Τα Συστήματα των αισθήσεων Ι ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 11 /9 Μαρτίου 2016 Σ. Ευθυμιόπουλος Τα Συστήματα των αισθήσεων Ι ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ-ΜΟΡΦΟΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΩΝ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΚΩΔΙΚΕΥΣΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΡΑΧΙΑΙΑΣ ΔΕΣΜΗΣ-ΕΣΩ ΛΗΜΝΙΣΚΟΥ ΝΩΤΙΑΙΟ ΘΑΛΑΜΙΚΟ ΔΕΜΑΤΙΟ 8. ΑΝΩΤΕΡΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΠΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΟΔΕΚΤΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΝΣ ΣΤΗΝ ΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΔΟΓΕΝΟΥΣ ΑΝΑΛΓΗΣΙΑΣ

ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το αισθητηριακό σύστημα ανιχνεύει στοιχεία/συνθήκες του περιβάλλοντος και του σώματος και μεταφέρει κωδικευμένες πληροφορίες στο ΚΝΣ για να γίνει η επεξεργασία τους και να ρυθμιστεί η συμπεριφορά του οργανισμού. Το αισθητηριακό σύστημα διακρίνεται: Γενικό αισθητηριακό ή σωματοσπλαχνικό σύστημα Ειδικά αισθητηριακά συστήματα Α. Οπτικό Β. Ακουστικό Γ. Αιθουσαίο Δ. Χημικά αισθητηριακά συστήματα Γευστικό Οσφρητικό

Για την ανίχνευση συνθηκών/στοιχείων του περιβάλλοντος και του σώματος, την μετάδοση των πληροφοριών στο ΚΝΣ, και την επεξεργασία τους απαιτούνται: 4. Κέντρο επεξεργασίας της αισθητηριακής πληροφορίας στον σωματοαισθητηριακό Φλοιό ή σε εξειδικευμένους αισθητηριακούς φλοιούς 3. Πυρήνες νευρώνων στον νωτιαίο ή τον προμήκη μυελό και στον θάλαμο 2. Προσαγωγοί νευρώνες 1. Αισθητηριακοί υποδοχείς ή αισθητήρες

ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ-ΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ Οι αισθητηριακοί υποδοχείς ή αισθητήρες είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις προσαγωγών νευρώνων ή εξειδικευμένα κύτταρα τα οποία έχουν την ικανότητα να διεγείρονται από συγκεκριμένες μορφές ενέργειας και να επηρεάζουν το μεμβρανικό δυναμικό τελικών απολήξεων προσαγωγών νευρώνων. Κάθε τύπος αισθητήρα αποκρίνεται αποτελεσματικότερα και καλύτερα σε συγκεκριμένη μορφή ενέργειας-έχει εξειδίκευση (κατάλληλο ερέθισμα). Μάλιστα από όλο το φάσμα μιας συγκεκριμένης ενέργειας ο αισθητήρας αποκρίνεται καλύτερα σε ένα στενό εύρος αυτής. Βέβαια αν η ένταση του ερεθίσματος είναι αρκετά ισχυρή μπορεί μη ειδικά να ενεργοποιήσει διάφορους τύπους υποδοχέων.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΩΝ Οι αισθητήρες διακρίνονται ανάλογα με το ερέθισμα στον οποίο αποκρίνονται σε: μηχανοαισθητήρες θερμοαισθητήρες βλαβοαισθητήρες Χημειοαισθητήρες

ΜΗΧΑΝΟΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ Απτικοί δίσκοι Κυττάρων Merkel Τρίχα Απτικό σωματίδιο Πλέγμα θύλακα τρίχας Ελεύθερες νευρικές απολήξεις Κάψα Σωματίου Pacini Προσαγωγείς αισθητηριακές ίνες Σωμάτιο Ruffini

ΘΕΡΜΟΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ-ΒΛΑΒΟΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ Οι θερμοαισθητήρες διακρίνονται σε αισθητήρες ψυχρού και αισθητήρες θερμού. Προσαρμόζονται αργά και εκφορτίζονται αυθόρμητα κάτω από κανονικές συνθήκες. Οι βλαβοαισθητήρες αποκρίνονται σε ερεθίσματα που απειλούν να προκαλέσουν ή προκαλούν βλάβη και διακρίνονται σε βλαβοαισθητήρες Α-δ (ισχυρά μηχανικά ερεθίσματα) και πολύτυπους βλαβο-αισθητήρες C (μηχανικά, θερμικά και χημικά ερεθίσματα).

ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ-ΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ Η ενέργεια η οποία εφαρμόζεται και ενεργοποιεί έναν αισθητήρα ονομάζεται ερέθισμα. Η διαδικασία μέσω της οποίας ένα ερέθισμα μετασχηματίζεται σε ένα κύμα ηλεκτρικής δραστηριότητας που μπορεί να μεταβιβαστεί και να μεταφέρει πληροφορίες ως προς το ερέθισμα ονομάζεται μορφομετατροπή ή μεταγωγή.

ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΑΙΣΘΗΤΗΡΑ Μέγεθος και συχνότητα δυναμικών ενέργειας Η μορφομετατροπή οφείλεται στο άνοιγμα ή το κλείσιμο ιοντικών διαύλων είτε άμεσα είτε μέσω ενός συστήματος δεύτερου μηνύματος. Αυτό οδηγεί σε μεταβολή του δυναμικού της μεμβράνης του αισθητήρα που καλείται δυναμικό αισθητήρα. Αυτό είναι ένα κλιμακωτό ή διαβαθμιζόμενο δυναμικό το οποίο μειώνεται όσο αυξάνει η απόσταση από την εστία του

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥΝ ΤΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΑΙΣΘΗΤΗΡΑ Η Ένταση του ερεθίσματος Η συχνότητα των μεταβολών της έντασης του ερεθίσματος 3. Η τοπική και χρονική συνάθροιση διαδοχικών δυναμικών αισθητήρα Η προσαρμογή Δηλ. η μείωση της ευαισθησίας του αισθητήρα όταν η ένταση του ερεθίσματος παραμένει σταθερή

Αισθητηριακή μονάδα και αισθητηριακό πεδίο Ένας προσαγωγός νευρώνας με όλες τις τελικές του απολήξεις συνιστά μια αισθητηριακή μονάδα. Το τμήμα του σώματος που όταν διεγείρεται προκαλεί ενεργοποίηση ενός προσαγωγού νευρώνα καλείται αισθητηριακό πεδίο. Υπάρχει επικάλυψη αισθητηριακών Πεδίων. Η πυκνότητα των αισθητήρων είναι μεγαλύτερη στο κέντρο του αισθητηριακού πεδίου

Κατά την είσοδο τους στο ΝΜ οι κεντρικές αποφυάδες των προσαγωγών νευρώνων αποκλίνουν και σχηματίζουν συνάψεις με πολλούς διανευρώνες ή συγκλίνουν και συνάπτονται με ένα διανευρώνα.

ΜΗ-ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΙΟΥΣΕΣ ΟΔΟΙ Οι ειδικές ανιούσες αισθητηριακές οδοί ενεργοποιούνται από ένα τύπο ερεθίσματος (αισθητήρα) και μεταφέρουν πληροφορίες για αυτό το συγκεκριμένο τύπο ερεθίσματος. Οι μή-ειδικές ανιούσες αισθητηριακές οδοί ενεργοποιούνται από διάφορα ερεθίσματα (αισθητήρες). Μεταφέρουν γενικές πληροφορίες χωρίς να συγκεκριμενοποιούν τον τύπο του ερεθίσματος και το σημείο εφαρμογής του.

ΠΡΩΤΟΤΑΓΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Τα αισθητηριακά συστήματα κωδικοποιούν 4 όψεις ενός ερεθίσματος: Τον τύπο ή τη μορφή του ερεθίσματος Την ένταση του ερεθίσματος Τη θέση ή την εντόπιση του ερεθίσματος Τη διάρκεια του ερεθίσματος

Ο τύπος ή η μορφή του ερεθίσματος κωδικοποιείται: Από τον τύπο του αισθητήρα που ενεργοποιείται αφού κάθε αισθητήρας είναι ευαίσθητος σε συγκεκριμένη μορφή ενέργειας. 2. Από την ύπαρξη ειδικών ανιουσών οδών (σημασμένων γραμμών) που οδηγούν τις αισθητηριακές πληροφορίες από συγκεκριμένο τύπο αισθητήρα σε συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου που είναι επιφορτισμένη με την ανάλυση αυτών των αισθητηριακών πληροφοριών

Η ένταση του ερεθίσματος κωδικοποιείται με: Την συχνότητα των δυναμικών ενέργειας και Την επιστράτευση νέων προσαγωγών νευρώνων

