Εισαγωγή στην Γνωστική Ψυχολογία 7η Διάλεξη: Γλώσσα Βασίλης Θανόπουλος 22/3/18 vasilisthan@hotmail.com

Η Φύση και η Κατάκτηση της γλώσσας Το γνωστικό πλαίσιο της γλώσσας Κεφάλαιο 9 Ποιά χαρακτηριστικά προσδιορίζουν τη γλώσσα; Ποιές διαδικασίες εμπλέκονται στη χρήση της γλώσσας; Πώς αποκτάμε την ικανότητα να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα; Το γνωστικό πλαίσιο της γλώσσας Κεφάλαιο 10 (426-452) Ποιά η σχέση μεταξύ αντίληψης και ανάγνωσης; Πώς η γλώσσα επηρεάζει τη σκέψη;

Η Γλώσσα είναι... Γραπτός & Προφορικός λόγος, Νοηματική γλώσσα Πολύπλοκο σύστημα οργανωμένων συνδυασμών λέξεων, που έχει ως σκοπό την επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους. («Νοητικό» εργαλείο) Ο συμβολικός χαρακτήρας της γλώσσας επιτρέπει την πληροφόρηση για πράγματα και πρόσωπα ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο. Σκεπτόμαστε εξωτερικά αντικείμενα και ενέργειες που δεν αντιλαμβανόμαστε τη δεδομένη στιγμή με τις αισθήσεις μας, καθώς επίσης και αφηρημένες έννοιες και ιδέες. Γραπτός & Προφορικός λόγος, Νοηματική γλώσσα

Ψυχογλωσσολογία Κύρια πεδία στην ψυχογλωσσολογία Γλωσσολογία Η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη της απόκτησης, αποθήκευσης, κατανόησης και παραγωγής της γλώσσας. Κύρια πεδία στην ψυχογλωσσολογία Γλωσσολογία Έμφαση στη δομή της γλώσσας και στον τρόπο που αναπτύσσεται. Νευρογλωσσολογία Έμφαση στις εγκεφαλικές αλλαγές κατά την χρήση τη γλώσσας. Κοινωνική Γλωσσολογία Έμφαση στη σχέση μεταξύ γλώσσας και κοινωνικής συμπεριφοράς. Υπολογιστική Γλωσσολογία Έμφαση στα υπολογιστικά μοντέλα της φυσικής γλώσσας.

Γενικά περιγραφικά χαρακτηριστικά της γλώσσας Μέσο επικοινωνίας Συμβολικός και αυθαίρετος χαρακτήρας Δομική κανονικότητα Δομημένη σε πολλαπλά επίπεδα Είπαμε πριν ότι η γλώσσα αποτελείται από τον προφορικό και γραπτό λόγο καθώς και τη νοηματική γλώσσα. Μια απορία που έρχεται τουλάχιστον ως προς τον προφορικό λόγο είναι τι είναι εκείνο που τον κάνει να θεωρείται ένα είδος γλώσσας (κάτι δηλαδή εξειδικευμένο). Με λίγα λόγια γιατί να μην θεωρείται το γέλιο, το ροχαλητό ή οτιδήποτε άλλος μη λεκτικός ήχος, γλώσσα. Αν δούμε τον αρχικό ορισμό της γλώσσας μπορούμε να επικοινωνήσουμε με το γέλιο ή το ροχαλητό. Νυστάζουμε ή κάτι καλό γίνεται. Τι είναι αυτό που τελικά διαφοροποιεί τους ήχους μεταξύ τους. Σύμφωνα με τους ψυχογλωσσολόγους λοιπόν, η γλώσσα έχει συγκεκριμένα μοναδικά χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από οτιδήποτε δεν είναι γλώσσα. Πάμε λοιπόν να δούμε αυτά τα χαρακτηριστικά. 1.Μέσο επικοινωνίας: Μας επιτρέπει να επικοινωνούμε με άλλους ανθρώπους με τους οποίους έχουμε την ίδια γλώσσα. Ίσως το πιο προφανές, αλλά και ταυτόχρονα το πιο εκπληκτικό χαρακτηριστικό. Μπορούμε να γράψουμε αυτό που σκεφτόμαστε ή αισθανόμαστε, και εσείς μπορείτε να διαβάζετε και να καταλαβαίνετε τις σκέψεις μου και τα συναισθήματα μου. Δημιουργικός - παραγωγικός χαρακτήρας Δυναμικός χαρακτήρας

Συμβολικός και αυθαίρετος χαρακτήρας Επικοινωνούμε μέσω συμβόλων τα οποία έχουν οριστεί αυθαίρετα να αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένες έννοιες. Καμία σύνδεση μεταξύ συμβόλου και έννοιας. (γράμματα και ήχοι). Οι λέξεις δεν χρειάζεται να μοιάζουν ή να ακούγονται σαν την έννοια που περιγράφουν. (δέντρο, tree, baum, arbre) - Αρχή της συμβατικότητας Το νόημα των λέξεων ορίζεται από μια σύμβαση. - Αρχή της διαφορετικότητας Διαφορετικές λέξεις έχουν διαφορετικό νόημα.

Δομημένη σε πολλαπλά επίπεδα Πολυεπίπεδη δομή. H οποιαδήποτε φράση φέρει κάποιο νόημα που μπορεί να αναλυθεί σε περισσότερα από ένα επίπεδα. Δημιουργικός και παραγωγικός χαρακτήρας Η ικανότητα των χρηστών της γλώσσας να παράγουν δημιουργικά άπειρο αριθμό γλωσσικών εκφράσεων. Δυναμικός χαρακτήρας Δυναμική και εξελικτική φύση της γλώσσας. Μεμονωμένοι χρήστες της γλώσσας πλάθουν λέξεις και φράσεις και επιφέρουν αλλαγές στον τρόπο χρήσης της γλώσσας, τις οποίες αργότερα η ευρύτερη ομάδα χρηστών της γλώσσας, είτε αποδέχεται, είτε απορρίπτει.

