Ličnost osobe sa oštećenjem sluha /nekognitivni aspekti ličnosti Prof.dr Vesna Radoman FASPER

Šta je to ličnost?

Poreklo termina ličnost : Persona (lat.) Maska glumca, Srpska reč ličnost potiče od slovenske reči “ličina” (maska , obrazina) Kasnije značenje: igrač iza maske, skup unutrašnjih ličnih osobina.

Pojam ličnosti Jedinstvena organizacija psihičkih obeležja koja daje celinu karakterističnu za pojedinca, nastalu uzajamnim delovanjem jedinke i sredine Pojam ličnosti vezan je za individualne razlike

Urođena i stečena svojstva ličnosti Instikti i nagoni Potrebe Navike Stavovi Emocije Moralna svojstva Sentimenti Temperament Crte ličnosti Self koncept Karakter itd.

Ličnost osobe sa oštećenjem sluha (ono što je zajedničko) Pečat joj daje komunikaciona barijera koja se odražava na kognitivno, emocionalno i socijalno funkcionisanje Rano iskustvo teškoće u komunikaciji i frustracije koje ga prate dovode do posebnih oblika prilagođavanja ličnosti i iznalaženja mogućnosti prevladavanja ove barijere.

Dva teorijska pristupa ličnosti osobe sa oštećenjem sluha 1. H. FURTH: Ne postoji “gluva ličnost” već nezrelo i restriktivno reagovanje gluvih na stereotipne i nezdrave reakcije i stavove društva (socijalni model ometenosti) 2. Postoje specifične karakteristike ličnosti gluvih i nagluvih nastale u uslovima auditivne deprivacije i verbalnog deficita

M.Živković(Psihologija gluve i nagluve dece i omladine 1996.) “Furt ,matra da ne postoji ono što se zove “gluva ličnost”...ali to ne sledi logički iz drugih,znatno brojnijih podataka.Furtova je zasluga što sprečava da se psihologija gluvih pretvori u sistem ili bolje reći krajnje jednostavan šablon: čujući ”+”, gluvi “-”. Taj šablon u mnogim slučajevima može da bude pogrešan i jeste pogrešan”

Postoji širok opseg individualnih varijacija u prilagođavanju ličnosti osobe sa ošteć.sluh. vezan za: Stepen i oblik oštećenja sluha Metod komunikacije koji pretežno koriste Pol Uzrast Socijalni status porodice Odnos porodice prema detetu i njegovom ošteć.sluha Internatski ili porodični smeštaj Stepen identifikacije sa subkulturom gluvih Uticaj rehabilitacije i edukacije Odnos društva i njegovih institucija –stepen inkluzije itd.

Dve grupe relevantnih faktora uticaja na ličnost 1. Faktori vezani za slušni i jezički deficit koji ostavljaju posledice na ličnost i njen razvoj 2. Faktori vezani za (neadekvatnu) socijalnu sredinu u okviru koje je porodica izuzetno relevantna

Petostepeni BPS model slušne ometenosti (Radoman) 1.Oštećenje auditivnog senzornog aparata 2.Poremećaj komunikacije sa okolinom 3.Ograničenje učestvovanja i igranja društvenih uloga 4.Psihološke posledice (npr.nepovoljan self koncept, ) 5.Društvene barijere (negativni stavovi, komunikativne barijere i sl.)

NEADEKVATNA SOC. SREDINA Organ.jezgro SLUŠNOG OŠTEĆENJA POREMEĆAJ KOMUNIKAC. OGRANIČ. PARTICIPAC. ΨDIMENZIJA NEADEKVATNA SOC. SREDINA Ψ

Bio-psiho-socijalni model slušne ometenosti (Radoman) Prekid ili narušenje auditivne funkcije sa pratećim verbalnim deficitom u interakciji sa neodgovarajućim socijalnim okruženjem dovodi do niza posledica u emocionalnom (npr. povišena agresija, kognitivnom , konativnom (npr. sužena interesovanja), i socijalnom razvoju (npr.niži SQ)ovih osoba.

