ΣΤΙΓΜΑ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ Η ΡΙΖΑ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ ΣΤΙΓΜΑ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟΣ ΚΑΙ Η ΡΙΖΑ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ Ευγενία Χουρδάκη MD, PhD Ψυχίατρος echourdaki@yahoo.gr

Μέσα από τη ζωή του κεντρικού ήρωα, του «Μανωλιού», παρακολουθούμε το δράμα και τις συνέπειες της ψυχικής διαταραχής για τον ασθενή και την οικογένειά του.

ΕΠΙΠΤΩΣΗ 1 στους 4 ανθρώπους σε όλο τον κόσμο θα βιώσει πρόβλημα ψυχικής υγείας σε κάποια στιγμή στη ζωή του.

Ψυχικές διαταραχές Αγχώδεις διαταραχές Κατάθλιψη Διπολική διαταραχή Αγχώδεις διαταραχές Κατάθλιψη Διπολική διαταραχή Σχιζοφρένεια /Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή /ψυχώσεις

Ψυχικές νόσοι Νόσοι όλων των ηλικιών Επηρεάζουν τη ζωή ασθενούς και οικογένειας

ΣΤΙΓΜΑ Με γλαφυρότητα παρουσιάζεται το στίγμα / ο μύθος της τρέλας που συντηρεί: Στερεότυπα, προκαταλήψεις και διακρίσεις, που σχετίζονται με τις ψυχικές διαταραχές.

Στίγμα Στερεότυπα (υπεραπλουστευμένες, παραπλανητικές πεποιθήσεις που οδηγούν σε γενικεύσεις που αφορούν κυρίως την επικινδυνότητα αλλά και την ανικανότητα, παθητικότητα και αδυναμία των χρηστών υπηρεσιών Ψ.Υ.(Read & Law, 1999, Byrne, 2000.) Προκαταλήψεις (Αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις όπως φόβος, οργή) Διακρίσεις (συμπεριφορές που προβάλλουν ως μια αρνητική συνέπεια των προκαταλήψεων, όπως αποφυγή, άρνηση εργασιακών καί στεγαστικών ευκαιριών, άρνηση βοήθειας. )

ΣΤΙΓΜΑ Γενικά: ένα σημάδι ντροπής καί αμφισβήτησης πού θέτει ένα άτομο χωριστά από τούς άλλους. Στίγμα της ψυχικής νόσου: παρά τούς αιώνες μάθησης καί της “δεκαετίας του εγκεφάλου” υπάρχει ως σημάδι αδυναμίας και ως ισχυρό αρνητικό χαρακτηριστικό σε όλες τις κοινωνικές σχέσεις (Byrne, 2000).

Παράμετροι στίγματος Aυτοστιγματισμός (Υποκειμενικό βίωμα του ασθενή που απορρέει από την υιοθέτηση των αρνητικών στερεοτύπων που του αποδίδονται). Οδηγεί σε: μειωμένη αυτοεκτίμηση, ντροπή, ενοχή, μυστικότητα, απομόνωση, κοινωνικό αποκλεισμό , δηλαδή σε ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ. Κοινωνικό στίγμα (Έντονα μειωτικός χαρακτηρισμός, ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα πλήρους κοινωνικήςαποδοχής)

Αίτια στίγματος Ι Ο φόβος του διαφορετικού. Ο φόβος της κοινωνίας για το άλλο της πρόσωπο. Ο αρχέγονος φόβος του ανθρώπου για την απώλεια της λογικής. Φόβος για την απώλεια της ουσίας της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης.

Αίτια στίγματος ΙΙ Η "ευκολία" που παρέχει το σύγχρονο life-style Η φυγόπονη στάση απέναντι στις δυσκολίες Η επιλογή της αποστασιοποίησης, η φυγή και αναζήτηση της κανονικότητας Η εγκατάλειψη του συνανθρώπου σε δύσκολη κατάσταση όταν δεν αναμένεται όφελος.

Αίτια στίγματος ΙΙΙ Στη διαμόρφωση του κοινωνικού στίγματος στη σύγχρονη κοινωνία σημαντικό ρόλο παίζουν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας Πληθώρα τίτλων ταινιών και βιβλίων («Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι», «Βαθύ Κόκκινο»…) συνεισφέρουν στο στερεότυπο της ψυχικής ασθένειας και της επικινδυνότητας του ανθρώπου με ψυχολογικά προβλήματα. Άρθρα αναπαράγουν το στερεότυπο του δράστη με τα «ψυχολογικά προβλήματα» και πολλοί στίχοι τραγουδιών ασχολούνται με την «τρέλα», την κατάθλιψη, τη σχιζοφρένεια, τα ψυχοφάρμακα… Αυτά τα παράγωγα του πολιτισμού μας συμβάλλουν στη διάχυση του φόβου για την ψυχική ασθένεια, στην τάση να αποδίδουμε στον ψυχικά ασθενή απρόβλεπτες κι επικίνδυνες προθέσεις

Συνέπειες Περιθωριοποίηση Μείωση αυτοεκτίμησης Απώλεια εργασίας / λιγότερες ευκαιρίες για εργασία Δυσκολία δημιουργίας οικογένειας Καθυστέρηση αναζήτησης βοήθειας και θεραπευτικής αντιμετώπισης. Επιδείνωση νόσου και δυσμενέστερη εξέλιξή της. Δυσχέρεια πρόληψης Μόνιμη αρνητική κοινωνική ταυτότητα που διαπερνά όχι μόνο τη δικιά του ζωή και της οικογένειάς του, αλλά ακόμη και τη ζωή των επόμενων γενεών.