Δομή της γλώσσας Φωνολογία Μορφολογία Συντακτικό Σημασιολογία Πραγματολογία (ήχοι της γλώσσας) (ομάδες ήχων - λέξεις) (γραμματικοί κανόνες) Το τελευταίο βασικό περιγραφικό χαρακτηριστικό της γλώσσας που δεν αναφέραμε είναι η δομική κανονικότητα της. Μια συστηματική δομή με βασικές μονάδες και αυστηρούς κανόνες η οποία απαρτίζει ένα σύστημα επικοινωνίας. Μοιάζει με κάθε άλλη επιστήμη. Πως για παράδειγμα η χημεία έχει τα δομικά της στοιχεία τα μόρια που αυτά θα σχηματίσουν τα χημικά στοιχεία, τις ενώσεις κ.ο.κ. Για να φτιαχτούμε όλοι εμείς. Έτσι και η γλώσσα έχεις τις βασικές μονάδες της. Η ύπαρξη συστηματικής δομής είναι αυτή που καθιστά εφικτή τη χρήση του συστήματος επικοινωνίας. Προς το παρόν αρκεί να ξέρουμε ότι: Συγκεκριμένοι σχηματισμοί ήχων και γραμμάτων δημιουργούν λέξεις που έχουν νόημα, ενώ τυχαίοι σχηματισμοί ήχων και γραμμάτων δεν αποτελόυν λέξεις που φέρουν νόημα...(ροχαλητό). Συγκεκριμένοι σχηματισμοί λέξεων δημιουργούν, προτάσεις παραγράφους, κείμενα που έχουν νόημα, ενώ συνήθως τυχαία σειρά λέξεων δεν δίνει νόημα. . (νόημα) (κοινωνικοί κανόνες)

1. Φωνολογία Η μελέτη της δομής και της λειτουργίας των ηχητικών κατηγοριών μιας γλώσσας. Η μικρότερη μονάδα γλωσσικά εκφερόμενου λόγου είναι ο φθόγγος. Η μικρότερη φθογγική μονάδα, η χρήση της οποίας είναι δυνατό να διαφοροποιήσει τη σημασία (νόημα εκφράσεων), είναι το φώνημα. Φωνολογία η μελέτη της δομής και της λειτουργίας των συγκεκριμένων φωνημάτων μιας γλώσσας. Η μικρότερη μονάδα γλωσσικά εκφερόμενου λόγου είναι ο φθόγγος, δηλαδή ένας απλός φωνητικός ήχος (φωνή) που είναι το μικρότερο μέρος του συστήματος του προφορικού λόγου μιας συγκεκριμένης γλώσσας. Η μικρότερη φθογγική μονάδα, η χρήση της οποίας είναι δυνατό να διαφοροποιήσει τη σημασία (νόημα εκφράσεων), είναι το φώνημα. Π.χ. Οι λέξεις φόνος και πόνος διακρίνονται από τους χρήστες της γλώσσας μας ως προς την σημασία τους, με την διαφορά να οφείλεται στην εναλλαγή των φωνημάτων p kai f. Ένα φώνημα δεν αντιστοιχεί σε απαραίτητα σε ένα γράμμα. Τα φωνήματα είναι συνήθως περισσότερα από τα γράμματα του αλφαβήτου.

Διαφορετικές γλώσσες, διαφορετικά φωνήματα: γάτες δουλειά Λέξη Λέξη Φωνήματα /γ/ /a/ /t/ /e/ /s/ Φωνήματα /δ/ /u/ /l/ /i/ /a/ Φθογγικές μονάδες που δεν διαφοροποιούν σημασίες λέξεων, ονομάζονται αλλόφωνα. /ph/ /p/ «Πού πήγε το περιστέρι; Πουθενά είναι ακόμα εδώ.» Χαβάη: 13 φων. Έλλάδα: 26 φων. Αγγλικά Β.Αμερικής: 40 φων. Aφρικανικές διάλεκτοι: εως 60 φων. Διαφορετικές γλώσσες, διαφορετικά φωνήματα:

2. Μορφολογία Διν- Γράφ- Μπλε Προ- Επι- Α- -ώς -οίηση -τητα Προσφύματα Το μόρφημα είναι η μικρότερη γλωσσική μονάδα, ικανή να αποδώσει από μόνη της ένα νόημα. Μiα λέξη μπορεί να περιέχει ένα ή περισσότερα μορφήματα. Δύο είδη μορφημάτων: Επίθεμα Ρίζες (θέμα) Προθέματα Προσφύματα Διν- Γράφ- Μπλε Προ- Επι- Α- -ώς -οίηση -τητα

Μορφήματα Περιεχομένου Λέξεις που φέρουν το κύριο μέρος του σημασιολογικού περιεχομένου. Λειτουργικά Μορφήματα Προσφέρουν λεπτομερείς «αποχρώσεις» της σημασίας των μορφημάτων περιεχομένου (κλίσεις/ προθέματα-προσφύματα/ χρόνοι/ κλίσεις/ γένη) Λεξικό Το σύνολο των μορφημάτων που περιλαμβάνει μια γλώσσα Λεξιλόγιο Το σύνολο των μορφημάτων που χρησιμοποιεί ένα άτομο.

3. Συντακτικό Πρόταση = Ονοματική φράση + Ρηματική Φράση Ο συστηματικός τρόπος (κανόνες) με τον οποίο τα λεξικά στοιχεία μιας γλώσσας συνδυάζονται για να σχηματίσουν προτάσεις. Πρόταση = Ονοματική φράση + Ρηματική Φράση Ονοματική φράση [ΟΦ] Περιλαμβάνει το υποκείμενο (ουσιαστικό, κύριο όνομα) και τους πιθανούς προσδιορισμούς του υποκειμένου. Ρηματική φράση [ΡΦ] Περιλαμβάνει τουλάχιστον ένα ρήμα και το αντικείμενο του ρήματος, αν υπάρχει.

