Η επίδραση της Δημιουργικής Γραφής στην ενίσχυση της Συναισθηματικής και Κοινωνικής Αγωγής. Μελέτη περίπτωσης ατόμου σε απεξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες 3ο Διεθνές Συνέδριο "Δημιουργική Γραφή" [Κέρκυρα 6-8/10/2017]

ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΕΣ Σωτηρία Α. Καρολίδου Ελένη Γρομπανοπούλου Υπεύθυνη Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κιλκίς Μ.Sc. Σχολική Ψυχολογία – Διαχείριση Κρίσεων στην Εκπαίδευση M.Sc. Εκπαίδευση και Αναπηρία. Συναισθηματικές – Συγκινησιακές Δυναμικές Μ.Α. Επιστήμες της Αγωγής Σύμβουλος Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού Ελένη Γρομπανοπούλου Πρόεδρος Συλλόγου Επιστημόνων Κεντρικής Μακεδονίας «Αριστοτέλης» Απόφοιτη Ανθρωπιστικών Σπουδών (ΕΑΠ) Διοίκηση Πολιτιστικών Μονάδων (ΕΑΠ) Απόφοιτη του Μεταπτυχιακού Τμήματος Δ.Γ. Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Φλώρινας

Ο όρος «νοημοσύνη» στον καθημερινό λόγο χρησιμοποιείται ως συνώνυμο άλλων εννοιών, όπως η εξυπνάδα, το ταλέντο, το χάρισμα.

Το 1999 ο Piaget υποστηρίζει ότι η «νοημοσύνη» εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ισορροπία από την αλληλεπίδραση των αφομοιωτικών και προσαρμοστικών ανταλλαγών μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος.

Θεωρία των Mayer, Di Paolo & Salovey ξεχωριστή ικανότητα του ατόμου να κατανοεί το συναίσθημα και να το ελέγχει για τον εαυτό του αλλά σε σχέση και με τους άλλους (Ashkanasy & Daus, 2005:4) τα συναισθήματα είναι ουσιαστικά αυτά που «καθοδηγούν» τον άνθρωπο: στη ζωή του, στον τρόπο που επικοινωνεί, παρατηρεί και επεξεργάζεται τις πληροφορίες που δέχεται (Petrides & Furnham, 2000).

Ο Goleman (1996) επισημαίνει πέντε σημαντικές συναισθηματικές ικανότητες, οι οποίες βασίζονται στην κοινωνική και συναισθηματική αγωγή: Επίγνωση του εαυτού Αυτορρύθμιση Κινητοποίηση Ενσυναίσθηση Κοινωνικές δεξιότητες

Προσδοκώμενα αποτελέσματα του προγράμματος δημιουργικής γραφής που εφαρμόστηκε πιλοτικά σε χώρο απεξάρτησης και διήρκησε συνολικά έξι μήνες. Συναισθηματική επίγνωση Προσαρμοστικότητα Θέληση επίτευξης στόχων Κατανόηση των άλλων Αναγνώριση των συναισθημάτων Διάθεση συνεργασίας και συμμετοχής (Boyatzis, Goleman & Rhee, 1999)

Το εν λόγω πρόγραμμα - έρευνα Το εν λόγω πρόγραμμα - έρευνα (Α) απέδειξε την καταλυτική επίδρασή του στην ενίσχυση της αυτογνωσίας – αυτοεπίγνωσης και αυτοαποτελσματικότητας ατόμου εξαρτημένου από ουσίες ΚΑΙ (Β) επιβεβαίωσε τη χρησιμότητα των συναισθημάτων σε ατομικό και διαπροσωπικό επίπεδο

Εισαγωγή

Νοημοσύνη Κοινό στοιχείο των ορισμών που έχουν κατά καιρούς προταθεί είναι ότι: η νοημοσύνη στον άνθρωπο αποβλέπει στην προσαρμογή του στο περιβάλλον και ουσιαστικά αποτελεί μια γενική και πολύπλοκη λειτουργία που έχει σχέση με τη συνολική ανάπτυξη του ψυχοσωματικού μηχανισμού του ατόμου, καθώς και με την επίδραση πολιτιστικών – φυσικών και κοινωνικών παραγόντων.

