ΜΑΛΑΠΑΝΗ Ν. ΑΘΗΝΑ, MA ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Ε.Κ.Π.Α. Ύλη Ιατρική στο Ξ της Ιλιάδας: Σύνδεσή της με τα κείμενα της Αρχαίας Κυπριακής Ιατρικής Γραμματείας και προεκτάσεις με τη σημερινή εποχή   ΜΑΛΑΠΑΝΗ Ν. ΑΘΗΝΑ, MA ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Ε.Κ.Π.Α.

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Φυτά στη σκηνή καλλωπισμού (toilette) της Ήρας και του ερωτικού παιχνιδιού με τον Δία (Διός ἀπάτη, Ξ 153-351) και πώς χρησιμοποιούνταν στην αρχαία ιατρική και φαρμακολογία.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΡΑΨΩΔΙΑΣ Ξ Καλλωπισμός Ήρας (toilette) Συνεργασία Ήρας-Αφροδίτης Συνεργασία Ήρας – Ύπνου Βουκολική & ρομαντική σκηνή ~ χαλάρωση ακροατών/αναγνωστών Δυναμική παρουσία Ήρας

ΥΛΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΟ Ξ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ/ ΕΛΑΙΑ/ ΕΛΙΑ ἀλείψατο δὲ λίπ’ ἐλαίῳ/ἀμβροσίῳ ἐδανῶ, Ξ 171-72 Σπουδαιότητα ελαιοκαλλιέργειας και ελαιοπαραγωγής XXVI Audet facundo qui carmina mittere Nervae,        pallida donabit glaucina, Cosme, tibi, Paestano violas et cana ligustra colono,        Hyblaeis apibus Corsica mella dabit: sed tamen et parvae nonnulla est gratia Musae;              5        appetitur posito vilis oliva lupo. nec tibi sit mirum modici quod conscia vatis        iudicium metuit nostra Thalia tuum: ipse tuas etiam veritus Nero dicitur aures,        lascivum iuvenis cum tibi lusit opus.              10

ΕΙΔΗ ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΩΝ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ (ΚΑΤΩΝ) [45] Taleas oleagineas, quas in scrobe saturis eris tripedaneas decidito diligenterque tractato, ne liber laboret, cum dolabis aut secabis. Quas in seminario saturus eris, pedalis facito, eas sic inserito. Locus bipalio subactus siet beneque terra tenera siet beneque glittus siet. Cum taleam demittes, pede taleam opprimito. Si parum descendet, malleo aut mateola adigito cavetoque ne librum scindas, cum adiges. Palo prius locum ne feceris, quo taleam demittas. Si ita severis uti stet talea, melius vivet. Taleae ubi trimae sunt, tum denique maturae sunt, ubi liber sese vertet. Si in scrobibus aut in sulcis seres, ternas taleas ponito easque divaricato, supra terram ne plus IIII digitos transvorsos emineant; vel oculos serito. [64] Olea ubi matura erit, quam primum cogi oportet, quam minimum in terra et in tabulato esse oportet. In terra et in tabulato putescit. Leguli volunt uti olea caduca quam plurimum sit, quo plus legatur; factores, ut in tabulato diu sit, ut fracida sit, quo facilius efficiant. Nolito credere oleum in tabulato posse crescere. Quam citissime conficies, tam maxime expediet, et, totidem modiis collecta, et plus olei efficiet et melius. Olea quae diu fuerit in terra aut in tabulato, inde olei minus fiet et deterius. Oleum, si poteris, bis in die depleto. Nam oleum quam diutissime in amurca et in fracibus erit, tam taeterrimum erit. Cato, DA 45, 64

ΕΙΔΗ ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΩΝ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ (ΠΛΙΝΙΟΣ) oleam theophrastus e celeberrimis graecorum auctoribus urbis romae anno circiter ccccxl negavit nisi intra [xxxx] passuum ab mari nasci, fenestellavero omnino non fuisse in italia hispaniaque aut africa tarquinio priscoregnante, ab annis populi romani clxxiii, quae nunc pervenit trans alpisquoque et in gallias hispaniasque medias. urbis quidem anno dv appioclaudio caeci nepote l. iunio cos. olei librae duodenae denis assibus veniere,et mox anno dclxxx m. seius l. f. aedilis curulis olei denas libras singulisassibus praestiti t populo romano per totum annum. minus ea miretur quisciat post annos xxii cn. pompeio iii cos. oleum provinciis italiam misisse.hesiodus quoque, in primis culturam agrorum docendam arbitratus vitam,negavit oleae satorem fructum ex ea percepisse quemquam: tam tarda tuncres erat. at nunc etiam in plantariis ferunt, translatarumque altero annodecerpuntur bacae. fabianus negat provenire in frigidissimis oleam neque incalidissimis. Pl., HN 15.1