Σύνταξη & Κλαδικά Διαγράμματα Οι προτάσεις δεν είναι απλώς οργανωμένες ακολουθίες λέξεων που απλά διαδέχονται η μια την άλλη, αλλά είναι οργανωμένες σε ιεραρχικά δομημένες φράσεις. Γραμματική της φραστικής δομής Π.χ. «Το κορίτσι κοίταξε το αγόρι με το τηλεσκόπιο» (Αμφίσημη πρόταση) Απαραίτητη η ανάλυση της πρότασης με χρήση κλαδίκών διαγραμμάτων, με τα οποία οι γλωσσολόγοι μπορούν να ανακαλύψουν την αιτία της αμφισημίας.

Κανονιστική Γραμματική Εύκολο να αναγνωριστεί η σωστή γραμματική διάταξη των λέξεων σε μια πρόταση ή μια φράση. Κανονιστική Γραμματική Το σύνολο κανόνων για τη ρύθμιση του σχηματισμού «σωστών» προτάσεων. « Οι άχρωμες πράσινες ιδέες κοιμήθηκαν θυμωμένες» Περιγραφική Γραμματική Περιγράφει τις δομές, τις λειτουργίες, και τις σχέσεις μεταξύ των λέξεων μέσα στη γλώσσα.

Noam Chomsky (1957) Επανάσταση στον τρόπο μελέτης του συντακτικού. Δεν αρκεί η παρατήρηση των σχέσεων μεταξύ των φράσεων μιας πρότασης. Περίεργες σχέσεις μεταξύ των κλαδικών διαγραμμάτων. Διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο αλλά ομοιότητες στην επιφανειακή τους δομή. Ανάγκη να προχωρήσουν πέρα από την απλή περιγραφή της ιεραρχικής δομής μεμονωμένων φράσεων στη διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των φραστικών δομών. Ο Noam Chomsky (1957) προκάλεσε με το έργο του επανάσταση στον τρόπο μελέτης του συντακτικού. όταν υποστήριξε ότι για την κατανόηση του συντακτικού δεν αρκεί η παρατήρηση των σχέσεων μεταξύ των φράσεων μιας πρότασης, αλλά είναι απαραίτητη και η εξέταση των συντακτικών σχέσεων μεταξύ των προτάσεων. Παρατήρησε ότι τα κλαδικά διαγράμματα ορισμένων προτάσεων φανερών κάπως περίεργες σχέσεις. Π1 με Π2 = τα κλαδικά διαγράμματα τελείως διαφορετικά, άρα δείχνουν ότι δεν υπάρχει καμία ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στις δύο αυτές προτάσεις. (ωστόσο η μόνη τους διαφορά είναι ότι η πρώτη είναι στην ενεργητική ενώ η δεύτερη στην ενεργητική). (Το ίδιο Π3 και Π4) Όμως Π1 και Π3 ίδια ακριβώς κλαδικά διαγράμματα αλλά τελείως διαφορετική σημασία. Τελείως διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο αλλά ομοιότητες στην επιφανειακή τους δομή. Η παρατήρηση αυτή οδήγησε τους γλωσσολόγους στην ανάγκη να προχωρήσουν πέρα από την απλή περιγραφή της ιεραρχικής δομής μεμονωμένων φράσεων στη διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των φραστικών δομών. O Chomsky πρότεινε ότι οι γλωσσολόγοι θα κατανοήσουν καλύτερα το συντακτικό της γλώσσας μελετώντας τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των φραστικών δομών , οι οποίες αφορούν μετασχηματισμούς των λεξικών στοιχείων των προτάσεων. Εφαρμόζοντας τους μετασηματιστικούς κανόνες το διάγραμμα της δομής της Π1 μπορεί να αντιστοιχηθεί με το αντίστοιχο διάγραμμα της δομής της Π3.

Θεωρία διύλισης των φωνημάτων Η Κατανόηση της Γλώσσας Αντίληψη προφορικού λόγου 1. Προφορικός λόγος ως συνήθης διαδικασία ακουστικής αντίληψης Θεωρία διύλισης των φωνημάτων «Από κάτω προς τα πάνω» επεξεργασία. Θεωρία Ταύτισης προτύπου. Προσλαμβάνουμε έναν ήχο και συγκρίνουμε με τις διάφορες πιθανές περιπτώσεις λέξεων που έχουμε ακούσει στο παρελθόν, για να καταλήξουμε στην σωστή ταύτιση. Warren & Warren (1970) «Ο *όνος ήταν _________» αποτρόπαιος νόστιμος ανυπόφορος

Φαινόμενο της κατηγορικής αντίληψης 2. Προφορικός λόγος ως «ειδική» διαδικασία αντίληψης Φαινόμενο της κατηγορικής αντίληψης Eνώ οι γλωσσικοί ήχοι που ακούμε αποτελούν ένα συνεχές μιας ποικιλίας ήχητικών κυμάτων, εμείς τους αντιλαμβανόμαστε ως διακεκομένες κατηγορίες. Εντονότερος διαχωρισμός μεταξύ φωνημάτων. Αδυναμία διάκρισης στην ίδια κατηγορία (διαφορές μεταξύ ηχητικών σημάτων, ίδια φωνήματα) Συνεχές = Πραγματικοί Ήχοι Διακριτό = Λεκτική Αντίληψη

Liberman, Harris, Hoffman & Griffith (1957) sound - 25ms Voice-Onset Time +25 +50 +75 phonemes /ba/ /pa/