Psihološke posledice na ličnost OSOS bez obzira da li su sredinskog ili organskog porekla Kognitivne (verbalna inteligencija, apstraktno mišljenje, pažnja, neki aspekti pamćenja itd. Emocionalne (nepovoljan self koncept, nesigurnost, osećanje bespomoćnosti i izolovanosti, frustracije i agresija, nedostatak empatije, eksterni lokus kontrole) Motivacione (sužen opseg interesovanja)

Istorijat surdopsiholoških istraživanja ličnosti Prva empirijska istraživanja o ličnosti i emocionalnoj prilagođenosti gluvih izveo je Rudolf Pintner i njegovi saradnici u prvoj polovini 20-og veka

Rudolf Pintner- otac surdopsihologije 1933g. primenio je Bernrojterov inventar ličnosti na uzorku nagluvih odraslih ispitanika (69), a kasnije sa saradnicima i na gluve (121) Nadjeno je: -više neurotskih reakcija -povišena introverzija -naglašena samodovoljnost -submisivnost

Lion,1934 Terstonov upitnik ličnosti , Uzorak : 87gluvih đaka iz internata i kontrolna grupa čujućih Rezultati: 30%emocionalno neprilagođenih (2 x više nego u kontrolnoj grupi)

Dalje surdopsihološko istraživanje ličnosti Lili Brunšvig 1936: zadala Test nedovršenih rečenica. Našla da gluva deca sebe procenjuju kao superiorniju (pametniju, vredniju,lepšu). Barker interpretira ovaj rezultat kao moguću posledicu nagrađivanja gluve dece za minorna postignuća

Lilly Brunschwig 1936g. Konstruisala zajedno sa Pintnerom Upitnik za ispitivanje ličnosti gluve dece Uzorak:121 dečak 150 devojčica Kontrolna grupa čujućih 46 Prosečan uzrast 13g. Rezultati: značajno slabija opšta prilagođenost gluvih dečaka i devojčica i značajno slabija socijalna prilagođenost. Gluva deca igraju se sama,imaju manje drugova,radije biraju društvo odraslih. Na pitanje šta im je najveća želja najčešće izražavaju potrebu za roditeljskom ljubavlju i želju za prijateljstvom pre nego želju da bolje čuju ili govore. Prilagođenost školi i porodici nisu se razlikovale od čujućih

Zaključci Barkera na osnovu testova ličn.tipa olovka-hartija Deca oštećenog sluha iz internat.škola -nestabilna emocionalnost -više neurotskih tendencija -slabija prilagođenost Nagluva deca iz redovnih škola slične karakteristike ličnosti kao čujući Odrasli ošteć.sluh. -introvertovanost -submisivnost -neuroticizam

Era projektivnih testova Započela 30 –ih, a intenzivno 40-ih godina prošlog veka i donela novi prodor u proučavanje nesvesnog pa tako i nesvesnog osoba oštećenog sluha PROJEKTIVNI TESTOVI LIČNOSTI -nestrukturirani materijal provocira ispoljavanje nesvesnih sadržaja Među prvima nastao Roršahov test koji je 30-ih godina primenjen i na gluve

Švajcarski psihijatar i psiholog Herman Roršah konstruisao projektivni test ličnosti 1918g. Sastavljen je od 10 mrlja mastila na beloj podlozi. Projektivna tehnika Roršahovih mrlja

Roršahov test mrlja mastila Sadrži 5 crno- belih mrlja i 5 obojenih. One predstavljaju tzv.nestrukturirani stimulus koji izaziva projekciju nesvesnih sadržaja ispitanika Analizira se lokacija,boja, oblik,osenčenost, sadržaj i originalnost odgovora .........................................................