Η θέση, η εντόπιση ή το σημείο εφαρμογής του ερεθίσματος κωδικοποιείται με: Το βαθμό σύγκλισης των νευρικών οδών Όσο μεγαλύτερη είναι η σύγκλιση τόσο μικρότερη είναι η ακρίβεια εντόπισης της θέσης του ερεθίσματος Το μέγεθος του αισθητηριακού πεδίου μιας αισθητηριακής μονάδας και το εύρος της επικάλυψης γειτονικών αισθητηριακών πεδίων Όσο μικρότερο είναι το αισθητηριακό πεδίο και όσο μεγαλύτερη η αλληλοεπικάλυψη τόσο μεγαλύτερη είναι και η ακρίβεια εντόπισης της θέσης του ερεθίσματος 3. Την κατανομή των νευρικών απολήξεων στο αισθητηριακό πεδίο Η πυκνότητα των αισθητήρων είναι μεγαλύτερη στο κέντρο του αισθητηριακού πεδίου

Όσο μικρότερο είναι το αισθητηριακό πεδίο τόσο μεγαλύτερη είναι και η ακρίβεια εντόπισης της θέσης του ερεθίσματος

Όσο μικρότερο είναι το αισθητηριακό πεδίο και όσο μεγαλύτερη η αλληλοεπικάλυψη τόσο μεγαλύτερη είναι και η ακρίβεια εντόπισης της θέσης του ερεθίσματος Η διαφορική συχνότητα δυναμικών ενέργειας χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της θέσης εφαρμογής του ερεθίσματος και στην συνέχεια Η συχνότητα των δυναμικών ενέργειας στον νευρώνα Β χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της έντασης του ερεθίσματος

Στην ακρίβεια εντοπισμού της θέσης εφαρμογής του ερεθίσματος συμβάλλει το φαινόμενο της Πλάγιας Αναστολής. Ο νευρώνας που διεγείρεται περισσότερο αναστέλλει αυτούς που διεγείρονται λιγότερο με αποτέλεσμα την αύξηση της αντίθεσης και τον ακριβέστερο προσδιορισμό της θέσης εφαρμογής του ερεθίσματος. Η διαδικασία αυτή αυξάνει την αποτελεσματικότητα των επιλεγμένων οδών και επικεντρώνει τους μηχανισμούς επεξεργασίας στα σημαντικά μηνύματα

Η διάρκεια του ερεθίσματος κωδικοποιείται με την διάρκεια παραγωγής δυναμικών ενέργειας.

Προσαρμογή είναι η ιδιότητα των αισθητήρων να μειώνουν την παραγωγή δυναμικών ενέργειας όταν εφαρμόζεται ένα ερέθισμα σταθερής έντασης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ως προς την προσαρμογή οι αισθητήρες διακρίνονται σε: Ταχέως και Βραδέως προσαρμοζόμενους

Οι κεντρικές αποφυάδες των πρωτοταγών προσαγωγών νευρώνων εισέρχονται στο ΝΜ μέσω της ραχιαίας ρίζας και ανέρχονται το ΝΜ μέσω συγκεκριμένων δεματίων ειδικών για συγκεκριμένες αισθητηριακές οδούς

ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΔΟΣ ΡΑΧΙΑΙΑΣ ΔΕΣΜΗΣ-ΕΣΩ ΛΗΜΝΙΣΚΟΥ Οι 1ταγείς προσαγωγές ίνες από τα κάτω άκρα και τον κατώτερο κορμό ανέρχονται τον νωτιαίο μυελό μέσα από το ισχνό δεμάτιο και συνάπτονται με 2ταγείς νευρώνες στον ισχνό πυρήνα στον προμήκη. Αυτές από τα άνω άκρα και τον ανώτερο κορμό ανέρχονται μέσα από το σφηνοειδές δεμάτιο και συνάπτονται με 2ταγείς νευρώνες στον σφηνοειδή πυρήνα, στον προμήκη. 2. Οι άξονες των 2ταγών νευρώνων διασχίζουν την μέση γραμμή προς το αντίθετο τμήμα του προμήκη και μέσω του έσω λημνίσκου καταλήγουν στον έξω οπίσθιο κοιλιακό πυρήνα του θαλάμου (ventral posterιο- lateral, VPL). Οι νευρώνες του πυρήνα VPL, με την σειρά τους, προβάλλουν στον πρωτοταγή σωματοαiσθητηριακό φλοιό (SΙ).