Τι ακούτε; Φαινόμενο McGurk (1976) Εμπειρικά δεδομένα μέσω των οποίων φαίνεται ότι ο προφορικός λόγος γίνεται αντιληπτός μέσω ειδικών διαδικασιών. Ειδική διαδικασία λοιπόν που δεν παρατηρείται σε απλά ακουστικά ερεθίσματα. Μια τέτοια ξεχωριστή πλευρά της αντίληψης φαίνεται από το φαινόμενο McGurk, το οποίο αφορά στον συγχρονισμό της οπτικής και της ακουστικής αντίληψης μέσω χρήσης φωνημάτων. Π.χ. Κινήσεις χειλιών ομιλητή σε μια ταινία της μητρικής μας γλώσσας. Όσο ακούμε αυτό που αντιστοιχεί στα χείλια δεν δημιουργείται κάποιο αντιληπτικό πρόβλημα. Αν όμως οι κινήσεις των χειλιών του ομιλητή δεν ταιριάζουν με το γλωσσικό ήχο που ακούμε, το πιθανότερο είναι ότι αυτό που θα ακούσουμε θα είναι ένας άλλος ήχος που δεν θα είναι ούτε αυτός που έβγαινε από τις κινήσεις των χειλιών, ούτε αυτός που εκφωνήθηκε. Θα γίνει μια σύνθεση των ακουστικών και οπτικών και οπτικών πληροφοριών, το αποτέλεσμα της οποίας δεν θα ταυτίζεται ούτε με αυτό που ακούμε ούτε με αυτό που βλέπουμε. Ο συνδυασμός οπτικής και ακουστικής πληροφορίας όταν οι δύο πηγές πληροφορίας συγκρούονται. Πως προσπαθούμε να κατανοήσουμε εδώ τη γλώσσα; Καταφεύγουμε στο διάβασμα χειλιών (ειδικά σε θορυβώδη περιβάλλοντα) προκειμένου να ενισχύσουμε την ικανότητα αντίληψης λόγου του συνομιλητή μας. Οι συμμετέχοντες αναφέρουν ότι ακούνε «ντα» Όταν κλείνουν τα μάτια ακούν «μπα» Τα χείλη τους λένε «γκα» Τι ακούτε;

Κατάκτηση της γλώσσας Έμφυτη ή Επίκτητη (Nature or Nurture) Εγγενώς καθοδηγούμενη μάθηση. Σύγχρονη προσέγγιση: Έμφυτη προδιάθεση και ικανότητα του ανθρώπου να αποκτήσει τη γλώσσα, η οποία επηρεάζεται και διαμορφώνεται από τα περιβάλλοντικα ερεθίσματα. Οι συζητήσεις σχετικά με την κατάκτηση της γλώσσας εστιάζουν στο ίδιο θέμα που επικεντρώνονταν όλες οι συζητήσεις για την κατάκτηση οποιασδήποτε ικανότητας. Δηλαδή το θέμα του αν η ικανότητα αυτή είναι έμφυτη ή επίκτητη. Ύπαρξη καθολικών και παγκόσμιων αναπτυξιακών σταδίων απόκτησης της γλώσσας.

Στάδια γλωσσικής ανάπτυξης Καθολικά και παγκόσμια στάδια Η διαδοχή των σταδίων αυτών, και ο τρόπος που κατακτάται η μητρική γλώσσα είναι τα ίδια για όλους τους ανθρώπους. Άναρθρες φωνές Βάβισμα Μονολεκτικές προτάσεις Προτάσεις δύο λέξεων ή τηλεγραφικός λόγος Σχηματισμός βασικών προτάσεων (αντίστοιχο με των ενηλίκων. Εμφανίζεται στα 4 έτη)

1. Στάδιο άναρθρων φωνών Eimas (1985) Βρέφος παράγει διάφορους άναρθρους ήχους, οι οποίοι είναι κυρίως φωνηεντικοί ήχοι. Χαρακτηριστικοί και μοναδικοί για τα βρέφη ήχοι. Δεν παράγονται από τους ενηλίκους Καθολικό χαρακτηριστικό καθώς δεν διαφοροποιέιται ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον του βρέφους. Ίδιο ακόμα και στα εκ γενετής κωφά βρέφη. Eimas (1985) Μπορείτε να φανταστείτε γιατί χάνεται αυτή η ικανότητα διάκρισης των φωνημάτων; Γιατί επιδρά το γλωσσικό περιβάλλον Βρέφη από Ιαπωνία και Αμερική μπορούν να ξεχωρίσουν ακόμα και τα φωνήματα που δεν περιλαμβάνει η γλώσσα τους (/l/ /r/) για το 1ο έτος. Μετά διαφοροποιούνται. Χάνεται σταδιακά η ικανότητα να διακρίνουν φωνήματα που δεν είναι σχετικά με την γλώσσα του γλωσσικού τους περιβάλλοντος.