ΒΑΣΙΚΑ ΕΙΔΗ ΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΔΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΚΑΡΠΟΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΟ Η αγριελιά (Olea europea L. οleaster) Η καλλιεργήσιμη ελιά (Olea europea L. sativa) κ.ά. είδη ΚΑΡΠΟΣ Θλαστές Θρούμπες το πράσινο λάδι της ρωμαϊκής Ιταλίας, το λεγόμενο oleum viride. το ὀμφάκινον (omphacinum), η αμοργή (λατ. Amurca) κ.ά. είδη

Pl., HN 21.116 (Συνταγή με κύπερη και λάδι) ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ: ΚΙΤΙΕΑΣ (ΚΥΠΡΙΟΣ), ΤΑΡΑΝΤΙΝΟΣ Ἠ Ο ΙΑΤΡΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ 3ου αι. π.Χ.; Pl., HN 21.116 (Συνταγή με κύπερη και λάδι) Quod ad cypiron attinet, Apollodorum quidem sequar, qui negabat bibendum, quamquam professus efficassimum esse adversus calculos, quos eos movet. Feminis quidem abortus facere non dubitat; mirumque tradit barbaros suffitum huius herbae excipientes ore lienes consumere et non egredi domibus nisi ad hoc suffitu; vegetiores enim firmioresque sic etiam in die fieri, intertriginum et alarum vitiis perfictionibusque cum oleo inlitum non dubie mederi.

ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΙΝΙΟ Pl., HN 20.25-26 <Contra> viscum quoque dari (sc. raphanos) Apollodori duo iubent, sed Citieus semen ex acqua tritum, Tarentinus sucum (…). Pl., HN 20.86 Apollodorus adversus fungorum venena semen aut sucum (sc. brassicae) bibendum censet, Philistion opist<h>otonicis sucum ex lacte caprino cum sale et melle.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟ (1) Γαλ., 14.181.12-182.2 Κ Ἄλλη (sc. ἀντίδοτος) ἐκ τῶν Ἀπολλοδώρου, ἥν καὶ ὁ Ταραντῖνος (sc. Ἡρακλείδης) ἐν τῶι Πρὸς Ἀστυδάμαντα ἀναγράφει, πρὸς παντός θηρίου πληγήν καὶ τὰ σφοδρότατα τῶν ἀλγημάτων καὶ πνίγας ὑστερικάς. Κωνείου χυλοῦ, ὑοσκυάμου ἀνά δ’. Καστορίου, πεπέρεως λευκοῦ, κόρτου, σμύρνης, ὀπίου ἀνά α’. Ταῦτα λεάνας καὶ ἐπιβαλών κυάθους β’ γλυκέος (sc. οἶνον), τρῖβε ἡλιάζων, ἕως συστραφῆι, καὶ ἀνάπλαττε τροχίσκους κυάμου ηνικοῦ τὸ μἐγεθος καὶ δίδου μετ’ οἴνου κυάθων β’.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟ (2) Γαλ., 14.184.1-12 Κ [Τῶν δὲ συνθέτων (sc. ἀντιδότων), ἡ μὲν παρ’ Ἀπολλοδώρου τεθειμένη καὶ ὑπό Σωστράτου ἐπαινουμένη, καὶ πάντων δὲ τῶν μετενεγκόντων παρ’ αὐτοῦ, ἡ διὰ τοῦ αἴματος τοῦ χελώνης, ἐστὶν ἥδε.] (…)

Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟ Ἀθήν., 15.675a-e (απόσπασμα) (…) λευκόϊ<ν>ον δὲ κινητικόν ὄντα κεφαλῆς καὶ ἀμαράκινο καὶ ἁπαντας τοὺς καροῦν δυναμένους ἤ βαρύνειν ἄλλως κεφαλήν περιστατέον. Τὰ αὐτά εἴρηκε καὶ Ἀπολλόδωρος ἐν τῶι Περί μυρίων καὶ στεφάνων αὐταῖς λέξεσι. Ἀθήν., 15.681e-d (…) Ἀπολλόδωρος δὲ ἐν τῶι Περί θηρίων φησί. Χαμαίπιτυν, οἱ δὲ ὁλόκυρον, οἱ δὲ Ἀθήνησιν ἰωνιάν, οἱ δὲ κατ’ Ἔυβοιαν σιδηρῖτιν.

