Πεζογραφία 2 [19ος αιώνας] Διδάσκων: Αναπλ. Καθηγητής Ιωάννης Παπαθεοδώρου 1η ενότητα: «Εισαγωγή στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό» Προσέγγιση των κύριων ιδεών που ορίζουν το ευρωπαϊκό φαινόμενο του Διαφωτισμού και των όρων πρόσληψής του στο νεοελληνικό χώρο.

Ενδεικτικό υλικό ανάγνωσης Νεοελληνικός Διαφωτισμός - Πύλη του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/studies/essays/05.html Στην παρούσα υποενότητα με γενικό τίτλο «Νεοελληνικός Διαφωτισμός», συγκεντρώνεται ένα corpus ενδεικτικών μελετών γύρω από το Νεοελληνικό Διαφωτισμό υπό την επιμέλεια του Π. Παντζαρέλλα. Στις μελέτες αυτές, περιλαμβάνονται περιλήψεις εργασιών των Δημαρά, Αγγέλου, Κονδύλη, Ηλιού, Μοσχονά, Κιτρομηλίδη, Πεχλιβάνου, Αθήνη.

ΔΗΜΑΡΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Θ. [1977] 1998. Νεοελληνικός Διαφωτισμός, 7η έκδ ΔΗΜΑΡΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Θ. [1977] 1998. Νεοελληνικός Διαφωτισμός, 7η έκδ. Αθήνα: Ερμής. Ο Δημαράς επιχειρεί να εντάξει το Νεοελληνικό Διαφωτισμό στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού κατασκευάζοντας μια ενδεικτική περιοδολόγηση που σηματοδοτείται από αντίστοιχες ευρωπαϊκές πνευματικές εξελίξεις και φυσιογνωμίες (Βολταίρος, Εγκυκλοπαίδεια, Ιδεολόγοι). Η εργασία του καταπιάνεται με πλήθος προσωπικοτήτων, από τις οποίες μνημονεύονται εδώ ενδεικτικά οι Βούλγαρης, Κοραής και Καταρτζής.

ΑΓΓΕΛΟΥ, ΑΛΚΗΣ. 1999. Των Φώτων Β΄, Αθήνα: Μ. Ι. Ε. Τ ΑΓΓΕΛΟΥ, ΑΛΚΗΣ. 1999. Των Φώτων Β΄, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ. Η μελέτη του Αγγέλου απαρτίζεται από διάφορα δοκίμια και επικεντρώνεται κυρίως σε ζητήματα αναγνωστικής πρόσληψης. Έχοντας ως ερευνητική βάση την απουσία ιδεών, οι οποίες αναπτύχθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο αλλά δεν εντοπίζονται στον ελληνικό, επιχειρεί να οδηγηθεί σε συμπεράσματα για την κοινωνία της εποχής. Στην προσπάθειά του αυτή, εξετάζει ζητήματα παιδείας αλλά και οικονομικής σκέψης, τα οποία συσχετίζει εφόσον θεωρεί ότι η ανάπτυξη της οικονομίας λειτούργησε καταλυτικά και για την πνευματική άνθηση.

ΚΟΝΔΥΛΗΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. [1988] 2000 ΚΟΝΔΥΛΗΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. [1988] 2000. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και οι φιλοσοφικές ιδέες, 3η έκδ. Αθήνα: Θεμέλιο Ο Κονδύλης επικεντρώνεται στη γέννηση φιλοσοφικών ιδεών στο ελληνικο- οθωμανικό περιβάλλον και στις παράλληλες φιλοσοφικές αντιλήψεις που επικρατούν στον ευρωπαϊκό χώρο. Προβαίνοντας σε διάφορες συγκρίσεις, καταλήγει πως στον ελληνικό χώρο δεν αναπτύσσεται ο τολμηρός φιλοσοφικός λόγος που εντοπίζεται αντίστοιχα στη Δύση. Κατά τη γνώμη του, οι περισσότερες φιλοσοφικές και νεωτερικές ιδέες χρησιμοποιήθηκαν αποσπασματικά με γνώμονα την πάλη ενάντια στην παραδοσιακή θεολογία.

