Εισαγωγή στη Συγκριτική Πολιτική Εισαγωγή στη Συγκριτική Πολιτική Εκλογική Συμπεριφορά Διδάσκων: Μάνος Τσατσάνης

Εκλογική συμπεριφορά Ποια είναι τα κριτήρια επιλογής κόμματος ή/και υποψηφίου των ψηφοφόρων; Πως αποφασίζουν τελικά τι θα ψηφίσουν; Υπάρχουν αρκετά σύγχρονα θεωρητικά υποδείγματα με έμφαση σε διαφορετικούς παράγοντες (κοινωνικούς, οικονομικούς, ψυχολογικούς, επικοινωνιακούς) Αρχικά, τρία βασικά υποδείγματα εμφανίστηκαν μεταπολεμικά: Το μικροκοινωνιολογικό μοντέλο (Σχολή του Columbia) To κοινωνικο-ψυχολογικό μοντέλο (Σχολή του Michigan) Το μοντέλο του ορθολογικού ψηφοφόρου

Το μικροκοινωνιολογικό μοντέλο (Σχολή του Columbia) Lazarsfeld, P.F, Berelson, B. & Gaudet, H. (1944) The People’s Choice. How The Voter Makes Up his Mind in a Presidential Campaign. New York: Columbia University Press.

Το μικροκοινωνιολογικό μοντέλο Η πρώτη έρευνα πραγματοποιήθηκε (People’s Choice, 1944) στην κομητεία Erie του Οχάιο, κατά την προεκλογική και μετεκλογική περίοδο των Αμερικανικών Προεδρικών Εκλογών του 1940 Μέθοδος: έρευνα πάνελ (επτά κύματα) Αντικείμενο μελέτης: Πως αποφασίζουν οι ψηφοφόροι τι θα ψηφίσουν στις προεδρικές εκλογές; Εστίαση στην επίδραση των ΜΜΕ και της προεκλογικής εκστρατείας στην ψήφο Βασικό συμπέρασμα: «ένα άτομο σκέφτεται πολιτικά με τον τρόπο που ζει κοινωνικά. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά καθορίζουν την πολιτική προτίμηση» Η κομματική επιλογή: συνέπεια της κοινωνικής θέσης (κοινωνικός ντετερμινισμός)

Δείκτης Πολιτικής Προδιάθεσης (Index of Political Predisposition/ IPP) H κοινωνικοοικονομική θέση (socio-economic status) καθοριστικός παράγοντας ψήφου Εισόδημα, εθνότητα, επίπεδο μόρφωσης μαζί με θρήσκευμα και τόπο κατοικίας δημιουργούσαν ένα δείκτη πολιτικής προδιάθεσης επτά θέσεων «Οι φτωχοί, οι κάτοικοι των πόλεων και οι καθολικοί ψηφίζουν σε γενικές γραμμές (= περίπου 3 στους 4) Δημοκρατικούς, ενώ οι εύποροι, οι προτεστάντες και οι κάτοικοι της υπαίθρου τους Ρεπουμπλικανούς» Όσο πιο ομογενοποιημένες είναι οι κοινωνικές επιρροές, τόσο μεγαλύτερη προδιάθεση ψήφου για συγκεκριμένο κόμμα Οι αντιθετικές πιέσεις (cross pressures) μειώνουν την πολιτική προδιάθεση για ψήφο σε ένα από τα 2 κόμματα Χαμηλό σκορ πολιτικής προδιάθεσης συνδέεται και με αυξημένη πιθανότητα αποχής ή απουσίας σταθερής πολιτικής προτίμησης (party switching)

Επίδραση της προεκλογικής εκστρατείας & ΜΜΕ στη ψήφο Η έκθεση στα προεκλογικά μηνύματα δεν επηρέασε παρά οριακά τις πολιτικές επιλογές (τα ¾ περίπου είχαν αποφασίσει πριν από την έναρξη της εκστρατείας) Πιο δεκτικοί αυτοί που έχουν χαμηλή πολιτική προδιάθεση Οι βασικές επιδράσεις της προεκλογικής καμπάνιας ήταν η ενεργοποίηση ή ενδυνάμωση προϋπαρχουσών πολιτικών προδιαθέσεων Η αύξηση του πολιτικού ενδιαφέροντος και η μεγαλύτερη κατανάλωση πολιτικών ειδήσεων φιλτράρεται μέσα από το πρίσμα της εκάστοτε πολιτικής προδιάθεσης Το αποτέλεσμα είναι συνήθως είτε η αποκρυστάλλωση γνώμης είτε η εκδήλωση της λανθάνουσας πολιτικής τάσης (για τους πιο αδιάφορους για την πολιτική) Σε πολύ μικρό ποσοστό καταγράφηκε αλλαγή πρόθεσης ψήφου κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας

Ο ρόλος των διαπροσωπικών σχέσεων Ο μηχανισμός αιτιότητας που πρότειναν οι Lazarfeld et al. εστίαζε στις διαπροσωπικές σχέσεις και λιγότερο στην άμεση επιρροή των ΜΜΕ Ροή της πληροφορίας σε δύο στάδια (two-step flow model of communication): Η πολιτική πληροφορία διαμεσολαβείται για την πλειοψηφία των ψηφοφόρων από την παρουσία και επιρροή των λεγόμενων opinion leaders (γύρω στο 1/5 των ατόμων εντός του κοινωνικού περιβάλλοντος) Αυτοί δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις πολιτικές ειδήσεις και είναι πιο καλά πληροφορημένοι πάνω στα πολιτικά ζητήματα H γνώμη τους λειτουργεί πολλαπλασιαστικά εντός του κοινωνικού περίγυρου

Το κοινωνικο-ψυχολογικό μοντέλο (Σχολή του Michigan) O Philip Converse, o Warren Miller και ο Angus Campbell (από αριστερά προς δεξιά) συζητούν την Αμερικανική Εθνική Εκλογική Έρευνα (ANES) του 1956

Το κοινωνικο-ψυχολογικό μοντέλο (Σχολή του Michigan) Επιφυλακτικότητα απέναντι στον κοινωνικό ντετερμινισμό του Lazarsfeld και συνεργατών του: έμφαση αρχικά στις πολιτικές αντιλήψεις (π.χ. στάσεις, αξιολόγηση υποψηφίων)και την ατομική ψυχολογία (συναισθηματικοί προσανατολισμοί προς πολιτικές δυνάμεις) παρά στα κοινωνικά χαρακτηριστικά των εκλογέων Μεθοδολογία: Έρευνες εθνικού αντιπροσωπευτικού δείγματος Έργα σταθμοί: Angus Campbell, Gerald Gurin και Warren Miller, The Voter Decides (Σικάγο: Row Peterson, 1954) Angus Campbell, Philip Converse, Warren Miller και Donald Stokes, The American Voter (Νέα Υόρκη: John Wiley, 1960) Angus Campbell, Philip Converse, Warren Miller και Donald Stokes, Elections and the Political Order (Νέα Υόρκη: John Wiley, 1966).

Η κομματική ταύτιση Κομματική ταύτιση (party identification ή party ID) είναι ο μακροχρόνιος ψυχολογικός δεσμός του ψηφοφόρου με ένα συγκεκριμένο κόμμα Ο δεσμός αυτός προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίοι οι ψηφοφόροι προσλαμβάνουν και ερμηνεύουν τα τεκταινόμενα στον κόσμο της πολιτικής (οθόνη αντιλήψεων-perceptual screen), ιδιαίτερα για τους ψηφοφόρους που ενδιαφέρονται περισσότερο για την πολιτική Για τους ψηφοφόρους που δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την πολιτική και δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις (πλειοψηφία του εκλογικού σώματος) η κομματική ταύτιση επιδρά στην επιλογή του κόμματος στην κάλπη ως αντανακλαστικό παρά ορθολογική επιλογή βασισμένη σε πληροφορίες και στο προσωπικό συμφέρον (το κόμμα αποτελεί το μοναδικό σημείο αναφοράς) Η κομματική ταύτιση αναπτύσσεται κυρίως κατά την περίοδο της πρώιμης κοινωνικοποίησης και εντείνεται με την πάροδο του χρόνου Εξηγεί καλύτερα τη σταθερότητα και όχι τη μεταβολή των εκλογικών επιλογών

