ΜΕΤΑ-ΚΕΫΝΣΙΑΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΕΚΠΑ Το υλικό των σημειώσεων έχει αντληθεί από το βιβλίο: Lavoie, M. (2018), Εισαγώγη στη Μετα- Κεϋνσιανή οικονομική θεωρία, Εκδόσεις Τυπωθήτω-Δαρδανός (αναμένεται). Υποστηριχτικά έχει χρησιμοποιηθεί υλικό από το Αργείτης, Γ. «Μετα-Κεϋνσιανή οικονομική θεωρία και πολιτική», πανεπιστημιακές΄παραδόσεις, ΕΚΠΑ, Lavoie M. (2014). Post-Keynesian economics. New foundations, Edward Elgar, Cheltenham, και Lavoie M. (2009), Introduction to Post-Keynesian Economics, Palgrave Macmillan, Basingstoke.

ΜΕΤΑ-ΚΕΫΝΣΙΑΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΕΤΕΡΟΔΟΞΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑ-ΚΕΫΝΣΙΑΝΩΝ

Ποιοι είναι οι Μετα-Κεϋνσιανοί; Τα Μ-Κ οικονομικά αντιπροσωπεύουν μια μόνο από τις πολλές ετερόδοξες σχολές οικονομικής σκέψης. Σε αυτές περιλαμβάνονται όσοι οικονομολόγοι αντιτίθενται στη νεοκλασική θεωρία. Μεταξύ αυτών συναντάμε: μαρξιστές, σραφφαϊανούς, θεσμικούς οικονομολόγους, οικονομολόγους της γαλλικής σχολής της ρύθμισης, νεο-στρουκτουραλιστές κ.α. Οι ετερόδοξες σχολές οικονομικής σκέψης χαρακτηρίζονται από διαιρέσεις και ανταγωνισμό, καθώς κάθε μια επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες πτυχές της οικονομίας για να διαφοροποιηθεί από τις άλλες. Αυτό όμως ταυτόχρονα σημαίνει ότι κάθε ετερόδοξη σχολή συμπληρώνει η μια την άλλη. Υπάρχει όμως και ένα στοιχείο ενότητας μεταξύ των ετερόδοξων σχολών. Η ενότητα αυτή προκύπτει από την κριτική που ασκούν όλες στη νεοκλασική-συμβατική οικονομική θεωρία.

Ποιοι είναι οι Μετα-Κεϋνσιανοί; Οι Μ-Κ έχουν επηρεαστεί από το έργο του Keynes και ειδικά από τη συμβολή του στην ανάπτυξη ενός νομισματικού πλαισίου ανάλυσης των οικονομιών που περιλαμβάνει τις αγορές, τα χρηματικά συμβόλαια και τους μισθούς, τις προσδοκίες, την απασχόληση και την παραγωγή. Αρκετοί ισχυρίζονται ότι η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος (Keynes, 1936) οδήγησε στη συγκρότηση της ίδιας της μακροοικονομικής θεωρίας. Οι Μ-Κ έχουν επίσης επηρεαστεί από το έργο οικονομολόγων που βρίσκονταν κοντά στον Keynes την περίοδο που έγραψε τη Γενική Θεωρία (R. Harrod και η J. Robinson), καθώς και από τους ιδρυτές της περίφημης «σχολής του Cambridge» (N. Kaldor, M. Kalecki και P. Sraffa). Σημαντική επιρροή στους Μ-Κ έχουν ασκήσει και οι ιδέες θεσμικών οικονομολόγων, όπως ο Th. Veblen και ο J.K. Galbraith.

Ποιοι είναι οι Μετα-Κεϋνσιανοί; Παρά τις διάφορες πηγές επιρροής τους, τα Μ-Κ οικονομικά συνθέτουν μια ξεχωριστή και σχετικά νέα σχολή ετερόδοξης οικονομικής σκέψης. Το γεγονός αυτό εξηγεί εν μέρει και το λόγο για τον οποίο δεν έχουν ακόμη ισχυρή επιρροή στην ακαδημαϊκή κοινότητα και στους κύκλους άσκησης οικονομικής πολιτικής. Αρκετοί θεωρούν ότι η χαμηλή επιρροή των Μ-Κ οικονομικών οφείλεται και στον «εσωτερικό πλουραλισμό» που εμφανίζουν, καθώς συνθέτουν πολλές προσεγγίσεις που διαφέρουν ως προς τη μέθοδο και στα στοιχεία τους σε βαθμό που ορισμένες φορές να εμφανίζονται αντιθέσεις μεταξύ τους.

