Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Νομική Σχολή Ενιαίο ΠΜΣ Δίκαιο Ενέργειας Ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική και προστασία περιβάλλοντος Αικατερίνη Ν. Ηλιάδου Επικ. Καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ Αθήνα, 10.01.2017

Παράμετροι κοινής ωφέλειας τομέα ενέργειας Αγαθό απολύτως ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο – προϋπόθεση διασφάλισης ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης Βασικός συντελεστής για την παραγωγή άλλων βιομηχανικών προϊόντων και για την παροχή βασικών υπηρεσιών (τηλεπικοινωνίες, μεταφορές) - παράμετρος της οικονομικής ανάπτυξης και της προόδου Πηγή περιβαλλοντικών κινδύνων και μόλυνσης  ευθύνεται για το 80% πάσης φύσεως εκπομπών αερίων θερμοκηπίου – παράμετρος διαμόρφωσης περιβαλλοντικής πολιτικής

Απελευθέρωση αγοράς ενέργειας Έλλειψη διατάξεων στο πρωτογενές Δίκαιο ΕΕ για τομέα ενέργειας, παρότι ειδικές Συνθήκες ΕΚΑΧ (1951) και Ευρατόμ (1957) Πρόγραμμα εσωτερικής αγοράς – Παράγωγο Δίκαιο ΕΕ ήδη από 1990 περί απελευθέρωσης αγορών: διαμόρφωση συνθηκών ελεύθερου ανταγωνισμού Στόχοι: Μεγιστοποίηση της οικονομικής αποδοτικότητας μέσω της αποφυγής των προβλημάτων των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων Συστηματική και ευρεία χρήση νέων τεχνολογιών Παραμερισμός μονοπωλιακής δύναμης για την επίτευξη καλύτερων τιμών

Συνθήκη Λισαβόνας Προσθήκη νέου άρθρου 194 ΣΛΕΕ Ο τομέας της ενέργειας αναβαθμίζεται σε τομέα πολιτικής της ΕΕ Συντρέχουσα αρμοδιότητα ΕΕ Ρητή αρμοδιότητα με συγκεκριμένους στόχους: τη διασφάλιση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς τη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ, την ενεργειακή αποδοτικότητα και την εξοικονόμηση ενέργειας και τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων

Προστασία περιβάλλοντος Ήδη από ΕΕΠ στο ρυθμιστικό αντικείμενο πρωτογενούς Δικαίου ΕΕ: πρώην ά. 130Ρ επ. ΣυνθΕΟΚ, 174 ΣΕΚ και ήδη 191 επ. ΣΛΕΕ – πολιτική ΕΕ στον τομέα του περιβάλλοντος Παράγωγο δίκαιο (δεκαετίες 1990 & 2000) – ποικίλα μέτρα π.χ. Μέτρα για την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης (IPPC) – Οδ. 96/61/ΕΚ - ΒΔΤ Μέτρα για την προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ (Οδ. 2001/77/ΕΚ) Μέτρα για την προώθηση της ΣΗΘΥΑ (Οδ. 2004/8/ΕΚ) Μέτρα για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες (Οδ. 2006/32/ΕΚ) Μέτρα για την ενεργειακή απόδοση κτιρίων (Οδ. 2002/91/ΕΚ) Μέτρα για την προώθηση βιοκαυσίμων και άλλων ανανεώσιμων καυσίμων για τις μεταφορές (Οδ. 2003/30/ΕΚ) Μέτρα σχετικά με τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου (Οδ. 2003/87)

Τρόπος λειτουργίας Παρεμβάσεις στην εσωτερική αγορά και τη λειτουργία του ανταγωνισμού Επιβολή περιορισμών για την κατεύθυνση / διαμόρφωση συστήματος αγοράς για τη ρύθμιση συμπεριφορών – παράδειγμα EU ETS Παροχή επενδυτικών κινήτρων / προνομίων – κατά παρέκκλιση από απαγόρευση κρατικών ενισχύσεων – παράδειγμα ΑΠΕ Θέσπιση ενιαίων προδιαγραφών (standards) / τεχνική ρύθμιση / ποιότητα – παράδειγμα EcoDesign

Ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας αδειών εκπομπής CO2 (EU ETS) Οδ. 2003/87/ΕΚ σχετικά με τη θέσπιση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της Κοινότητας (τροποποιήσεις με Οδ. 2004/101/EΚ, 2008/101/ΕΚ, 2009/29/ΕK) Εφαρμόζεται από το 2005 – από 2013 έχει παύσει η δωρεάν διάθεση αδειών εκπομπών Υπόχρεοι ηλεκτροπαραγωγή και μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης Οι άδειες εκπομπών πωλούνται σε δημοπρασίες Στόχος: η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με την εφαρμογή μηχανισμού της αγοράς (εκτιμάται πτώση των εκπομπών κατά 21% το 2020 σε σύγκριση με το 2005)