Η κομματική ταύτιση και η ψήφος Έχει ασκηθεί κριτική στην έννοια της κομματικής ταύτισης, με κυριότερη την περιορισμένη αναλυτική της χρησιμότητα, ιδιαίτερα εκτός ΗΠΑ Ωστόσο η κομματική ταύτιση και η ψήφος δεν σχετίζονται απόλυτα Ένας ψηφοφόρος μπορεί να είναι ταυτισμένος με ένα κόμμα και να ψηφίσει ένα άλλο, λόγω βραχυπρόθεσμων παραγόντων Διαφορές με ψήφο (Denver 1994): Η κομματική ταύτιση είναι μια ψυχολογική στάση, ενώ η ψήφος μια καταγεγραμμένη πράξη (συμπεριφορά) η ταύτιση είναι κάτι σταθερό και διαχρονικό, ενώ η ψήφος κάτι στιγμιαίο και συχνά επηρεάζεται από δευτερεύοντες παράγοντες η κομματική ταύτιση έχει διαφορετική ένταση και διαφορετικό τρόπο επιρροής για κάθε ψηφοφόρο, αντίθετα με την ψήφο που εκφράζεται αναγκαστικά με τον ίδιο τρόπο από όλους

Η «χοάνη αιτιότητας» (funnel of causality) Campbell et al Η «χοάνη αιτιότητας» (funnel of causality) Campbell et al. (1960) The American Voter

Μέτρηση κομματικής ταύτισης Τρόπος μέτρησης στις ΗΠΑ: τυποποιημένη ερώτηση σε δημοσκοπήσεις, που ζητά από τους ερωτώμενους να δηλώσουν κατά πόσο θεωρούν τον εαυτό τους «δημοκρατικό, ρεπουμπλικάνο, ανεξάρτητο, ή κάτι άλλο» Ερωτήσεις: Γενικά μιλώντας θα προσδιορίζατε τον εαυτό σας ως: 1=Ρεπουμπλικάνο; 2= Δημοκρατικό; 3=Ανεξάρτητο; 4= κάτι άλλο;» Ερώτηση για όσους απάντησαν 1 ή 2: Θα αποκαλούσατε τον εαυτό σας πολύ (Ρεπουμπλικανό ή Δημοκρατικό) ή όχι και τόσο (Ρεπουμπλικανό ή Δημοκρατικό) Ερώτηση για όσους απάντησαν 3: Θεωρείτε τον εαυτό σας περισσότερο κοντά στο Ρεπουμπλικανικό ή στο Δημοκρατικό κόμμα, ή σε κανένα από τα δύο; Δημιουργία επταβάθμιας κλίμακας (strong democrat, weak democrat, independent democrat, independent, weak republican, strong republican)

Η κομματική ταύτιση στην Ευρώπη Πρακτικά προβλήματα χρησιμοποίησης της επταβάθμιας κλίμακας σε πολυκομματικά συστήματα «Κομματική ταύτιση» ως υποπροϊόν προϋπάρχουσας ταύτισης με συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα (π.χ. εθνοτική, ταξική, θρησκευτική ταυτότητα) ή ταύτιση με ιδεολογικό χώρο (π.χ. αριστερά-δεξιά στη Γαλλία) Ζήτημα «πολλαπλών ταυτίσεων» (πχ. ταύτιση με πολλά κόμματα του ίδιου πολιτικού χώρου)

Παράδειγμα μέτρησης κομματικής ταύτισης στην Ελλάδα ELNES 2015 Q16. Θεωρείτε ότι βρίσκεστε κοντά σε κάποιο κόμμα; ΝΑΙ OXI 7. ΑΥΘΟΡΜΗΤΑ: ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΩ 8. ΑΥΘΟΡΜΗΤΑ: ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ Q16b: Σε ποιο κόμμα αισθάνεστε πιο κοντά; 01- ΣΥΡΙΖΑ 02 - ΝΔ 03 – ΛΑΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ – ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ 04 – ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ 05 – ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ 06 - ΚΚΕ 07 –ΠΑΣΟΚ 10- Άλλο Κόμμα (διευκρινίστε ποιό)……………………