Ποιοι είναι οι Μετα-Κεϋνσιανοί; Διάγραμμα 1.1: Οι διάφορες σχολές μακροοικονομικής σκέψης Πηγή: Lavoie (2009: σελ. 3).

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Οι ετερόδοξες προσεγγίσεις διαφέρουν από τη νεοκλασική σε τέσσερα μεθοδολογικά χαρακτηριστικά και ένα πολιτικό στοιχείο. Πίνακας 1.1: Οι προκαθορισμένες προϋποθέσεις των νεοκλασικών και των ετερόδοξων ερευνητικών προγραμμάτων   Παραδείγματα Προϋποθέσεις Ετερόδοξες προσεγγίσεις Νεοκλασική προσέγγιση Επιστημολογία Ρεαλισμός Ινστρουμενταλισμός Οντολογία Οργανικισμός Ατομικισμός Ορθολογισμός Διαδικαστική ορθολογικότητα Ουσιαστική ορθολογικότητα Η εστίαση της ανάλυσης Παραγωγή, μεγέθυνση Ανταλλαγή, σπανιότητα πόρων Πολιτική ιδεολογία Κρατικός παρεμβατισμός Ελεύθερη αγορά Πηγή: Lavoie (2018)

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Ρεαλισμός έναντι ινστρουμενταλισμού Ο ινστρουμενταλισμός αποτελεί την επιστημολογία της νεοκλασικής θεωρίας. Για τους υποστηριχτές του, μια υπόθεση είναι ορθή όταν οδηγεί σε ακριβείς προβλέψεις και όταν χρησιμεύει στην εκτίμηση μιας νέας θέσης ισορροπίας. Στο πλαίσιο αυτό, δεν έχει σημασία εάν οι υποθέσεις είναι ρεαλιστικές ή μη. Οι θεωρίες αποτελούν μόνο εργαλεία ανάλυσης, χωρίς να ενδιαφέρει εάν αυτά μπορούν να ερμηνεύσουν το πως πραγματικά λειτουργεί μια οικονομία. Οι ετερόδοξοι οικονομολόγοι εστιάζουν στον ρεαλισμό των υποθέσεων, καθώς σκοπός τoυς είναι να διατυπώσουν θεωρίες που ερμηνεύουν το πως πραγματικά λειτουργούν οι σύγχρονες οικονομίες. Επομένως, η ανάλυσή τους βασίζεται σε εμπειρικά γεγονότα (stylised facts), όχι σε «ιδεατές» συνθήκες και υποθέσεις. Πιστεύουν ότι, παρότι όλες οι θεωρίες είναι αφαιρετικές, θα πρέπει να αποτυπώνουν και να αναλύουν τον πραγματικό (όχι ένα φανταστικό) κόσμο.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Οργανικισμός έναντι μεθοδολογικού ατομικισμού Η νεοκλασική θεωρία στηρίζεται στην έννοια του οικονομικά δρώντα (economic agent). Συνεπώς, η μακροοικονομική της ανάλυση έχει μικροοικονομική θεμελίωση: στηρίζεται σε ένα αντιπροσωπευτικό άτομο (είτε καταναλωτής είτε παραγωγός) που μεγιστοποιεί μια δεδομένη συνάρτηση βάσει κάποιων περιορισμών. Επίσης, οι θεσμοί (όπως π.χ. επιχειρήσεις ή τράπεζες) αντανακλούν τις προθέσεις και τις προτιμήσεις των ατόμων που τα απαρτίζουν. Η ετερόδοξη προσέγγιση θεωρεί ότι τα άτομα είναι κοινωνικά όντα και η συμπεριφορά τους επηρεάζεται από το περιβάλλον τους, την κουλτούρα και την κοινωνική τους τάξη. Οι μικροοικονομική συμπεριφορά των ατόμων ενδέχεται επίσης να προκαλέσει μακροοικονομικά παράδοξα (π.χ. το παράδοξο της φειδούς). Οι θεσμοί, τέλος, έχουν ανεξάρτητη οντότητα: δεν αντανακλούν μόνο τις επιλογές των ατόμων που τους απαρτίζουν, αλλά έχουν και τις δικές τους αυτόνομες επιδιώξεις.