2. Στάδιο βαβίσματος (babbling) Το βρέφος παράγει τόσο φωνηεντικούς οσο και συμφωνικούς ήχους. Διαφοροποιούνται από τις άναρθρες φωνές. Τα κωφά βρέφη παύουν να αρθρώνουν ήχους. Χάνουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται και να παράγουν ήχους που δεν είναι φωνήματα. Επανάληψη παρόμοιων/ ταυτόσημων συλλαβών. Ba ba ba Ma ma ma

Με το σκυλάκι εννοεί όλα τα ζώα 3. Στάδιο μονολεκτικών προτάσεων (ή ολοφραστικό) Χρησιμοποιεί φράσεις που αποτελούνται από μια μόνο λέξη, προκειμένου να επικοινωνήσει τις προθέσεις, επιθυμίες ή απαιτήσεις του. Ολοφραστικά παραδείγματα: Σκυλάκι! Μαμά! Νερό! Συνήθως οι λέξεις που χρησιμοποιούνται αναπαριστούν οικεία για το παιδί αντικείμενα (μπάλα), ή που εκφράζουν μια επιθυμία του βρέφους (μαμά, μπαμπάς, γάλα). ΥΠΕΡΓΕΝΙΚΕΥΣΗ. Το φαινόμενο όπου λόγω του περιορισμένου λεξιλογίου τα παιδιά αναγκάζονται να επεκτείνουν την έννοια μιας λέξης. Με το σκυλάκι εννοεί όλα τα ζώα Τάση για ΥΠΕΡΓΕΝΙΚΕΥΣΗ Περιορισμένο λεξιλόγιο 3-100 λέξεων (18 μήνες) Χρησιμοποιούν λέξεις που γνωρίζουν για να εκφράσουν και άλλες έννοιες.

4. Στάδιο προτάσεων δύο λέξεων (ή τηλεγραφικό) 18-30 μήνες Το παιδί αρχίζει να κάνει συνδυασμούς λέξεων και να χρησιμοποιεί φράσεις που αποτελούνται από δύο λέξεις. Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται είναι ρήματα, επίθετα ή ουσιαστικά ενώ απουσιάζουν άρθρα ή άλλα μέρη του λόγου (τηλεγραφικό στάδιο). Ανάγκη για έκφραση. Έχουν σημασιολογικές και όχι συντακτικές «ανησυχίες» Το λεξιλόγιο αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. (300 -1.000 λέξεις) Ηλικία 4+: Σχηματισμός βασικών προτάσεων Ηλικία 10+: H γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού είναι σχεδόν ίδια με των ενηλίκων.

Φύση και Ανατροφή Ερμηνεία υπέρ Φύσης Μηχανισμός γλωσσικής κατάκτησης N. Chomsky (1972) «ο άνθρωπος είναι βιολογικά προγραμματισμένος να κατακτήσει τη γλώσσα του.» Ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουμε τη γλώσσα στα αρχικά στάδια, ανεξάρτητα από το γλωσσικό/κοινωνικό μας περιβάλλον. Η σειρά των σταδίων της γλωσσικής ανάπτυξης όσο και η ηλικία που αντιστοιχεί σε κάθε στάδιο είναι ίδιες σε όλα τα παιδιά. Η διαφορά στην αντίληψη του προφορικού λόγου σε σχέση με την ακουστική επεξεργασία των υπόλοιπων ήχων. Η ικανότητα τόσο στην κατανόηση πολλαπλών κανόνων της γλωσσικής δομής όσο και στην εφαρμογή τους σε νέες γλωσσικές παραγωγές.

Ερμηνεία υπέρ Ανατροφής Ύπαρξη Kρίσιμης περιόδου: Για την επιτυχή απόκτηση των διαφόρων ικανοτήτων που σχετίζονται με την εκμάθηση της γλώσσας, υπάρχουν συγκεκριμένες περίοδοι, κατά τις οποίες πρέπει να αναπτυχθούν συγκεκριμένες ικανότητες. Μια συγκεκριμένη ικανότητα, με άλλα λόγια, για να αναπτυχθεί επαρκώς πρέπει να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της αντίστοιχης κρίσιμης περιόδου. 1ο παράδειγμα Έρευνες με παιδιά που έχουν ζήσει σε απομονωμένο γλωσσικό περιβάλλον, προσφέρουν ευρήματα σχετικά με το πως σχετίζεται η φυσιολογική ωρίμανση του παιδιού και τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Εκείνα που απομακρύνθηκαν από το περιβάλλον σε μικρότερη ηλικία απέκτησαν συνθετότερες και πιο επεξεργασμένες γλωσσικές δομές, σε σύγκριση με τα παιδιά που απομακρύνθηκαν από το αποστερημένο γλωσσικό περιβάλλον σε μεγαλύτερη ηλικία. 2ο παράδειγμα Ευρήματα που προέρχονται από έρευνες με ενήλικους χρήστες της νοηματικής γλώσσας. Μελετώντας μια ομάδα ενηλίκων οι οποίοι ήταν χρήστες της νοηματικής γλώσσας για 30 ή περισσότερα χρόνια, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι ενήλικοι αυτοί διαφοροποιούνταν, ως προς την κατανόηση του συντακτικού, σε αυτούς που κατέκτησαν τη γλώσσα πριν τα 4 χρόνια, σε αυτούς που την κατέκτησαν στα 4-6, και σε αυτούς που την κατέκτησαν στα μετά την ηλικία των 12. Παρά την εμπειρία όλων των γκρουπ (πάνω από 30 χρόνια), οι ενήλικοι που είχαν κατακτήσει τη νοηματική γλώσσα πιο αργά, ήταν αυτοί που είχαν και πιο ελλειπή κατανόηση του συντακτικού της νοηματικής γλώσσας. Περιπτώσεις γλωσσικά απομονωμένων παιδιών. (π.χ. Genie) Εκμάθηση ξένης γλώσσας από ενηλίκους (π.χ. ζήτημα της προφοράς)