ΑΛΛΑ ΕΛΑΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Pl., HN 22.31 (έλαιο κνίδης – τσουκνίδα) Urtica quid esse invisius potest? At illa praeter oleum quod in Aegypto ex ea fieri diximus vel plurimis scatet remediis semen eius sicutae contrarium esse Nicander adfirmat, item fungis et argento vivo; Apollodorus et salamandris cum iure coctae testudinis, item adversari hyoscyamo et serpenti<b>us et scorpionibus. Quin ipsa illa amaritudo mordax uvas in ore procidentesque vulvas et infantium sedes tactu resilire cogit, lethargicos experigisci tactis cruribus magisque fronte. Pl., HN 22.59 (ροδέλαιο) Capitis dolores sedat (sc. sucus heliotropi maioris, i.e. helioscopi) rosaceo admixto (…).

ΚΡΟΚΟΣ ἰδὲ κρόκον, Ξ 348 Γαλ., 12.878.16-879.2 Κ ΚΡΟΚΟΣ ἰδὲ κρόκον, Ξ 348 Γαλ., 12.878.16-879.2 Κ Μυλική ἄλλη, ὡς Ἀριστοκράτης. Μήκωνος β’. Σαγαπηνοῦ ὀβολόν α’ S’, ὀποῦ Κυρηναϊκοῦ τὸ ἴσον. Πεπέρεως α’, σφονδύλου τὸ ἴσον, σμύρνης τὸ ἴσον, χαλβάνης τὸ ἴσον, πυρέθρου τὸ ἴσον, κρόκου τὸ ἴσον. Μέλι ὡς γλοιῶδες γενέσθαι. Γαλ., 12.879.3-8 Κ [Πρὸς ἀλγήματα ὀδόντων καὶ οὔλων καὶ πολλά, τοῦ Ἀριστοκράτους γραμματικοῦ.] Μέλιτος λίτραν μίαν, ὄξους δριμέος ξε α’. Στυπτηρίας σχιστῆς στ’, οἱ δὲ ὑγράς δ’. ἕψε μέχρις ἄν μελανθῆι. Πρὸς ὀδόντας σειομένους. Στυπτηρίας σχιστῆς μέρος α’, μάννης μέρος α’. Λείοις χρῶ, προσπᾶσσων τὸν σειόμενον ὀδόντα.

ΥΑΚΙΝΘΟΣ ἠδ’ ὑάκινθον/ πυκνόν καὶ μαλακόν, Ξ 348-49 ΥΑΚΙΝΘΟΣ ἠδ’ ὑάκινθον/ πυκνόν καὶ μαλακόν, Ξ 348-49 Ov., Met. 10.209-19 (μυθολογικές εκδοχές προέλευσης του ονόματος) talia dum vero memorantur Apollinis ore, ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas,              desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro flos oritur formamque capit, quam lilia, si non purpureus color his, argenteus esset in illis. non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris): ipse suos gemitus foliis inscribit, et AI AI               flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est. nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon: honorque durat in hoc aevi, celebrandaque more priorum annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΜΕ ΥΑΚΙΝΘΟ: Εὐπόριστα του ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗ ΠΕΔΑΝΙΟΥ ὑακίνθου ῤίζα μετά γλυκέος ἤ οἴνου λευκοῦ (1.98) <Τοῦ> παιδέρωτος ῥίζα, ὑακίνθου σπέρμα (2.49) Οἴνου, ὑακίνθου καρπός σὺν ἀβροτόνῳ πινόμενος, (…) (2.58) (…) ὠφελίμως ὑακίνθου σπέρματος 101 α’ (2.65) ὑακίνθου ῥίζα, ὑπερικόν, χαμαιδάφνη καὶ δάφνη (…) (2.119) (…) ὑακίνθου ῥίζα, χαμαίδρυος ἀπόζεμα (…) (2.126)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ο ρόλος των θεών στην Ιλιάδα Τα χαρακτηριστικά του ομηρικού στρατιώτη ή ήρωα Η φύση και το τοπίο στα ομηρικά έπη Ο έρωτας στον Όμηρο και γενικά στη Λογοτεχνία ή και σε άλλες Τέχνες Το χιούμορ αυτής της σκηνής και σύνδεσή της με την αρχαία κωμωδία Διαθεματικές εργασίες με τα θετικά μαθήματα, την οικιακή οικονομία για τη μελέτη της διατροφής ή ακόμη και την ιστορία, όσον αφορά στην εξέλιξη της ιατρικής ή της διατροφής.