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Στην ετερόδοξη προσέγγιση, οι θεσμοί παίζουν επίσης σταθεροποιητικό ρόλο στην οικονομία και δεν θεωρούνται ατέλειες της αγοράς. Παράλληλα, αναδεικνύονται και αναλύονται σχέσεις ισχύος που επικρατούν στο οικονομικό σύστημα. Αυτό επιτρέπει τη μελέτη της διανομής τους εισοδήματος μεταξύ κοινωνικών τάξεων ή θεσμικών τομέων της οικονομίας (π.χ. τράπεζες και μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις), καθώς και την ανάλυση των σχέσεων και των περιορισμών που αναπτύσσονται μεταξύ αυτών.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Διαδικαστική έναντι ουσιαστικής ορθολογικότητας Στη νεοκλασική θεωρία κάθε οικονομικά δρων χαρακτηρίζεται από απόλυτη ή ουσιαστική ορθολογικότητα και πλήρη ικανότητα να επεξεργάζεται και να βελτιστοποιεί την πληροφόρηση. Η ετερόδοξη προσέγγιση θεωρεί ότι τα άτομα χαρακτηρίζονται από περιορισμένη ή διαδικαστική ορθολογικότητα (Simon, 1976). Τα άτομα αντιμετωπίζουν σοβαρούς περιορισμούς να αποκτούν και να επεξεργάζονται πληροφορίες, γεγονός που τα αναγκάζει να αναβάλουν σημαντικές αποφάσεις. Πρακτικά, οι αποφάσεις των ατόμων και των επιχειρήσεων στηρίζονται στις προσδοκίες τους για το μέλλον, που με τη σειρά τους εξαρτώνται από γεγονότα και αποφάσεις του παρόντος. Στην ετερόδοξη προσέγγιση, εξαιτίας της ανεπαρκούς πληροφόρησης, τα άτομα και οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να δημιουργούν θεσμούς και να συμμορφώνονται σε νόρμες, έθιμα, πρότυπα συμπεριφοράς ή να ακολουθούν τη συμπεριφορά άλλων.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Παραγωγή έναντι σπανιότητας των πόρων Οι νεοκλασικοί θεωρούν ότι αντικείμενο των οικονομικών είναι η αποτελεσματική κατανομή σπάνιων πόρων. Η ετερόδοξη προσέγγιση (όπως και οι κλασικοί οικονομολόγοι) δίνουν σημασία στη σφαίρα της παραγωγής και όχι της ανταλλαγής. Για τους μη συμβατικούς οικονομολόγους, το ζήτημα της αποτελεσματικής κατανομής των πόρων δεν έχει πρακτικό περιεχόμενο, καθώς δεν δέχονται εκ προοιμίου την υπόθεση της πλήρους απασχόλησης των παραγωγικών συντελεστών. Στα ετερόδοξα οικονομικά το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη δημιουργία (και όχι στην κατανομή) των πόρων που θα συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγής και του πλούτου. Σημαντικό ρόλο έχει άρα η έννοια του πλεονάσματος και οι μηχανισμοί που οδηγούν σε αύξηση του προϊόντος και της απασχόλησης, σε τεχνολογική πρόοδο και σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των ετερόδοξων οικονομικών Η στάση έναντι του θεσμού της αγοράς Οι νεοκλασικοί υποστηρίζουν το laissez-faire και θεωρούν ότι το «αόρατο χέρι» της αγοράς διασφαλίζει πάντα την ισορροπία και άριστα αποτελέσματα. Οι αγορές πρέπει επομένως να απαλλαχτούν από ατέλειες που περιορίζουν τον ανταγωνισμό και την τέλεια πληροφόρηση. Επίσης, ενώ η ύπαρξη ατελειών στην οικονομία δικαιολογεί βραχυχρόνια κάποια κρατική παρέμβαση, στη μακροχρόνια περίοδο οι αγορές θεωρούνται πλήρως εύκαμπτες και συνεπώς ο περιορισμός της κρατικής παρέμβασης αποτελεί άριστη επιλογή. Η ετερόδοξοι οικονομολόγοι δεν πιστεύουν στο «αόρατο χέρι» της αγοράς. Οι αγορές δεν μπορούν να αυτορρυθμιστούν και άρα η λειτουργία τους δεν μπορεί να είναι «ελεύθερη». Οι ετερόδοξοι οικονομολόγοι θεωρούν τον τέλειο ανταγωνισμό ως μια μεταβατική κατάσταση, διότι από μόνος δημιουργεί ολιγοπώλια ή μονοπώλια. Το κράτος επομένως πρέπει να παρεμβαίνει και να ρυθμίζει τις αγορές.