Αο ΤΟΣΙΤΣΕΙΟ-ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΚΑΛΗΣ Αο ΤΟΣΙΤΣΕΙΟ-ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΚΑΛΗΣ   “ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΑ” Τίτλος έργου: ΄΄ Τονική Οξυγραφία΄΄  «Επίδραση υδροχλωρικού οξέος (ΗCl) σε τσίγκο με στόχο τη δημιουργία ενός εικαστικού έργου χαρακτικής» Το πείραμα και την παρουσίαση επιμελήθηκαν οι καθηγήτριες: Πρεβενιού Κ., Φιλιππάκου Μ., Μαράσλη Αικ.

ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ: Είναι η τέχνη της εγχάραξης μιας σκληρής επίπεδης, κυλινδρικής ή άλλου είδους επιφάνειας, με σκοπό τη δημιουργία διακοσμητικών σχεδίων σε αυτή την επιφάνεια. ΤΡΟΠΟΙ ΧΑΡΑΞΗΣ : Ξυλογραφία, Λιθογραφία, Χαλκογραφία (Οξυγραφία) και πιο σύγχρονες τεχνικές, όπως η μεταξοτυπία.

ΟΞΥΓΡΑΦΙΑ: Είναι η μέθοδος χαρακτικής, σύμφωνα με την οποία, ένα ισχυρό οξύ κόβει- χαράσσει τα μη προστατευμένα μέρη μιας επιφάνειας μετάλλων, για να δημιουργήσει ένα σχέδιο στο μέταλλο. Η οξυγραφία εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα, οπότε Ισπανοί αριστοκράτες διακοσμούσαν τα σπαθιά τους και, θέλοντας να δουν τα κοσμήματα που είχαν παραγγείλει, ζητούσαν να τους τα τυπώσουν στο χαρτί.

Τη μέθοδο της οξυγραφίας την επέβαλε ο Γάλλος χαράκτης Jacques Callot με τη σειρά του ΄΄Les misères de la guerre΄΄, που εκδόθηκε το 1633, απεικονίζοντας τραγικές σκηνές των ωμοτήτων που συνέβησαν κατά τον Τριακονταετή Πόλεμο.

Στην Ελλάδα η οξυγραφία άρχισε να αναπτύσσεται μέσα στον 20ό αιώνα. Κορυφαίοι Έλληνες χαράκτες είναι : Ο Γιάννης Κεφαλληνός που τη δίδασκε από το 1932 στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στο τρίτο έτος, καθώς και οι Δημήτρης Γαλάνης, Άγγελος Θεοδωρόπουλος, Μάρκος Ζαβιτζιάνος, Λυκούργος Κογεβίνας, Δημήτρης Γιαννουκάκης.

Γιάννης Κεφαλληνός, Σχέδιο αλόγου Δημήτρης Γαλάνης, Νεκρή Φύση

Σε ασπρόμαυρη τονική οξυγραφία έχουν τυπωθεί πολλά χαρακτικά, με χαρακτηριστικότερα τις σειρές του Francisco José de Goya y Lucientes Caprichos και Desastres de la guerra. Όταν ο καλλιτέχνης θέλει να προσθέσει και χρώματα, τότε χρησιμοποιεί διαφορετική χάλκινη πλάκα για κάθε απόχρωση. Σε μερικές τονικές οξυγραφίες τα χρώματα προστίθενται κατόπιν (επιχρωματισμένες/επιζωγραφισμένες τονικές οξυγραφίες).

Francisco José de Goya y Lucientes Caprichos

ΤΕΧΝΙΚΗ ΟΞΥΓΡΑΦΙΑΣ: Μια καθαρισμένη επιφάνεια μετάλλου καλύπτεται με βερνίκι και με ειδικό εργαλείο χαράσσεται πάνω της το σχέδιο που επιλέγει ο χαράκτης. Στη συνέχεια η χαραγμένη πλάκα βυθίζεται στο οξύ, το οποίο οξειδώνει τις εσοχές, έτσι ώστε να δεχτεί το μελάνι και να προκύψει ένα ευκρινές αποτέλεσμα στο τύπωμα. Στο τέλος αφού η πλάκα καθαριστεί με νέφτι μελανώνεται και το σχέδιο τυπώνεται σε νοτισμένο χαρτί.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ ΟΞΕΩΝ ΣΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑ Ορισμένα διαλύματα οξέων, όπως το διάλυμα HCl και το αραιό διάλυμα H2SO4 αντιδρούν με τα περισσότερα μέταλλα και ελευθερώνουν αέριο υδρογόνο. Μέταλλο + οξύ άλας + Η2 (g)