Τομείς εφαρμογής Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου - διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας Ενεργοβόρες βιομηχανίες (διυλιστήρια, παραγωγή σιδήρου, αλουμινίου, μετάλλων, τσιμέντου, μπετόν, κεραμικών, χαρτοβιομηχανία, χημικά ) Αεροπορικές μεταφορές Υποχρεωτική συμμετοχή στο σύστημα

Βασικές αρχές «cap and trade» Τίθεται πλαφόν στο σύνολο των αερίων θερμοκηπίου που μπορεί να εκπέμπει μία εγκατάσταση που εμπίπτει στο σχήμα - το πλαφόν μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ώστε να μειώνονται οι εκπομπές Εντός του πλαφόν, οι συμμετέχοντες λαμβάνουν ή αγοράζουν άδειες εκπομπών, που μπορούν να εμπορεύονται σύμφωνα με τις ανάγκες τους - Τίθεται ανώτατο όριο διαθέσιμων αδειών, ώστε να έχουν αξία Η διάθεση των αδειών γίνεται μέσω δημοπρασίας (κατά κανόνα – υπάρχει και ποσοστό δωρεάν διάθεσης) Κάθε έτος, κάθε συμμετέχων οφείλει να καλύπτει με άδειες εκπομπών τις εκπομπές του, αλλιώς επιβάλλονται υψηλά πρόστιμα Άδειες εκπομπών που δεν επικαλείται κάποιος μπορεί να χρησιμοποιηθούν μελλοντικά ή να πωληθούν σε όποιον τα χρειάζεται Ο εμπορεύσιμος χαρακτήρας καθιερώνεται χάριν ευελιξίας, ώστε να μειώνονται οι εκπομπές όπου στοιχίζει λιγότερο να γίνει η μείωση Το κόστος των αδειών συμβάλει σε επενδύσεις σε καθαρή τεχνολογία με μικρές εκπομπές άνθρακα

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) Οδ. 2001/77/ΕΚ: προνομιακό καθεστώς υποστήριξης των ΑΠΕ Κατά προτεραιότητα κατανομή Συμβάσεις προνομιακής απορρόφησης παραγόμενης ενέργειας σε τιμές εκτός ανταγωνισμού Οδ. 2009/28/ΕΚ: δεσμευτικοί στόχοι διείσδυσης ΑΠΕ μέχρι το 2020 (βλ. 20-20-20) Ήδη πρόταση 2016 Νοεμβρίου: Δεσμευτικός στόχος για 27% διείσδυση ΑΠΕ για το 2030

Προοίμιο σχεδίου οδηγίας για ΑΠΕ 15. Support schemes for electricity generated from renewable sources have proved to be an effective way of fostering deployment of renewable electricity. If and when Member States decide to implement support schemes, such support should be provided in a form that is as non-distortive as possible for the functioning of electricity markets. To this end, an increasing number of Member States allocate support in a form where support is granted in addition to market revenues. https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/1_en_act_part1_v7_1.pdf

Σχέδιο διατάξεων πρότασης νέας οδηγίας ΑΠΕ Article 4 - Financial support for electricity from renewable sources Subject to State aid rules, in order to reach the Union target set in Article 3(1), Member States may apply support schemes. Support schemes for electricity from renewable sources shall be designed so as to avoid unnecessary distortions of electricity markets and ensure that producers take into account the supply and demand of electricity as well as possible grid constraints. Support for electricity from renewable sources shall be designed so as to integrate electricity from renewable sources in the electricity market and ensure that renewable energy producers are responding to market price signals and maximise their market revenues. Member States shall ensure that support for renewable electricity is granted in an open, transparent, competitive, non-discriminatory and cost-effective manner. Member States shall assess the effectiveness of their support for electricity from renewable sources at least every four years. Decisions on the continuation or prolongation of support and design of new support shall be based on the results of the assessments.

Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική: «20-20-20» Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική: «20-20-20» Στόχοι του 2020: 20% λιγότερα αέρια θερμοκηπίου το 2020 Μελετήθηκε την περίοδο 2007-2008 Το 2009 υιοθετήθηκε το «πακέτο» ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής «πακέτο» = συνδυασμός μέτρων για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου Ιδιόμορφη αρχιτεκτονική συνδυασμού μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις της αρχής της επικουρικότητας