Παράδειγμα μέτρησης κομματικής ταύτισης στην Ελλάδα ELNES 2015 Q16c. Αισθάνεστε πολύ κοντά σε αυτό το κόμμα, σχετικά κοντά ή λίγο κοντά; 1. ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ 2. ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΟΝΤΑ 3. ΛΙΓΟ ΚΟΝΤΑ 7. ΑΥΘΟΡΜΗΤΑ: ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΩ 8. ΑΥΘΟΡΜΗΤΑ: ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ

Παράδειγμα μέτρησης κομματικής ταύτισης στην Ελλάδα χωρίς «εισαγωγική ερώτηση φίλτρο» Θα ήθελα με βάση την κλίμακα που θα σας δείξω, να μου πείτε πόσο πολύ ταυτίζεστε, δηλαδή πόσο κοντά ή πόσο μακριά αισθάνεστε σε κάθε ένα από τα κόμματα που θα σας διαβάσω ΚΟΜΜΑΤΑ  ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ  ΚΟΝΤΑ ΜΑΚΡΙΑ ΠΟΛΥ ΜΑΚΡΙΑ  ΔΓ  ΔΑ ΚΟΜΜΑ 1 1 2 3 4 5 6 ΚΟΜΜΑ 2 ΚΟΜΜΑ 3 ΚΟΜΜΑ 4 ΚΟΜΜΑ 5 ΚΟΜΜΑ 6 ΚΟΜΜΑ 7

Κομματική ταύτιση στην Ελλάδα, 1985-2014

Ισχυρή κομματική ταύτιση στην Ελλάδα, 1996-2011 (αισθάνονται πολύ κοντά σε κάποιο κόμμα) Πηγή: Τεπέρογλου και Τσατσάνης (2014)

Τάσεις κομματικής ταύτισης στις ΗΠΑ (1939-2009) (Δεδομένα Gallup, Pew Research)

Τάσεις κομματικής ταύτισης ΗΠΑ, Γερμανία, ΗΒ, Γαλλία (Russel Dalton 2016)

Kομματική ταύτιση: «είδος προς εξαφάνιση;” Παράγοντες αποδυνάμωσης κομματικών ταυτίσεων και αποευθυγράμμισης ή αποστοίχισης (dealignment) Ατομικό: Βελτίωση μορφωτικού επιπέδου Αποξένωση από πολιτικά κόμματα και γενικότερα από την πολιτική H μεταπολεμική περίοδος χαρακτηρίζεται από μία διαρκή διαδικασία «εξατομίκευσης» μέσω της χαλάρωσης των δεσμών μεταξύ ατόμων και κλασικών κοινωνικών ομάδων Συστημικó: Αναβάθμιση του ρόλου των μέσων μαζικής ενημέρωσης και προσωποποίηση του πολιτικού ανταγωνισμού Η εμφάνιση νέων διακυβεύσεων (π.χ. μεταϋλιστικά) και της θεματικής ψήφου (issue voting) Σύγκλιση των πολιτικών κομμάτων και ανάδειξη αξιολόγησης επιδόσεων και ικανότητα διακυβέρνησης Αποδυνάμωση κοινωνικών διαιρέσεων Μικρότερα διακυβεύματα (post-democracy) . Το υψηλό επίπεδο μόρφωσης ουσιαστικά προσφέρει στους εκλογείς περισσότερα ατομικά εφόδια για την «πλοήγησή» τους στον κόσμο της πολιτικής, όντας πλέον λιγότερο εξαρτημένοι από τα πολιτικά κόμματα για την πολιτική τους «εκπαίδευση» και συμμετοχή. Οι πολίτες ολοένα και περισσότερο αποκτούν την αυτοπεποίθηση να στέκονται πιο κριτικά απέναντι στις πολιτικές ηγεσίες αλλά και να αναζητούν εναλλακτικές μορφές πολιτικής δράσης και συμμετοχής