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Τα Μ-Κ οικονομικά ενσωματώνουν ορισμένες ξεχωριστές ιδέες και παραδοχές που τα καθιστούν μια διακριτή σχολή ετερόδοξης οικονομικής σκέψης. Παρακάτω, παρουσιάζονται τα επτά βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Τα επτά βασικά χαρακτηριστικά Μ-Κ οικονομικών Η αρχή της ενεργού ζήτησης Η έννοια του ιστορικού και δυναμικού χρόνου Οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της ευκαμψίας των τιμών Ο νομισματικός χαρακτήρας των σύγχρονων οικονομιών Η παρουσία θεμελιώδους αβεβαιότητας Η σύγχρονη μικροοικονομική ανάλυση Ο πλουραλισμός ιδεών και μεθόδων

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Η αρχή της ενεργού ζήτησης Σύμφωνα με την αρχή της ενεργού ζήτησης, η παραγωγή των αγαθών προσδιορίζεται από τη ζήτηση για αυτά τα αγαθά. Με άλλα λόγια, το επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας εξαρτάται από το ύψος της ζήτησης και όχι από περιορισμούς από την πλευρά της προσφοράς ή από το απόθεμα των πόρων της οικονομίας. Επομένως, με βάση της αρχή της ενεργού ζήτησης, η επένδυση δεν προσδιορίζεται από την αποταμίευση (τις διαχρονικές αποφάσεις των νοικοκυριών για κατανάλωση). Αντίθετα, η επένδυση είναι αυτή που προσδιορίζει το ύψος της αποταμίευσης στην οικονομία. Για τους Μ-Κ, η αρχή της ενεργού ζήτησης ισχύει τόσο στη βραχυχρόνια όσο και στη μακροχρόνια περίοδο. Άρα, οι Μ-Κ δεν πιστεύουν στην ύπαρξη ενός μοναδικού σημείου μακροχρόνιας ισορροπίας, που προσδιορίζεται από τις δυνάμεις της προσφοράς. Αντίθετα, θεωρούν ότι υπάρχει μια σειρά πιθανών μακροχρόνιων θέσεων ισορροπίας, που εξαρτώνται από την ενεργό ζήτηση και τους υφιστάμενους θεσμούς.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Οι Μ-Κ επομένως απορρίπτουν: την κάθετη μακροχρόνια καμπύλη συναθροιστικής προσφοράς στο (νεοκλασικό) υπόδειγμα AD-AS. την κάθετη μακροχρόνια καμπύλη Phillips στο επίπεδο του NAIRU. την υπόθεση του υποδείγματος Solow ότι στη μακροχρόνια περίοδο ο ρυθμός μεγέθυνσης προσδιορίζεται αποκλειστικά από τον (εξωγενή) ρυθμό πληθυσμιακής αύξησης και τεχνολογικής προόδου. τη μαρξιστική υπόθεση ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης της οικονομίας τη μακροχρόνια περίοδο εξαρτάται από το ποσοστό αποταμίευσης επί των κερδών και το κανονικό ποσοστό κέρδους.