ΝΩΤΙΑΙΟ-ΘΑΛΑΜΙΚΟ ΔΕΜΑΤΙΟ Οι πρωτοταγείς προσαγωγές αισθητιηριακές ίνες εισέρχονται στο νωτιαίο μυελό, ανέρχονται αρκετά δερμοτόμια και σχηματίζουν συνάψεις μέσα στον νωτιαίο μυελό με δευτεροταγείς νευρώνες. Οι νευράξονες των δευτεροταγών νευρώνων διασχίζουν την μέση γραμμή του νωτιαίου μυελού προς την αντίθετη πλευρά, ανέρχονται μέσα από την πλάγια η την κοιλιακή δέσμη και καταλήγουν σε διάφορους πυρήνες του θαλάμου όπως ο VPL και πυρήνες του έσω θαλάμου. Εκεί συνάπτονται με νευρώνες που μεταφέρουν τα δυναμικά στον σωματοαισθητηριακό φλοιό.

Οι ειδικές ανιούσες οδοί διέρχονται από το στέλεχος του εγκεφάλου και το θάλαμο ενώ οι τελικοί νευρώνες αυτών των οδών καταλήγουν σε διαφορετικές περιοχές του φλοιού των ημισφαιρίων. Οι οδοί από τους σωματικούς αισθητήρες καταλήγουν στον Σωματοαισθητηριακό φλοιό. Οι οδοί από τους οφθαλμούς καταλήγουν στον οπτικό φλοιό. Οι οδοί από τα ώτα καταλήγουν στον ακουστικό φλοιό. Σε αυτές τις βασικές αισθητηριακές περιοχές γίνεται η αρχική επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟΥ ΦΛΟΙΟΥ Ο Σωματο-αισθητηριακός φλοιός οργανώνεται σε στήλες κάθετες προς την φλοιϊκή επιφάνεια. Οι στήλες περιλαμβάνουν σύνολο νευρώνων που διαθέτουν όμοιες ιδιότητες απόκρισης και αισθητηριακά πεδία.

Ο ΣΩΜΑΤΟΤΟΠΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Οι φλοιϊκές στήλες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα αισθητηριακά πεδία της επιφάνειας του σώματος. Η αντιστοιχία αυτή ονομάζεται σωματοτοπική οργάνωση. Η αντιπροσώπευση δεν είναι ανάλογη του μεγέθους των μερών του σώματος αλλά της συγκέντρωσης των υποδοχέων σε αυτά. Η επιφάνεια του φλοιού που αντιστοιχεί στα διάφορα μέρη του σώματος τροποποιείται ως αποτέλεσμα αισθητηριακών εμπειριών και υπάρχει σημαντική επικάλυψη στην αντιστοιχία διαφόρων τμημάτων του σώματος.

Ο σωματοαισθητηριακός φλοιός ευθύνεται για την αρχική επεξεργασία των σωματοαισθητηριακών πληροφοριών.

Οι πληροφορίες από τις βασικές αισθητηριακές περιοχές μεταφέρονται και αναλύονται περαιτέρω και με πιο πολύπλοκους τρόπους στις συνειρμικές περιοχές του φλοιού. Σε αυτές τις περιοχές γίνεται παράλληλα ανάλυση πληροφοριών από άλλες περιοχές του εγκεφάλου που εξυπηρετούν την εγρήγορση, την προσοχή, την μνήμη και την γλώσσα. Οι περιοχές αυτές δέχονται δεδομένα από δύο ή περισσότερα είδη αισθητηριακών οδών.

Η ανάλυση των αισθητηριακών πληροφοριών στις βασικές αισθητηριακές και στις συνειρμικές περιοχές του φλοιού οδηγεί στην κατανόηση της αίσθησης που ονομάζεται αντίληψη. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΤΙΛΗΨΗ Οι ιδιότητες του αισθητήρα π.χ. προσαρμογή Τα συναισθήματα, η προσωπικότητα, η εμπειρία, το κοινωνικό υπόβαθρο και η μόρφωση Ακύρωση αισθητηριακών πληροφοριών από αισθητηριακούς ή κεντρικούς μηχανισμούς Έλλειψη κατάλληλων αισθητήρων για αρκετές μορφές ενέργειας Βλάβες νευρικών δικτύων που οδηγούν σε εσφαλμένες αντιλήψεις (ενεργοποίηση νευρικών δικτύων ανεξάρτητα από περιφερικά δεδομένα που πιθανά να οφείλεται στην ύπαρξη μη ειδικών ανιουσών οδών αλλά και πιθανά στην αναδιοργάνωση του ΚΝΣ μετά από βλάβη). Ασθένειες, 7. Φάρμακα

ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΝΣ ΣΤΗΝ ΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Η λήψη της αισθητηριακής πληροφορίας είναι αποτέλεσμα της δραστηριότητας του κινητικού συστήματος Η μετάδοση της αισθητηριακής πληροφορίας ρυθμίζεται από κατιόντα τον νωτιαίο μυελό συστήματα ελέγχου

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΡΟΣΑΓΩΓΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η είσοδος αισθητηριακών πληροφοριών στο ΚΝΣ ελέγχεται από παράλληλες ανιούσες οδούς (π.χ. μέσω πλάγιας αναστολής) αλλά και από κατιούσες οδούς που εκκινούν από τον φλοιό και τον δικτυωτό σχηματισμό είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω διανευρώνων.

Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ

ΠΟΝΟΣ: Ένα ερέθισμα που προκαλεί ή είναι στο όριο να ΠΟΝΟΣ: Ένα ερέθισμα που προκαλεί ή είναι στο όριο να προκαλέσει ιστική βλάβη προκαλεί και το αίσθημα του πόνου. Οι ασθητήρες για αυτά τα ερεθίσματα ονομάζονται αλγοαισθητήρες ή υποδοχείς πόνου. Αποκρίνονται σε έντονες μηχανικές παραμορφώσεις, υπερβολική ζέστη, και σε πολλές χημικές ουσίες όπως είναι οι νευροδιαβιβαστές, η βραδυκινίνη, η ισταμίνη, οι κυτοκίνες, οι προσταγλανδίνες. Μετά από ένα αρχικό βλαπτικό ερέθισμα οι αλγοαισθητήρες και οι προσαγωγοί νευρώνες του πόνου μεταβάλλονται με αποτέλεσμα την υπεραλγησία δηλαδή την αυξημένη ευαισθησία σε επακόλουθα ερεθίσματα πόνου.

Οι αισθητηριακές οδοί που αποκρίνονται σε βλαβερά ερεθίσματα απολήγουν σε διάφορους μεσεγκεφαλικούς πυρήνες, Στο μεταιχμιακό σύστημα μέσω του οποίου βλαβερά ερεθίσματα μπορούν να πυροδοτήσουν συγκινησιακές και συναισθηματικές αποκρίσεις. Στο δικτυωτό σχηματισμό και την κεντρική φαιά ουσία μέσω των οποίων πυροδοτούνται συναισθηματικές αντιδράσεις, φωνητικές αντιδράσεις και συμπεριφορές αποστροφής. Στην κεντρική φαιά ουσία, την περιοχή γύρω από τον υδραγωγό του εγκεφάλου, βασική συνιστώσα του ενδογενούς συστήματος αναλγησίας

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΔΟΓΕΝΟΥΣ ΑΝΑΛΓΗΣΙΑΣ   Νευρώνες των πυρήνων της ραφής που εντοπίζονται στην μέση γραμμή του προμήκους αλλά και νευρώνες των πυρήνων της κεντρικής φαιάς ουσίας που εντοπίζονται στη μέση γραμμή του εγκεφάλου προβάλλουν στα προμηκικά και ραχιαία κέρατα και αναστέλλουν βλαβοδεκτικούς νευρώνες. ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΔΟΓΕΝΟΥΣ ΑΝΑΛΓΗΣΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ Στα οποιοειδή συστήματα που χρησιμοποιούν εγκεφαλίνη, δυνορφίνη και ενδορφίνη β και είναι ευαίσθητα στην ναλοξόνη 2. Στα συστήματα που δεν χρησιμοποιούν οπιοειδή αλλά κλασικούς νευροδιαβιβαστές όπως σεροτονίνη και κατεχολαμίνες και δεν είναι ευαίσθητα στην ναλοξόνη

ΘΕΩΡΙΑ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗΣ ΔΙΟΔΟΥ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ Η ενεργοποίηση των μεγάλων εμύελων ινών Α αναστέλλει την Αγωγή του πόνου μέσω των μικρών ινών C . Μείζονες πυρήνες της ραφής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Fundamentals of Anatomy and Physiology, Fifth edition. Frederic H. Martini (2001). Published by Prentice-Hall, Inc. 2. Φυσιολογία του Ανθρώπου, 8η Έκδοση. Vander A., Sherman J., and Luciano D., (2001). Published by McGraw-Hill. Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης Ν. Γελαδάς και Μ. Τσακόπουλος (Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης) 3. Fundamental Neuroscience, Zigmond MJ., Bloom FE., Landis SC., Roberts JL., Squire LR., (1999). Academic Press 4. Αρχές Φυσιολογίας 2η έκδοση. Berne RM and Levy MN (1996). Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης Ηλίας Κούβελας. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (1999). 5. Principles of Anatomy and Physiology, 9th Edition. Tortora GJ and Grabowski SR (2000). Published by John Wiley and Sons