Roršah testom se procenjuje Ego snaga,Ego odbrane,interpersonalna orjentacija,patološki obrasci, kognitivni stil Altabl ga je 1947g.primenio na 45 meksičkih kongenitalno gluvih i nemih ispitanika, uzrasta oko 10-20g.,nepismenih i neobrazovanih, oba pola.Zadavao ga je preko tumača Otkrio je mnoštvo neurotskih simptoma, neprilagođenost i nezrelost

Dalja istraživanja na gluvima putem Roršahovog testa LEVINE 1948g.ispitala Roršahom 31dobro prilagođenu gluvu adolescentkinju iz zavoda i našla značajne razlike u odnosu na čujuće adolescentkinje iz kontrolne grupe h

Levinova je pronašla: Naglašenu afektivnost, Emocionalnu nezrelost, Rigidnost , Egocentrizam Njena interpretacija rezultata: to je adekvatna prilagođenost u uslovima oštećenog sluha

Istraživanje Mek-Endrju(1948) Roršahom Ispitala je 25 gluve dece od 10-15g. kao i kontrolnu grupu. Bile su izjednačene po polu,uzrastu,IQ i po tome što nisu imala mentalne poremećaje Dobila je značajne razlike gluvih (npr. rigidnost) i interpretirala ih kao reakcije normalne čujuće dece nižeg uzrasta,dakle kao nezrelost ličnosti

Istraživanje Barofa Roršahom 1963g. Uzorak 41 ispitanik (21 gluvi pacijent na klinici od čega je 10 SCH ,11 neuroza i 10 kontrolnih gluvih bez mentalnog oboljenja) Kod sve tri grupe našao konkretan nivo mišljenja, neimaginativnost , nedostatak empatije,težnju za neposrednim zadovoljstvom, površnost emocija

Sumirani rezultati drugih istraživanja Roršahom(Levine) Pojmovna deficijencija Emocionalna nezrelost Rigidnost Egocentrizam Slaba socijalna prilagođenost Ograničena interesovanja i motivacija

Tri interpretacije rezultata istraživanja putem Roršah testa Edna Levine: ovakve karakteristike ličnosti su nastale kao normalna posledica prilagođavanja ličnosti u uslovima auditivne deprivacije. Dakle interpretira ih kao adekvatno prilagođavanje na otežane uslove 2. Mc.Andrew: kao nezrelost ličnosti ( kao reakcije čujuće dece nižeg uzrasta) 3. Kao oblik emocionalne neprilagođenosti

Majklbastovo istraživanje (1964) Test crteža ljudske figure zadat gluvoj deci Auditivna deprivacija(posebno rana duboka gluvoća) menja doživljaj o sebi i o drugim ljudima Telesna slika i telesno Ja gluvog uključuje izmenjenu sliku glave,ušiju,usta, stopala... Uočio slabije izraženu maskulinost na crtežima gluvih dečaka

Živković (1970) i Radoman (1972): IES test Ego gluvih slabije razvijen, integrativno, koordinativna i sintetička funkcija Ega narušene.Procena realnosti subjektivna i neprecizna. Id gluvih naglašen;povišena impulsivnost Super Ego slabo razvijen, nezrela savest, rigidnost reakcija

Psihološki relevantne tačke iskustva osobe sa slušnom ometenošću Kako OSO opaža i procenjuje svoje tegobe i teškoće života sa ometenošću-subjektivno iskustvo ometenosti: Doživljaj sebe i sopstvene ometenosti uveliko je određen socijalnom sredinom i njenim odnosom prema OSO Psihološke posledice samog oštećenja mogu biti nesigurnost u sebe, autodestruktivne tendencije

Pojam o sebi Razvoj slike o sebi vezan je za razvoj identiteta ličnosti.Formira se na osnovu sopstvenog doživljaja tela, doživljaja svog seksualnog identiteta i kao produkt mišljenja drugih, posebno roditelja .Govor pri tome ima važnu razvojnu ulogu (npr.sopstveno ime). Midovo socijalno-psihološko stanovište: pojam o sebi formira se u procesu interpersonalne komunikacije. Formira se socijalnim poređenjem sa drugima