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Η έννοια του δυναμικού ιστορικού χρόνου Στα νεοκλασικά οικονομικά ο χρόνος έχει μόνο αναλυτική διάσταση. Για παράδειγμα, οι νεοκλασικοί δεν εξετάζουν τον τρόπο μετάβασης της οικονομίας σε μια νέα θέση ισορροπίας, καθώς η μετάβαση αυτή γίνεται σχεδόν ακαριαία. Οι νεοκλασικοί συγκρίνουν μόνο τις ιδιότητες της αρχικής και της τελικής θέσης και βάσει της σύγκρισης αυτής βγάζουν συμπεράσματα. Επίσης, όταν μια παράμετρος του συστήματος επιστρέψει στην αρχική της τιμή, η οικονομία οδηγείται αυτόματα στην αρχική της θέση, χωρίς ο χρόνος που μεσολάβησε να παίζει κάποιο ρόλο. Για τους Μ-Κ, αντίθετα, ο χρόνος έχει ιστορική διάσταση: δεν είναι αντιστρέψιμος. Αυτό σημαίνει ότι από τη στιγμή που ληφθεί μια απόφαση (π.χ. μια επενδυτική απόφαση) και εφαρμοστεί, τότε αυτή δεν μπορεί να ανακληθεί χωρίς μεγάλο κόστος. Η ιστορική διάσταση του χρόνου υποδηλώνει επίσης ότι η μακροχρόνια θέση ισορροπίας της οικονομίας εξαρτάται από τη θέση της οικονομίας στη βραχυχρόνια περίοδο: με άλλα λόγια η μακροχρόνια θέση της οικονομίας είναι η κατάληξη μιας σειράς από βραχυχρόνιες θέσεις ισορροπίας. Η θέση της οικονομίας εξαρτάται από την ίδια την πορεία μετάβασης σε αυτή.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της ευκαμψίας των τιμών Οι νεοκλασικοί θεωρούν την ευκαμψία των τιμών ως βασικό μηχανισμό αποκατάστασης της ισορροπίας. Οι Μ-Κ απορρίπτουν τη νεοκλασική υπόθεση σχετικά με τα οφέλη της ευκαμψίας των τιμών. Για τους Μ-Κ η ευκαμψία των τιμών μπορεί να λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά. Π.χ., ενώ οι νεοκλασικοί θεωρούν ότι η περιστολή των ονομαστικών (και πραγματικών) μισθών θα αποκαταστήσει την πλήρη απασχόληση, οι Μ-Κ πιστεύουν ότι θα επιδεινώσει την κατάσταση στην αγορά εργασίας και στην οικονομία, διότι θα περιορίσει την ενεργό ζήτηση, μειώνοντας το εισόδημα των νοικοκυριών και αυξάνοντας το χρέος των επιχειρήσεων. Οι Μ-Κ δεν εμπιστεύονται το αποτέλεσμα υποκατάστασης και υποστηρίζουν περισσότερο την ύπαρξη αποτελεσμάτων εισοδήματος. Επομένως, για τους Μ-Κ οικονομολόγους, οι προτιμήσεις των οικονομικά δρώντων δεν εξαρτώνται τόσο από τις μεταβολές των σχετικών τιμών, αλλά κυρίως από τις μεταβολές του εισοδήματος.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Η νομισματική οικονομία της παραγωγής Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι υποθέτουν μια οικονομία αντιπραγματισμού ή έστω μια νομισματική οικονομία που το χρήμα είναι μόνο μέσο αποτίμησης αξίας και ανταλλαγής. Το χρήμα επομένως έχει ουδέτερο ρόλο ως προς τη λειτουργία της οικονομίας. Για τους Μ-Κ, οι σύγχρονες οικονομίες έχουν καθαρά νομισματικό χαρακτήρα. Σε αυτές, η ύπαρξη χρέους είναι αναπόφευκτη και η λειτουργία τους στηρίζεται στην ύπαρξη συμβολαίων, εκφρασμένων σε όρους χρήματος, και όχι προϊόντος. Επίσης, ο ρόλος του τραπεζικού συστήματος είναι ιδιαίτερα κρίσιμος. Οι τράπεζες παρέχουν τα απαιτούμενα κεφάλαια σε όσες επιχειρήσεις είναι φερέγγυες για τη χρηματοδότηση των επενδύσεών τους και την έναρξη της παραγωγικής διαδικασίας. Επίσης, η προσφορά δανείων και το κόστος δανεισμού εξαρτώνται από τον οικονομικό κύκλο, καθώς αυτός επηρεάζει την προτίμηση ρευστότητας των τραπεζών.