Ο J. P. Guilford με τη θεωρία του για την «Πολυδιάστατη οργάνωση της νοημοσύνης» επεσήμανε τις εξής τρεις διαστάσεις που πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη του για να εξηγήσει την επίδοση του ατόμου σε ένα νοητικό έργο:

τις διεργασίες, οι οποίες αποτελούν τις βασικές νοητικές λειτουργίες του ανθρώπινου νου και οι οποίες είναι: η κατανόηση, η μνήμη, η συγκλίνουσα νόηση, η αποκλίνουσα νόηση και η αξιολόγηση το υλικό ή περιεχόμενο, που αποτελείται από τα γνωστικά στοιχεία που επενεργούν οι διεργασίες. Το γνωστικό υλικό διακρίνεται σε τέσσερα είδη: σχηματικό, συμβολικό, σημασιολογικό και συμπεριφορικό ή υλικό διαγωγής τα προϊόντα, τα οποία αποτελούν το αποτέλεσμα της επενέργειας των διεργασιών επάνω στο γνωστικό υλικό. Τα γνωστικά προϊόντα: τις σχέσεις, τις μετατροπές και τις συνεπαγωγές ή προβολές (Παρασκευόπουλος, 1994)

ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΥΛΙΚΟ / ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΠΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΤΑ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Η δεκαετία του 1980 αποτέλεσε σταθμό για την επιστημονική μελέτη και έρευνα της συναισθηματικής διάστασης της νοημοσύνης Ο Gardner (1983) στο βιβλίο του Frames of Mind (Τα πλαίσια του Νου), προτείνει τη θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης η νοημοσύνη είναι ένα κράμα από νοητικές ικανότητες που είναι διακριτές και ανεξάρτητες, αλλά δρουν αλληλοσυμπληρωματικά και έτσι μόνο καθιστούν το άτομο ικανό να επιλύει προβλήματα και να κατασκευάζει προϊόντα (Gardner, 2006)

Η μεγάλη ανατροπή έρχεται λίγο αργότερα με τον Daniel Goleman, ο οποίος ερευνώντας τη «συναισθηματική εγγραματοσύνη» Συναισθηματική Νοημοσύνη: Γιατί αυτό μπορεί να σημαίνει κάτι παραπάνω από το IQ; (Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ?) (Ashkanasy & Daus, 2005)

Διαπροσωπικές σχέσεις Η ιδιαίτερη ικανότητα του ατόμου να ελέγχει και κατά συνέπεια να κατευθύνει το συναίσθημά του (Ashkanasy & Daus, 2005) - Δημιουργική Διάθεση - Έκφραση με ποικίλους τρόπους εαυτού Διαπροσωπικές σχέσεις

Παράγοντες που επηρεάζουν την ατομική λήψη απόφασης και συμπεριφοράς Παράγοντες που επηρεάζουν την ατομική λήψη απόφασης και συμπεριφοράς

Επιλογή οι επιλογές είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς αποφάσεων, οι οποίες επηρεάζονται τόσο από τις ατομικές προτιμήσεις και φιλοδοξίες όσο και από τους κοινωνικούς παράγοντες (οικογένεια, φίλοι, σχολείο, άλλοι κοινωνικοί θεσμοί), οι οποίοι επιδρούν άμεσα: αφενός στην επιλογή αυτή καθεαυτή και αφετέρου στην διαμόρφωση των ατομικών προτιμήσεων και φιλοδοξιών (Δημάκη, Καμινιώτη, Κωστάκη, Τσούρτη, Ψαράκης, 2004)

Λήψη Απόφασης τα κριτήρια που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το άτομο στη λήψη μιας απόφασης διακρίνονται σε εσωτερικά και εξωτερικά, καθώς «η συμπεριφορά του ατόμου είναι το αποτέλεσμα της επενέργειας δυο συνήθως παραγόντων, ενός εσωτερικού (εσωτερικό κίνητρο) ή ενός εξωτερικού (εξωτερικό κίνητρο) ή και των δύο μαζί (Βίκη, 2002:19)