ΗΛΙΟΥ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ. 1976. «Από την παράδοση στο διαφωτισμό: η μαρτυρία ενός παραγιού». Στο Σταμάτης Πέτρου, Γράμματα από το Άμστερνταμ, α΄- οβ΄. Αθήνα: Ερμής. Ο Ηλιού καταπιάνεται με τη μελέτη των επιστολών του Σταμάτη Πέτρου, παραγιού του Κοραή, μέσω του οποίου σκιαγραφείται η επαφή του δεύτερου με τις ιδέες του Διαφωτισμού. Οι επιστολές αποδεικνύονται γόνιμο πεδίο μελέτης σκιαγραφώντας την εξέλιξη του Κοραή υπό το συντηρητικό αντιληπτικό πεδίο του Πέτρου, ο οποίος φαίνεται να αντιστέκεται σε κάθε νεωτερική θεωρία. Ο Ηλιού επιμένει στην εκδοτική τύχη των επιστολών και την ερμηνευτική παράδοση που δημιουργήθηκε γύρω από αυτές.

ΜΟΣΧΟΝΑΣ, ΕΜΜ. Ι. 1981. «Αγώνας για μια χαμένη υπόθεση» ΜΟΣΧΟΝΑΣ, ΕΜΜ. Ι. 1981. «Αγώνας για μια χαμένη υπόθεση». Στο Βηλαράς, Ψαλίδας, Χριστόπουλος κ.ά., Η δημοτικιστική αντίθεση στην κοραϊκή μέση οδό, ζ΄- πβ΄. Αθήνα: Οδυσσέας. Ο Μοσχονάς εστιάζει στην κορύφωση της γλωσσικής αντιπαράθεσης λίγες δεκαετίες πριν τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Ο μελετητής προσεγγίζει το ζήτημα υπό το πρίσμα των κοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων που λαμβάνουν χώρα στο μητροπολιτικό χώρο και τις παροικίες. Στο πλαίσιο αυτό, παραβάλλει κείμενα και απόψεις δημοτικιστών που αντιτίθενται στη «Μέση οδό» του Κοραή. Ο Μοσχονάς επισημαίνει την έλλειψη ενιαίας στάσης των δημοτικιστών ως προς το θέμα και εξηγεί γιατί τελικά δεν επικράτησε η δική τους γλωσσική πρόταση.

ΠΕΧΛΙΒΑΝΟΣ, ΜΙΛΤΟΣ. 1999. Εκδοχές νεοτερικότητας στην κοινωνία του γένους: Νικόλαος Μαυροκορδάτος - Ιώσηπος Μοισιόδακας - Αδαμάντιος Κοραής. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.. Ο Πεχλιβάνος επιχειρεί να διερευνήσει εκδοχές της νεοτερικότητας, όπως αυτές εμφανίζονται στον οθωμανικό και παροικιακό Ελληνισμό στο πλαίσιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Εστιάζοντας στις περιπτώσεις τριών λογίων, του Κοραή, του Μαυροκορδάτου και του Μοισιόδακα, ο Πεχλιβάνος εξετάζει συγκριτικά τις δικές τους εκδοχές νεοτερικού λόγου εντοπίζοντας ως συνδετικό κρίκο την προσπάθεια τους να ισορροπήσουν ανάμεσα στην αρχαία ελληνική παιδεία και τα δυτικά προτάγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ, ΠΑΣΧΑΛΗΣ Μ. [1996] 2000. Νεοελληνικός Διαφωτισμός ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ, ΠΑΣΧΑΛΗΣ Μ. [1996] 2000. Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες. 3η έκδ. Μτφρ. Στέλλα Νικολούδη. Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ. Ο Κιτρομηλίδης επικεντρώνεται στις πολιτικές διαστάσεις του Διαφωτισμού προσπαθώντας να ανιχνεύσει στοιχεία πολιτικού φιλελευθερισμού στην παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο πλαίσιο αυτό, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο παράδειγμα των Φαναριωτών και τη γενικότερη άνοδο της εμπορικής τάξης που σηματοδοτεί την ανανέωση της πολιτικής σκέψης. Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού οδηγεί στην έκρηξη του προβληματισμού σχετικά με το μέλλον της πολιτικής διακυβέρνησης. Η αλλαγή αυτή αποκρυσταλλώνεται σε επίπεδο ιδεών στους τομείς της ιστοριογραφίας, γεωγραφίας, σε κείμενα , όπως ο Ρωσαγγλογάλλος και η Ελληνική Νομαρχία αλλά και στο πολιτικό όραμα των Ρήγα και Κοραή.

