatinës direkt janë të kyqura 3 amino acide glicina,arginina,metionina.

Kreatinina gjëndet në muskujë, indin truror dhe në gjak e si fosfokreatin në gjendje të lire . Gjurmët e kreatinës gjënden dhe ne urin. Kreatinina ,anhidridi I kreatinës krijohet kryesisht në muskujë nga reaksioni ireverzibil jo enzimatik I dehidtratimit të kreatinfosfatit.

Metabolizmi I kromoproteinave Porfirinet; Janë komponime ciklike që krijohen me bashkimin e 4 unazave të pirolit nëpërmjet të urave metenile. Krakteristik e tyre është se krijojnë komplekse me jone të metaleve të cilat lidhen për atomin e azotit të unazës së pirolit,si eshte hemoglobina .

Në hemoglobin fero-porfirinet janë të lidhura për proteinen globina. Kjo protein e konjuguar në formë revezibile e lidhë oksigjenin. Rregulli I sintezes se hemit varet nga veprimi I enzimes delta aminolervulinatsintetaza.

Biosinteza e hemoglobinës Fillon nga dy substrate që është sukcinati aktiv ,derivat i koenzimës A dhe sukcinatit nga acidi sukcinik qe fitohet ne ciklin citrik në mitokondrie ,dhe amino acidi glicina. Si koenzim është Pirid. fosf.

2alfa 2beta +4HEMA=HEMOGLOB. SUKCINIL-KOA +GLICINA---AC. ALFA-AMINO BETA-KETOADIPINIK-----------CO2--------AC.DELTA-AMINOLEVULINIK- 2 molekula te AMlev nen veprin e dehidratazes ----------- 2H2O -----------> PORFOBILINOGJENI. 3 mol te PORFOBILINOGJ--------TRIPIRIL METANI.

TRIPIRIL METANI zberthehet ne - DIPIRIL-METAN- A dhe B. Bashkimi I tyre ------UROPORFIRINOGJENI-III. --------- 4CO2-------KOPROPORFIRINOGJENI III.(ne citozol)---- OKSOD------PROTOPRFIRINOGJEN III(ne mitokondrie)------OKS---------PROTOPORFIRINA-III + Fe------- HEMI.

Katabolizmi I hemit Katabolizmi I hemoglobinës Shkatërrimi i eritrociteve bëhet në SRE ( shpretk, mëlqi dhe palcën kockore). Ktabolizmi I hemit behet në fraksionet mikrosomale të qelizave retikuloendoteliale, nga veprimi I hem-oksigjenazave.

Katabolizmi I Hb fillon me shkëputjen e unazës porfirinike , lirimin e globinës , humbëjen e Fe dhe një sërë reaksionesh reduktuese. Hemina redukohet nga NADPH,ne tepric te NADPH ,oksigjeni adirohet ne mes te ures alfa-metine te unazes se I dhe te IV te porfirines. Fero fe2+ prap oksidohet ne feri formen .Me adirim te metutjeshem te oksigjenit lirohet feri joni dhe krijohet CO si rezultat I shkeputjes se unazes tetrapirolike dhe krijohet biliverdina IXa,ne kete reaksion hemi eshte si katalizator.

Katabolizmi I hemoglobinës Eritrociti-----hemoglob------ verdoglobin(përbën Fe + globina)-------biliverdina (nuk përbën Fe +globinën). Biliverdina–nga veprimi I biliverdin reduktazes redukton uren metenile ne mes unazes III dhe IV në bilirubine ne shpretke. Bilirubina kalon në gjakë ,lidhet me albumina dhe transportohet në melqi ,aty detoksikohet duke u lidhurë me ac. glukuronik.

Bilirubina glukuronike tretet në ujë, dhe eliminohet me urinë. Bilirubina e konjuguar prej mëlqis një pjesë kalon në gjak ,e një tjeter nëpërmjet të bilës në zorrë. Në zorrë bilirubina glukorunike zbërthehet në bilirubin të lirë e si e tillë redukohet s’pari në mezobilirubin.

Mezobilirunina përsëri reduktohet me 4 H në urobilinogjen, që është nënprodukt kyq I katabolizmit të pigmentit biliar bilirubina. Urobilinogjeni oksidohet në urobilin, por mundet dhe të reduktohet në sterkobilinogjen. Një pjesë mundet prap të reabsorbohet prej zorrës në gjak , e te kaloi në mëlqi, që paraqet qarrkullimin enterohepatik.