Επιλογή και Λήψη Απόφασης Αποτέλεσμα μιας διαρκής κοινωνικής μαθησιακής διαδικασίας Ξεκινά από την παιδική ηλικία και εκφράζεται κυρίως στην εφηβεία Η επιλογή έχει σχέση με τα κίνητρα: Τα πολύ πρώιμα (ηλικία φοίτησης στο δημοτικό σχολείο) Τα πρώιμα (εφηβική ηλικία) Τα όψιμα (μετά την εφηβική ηλικία) Τα πολύ όψιμα (συνήθως συνδέονται με αποτυχημένες αποφάσεις του ατόμου για κοινωνική ένταξη)

Παράγοντες που επηρεάζουν την ατομική λήψη απόφασης και την εκδήλωση συμπεριφοράς Εσω – ατομικοί παράγοντες: Κληρονομικοί – Βιολογικοί, Επίκτητοι Βαθμός Αισιοδοξίας του ατόμου Βαθμός συνειδητοποίησης των κινδύνων από τις εναλλακτικές επιλογές (ρίσκο) Παράγοντες προσωπικότητας: αξίες, ανάγκες, αυτοαντίληψη, ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, νοητική κατάσταση, κ.ά. Κίνητρα: γενικά αλλά και αυτά που συνδέονται με την απόφαση Στερεότυπα που έχει αναπτύξει το άτομο και συντηρεί συνειδητά ή ασυνείδητα

Αυτοπεριορισμοί που ισχύουν για το άτομο, μόνιμοι ή παροδικοί Νοητικά, πνευματικά χαρακτηριστικά και γνωστικές λειτουργίες Η συναισθηματική ωριμότητα του ατόμου Ο βαθμός αυτογνωσίας που έχει αποκτήσει καθώς και η γνώση του περιβάλλοντος Αναποφασιστικότητα λόγω προσωπικότητας, λόγω έλλειψης αυτοελέγχου, χαμηλής αυτοεκτίμησης

Όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα έχει καταλυτική σπουδαιότητα για το άτομο και τις αποφάσεις του ο βαθμός γνώσης του εαυτού και του περιβάλλοντος (σύμφωνα με τη θεωρία των Tiedeman & O’ Hara (Δημητρόπουλος, 2003: 149):

Εξω – ατομικοί παράγοντες: Περιβάλλον και τα υποσύνολά του (Σχολικό, Οικογενειακό, Κοινωνικό, Οικονομικό, Πολιτιστικό, Θρησκευτικό, κ. ά). Το περιβάλλον μπορεί να γίνει αντιληπτό ως ένα «σύνολο - σύστημα» που αποτελείται από «υποσύνολα - υποσυστήματα». (ομάδες σημαντικών άλλων, οι αξίες τους, το φύλο, οι προσδοκίες, οι κοινωνικοί κώδικες, οι προσδοκίες των γονέων, η πίεση για επιτυχία)

Ο ρόλος της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου

ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη αντιπροσωπεύει έναν συνδυασμό από νοητικές ικανότητες και άλλους παράγοντες, όπως μη νοητικές ποιότητες και χαρακτηριστικά, που έχει υποστηριχθεί ότι ανήκουν στον χώρο της προσωπικότητας (Sternberg & Kaufman, 2011)

Μικτό μοντέλο συναισθηματικής ικανότητας του Goleman (1995) αποτελείται από πέντε διαστάσεις ικανοτήτων (Boyatzis, Goleman & Rhee, 1999):

Για τον Goleman οι συναισθηματικές ικανότητες- δεξιότητες είναι ικανότητες που «μαθαίνονται», βασίζονται στη συναισθηματική νοημοσύνη και οδηγούν σε εξαιρετικές «επιδόσεις» αποφάσεων του ατόμου (Cherniss & Goleman, 2001).

Σας ευχαριστώ πολύ και ... Συνεχίζουμε!