ΑΘΗΝΗ, ΣΤΕΣΗ. 2001. Όψεις της νεοελληνικής αφηγηματικής πεζογραφίας, 18ος αι.- 1830. Ο διάλογος με τις ελληνικές και ξένες παραδόσεις στη θεωρία και την πράξη. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η Στέση Αθήνη μελετά ζητήματα γύρω από την ανάπτυξη του νεοελληνικού αφηγηματικού πεζού λόγου της περιόδου 18ος - 1830 σε σχέση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά παραδείγματα. Στην προσπάθειά της αυτή, στρέφει το ενδιαφέρον της στη μεταφρασμένη πεζογραφία, η οποία αποκαλύπτει στοιχεία για την εγχώρια γραμματεία, σκιαγραφεί το διάλογο με τις ξένες γραμματείες (ιδίως τη γαλλική) και τη σύμπλευση με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό ενώ δίνει παράλληλα πληροφορίες για τα κοινωνικά συμφραζόμενα της εποχής.

Ενδεικτικό υλικό ανάγνωσης (συνέχεια) Ν. Μαυρέλος, Νικόλαου Μαυροκορδάτου, Φιλοθέου Πάρεργα: Η μυθοπλαστική εγκυκλοπαίδεια ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση http://www.eens-congress.eu/?main__page=1&main__lang=de&eensCongress_cmd=showPaper&eensCongress_id=28 Στο παρόν άρθρο, ο Ν. Μαυρέλος καταπιάνεται με το έργο του Νικολάου Μαυροκορδάτου, Φιλοθέου Πάρεργα. Εξετάζοντας την ειδολογική ταυτότητα του έργου, διαπιστώνει πως πρόκειται για ένα πειραματικό μυθιστόρημα, στο οποίο ενσωματώνονται διάφορα άλλα είδη, όπως αυτό του φιλοσοφικού διαλόγου. Μέσω του εγκιβωτισμού «σοβαρών» ειδών στο ως τότε θεωρούμενο «μη σοβαρό» πλαίσιο του μυθιστορήματος, ο Μαυροκορδάτος καταφέρνει να αξιοποιήσει ένα σύνολο στοιχείων από διάφορα γραμματειακά είδη και έτσι να πειραματιστεί με τα ειδολογικά και μορφικά όρια του πεζού λόγου.

Στόχος του εγχειρήματός του είναι η αναδιαμόρφωση της πρόσληψης του μυθιστορήματος και η ανάδειξη των δυνατοτήτων του. Το έργο του Μαυροκορδάτου συνιστά ένα νεωτερικό κείμενο που επαναδιατυπώνει τον προβληματισμό αρχαίο - νέο, προβληματισμό που ήδη κυριαρχεί στη Δύση και εντοπίζεται ταυτόχρονα στο έργο των Φαναριωτών. Το κείμενο του Μαυρέλου θα μπορούσε να διαβαστεί συνδυαστικά με το κείμενο του Πεχλιβάνου όπου αναλύεται διεξοδικά η εκδοχή της νεοτερικότητας, όπως αυτή εντοπίζεται στο λόγο του Μαυροκορδάτου. Σχολείον των ντελικάτων εραστών : ήτοι βιβλίον ηθικόν περιέχον τα περίεργα συμβεβηκότα των ωραιοτέρων γυναικών του Παρισίου, ακμαζουσων κατά τον παρόντα Αιώνα. / Εκ της Γαλλικής διαλέκτου νυν πρώτον μεταφρασθέν παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού.

