Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Α. Τερζή Κεφάλαιο 2: Γλώσσα & Εγκέφαλος

Γλώσσα και εγκέφαλος Τα σημερινά χρόνια, το ότι η γλώσσα εδράζεται στον εγκέφαλο είναι κάτι που είναι γνωστό και στους μη ειδικούς. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Αριστοτέλης: ο εγκέφαλος είναι ένας ψυχρός σπόγγος του οποίου η λειτουργία είναι να ψύχει το αίμα. Αλλά, Ιπποκράτης: Ο εγκέφαλος είναι φορέας κατανόησης και το όργανο με το οποίο κατακτούμε σοφία και γνώση με ένα συγκεκριμένο τρόπο.

Εγκέφαλος Το πιο πολύπλοκο όργανο του ανθρώπινου σώματος. Βρίσκεται κάτω από το κρανίο και αποτελείται από δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα (νευρώνες) και ίνες που τα συνδέουν. Επιφάνεια = φλοιός Φλοιός:κέντρο λήψης αποφάσεων Αριστερό ημισφαίριο Δεξί ημισφαίριο Μεσολόβιο – αντίπλευρη εγκεφαλική λειτουργία

Υποσυστημικότητα του εγκεφάλου Συγκεκριμένες λειτουργίες εντοπίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. = θεωρία της εντόπισης Μεταξύ αυτών και η γλώσσα Franz Joseph Gall: φρενολογία, αρχές 19ου αιώνα. Δεν πρόκειται για επιστήμη.

Παρ’ όλα αυτά, έτσι τέθηκαν οι βάσεις της υποσυστημικότητας. Μάλιστα η γλώσσα ήταν το πρώτο γνωσιακό σύστημα που εντοπίστηκε στον εγκέφαλο δια μέσου της επιστημονικής τεκμηρίωσης.

Paul Broca Γάλλος γιατρός/χειρούργος/ανατόμος, ο οποίος το 1864 ανακάλυψε ότι βλάβη στο πρόσθιο μέρος του αριστερού ημισφαιρίου (σημερινή περιοχή Broca) έχει ως αποτέλεσμα το ότι σταματάμε να μιλάμε, σε αντίθεση με βλάβη στη δεξιά πλευρά. Γλώσσα: πλευρικά εξειδικευμένη. Αυτό το διαπίστωσε μετά από εξέταση 8 ασθενών που παρουσίασαν διαταραχές στο λόγο μετά από τραυματισμό του εγκεφάλου τους. Επίσης: Ταν

Αφασία: Με τον όρο αφασία αναφερόμαστε στη διαταραχή του λόγου που οφείλεται σε βλάβη του εγκεφάλου που προκαλείται από ασθένεια ή τραυματισμό. Αφασία Broca: διαταραχή του λόγου μετά από βλάβη στην περιοχή Broca. Οι ιπποκρατικοί είχαν αναφέρει ότι η απώλεια της ομιλίας εμφανίζεται ταυτόχρονα με την παράλυση της δεξιάς πλευράς του σώματος.

Carl Wernicke Γερμανός γιατρός/ανατόμος/ψυχίατρος, ο οποίος το 1874 ανακάλυψε ότι βλάβη στο οπίσθιο μέρος του αριστερού ημισφαιρίου (σημερινή περιοχή Wernicke) έχει ως αποτέλεσμα ρέουσα ομιλία και καλό επιτονισμό, αλλά πολλά λεξικά λάθη και συχνά ανύπαρκτες λέξεις. Αφασία Wernicke: διαταραχή του λόγου μετά από βλάβη στην περιοχή Wernicke.

Η γλώσσα ήταν το πρώτο γνωσιακό σύστημα που εντοπίστηκε στον εγκέφαλο μέσω επιστημονικής τεκμηρίωσης. Μετά: Αισθήσεις (όραση – ινιακός, ακοή – κροταφικός, αφή – βρεγματικός). Κίνηση (μετωπιαίος). Πρόσφατα: διάφορα ήδη μνήμης.

Frontal (μετωπιαίος) Temporal (κροταφικός) Parietal (βρεγματικός) Occipital (ινιακός) Broca: μετωπιαίος Wernicke: κροταφικός

Μέθοδοι μελέτης του εγκεφάλου Στις σημερινές ημέρες δεν χρειάζεται χειρουργική εξέταση για τον εντοπισμό βλαβών στον εγκέφαλο. ● ERP (event-related potentials) Προκλητά δυναμικά ● MRI (magnetic resonance imaging) Απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού ● PET (positron emission tomography) Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων ● fMRI (functional magnetic resonance imaging)

Όλες αυτές οι μέθοδοι έχουν επιβεβαιώσει την υποσυστημικότητα της γλώσσας (αλλά και της γραμματικής*). ______ * J.J. Jaegger et al. 1996

Διαιρεμένος εγκέφαλος Σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται να κοπεί το μεσολόβιο (επιληψίες). Τότε τα δύο ημισφαίρια δεν επικοινωνούν μεταξύ τους (διαιρεμένος εγκέφαλος) και έχουμε διαφόρων ειδών επιπτώσεις. Και σε αυτή την περίπτωση πάντως επιβεβαιώνεται ο εντοπισμός της γλώσσας στο αριστερό ημισφαίριο. Πώς; Δεν χρειάζονται όμως τόσο ακραία παραδείγματα για να δείξουμε την υποσυστημικότητα του εγκεφάλου. Αμφιωτική ακρόαση Ιάπωνες: kana (φωνητικό), kanji (ιδεογραφικό)

Αφασία Σε μετέπειτα έτη των σπουδών σας θα αναφερθείτε με μεγάλη λεπτομέρεια σε πολλές περιπτώσεις αφασιών. Για τους σκοπούς του συγκεκριμένου μαθήματος είναι αρκετό να ξέρετε τις δύο βασικές, δηλ. αφασία Broca και αφασία Wernicke ως προς: 1. τις περιοχές του εγκεφάλου στις οποίες εντοπίζεται η βλάβη 2. τις επιπτώσεις που έχουν στη γλώσσα (και να μην τις μπερδεύετε!)

Η αυτονομία της γλώσσας ● Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (Specific Language Impairment – SLI) ● Ιδιοφυείς μικρόνοες (idiot savants) Laura, Christopher

Γλώσσα και ανάπτυξη του εγκεφάλου Κρίσιμη ηλικία Η ηλικία μέχρι την οποία αναπτύσσεται η ικανότητα μάθησης μιας γλώσσας ως μητρικής. Γλωσσικά ερεθίσματα. Βρεφική ηλικία έως εφηβία παπάκια: περπάτημα (9-24 ώρες) ποντίκια: όραση (1 μήνας) Genie

Κρίσιμη ηλικία και κελάηδισμα πουλιών Σπίνος: έχει κρίσιμη ηλικία – μέχρι 10 μηνών. Τα πρώτα κελαηδίσματά του είναι περισσότερο απλά. Κούκος: όχι κρίσιμη ηλικία – παράγει πλήρως αναπτυγμένο κελάηδισμα ακόμη κι αν δεν έχει ακούσει άλλο κούκο να κελαηδά. Τι μας λένε όλα τα παραπάνω παραδείγματα για τη γλώσσα; Τι μας λένε για τα κελαηδίσματα του σπίνου;

Ο εγκέφαλος σε μη γλωσσικές λειτουργίες