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Η θεμελιώδης αβεβαιότητα Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν τη στατιστική δυνατότητα πρόβλεψης του λάθους. Οι Μ-Κ θεωρούν ότι στον πραγματικό κόσμο και στις πραγματικές οικονομίες υπάρχει διάχυτη θεμελιώδης αβεβαιότητα. Αυτό εκ των πραγμάτων σημαίνει ότι είναι αδύνατο να υπολογιστούν η πιθανότητα να συμβεί κάτι και άρα και τα αποτελέσματά του. Το μέλλον επομένως είναι άγνωστο, αβέβαιο και δεν μπορεί να προβλεφθεί. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η οικονομική συμπεριφορά αναγκαστικά στηρίζεται στο βαθμό εμπιστοσύνης και στις προσδοκίες των δρώντων. Η θεμελιώδης αβεβαιότητα σχετίζεται με την ιστορική διάσταση του χρόνου: το παρελθόν είναι δεδομένο και το μέλλον αβέβαιο. Συνεπώς, το μέλλον διαφέρει ή ενδέχεται να διαφέρει από το παρελθόν και το παρόν. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε συμπέρασμα ή πρόβλεψη μπορούν να διαψευστούν.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Από την Μ-Κ έννοια της αβεβαιότητας προκύπτει ότι: Είναι αδύνατο να έχουμε πλήρη πληροφόρηση για το τι θα συμβεί στο μέλλον. Οι αποφάσεις λαμβάνονται βάσει προσδοκιών που προσδιορίζονται από τις εμπειρίες του παρελθόντος, σωστές ή λανθασμένες εκτιμήσεις. Οι αποφάσεις δεν στηρίζονται σε μια κοινή εμπειρία ούτε ακολουθούν κοινά αποδεκτούς «φυσικούς νόμους». Οι ετερογενείς προσδοκίες των ατόμων και η αβεβαιότητα για το μέλλον διαμορφώνουν οικονομικά αποτελέσματα. Οι ετερογενείς προσδοκίες των ατόμων καθιστούν σημαντικό τον ρόλο πολιτικών και οικονομικών θεσμών ως διαμορφωτές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της πορείας της οικονομίας. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στα άτομα να έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν το ίδιο τους οικονομικό μέλλον. Τα άτομα δεν καλούνται να δεχθούν μελλοντικά γεγονότα (νόμους) ως αναπόφευκτα.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Ο πλουραλισμός ιδεών και μεθόδων Οι Μ-Κ είναι ανοιχτοί σε ιδέες και απόψεις άλλων σχολών οικονομικής σκέψης. Για παράδειγμα, έχουν επηρεαστεί από οικονομολόγους όπως ο Μαρξ, ο Keynes, ο Kalecki, ο Veblen, o Sraffa, o Georgescu-Roegen κ.α. Έχουν επίσης επηρεαστεί από τις ιδέες άλλων επιστημονικών πεδίων, όπως η κοινωνιολογία, η ιστορία, η πολιτική επιστήμη, η ψυχολογία και η ανθρωπολογία. Ο πλουραλισμός αυτός εδράζεται στη ρεαλιστική οπτική που έχουν για την επιστημολογία. Η Μ-Κ προσέγγιση δεν είναι ενιαία. Εντός αυτής υπάρχουν τα ακόλουθα τρία διακριτά ρεύματα: Οι φονταμενταλιστές Μ-Κ (π.χ. P. Davidson και H. Minsky): Το συγκεκριμένο ρεύμα M-K έχει επηρεαστεί από το έργο του Keynes και δίνει έμφαση στην έννοια της θεμελιώδους αβεβαιότητας, στο χρήμα και στην προτίμηση ρευστότητας, σε ζητήματα χρηματοπιστωτικής ευθραυστότητας και μεθοδολογίας.