Kultura gluvih i pojam o sebi Ridgeway: Kultura Gluvih doprinosi pozitivnom self identitetu koji je zapažen kod mnogih manjinskih grupa Cass (1979) utvrdio faze razvoja identiteta bilo koje manjinske grupe: 1. konfuzija,2. poređenje, 3. tolerancija, 4. prihvatanje, 5. ponos i 6. finalna sinteza Empirijski nalazi upućuju na zaključak da upotreba znakovnog jezika kao prvog jezika i sredstva prirodne komunikacije doprinosi pozitivnoj slici o sebi mnoge dece SOS

Hindly &Kitson (2001): Gluva deca su pod većim rizikom mentalnog oboljevanja zato što žive u svetu čujućih od kojih potiče loša slika o sebi i poremećaj identiteta. Nepripadanje kulturi gluvih odmaže

Pojam o sebi O.O.S. Doživljaj sopstvenog tela osiromašen za jednu dimenziju koju daje zvuk tela (šum sopstvenog hoda, smeha, plača, kašljanja, pljeskanja ruke o ruku) Mišljenje okoline opterećeno negativnim stavovima i predrasudama-niska samo- procena,narušeno samopoštovanje Seksualni identitet: teškoće identifikacije sa čujućim roditeljem istog pola . Jezički deficit otežava formiranje adekvatnog self koncepta

Istraživanja Radoman (1986 i1991) o self konceptu OSOS 161 ispitanik narušenog sluha (153 č.) od 7-18g Psihol.instrumenti: Test crteža ljudske figure (Handlerova kvantitativna procena),Test KDČ i Skala za merenje prilagođenosti slike o sebi. Našla poremećaj telesnog i psihičkog Ja OSOS. Konstatovala poremećaje unutar telesnog Ja koje čini okosnicu pojma o sebi. Našla da je self koncept ispunjen anksioznošću i osećanjem izolacije.

Rezultati istraživanja Radoman Neprilagođenost slike o sebi OSOS statistički značajno veća nego kod kontrolne grupe čujućih Self koncept nagluvih narušeniji od onog kod gluvih Neprilagođenost slike o sebi OOS ispoljen je u naglašenom osećanju inferiornosti, nezadovoljstva sobom i svojom ulogom,osećanju odbačenosti

Ketrin Midou 1980g. 58 pari gluve domske dece izjednačene po polu, IQ, stepenu gubitka sluha. Jedan član para je imao gluve roditelje, a drugi čujuće. Deca su procenjivala sopstvene osobine. Gluva deca gluvih roditelja pokazala povoljniju sliku o sebi . Kasnije je ispitivanje prošireno na gluvu decu dnevnih škola sa čujućim roditeljima.Rezultat bio isti. Povezanost pojma o sebi sa porodičnom klimom, školskim uspehom i komunikat.sposob.

Objektni odnosi OSOS (Radoman 1981.) Poremećen razvoj objektnih odnosa, zaostajanje na infantilnom nivou kod adolescenata. Veće zaostajanje je nadjeno kod gluvih nego kod nagluvih Gluvi adolescenti ostaju u infantilno zavisnoj vezi sa svojim prvobitnim objektima ljubavi Objektni odnosi ispunjeni mnogobrojnim frustracijama, sukobima,agresijom i ambivalencijom prema objektu Manje objekata (emocionalno značajnih figura) kod gluvih u odnosu na nagluve i posebno u odnosu na čujuće

Rani emocionalni odnosi Rainer: “gluvo dete nema samo izmenjenu perceptivnu nego i maternalnu realnost” Gluvo dete- nedovoljno emocional. stimul. Separaciona anksioznost češća Interpersonalni konflikti, frustracije Agresija, akting aut, tantrumi Modaliteti odnosa majke: ambivalentan,prihvatajući i odbacujući