http://anemi. lib. uoc. gr/metadata/7/9/2/metadata-155- 0000052. tkl http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/7/9/2/metadata-155- 0000052.tkl?dtab=m&search_type=simple&search_help=&display_mode=overview&wf_step=init&show_hidden=0&n umber=10&keep_number=&cclterm1=&cclterm2=&cclterm3=&cclterm4=&cclterm5=&cclterm6=&cclterm7=&cclterm 8=&cclfield1=&cclfield2=&cclfield3=&cclfield4=&cclfield5=&cclfield6=&cclfield7=&cclfield8=&cclop1=&cclop2=&cclop 3=&cclop4=&cclop5=&cclop6=&cclop7=&isp=&search_coll%5Bmetadata%5D=1&&stored_cclquery=&skin=&rss=0&la ng=el&ioffset=1&offset=1΄ Το Σχολείον των ντελικάτων εραστών αποτελεί συλλογή διηγημάτων με θέμα τον έρωτα. Η συλλογή αυτή απαρτίζεται από διασκευασμένα έργα του Restif de la Bretonne, τα οποία ο Ρήγας μετέφρασε στα ελληνικά. Η επιλογή της συγκεκριμένης θεματολογίας θα πρέπει να συνδεθεί με το διανοητικό κλίμα του Διαφωτισμού, την απόρριψη της ηθικολογίας του κλήρου και την πίστη στην ελευθερία του ατόμου. Ο μεταφραστής, παρά το προοδευτικό του πνεύμα, θα επιχειρήσει να προλάβει τις συντηρητικές αντιδράσεις επισημαίνοντας πως όλες οι ερωτικές ιστορίες καταλήγουν σε «υπανδρείαν». Η μετάφραση αυτή γνώρισε επιτυχία και έδωσε ώθηση για τη δημιουργία παρόμοιων αφηγήσεων, όπως προκύπτει από το έργο Έρωτος αποτελέσματα που εμφανίζεται δύο χρόνια αργότερα (1792).

Ενδεικτικό υλικό ανάγνωσης Νεοελληνικός Διαφωτισμός - Πύλη του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/studies/essays/05.html Στην παρούσα υποενότητα με γενικό τίτλο «Νεοελληνικός Διαφωτισμός», συγκεντρώνεται ένα corpus ενδεικτικών μελετών γύρω από το Νεοελληνικό Διαφωτισμό υπό την επιμέλεια του Π. Παντζαρέλλα. Στις μελέτες αυτές, περιλαμβάνονται περιλήψεις εργασιών των Δημαρά, Αγγέλου, Κονδύλη, Ηλιού, Μοσχονά, Κιτρομηλίδη, Πεχλιβάνου, Αθήνη.

Ενδεικτικό υλικό ανάγνωσης Ελληνική Νομαρχία http://users.uoa.gr/~nektar/history/3contemporary/hellenic_polity.htm Η Ελληνική Νομαρχία Ανωνύμου του Έλληνος εκδόθηκε το 1806 στην Ιταλία. Στο κείμενο καταγγέλλεται δριμύτατα η εξαθλίωση του υπόδουλου ελληνικού λαού εξαιτίας της τουρκικής τυραννίας, της αδιαφορίας του κλήρου και άλλων κοινωνικών ομάδων (προεστώτων, πλούσιων εμπόρων). Ο συγγραφέας θέτει επιτακτικά την ανάγκη της αποτίναξης του τουρκικού ζυγού μνημονεύοντας το απελευθερωτικό όραμα του Ρήγα, το οποίο και ασπάζεται. Το έργο θα πρέπει να διαβαστεί σε σύνδεση με τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, από τις οποίες φαίνεται να έχει επηρεαστεί. Χαρακτηριστική είναι η επιμονή του συγγραφέα στην αξία της παιδείας και του ορθού λόγου, στην αποδέσμευση από τη δεισιδαιμονία και την αναζήτηση του κατάλληλου πολιτεύματος που θα σέβεται τις ελευθερίες του ατόμου.