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των Μ-Κ οικονομικών Οι σραφφαϊανοί: Έχουν επηρεαστεί από τις ιδέες του P. Sraffa (καθώς και του Μάρξ). Δίνουν έμφαση στην ανάλυση των σχετικών τιμών, στην επιλογή των τεχνικών παραγωγής και στους ενδογενείς μηχανισμούς που χαρακτηρίζουν ένα πολυτομεακό σύστημα παραγωγής. Καλετσκιανοί: Έχουν επηρεαστεί κυρίως από το έργο του M. Kalecki και έμμεσα από τον Μάρξ, τον N. Kaldor και τους θεσμικούς οικονομολόγους. Δίνουν έμφαση τόσο σε μικροοικονομικά (π.χ. διαμόρφωση των τιμών) όσο και μακροοικονομικά και χρηματοπιστωτικά ζητήματα. Παρά τις διαφοροποιήσεις, μεταξύ των τριών βασικών προσεγγίσεων των Μ-Κ οικονομικών υπάρχει ευρεία συναίνεση σε μια σειρά θεμάτων, κυρίως όσον αφορά την αρχή της ενεργού ζήτησης, την ενδογένεια του χρήματος κ.α. Πολλοί μάλιστα Μ-Κ δηλώνουν ότι έχουν επηρεαστεί και από τα τρία ρεύματα Μ-Κ.

Οι θεμελιωτές της Μ-Κ οικονομικής σχολής Οι ιδρυτές της σχολής του Cambridge Roy Harrod (1900-1978): Βιογράφος του Keynes και γνωστός για το καινοτόμο έργο πάνω στη δυναμική συμπεριφορά της οικονομίας. Ασχολήθηκε με το ζήτημα της τεχνικής προόδου, ενώ έλαβε μέρος σε μελέτες γύρω από τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων, συμβάλλοντας στην απόρριψη της νεοκλασικής μικροοικονομικής θεωρίας. Joan Robinson (1903-1983): Έγινε αρχικά γνωστή για τις μελέτες της γύρω από τον ατελή ανταγωνισμό. Το σπουδαιότερο όμως έργο της είναι το The accumulation of Capital το οποίο θεωρείται εφάμιλλο της Γενικής Θεωρίας του Keynes. Μαζί με τον P. Sraffa υπήρξε κεντρικό πρόσωπο στην περίφημη «αντιπαράθεση του Cambridge» που αμφισβήτησε τη νεοκλασική θεωρία του κεφαλαίου. Nicholas Kaldor (1908-1986): Ουγγρικής καταγωγής, o Kaldor έζησε στην Αγγλία από το 1927 και ανέπτυξε καινοτόμο έργο μεταξύ άλλων στο πεδίο της οικονομικής μεγέθυνσης και της οικονομικής ανάπτυξης. Πηγή:www.npg.org.uk/collections/search/portrait/mw14081/Sir-Roy-Harrod Πηγή:http://www.hetwebsite.net/het/profiles/robinson.htm Πηγή: www.paranomist.com/nicholas-kaldor.html

Οι θεμελιωτές της Μ-Κ οικονομικής σχολής Michal Kalecki (1899-1970): Υπήρξε Πολωνός οικονομολόγος που έζησε στην Αγγλία την περίοδο 1936-1946. Πολλοί τον θεωρούν ως εμπνευστή της αρχής της ενεργού ζήτησης. Ο Kalecki ήταν κατά βάση οικονομέτρης με πολύ σημαντικό και καινοτόμο έργο γύρω από τις οικονομικές διακυμάνσεις. Pierro Sraffa (1898-1983): Ιταλός οικονομολόγος που έζησε στην Αγγλία από το 1927. Έγινε γνωστός για την επιμέλεια του έργο του D. Ricardo. Το έργο του The Production of Commodities by Means of Commodities αποτελεί σημείο αναφοράς για την κριτική της νεοκλασικής θεωρίας. Πηγή: www.theguardian.com/commentisfree/2013/jan/14/deepening-mess-words-polish-economist Πηγή: prabook.com/web/piero.sraffa/723855