Νομοθετήματα 20-20-20 (i) Οδηγία για ΑΠΕ: Ορίζει υποχρεωτικό στόχο για κάθε χώρα, έτσι ώστε η ΕΕ το 2020 να πετύχει 20% της ακαθάριστης ενεργειακής κατανάλωσης να προέρχεται από ΑΠΕ (3 τομείς: ΑΠΕ στην ηλεκτrοπαραγωγή, ΑΠΕ στη θέρμανση /ψύξη και ΑΠΕ στις μεταφορές) – Ο μηχανισμός επιβολής: παρακολούθηση μέσω National Renewable Energy Action Plan (ΝREAP) – «monitoring enforcement» Effort sharing Decision: Non ETS τομείς (σπίτια, κτίρια, μεταφορές πλην αεροπορικών, ελαφριά βιομηχανία και όλες οι εκπομπές που δεν είναι διοξείδιο του άνθρακα από ενέργεια) – Για κάθε χώρα δεσμευτικός στόχος για μείωση εκπομπών σε σχέση με το 2005 για τους τομείς Non ETS έτσι ώστε η ΕΕ να επιτύχει μείωση των εκπομπών κατά 10% σε σχέση με το 2005 - Μηχανισμός επιβολής: παρακολούθηση με εθνικές εκθέσεις

Νομοθετήματα 20-20-20 (ii) ETS - Από 2013 δημοπρασίες και ετήσια έκδοση νέων αδειών κατά 1,74% λιγότερες άδειες σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο – έτσι ώστε ο τομέας ETS να επιτύχει 25% μείωση σε σχέση με το 2005 – Μηχανισμός επιβολής: Όποιος εκπέμπει χωρίς κατάθεση άδειας, πληρώνει πρόστιμο υψηλό - άμεση επιβολή Οδηγία για ενεργειακή αποτελεσματικότητα (+ άλλα νομοθετήματα): Η πρωτογενής κατανάλωση ενέργειας στο σύνολο της ΕΕ θα πρέπει να μειωθεί κατά 20% σε σχέση με μία πρόβλεψη (προ της οικονομικής κρίσης) - κάθε χώρα μέλος αναλαμβάνει έναν στόχο - Μηχανισμός επιβολής National Energy Efficiency Action Plan (NEEAP) - άρθρο 7 προσδιορίζει τους τρόπους κατά τους οποίους θα επιτευχθεί ο στόχος ενεργειακής αποτελεσματικότητας Eco design Regulation: όλες οι συσκευές έχουν υποχρεώσεις αποτελεσματικότητας - προδιαγραφές συσκευών και φωτισμού - standards Μεταφορές - διοξείδιο του άνθρακα ανά οχηματοχιλιόμετρο

«winter package 2016» Στόχοι για αέρια θερμοκηπίου: Μείωση κατά 40% το 2030 σε σύγκριση με το 1990 ΑΠΕ ως ποσοστό της τελικής κατανάλωσης ενέργειας για το 2030 να γίνουν 27% από 20% του 2020 Ενεργειακή αποτελεσματικότητα: Πρωτογενής κατανάλωση ενέργειας για το 2030 να μειωθεί κατά 40% από την πρόβλεψη που έγινε το 2007 με βάση μοντέλο Στο ETS - αναμένεται σημαντική αύξηση τιμών εισάγεται ο μηχανισμός Market Stability Reserve (MSR), κατά τον οποίο δεν εκδίδονται νέες άδειες για εκπομπές μέχρι να αφαιρεθούν από την αγορά των αδειών 2 εκατομ άδειες από το 2021 όταν οι άδειες που περισσεύουν στην αγορά είναι άνω ή κάτω πλαφόν , τότε αφαιρούνται ή προστίθενται νέες αναλόγως - αυτόματη διαδικασία χωρίς απόφαση θεσμικών οργάνων = μηχανισμός αυτόματης ρύθμισης αγοράς για αφαίρεση ρυθμιστικού κινδύνου οι εκδιδόμενες νέες άδειες μειώνονται ετησίως κατά 2,2% Governance εφαρμογής του winter package - monitoring κατά τρόπο ενιαίο για όλο το ενεργειακό σύστημα κάθε χώρας - υποχρέωση ανά διετία υποβολής ενεργειακού σχεδιασμού πλήρους - αυξημένες αρμοδιότητες Επιτροπής για έλεγχο

νομοθεσία αγορών ενέργειας όχι πια θεμέλιο η εσωτερική αγορά ειδική νομική βάση στη ΣΛΕΕ για την ενέργεια (194) σε συνδυασμό με το περιβάλλον κατά ΣΛΕΕ επέκταση αρμοδιοτήτων ACER για έκδοση κανονισμών για το σχεδιασμό της αγοράς σύμφωνα με τη νέα οδηγία (περιλαμβανόμενων μηχανισμών διαθεσιμότητας ισχύος) αρμοδιότητες TSO για εφαρμογή κανόνων Συντονισμός σε περιφερειακό επίπεδο Regional Operation Centers (ROC)