Αντίληψη και Ανάγνωση «Από κάτω πρός τα πάνω επεξεργασία» Δύο ειδών αντιληπτικές διαδικασίες κατά την ανάγνωση: Χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση των γραμμάτων και των λέξεων/ ανάσυρση σχετικών πληροφοριών που υπάρχουν στη μνήμη μας. Λεξικές διαδικασίες Χρησιμοποιούνται για την κατανόηση του σημασιολογικού περιεχομένου ενός κειμένου στο σύνολο του. Διαδικασίες κατανόησης «Από κάτω πρός τα πάνω επεξεργασία» Η αναγνωστική μας ικανότητα είναι εντυπωσιακή. Αντιλαμβανόμαστε σωστά το γράμμα που βλέπουμε, ανεξάρτητα με τη μορφή που μας παρουσιάζεται (θυμηθείτε το κεφάλαιο της αντίληψης και τους διαφορετικούς τρόπους γραφής ενός γράμματος, διαφορετικές γραμματοσειρές κλπ). Δυσλεξία: Δυσκολίες στην φωνολογική επεξεργασία των λέξεων και άρα στην αναγνώριση τους. - Αναγνώριση γραμμάτων και λέξεων «Από πάνω πρός τα κάτω επεξεργασία» - Προσδοκίες και προϋπάρχουσα γνώση σχετικά με το περιεχόμενο

Σακκαδικές κινήσεις Οι οφθαλμοί δεν ακολουθούν ομαλή πορεία αλλά εκτελούν γρήγορες κοφτές κινήσεις καθώς προσηλώνονται από το ένα γλωσσικό στοιχείο στο άλλο. Carpenter & Just (1981) Οι χρόνοι διάρκειας των προσηλώσεων ποικίλλουν.

Ερμηνεύστε τα αποτελέσματα ως προς το είδος αντιληπτικής επεξεργασίας Αποτελέσματα Η φάση της προσήλωσης σε λέξεις πολλών συλλαβών διαρκούσε περισσότερο απ’ ότι σε μικρότερες λέξεις. Η φάση της προσήλωσης σε μη οικίες λέξεις διαρκούσε περισσότερο σε σχέση με συχνότερες λέξεις. Τα άρθρα παραλείπονται συχνότερα. Το άρθρο “the” παραλείπεται συχνότερα από άλλες λέξεις τριών γραμμάτων (π.χ. ρήματα). Ποιό είναι το «οπτικό εύρος» μιας προσήλωσης; ‘Εχει βρεθεί ότι κατά την ανάγνωση γλωσσικών χαρακτήρων (γράμματα, αριθμοί, σημεία στίξης και κενά) μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμες πληροφορίες από 4 περίπου χαρακτήρες αριστερά του σημείου προσήλωσης εως 14-15 χαρακτήρες δεξιά του σημείου προσήλωσης. Οι σακκαδικές κινήσεις πηδούν περίπου 7-9 χαρακτήρες κατά μέσο όρο, οπότε ορισμένες από τις πληροφορίες που αντλούμε μπορεί να είναι προπαρασκευαστικές για την επόμενη φάση προσήλωσης. Οι συμμετέχοντες δεν προσηλώνονταν σε όλες τις λέξεις της πρότασης αλλά στο 80% περίπου των λέξεων περιεχομένου ενός κειμένου (κύριες λέξεις σημασιολογικού περιεχομένου όπως ρήματα, ουσιαστικά κ.λ.π.) Ερμηνεύστε τα αποτελέσματα ως προς το είδος αντιληπτικής επεξεργασίας

μοντέλο της διαδραστικής ενεργοποίησης Λεξική Πρόσβαση Η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τη λέξη που θα μας επιτρέψει την πρόσβαση στο αποθηκευμένο στη μνήμη σημασιολογικό περιεχόμενο αυτής της λέξης. μοντέλο της διαδραστικής ενεργοποίησης (Rumelhart & McClelland) H επεξεργασία συγκεκριμένων λεξικών στοιχείων συμβαίνει σε πολλαπλά επίπεδα και ότι η ενεργοποίηση των διαφόρων επιπέδων επεξεργασίας έχει διαδραστικό χαρακτήρα. Oι πληροφορίες του κάθε επιπέδου αναπαριστώνται ξεχωριστά στη μνήμη και ότι περνόυν με αμφίδρομο τρόπο από το ένα επίπεδο στο άλλο.

Φαινόμενο της Ανώτερης Λέξης (word superiority effect) Φαινόμενο της αντίληψης όπου αναγνωρίζουμε πιο εύκολα γράμματα που παρουσιάζονται εντός ενός πλαισίου λέξεων, παρά γράμματα που παρουσιάζονται μεμονωμένα ή σε ψευδολέξεις. Φαινόμενο της ανώτερης πρότασης Ένα τυπικό πειραματικό παράδειγμα επίδειξης του φαινομένου της ανώτερης λέξης είναι ένα έργο λεξικής απόφασης. Θα εμφανιστεί μια σειρά από γράμματα για σύντομο χρόνο. Επικαλύπτονται απο μια οπτική μάσκα (ΧΧΧΧΧΧ). Έπειτα θα εμφανιστούν δύο γράμματα (πάνω και κάτω) στην ίδια θέση. Μαντέψτε ποιο από τα δύο γράμματα είχε εμφανιστεί προηγουμένως στην ίδια θέση. «Πρέπει να γίνουν μαστορέματα στο σπίτι. Το πρώτο που πρέπει να φτιαχτεί είναι _______» Έργο λεξικής απόφασης (Reicher & Wheeler, 1970)

XXXXXX

JBDVLM

XXXXXX ----L- ----B-

XXXXXX

SOKDHR

--K--- XXXXXX --R---

XXXXXX

FATHER

XXXXXX ---H-- ---T--

XXXXXX

CGZIFW

----F- XXXXXX ----G-

XXXXXX

POSTER

--R--- XXXXXX --S---

XXXXXX

Γλώσσα και Σκέψη Διαφορετικό λεξικό Διαφορετική συντακτική δομή Φαίνεται ότι το πόσο καλά διαβάζουμε, καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το πως σκεπτόμαστε αυτά που διαβάζουμε. Mελέτες εκείενες που συγκρίνουν και αντιπαραβάλλουν τη χρήση διαφορετικών γλωσσών και διαλέκτων. Διαφορετικό λεξικό Άραβες νομάδες 20 λέξεις για τις καμήλες. Στα αγγλικά αντιστοιχεί 1 μόνο λέξη. Διαφορετική συντακτική δομή Ρήματα στο παρελθόν κατάληξη –ed (αγγλικά). Σε ισπανικά και γερμανικά πρέπει επίσης να δηλώνεται ο αριθμός των υποκειμένω της ενέργεια. Οι διαφορές στην συντακτική δομή και το λεξικό των γλωσσών επηρεάζουν ή περιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο σκέπτεται ο χρήστης της κάθε γλώσσας;;;

Υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας Η υπόθεση των Sapir-Whorf Τα άτομα που μιλούν διαφορετικές γλώσσες έχουν αναπτύξει διαφορετικά γνωστικά συστήματα, τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και σκέπτονται τον κόσμο που τους περιβάλλει. Απόλυτη Ερμηνεία Οι σκέψεις και η συμπεριφορά καθορίζονται από την γλώσσα. «Ο τρόπος που βλέπουμε, ακόυμε και βιώνουμε οποιαδήποτε εμπειρία οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο ότι οι γλωσσικές συνήθειες της κοινωνίας που ζούμε προκαθορίζουν τον τρόπο ερμηνείας της πραγματικότητας». Μετριοπαθής Ερμηνεία Οι σκέψεις και η συμπεριφορά επηρεάζονται από τη γλώσσα. Άτομα με διαφορετική γλώσσα / Λύσεις ακόμα και αν δεν μπορούμε να εκφραστούμε

Δείχνει τρία σχήματα, στα οποία μπορούν να δωθούν εναλλακτικοί τίτλοι Δείχνει τρία σχήματα, στα οποία μπορούν να δωθούν εναλλακτικοί τίτλοι. Αν δοθεί ένας συγκεκριμένος τίτλος για το κάθε σχήμα, το σχήμα που θα σχεδιάσουν αργότερα από μνήμης θα αντιστοιχεί στον τίτλο που τους δόθηκε πολύ περισσότερο από το αρχικό σχήμα. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ

Καθολικά γλωσσικά σχήματα Υπόθεση γλωσσικής σχετικότητας: Μελέτη λέξεων που αναπαριστάνουν χρώματα, διότι όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον που ζουν, εκτίθενται δυνητικά στην ίδια περίπου γκάμα χρωμάτων. Επηρεάζεται ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα χρώματα, από τις λέξεις για τα χρώματα στη γλώσσα μας; Υπόθεση γλωσσικής σχετικότητας: Βασικοί όροι χρωμάτων Όλες οι υπό μελέτη γλώσσες έχουν πάρει τους βασικούς όρους των χρωμάτων που χρησιμοποιούν από 11 μόνο ονόματα χρωμάτων. Οι γλώσσες διαφοροποιούνται μόνο ως προς το πόσα από αυτά τα ονόματα χρωμάτων χρησιμοποιούν.

Kay & Kempton (1984) Αγγλικά: 11 βασικοί όροι χρωμάτων Black, White, Red, Yellow, Green, Blue, Brown, Purple, Pink, Orange, Gray φυλή Dani στη Νέα Γουινέα : 2 βασικοί όροι χρωμάτων Milli, Mola Οι λεξικές διαφορές οδηγούν σε εννοιολογικές ή αντιληπτικές διαφοροποιήσεις;;;

Αγγλόφωνοι και μέλη της φυλής από τη Ν Αγγλόφωνοι και μέλη της φυλής από τη Ν. Γουινέα έπρεπε να επιλέξουν αν το μεσαίο χρώμα της τριάδας ήταν πιο κόντα στον αριστερό ή στον δεξί βασικό όρο χρώματος. Αποτελέσματα Τα μέλη της φυλής Dani δεν μπορούσαν να κάνουν σωστό διαχωρισμό χρωμάτων μεταξύ των βασικών ζευγών. (όχι κατηγόρική αντίληψη) Αγγλόφωνοι μπορόυσαν να κατανείμουν και να δώσουν τίτλο στο ενδιάμεσο χρώμα. (παρουσία κατηγορικής αντίληψης) Υποστηρίζεται η ιδέα της γλωσσικής σχετικότητας

Συνεχείς αλλαγές στην συχνότητα του φωτός Μήκη κύματος Κατηγορική χρωματική αντίληψη

Carroll & Casagrande (1958) Διαφορετική επίδραση χρώματος και σχήματος στις διάφορες γλώσσες Γλώσσα Navajo: η επιλογή του ρήματος που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από το σχήμα του αντικειμένου που εμπλέκεται στην ενέργεια (δεν ισχύει για την αγγλική γλώσσα). Eίναι δυνατόν η χρήση διαφορετικών ρηματικών τύπων για τη δήλωση διαφορετικών σχημάτων να σημαίνει ότι τα παιδιά που έχουν ως μητρική τη γλώσσα Navaho, να αντιλαμβάνονται και να οργανώνουν τις πληροφορίες με βάση το σχήμα, νωρίτερα απ’ ότι τα παιδιά που μιλούν την αγγλική γλώσσα; Αγγλική Γλώσσα: τα παιδιά κατηγοριοποιούν πρώτα τα αντικείμενα με βάση το χρώμα τους.