83,5% ψυχικά νοσούντων δεν λαμβάνουν θεραπεία λόγω του ΣΤΙΓΜΑΤΟΣ

Στόχος μας Αντιμετώπιση ψυχικής νόσου σαν κάθε άλλη σωματική ασθένεια και του ψυχικά ασθενούς ως ατόμου με ίσα δικαιώματα στη ζωή. Να θυμόμαστε ότι στη λέξη ΖΩΗ δεν περιλαμβάνονται αποκλεισμοί, ούτε διακρίσεις.

Ο «από-στιγματισμός», ως πρόκληση της ελληνικής κοινωνίας. Εργαλεία: Η κατανόηση, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη αποτελούν τα εργαλεία για να προχωρήσουμε και να αλλάξουμε. Αναθεώρηση δικής μας πορείας ζωής κι εσωτερικός διάλογος Στροφή στα ιδανικά της ελληνικής κοινωνίας που θέλει να ονομάζεται δίκαιη, ανθρωπιστική και ευνομούμενη…  

Τρόποι καταπολέμησης στίγματος Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης Βελτίωση των αντιλήψεων και στάσεων του κοινού Ανάπτυξη δράσεων για τη μείωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων Παροχή γνώσεων και συμβουλευτικής στους ίδιους τους ασθενείς και τις οικογένειες τους. Ενίσχυση των προσωπικών ικανοτήτων, κινητοποίηση ασθενών και συμμετοχή τους σε ομαδικές δραστηριότητες και έκφρασή τους μέσω αυτών. Υποστήριξη και πληροφόρηση τους για τα δικαιώματα τους στην εργασία, την οικογένεια, την κοινωνία. Παροχή νομικών συμβουλών.

Πρωτοβουλίες για καταπολέμηση στίγματος 1996 Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία (WPA) Global Program Against Stigma and Discrimination because of Schizophrenia 2000 Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής Ελληνικό Πρόγραμμα κατά του Στίγματος της Σχιζοφρένειας 2004-σήμερα Πρόγραμμα «αντι-στίγμα»

Μύθοι Μύθος 1: Οι ψυχικές ασθένειες είναι μεταδοτικές. Μύθος 1: Οι ψυχικές ασθένειες είναι μεταδοτικές. Μύθος 2: Η ψυχική ασθένεια προδιαθέτει σε βιαιότητα. Μύθος 3: Είναι ασυνήθιστες διαταραχές. Μύθος 4: "Όλα είναι στο μυαλό σου”. Μύθος 5: Δεν μπορείς να ανακάμψεις από μια ψυχική ασθένεια. Μύθος 6: Η ψυχική ασθένεια προέρχεται από μια δύσκολη παιδική ηλικία. Μύθος 7: Δεν μπορείτε να βοηθήσετε κάποιον που πάσχει από μια διαταραχή της ψυχικής υγείας.

Τι θα συνέβαινε αν αντιμετώπιζαν τα ψυχικά νοσήματα όπως όλες τις άλλες σωματικές ασθένειες; οι ψυχικές ασθένειες παρομοιάζο-νται με τη γρίπη, την τροφική δη-λητηρίαση και τον καρκίνο.

Λογοτεχνικές δεξιότητες της συγγραφέως Επινοώντας έναν ουδέτερο αφηγητή, δημιουργεί αίσθηση αντικειμενικότητας στην εξιστόρηση. Ο άμεσος λόγος ηρώων εξυπηρετεί τη φυσικότητα και δραματικότητα κειμένου Η εναλλαγή εικόνων και σχημάτων εξασφαλίζουν τη ζωντάνια του λόγου και αποφεύγεται η μονοτονία. Ο αναγνώστης γίνεται δέκτης και κοινωνός μηνυμάτων. Η χρήση ειλικρινούς, καθαρού ύφους χωρίς επιτηδεύσεις διευκολύνει την συμπόρευση του αναγνώστη στο ταξίδι του ήρωα προς τη γνωριμία με τον εαυτό του και το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο. Μέσα από την εικόνα του μαχητή της θάλασσας παρουσιάζεται όλο το φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων και αξιών: θυμός, αγωνία, απόγνωση, παραίτηση, αποδοχή, αφύπνιση, δημιουργική αντίδραση με προορισμό τη χαρά, την ηρεμία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Το στοιχείο της τραγικής ειρωνείας τονίζει την απροόπτη εμφάνιση της νόσου που ο ήρωας μάταια προσπαθούσε να αποφύγει σε όλη του τη ζωή. Δυνατότητα επέκτασης ιστορίας από τον αναγνώστη με μεγαλύτερη ενεργή συμμετοχή και προβληματισμό.

Ευχαριστώ! «Χωρίς περίσκεψη, χωρίς λύπη, χωρίς αιδώ μεγάλα ή υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη. Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ, άλλο δεν σκέπτομαι, τον νου μου τρώγει αυτή η τύχη διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον. Α, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω. Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον. Ανεπαισθήτως μ΄ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.» «Τείχη» Κωνσταντίνος Καβάφης