Το μοντέλο του ορθολογικού ψηφοφόρου: Η ψήφος απολογισμού Σύμφωνα με την προσέγγιση της ψήφου απολογισμού (retrospective voting), ο ψηφοφόρος ψηφίζει με βάση τις επιδόσεις της κυβέρνησης ή άλλων πολιτικών δυνάμεων Η φαινομενική προσκόλληση σε ένα κόμμα είναι το άθροισμα της ορθολογικής αξιολόγησης (running tally) προηγούμενων επιδόσεων πολιτικών κομμάτων και προσώπων σε επιμέρους τομείς πολιτικής (Fiorina 1981) Κατ’ αυτόν τον τρόπο η εκλογική συμπεριφορά αποσυνδέεται από ψυχολογικούς και κοινωνιολογικούς παράγοντες και εξηγεί καλύτερα τη μεταβολή των εκλογικών προτιμήσεων την εποχή των εκλογικών αποστοιχίσεων Η φαινομενική «κομματική ταύτιση» ορθολογική και όχι ψυχολογική: «εξοικονόμηση κόστους» στην επεξεργασία πληροφοριών και διαδικασία λήψης αποφάσεων Μία πιο στενή εκδοχή της ψήφου απολογισμού εστιάζει αποκλειστικά στις οικονομικές επιδόσεις της κυβέρνησης (economic voting) Οικονομική ψήφος: αναδρομική ή απολογισμού (retrospective), προοπτική (prospective), κοινωνιότροπη (sociotropic), προσωπική/πορτοφολιού (egocentric/pocketbook)

Εξεταστέα ύλη A. Rod Hague και Martin Harrop, Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση (εκδόσεις Κριτική) Κεφάλαια: 1 (σσ. 41-52), 2, 3, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13 (σσ. 447-463), 15, 16 B. Nonna Mayer, Pascal Perrinau, Daniel Boy και Bruno Cautrés, Εκλογική Συμπεριφορά. Ιστορικές Διαδρομές και Μοντέλα Ανάλυσης (εκδόσεις Σαββάλας) Κεφάλαιο Β: Τα ψυχοκοινωνιολογικά μοντέλα (σσ. 53-81) (έχει αναρτηθεί αντίγραφο στο e-class) Γ. Εβδομαδιαίες παραδόσεις των μαθημάτων Πραγματοποιείται σταδιακή ανάρτηση των powerpoint παρουσιάσεων στο e-class. Οι παρουσιάσεις αυτές δεν αποτελούν μέρος της ύλης. Μπορούν να χρησιμεύσουν ως οδηγός των εβδομαδιαίων παραδόσεων.

Παραδείγματα : Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής (28 ερωτήσεις-συνολικά 70% του τελικού βαθμού) Έστω ότι προκύπτουν νέες πληροφορίες ότι ο πρόεδρος Τραμπ παρακώλυσε τις έρευνες του FBI περί ενδεχόμενης εμπλοκής της Ρωσίας στις προεδρικές εκλογές του 2016. Πώς μπορεί να απομακρυνθεί πριν την ολοκλήρωση της θητείας του; α. Δεν υπάρχει σχετικός μηχανισμός απομάκρυνσης του προέδρου στις ΗΠΑ β. Ο Αντιπρόεδρος κάνει χρήση της 25ης τροπολογίας του Συντάγματος γ. Η Βουλή των Αντιπροσώπων ψηφίζει την παραπομπή του προέδρου στη Γερουσία, όπου απαιτείται πλειοψηφία 2/3 για να ολοκληρωθεί η διαδικασία καθαίρεσης δ. Ο πρόεδρος παραπέμπεται για δίκη στο Ανώτατο Δικαστήριο με κοινή απόφαση του Αντιπροέδρου και του Ομιλητή της Βουλής των Αντιπροσώπων 2. Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό των ημιπροεδρικών συστημάτων; α. Ο πρόεδρος είναι υπόλογος στο κοινοβούλιο β. Ο πρωθυπουργός είναι πιο ισχυρός σε σύγκριση με τα κοινοβουλευτικά συστήματα γ. Η εκλογή του προέδρου από το κοινοβούλιο δ. Η δικέφαλη εκτελεστική εξουσία

Παράδειγμα : Θέμα ελεύθερης ανάπτυξης (1 από 2 επιλογές-30% του τελικού βαθμού) Ποια είναι τα βασικά σημεία διαφοροποίησης του «μετριασμένου κοινοβουλευτισμού» της Γερμανίας από τον «αμιγή κοινοβουλευτισμό» της Μ. Βρετανίας; Απαντήστε εντός ορίου 2 σελίδων