Acting out- aktuelizovanje u ponašanju Acting out je pojam iz psihoanalitičke psihoterapije Označava burno, iznenadno, impulsivno reagovanje često u vidu bezrazložnih napada besa PSA tumačenje: Substitucija zaboravljenih, potisnutih sećanja i narušenih odnosa. Fenihel Oto:” ponavljanje prošlih iskustava koje ne dopušta pacijentu da postane svestan svoje prošlosti koja njime upravlja”

Acting out kod gluve dece Umesto da priča o svojim konfliktima, neispunjenim željama i strahovima G dete ih odigrava tj, izražava kroz akciju. Odigravanje se npr. dešava kada postoji jak nagonski impuls koji se ne može verbalizovati niti postoje jake psihičke brane koje mogu da blokiraju impuls .

Tantrumi Violentni, siloviti,grubi ispadi na nivou ponašanja koji se pojavljuju kod dece obično kao sredstvo izbegavanja uznemirujućih sadržaja

Socijalizacija Procesi tokom kojih dete postepeno usvaja ponašanja u skladu sa društveno prihvaćenim normama i zahtevima jedne kulture Internalizacija određenih društvenih modela pomoću kojih se spoljašnja kontrola zamenjuje unutrašnjom samokontrolom i samoregulacijom ponašanja

Socijalni razvoj- socijalna zrelost OSOS Dolova Vajneland skala socijalne zrelosti (SQ) Bradavej: 92s uzrasta 5-20g. Prosečan SQ=80,70 Majklbast: prosečan SQ=85,80 i opadanje socijalne zrelosti sa uzrastom Šlezinger i Midou su ustanovile pozitivnu korelaciju SQ i komunikativne kompetencije kod predškolaca Tresi:SQ nagluvih desetogodišnjaka prosečan,a gluvih zaostaje

Učenje ima veliku ulogu kod socijalizacije Učenje može biti klasično ili instrumentalno uslovljavanje i modelovanje.Gluva deca su posebno prijemčiva za učenje neverbalnog ponašanja učenjem po modelu Švarc i Brajan zaključili na osnovu eksperimenta da imitacija predstavlja kritični proces socijalizacije gluve dece prilikom imitativnog učenja altruizma

Istraživanja moralnog prosuđivanja i ponašanja OSOS Nes (1964) našao zaostajanje gluvih starih od 8-12g. Uzorak: 30s.koji su na nekim zadacima pokazali niži razvojni stupanj moralnosti, a na nekima adekvatan. Nes je zaključio da sa uzrastom nastaje sazrevanje moralne svesti i savesti Kouč: gluva deca od 10-15g. zaostaju u moralnom prosuđivanju

KOLBERGOVI NIVOI RAZVOJA MORALNOSTI Kolbergovi nivoi moralnosti i straženi u ispitivanju De Karo-a i Emerton-a Pokazalo se da 80% uzorka gluvih studenata brucoša moralno rezonuje na osnovu nižeg nivoa razvoja moralnosti zasnovanog na strahu od kazne, a ne na osnovu razumevanja moralnih normi

Domaće istraživanje M.Živkovića U doktorskoj tezi u kojoj je sproveo empirijsko istraživanje porekla moralnog ponašanja , ispitao je uzorak domaćih gluvih (54 ispitanika)i kontrolnu grupu čujućih (52 ispitanika) Dobio je rezultate koji ukazuju na niži nivo socijalizacije i nezrelu savest gluvih koja nije interiorizovana

Komparativno istraživanje M.Živkovića i američkih autora Poredio američke i srpske adolescente (prosek 18god.) oštećenog sluha sa kontrolnim čujućim grupama. Našao je takođe nezrelu savest gluvih u obe grupe Našao je povišeniju impulsivnost naših adolescenata OS u odnosu na američke

Specifične karakteristike ličnosti OSOS vezuju se za: Slušni deficit Verbalni i komunikativni deficit/stepen razvijenosti (znakovni jezik) Neadekvatan emoc. odnos sa majkom Internatski način života Negativne društvene stavove Život unutar ili izvan kulture Gluvih