Επικέντρωσαν στο σχήμα Μεθοδολογία Συμμετείχαν Navajo & αγγλόφωνα παιδιά Ζεύγος αντικειμένων που διαφέρουν ως προς σχήμα και χρώμα Κίτρινο σχοινί και Μπλέ ξυλάκι Ρώτησαν τα παιδιά ποιό από τα δύο αντικείμενα ταίριαζε με ένα μπλε σχοινί? Επικέντρωσαν στο σχήμα Αποτελέσματα Τα παιδιά Navajo ήταν πιθανότερο να κατηγοριοποιήσουν τα αντικείμενα με βάση το σχήμα τους. Υπέρ της Sapir-Whorf υπόθεσης

Hoffman, Lau & Johnson (1986) Δίγλωσσα άτομα στα αγγλικά και τα κινέζικα Κινέζικος όρος shi gE: «κοσμοπολίτης, έμπειρος, με κοινωνικές δεξιότητες, αφοσιωμένος στην οικογένεια του και σχετικά συντηρητικός» Κείμενα που περιέγραφαν τόσο στα αγγλικά όσο και στα κινέζικα διάφορους τύπους ανθρώπινων χαρακτήρων. Έπειτα οι συμμετέχοντες αξιολογούσαν το βαθμό στον οποίο μια σειρά ανεξάρτητων προτάσεων θα μπορούσε να ισχύει για κάθε χαρακτήρα. Αν το απόσπασμα ήταν στα κινέζικα αξιολογούσαν τις προτάσεις ως σύμφωνες με το στερεότυπο που περιγράφει ο όρος shi gE (σε σχέση με τα αγγλικά κείμενα) Εξοικείωση με ένα στερεότυπο, διευκολύνει το νοητικό χειρισμό αυτού του συγκεκριμένου στερεοτύπου

Bahrick et al. (1994) διαφωνούν Ταυτόχρονη Διγλωσσία το παιδί αρχίζει να μαθαίνει δύο γλώσσες από τη στιγμή που γεννιέται. Διαδοχική διγλωσσία Όταν το άτομο μαθαίνει πρώτα μια γλώσσα και στη συνέχεια μια δεύτερη. Προσθετική διγλωσσία Κατακτάται συμπληρωματικά μια ήδη σχετικά καλά ανεπτυγμένης. Αφαιρετική διγλωσσία Εκμάθηση δεύτερης γλώσσας παρεμβάλλεται στην μητρική γλώσσα. Ηλικία Όσο νωρίτερα γίνεται η εκμάθηση της δεύτερης γλώσσας, τόσο μεγαλύτερη ευχέρεια. Bahrick et al. (1994) διαφωνούν Λεξιλόγιο και κανόνες μπορούν να αποκτηθούν και αργότερα. H ευφράδεια όχι.

Υπόθεση μονού ή διπλού συστήματος αναπαράστασης Πώς οι δύο γλώσσες αναπαριστώνται νοητικά στο μυαλό του δίγλωσσου ατόμου; Μονό: Οι δύο γλώσσες αναπαριστώνται νοητικά στο ίδιο μεμονωμένο σύστημα. Διπλό: Oι δύο γλώσσες αναπαριστώνται σε δύο ξεχωριστά νοητικά συστήματα. Δίγλωσσα άτομα με εγκεφαλικές βλάβες. Αν ισχύει το διπλό σύστημα: ένα δίγλωσσο άτομο με εγκεφαλική βλάβη σε μια συγκεκριμένη εγκεφαλική περιοχή θα παρουσιάζει διαφορετικό βαθμό ανεπάρκειας στη χρήση της κάθε γλώσσας.

Γλωσσικές Παραδρομές Ακούσια γλωσσικά σφάλματα που κάνουμε κατά την εκφορά του προφορικού λόγου (σε φωνολογικό, σημασιολογικό ή άλλο επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης). Η μη αντιστοιχία σκέψη και εκφερόμενου λόγου (γλώσσας) μπορεί να φανερώσει πολλά για το πως παράγεται η γλώσσα. Οι γλωσσικές παραδρομές είναι αποτέλεσμα της παρέμβασης άλλων σκέψεων που κάνουμε τη στιγμή που μιλάμε, ή αποτέλεσμα της παρέμβασης περιβαλλοντικών ερεθισμάτων (π.χ ραδιόφωνο που ακούγεται δίπλα μας). Ασυνείδητες διεργασίες που φανερώνουν καταπιεσμένα συναισθήματα του ατόμου. Φροϋδικοί ψυχαναλυτές! «Χαίρομαι που σας τσακίζω» αντί «χαίρομαι που σας γνωρίζω»

Τύποι γλωσσικών παραδρομών Παραδρομές αντιστροφής Όταν εναλλάσουμε μεταξύ τους τις θέσεις δύο γλωσσικών στοιχείων. «Γλώσσεψα την μπέρδα μου» αντί για «Μπέρδεψα την γλώσσα μου» «Ένα λεμό χυμόνι» αντί για «Ένα χυμό λεμόνι» «flutterby» αντί για «butterfly» Παραδρομές σε λέξεις που ακούγονται παρόμοια Κυρίως στην αγγλική γλώσσα «night» αντί για «knight» «naughty» αντί για «knotty» Παραδρομές αντικατάστασης Συμβαίνουν όταν αντικαθιστούμε ένα γλωσσικό στοιχέιο με ένα άλλο. «Άφησε το μου στο γραφείο αφού φύγεις» αντί για «... γραφείο μου πριν φύγεις»

Παραδρομές πρόσθεσης ή παράλειψης Παραδρομές πρόληψης Όταν χρησιμοποιούμε ένα γλωσσικό στοιχείο στην πρόταση που εκφέρουμε, νωρίτερα απ’ ότι πρέπει, διότι αντιστοιχεί με ένα άλλο λεξικό στοιχείο που θα χρειαστούμε στην συνέχεια του λόγου. «Μια τελευταία προσέγγιση του ζητήματος» αντί για «Μια πρώτη προσέγγιση...» Παραδρομές πρόσθεσης ή παράλειψης Συμβαίνουν όταν το άτομο προσθέτει ή αφαιρεί κατά την εκφορά μια λέξης ένα φώνημα. «άθρωπος» αντί για «άνθρωπος» «μπρίζα» αντί για «πρίζα»

Τέλος!