Ηλεκτροχημική σειρά μετάλλων Υπάρχουν ορισμένα μέταλλα, όπως Cu, Hg, Ag, Pt, Au, τα οποία δεν αντιδρούν με τα παραπάνω διαλύματα οξέων. Γενικά τα μέταλλα που είναι δραστικότερα από το υδρογόνο (όσα δηλ. βρίσκονται αριστερά του στην ηλεκτροχημική σειρά των μετάλλων) αντικαθιστούν τα κατιόντα Η+(aq) σε ορισμένα διαλύματα οξέων ελευθερώνοντας αέριο Η2. Ηλεκτροχημική σειρά μετάλλων Li, K, Ca, Ba, Na, Mg, Al, Zn, Fe, H2, Cu, Hg, Ag, Pt, Au   Μείωση δραστικότητας

Κατά την αντίδραση των διαλυμάτων των οξέων με τα μέταλλα ελευθερώνεται θερμότητα, δηλ. είναι εξώθερμη αντίδραση. Η αντίδραση δεν πραγματοποιείται με την ίδια ένταση σε όλα τα μέταλλα. Όσο πιο αριστερά βρίσκεται ένα μέταλλο στην ηλεκτροχημική σειρά τόσο πιο έντονη είναι η αντίδραση ( πιο έντονη παραγωγή φυσαλίδων). Οι αντιδράσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως αντιδράσεις απλής αντικατάστασης.

Τα οξέα HNO3 (αραιό ή πυκνό) και το πυκνό Η2SO4 αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο με τα μέταλλα και δεν ελευθερώνουν αέριο Η2. Οι αντιδράσεις των μετάλλων με τα παραπάνω οξέα δίνονται παρακάτω: Μ + πυκνό-θερμό H2SO4 θειϊκό άλας + SO2 + H2O M + πυκνό HNO3 νιτρικό άλας + ΝΟ2 + Η2Ο Μ + αραιό ΗΝΟ3 νιτρικό άλας + ΝΟ + Η2Ο   Όπου, Μ μέταλλο εκτός από Pt και Au. O χρυσός και ο λευκόχρυσος δεν προσβάλλονται από τα συνηθισμένα οξέα. Χαρακτηρίζονται ως ευγενή μέταλλα.

Museo Reina Sofia, Madrid Το έργο που επιλέχθηκε ήταν: «Guernica» , (1937) Pablo Picasso     Museo Reina Sofia, Madrid Η Guernica΄΄, έργο του Picasso, απεικονίζει το βομβαρδισμό της βασκικής πόλης Γκερνίκα από γερμανικά και ιταλικά πολεμικά αεροσκάφη στις 26 Απριλίου 1937 κατά τη διάρκεια του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Η Ισπανική Κυβέρνηση ανέθεσε στο Pablo Picasso να δημιουργήσει μια μεγάλη τοιχογραφία για την Exposition Internationale des Arts et Techniqes dans la vie Moderne (1937) στο Παρίσι. Η ΄΄Guernica΄΄ δείχνει τις τραγωδίες του πολέμου και τον πόνο που προκαλεί στους ανθρώπους και κυρίως στους αθώους αμάχους. Αποτελεί ένα αντι-σύμβολο πολέμου και εκδήλωση ειρήνης. Βρίσκεται στο Μuseo Nacional Centro de Arte Reina Sofia στη Μαδρίτη.

«Guernica» , (1937) - Pablo Picasso     Museo Reina Sofia, Madrid

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΥΛΙΚΩΝ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ 12 ΤΣΙΓΚΟΙ 20 ΜΑΣΚΕΣ 10 ΠΟΥΝΤΕΣ (ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΑΡΑΞΗΣ ΤΣΙΓΚΟΥ) ΓΑΝΤΙΑ ΠΛΑΣΤΙΚΑ 2 ΒΕΡΝΙΚΙΑ ΤΣΙΓΚΟΥ ΛΕΚΑΝΗ ΠΛΑΣΤΙΚΗ 10 ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΥΔΡΟΧΛΩΡΙΚΟ ΟΞΥ 2 ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΞΥΔΙ & 500gr ΣΤΟΚΟΣ 10 ΝΤΟΥΚΟΧΑΡΤΑ 1000 1 ΓΥΑΛΙΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ 2 ΜΟΝΩΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ 2 ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΝΕΦΤΙ ΠΑΝΑΚΙΑ ΒΑΜΒΑΚΕΡΑ 8 ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΠΕΤΣΕΤΕΣ (ΒΕΤΕΞ) ΠΟΔΙΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΓΥΑΛΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ 10 ΒΑΜΒΑΚΕΡΕΣ ΠΕΤΣΕΤΕΣ 10 ΥΔΡΟΒΟΛΕΙΣ

ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ – ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΣΙΓΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ – ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΣΙΓΚΟΥ

Τρίβουμε τον τσίγκο με το ντουκόχαρτο μαζί με λίγο νεράκι για 10-15 λεπτά. Τρίβουμε μέχρι ο τσίγκος να αρχίζει να μοιάζει με καθρέφτη. Παρατηρούμε πως όσο τρίβουμε τον τσίγκο βγαίνει μία μαυρίλα, αυτό είναι φυσιολογικό.

Ξεπλένουμε τον τσίγκο με νερό και στεγνώνουμε με βαμβακερό πανί.

Το περνάμε με γυαλιστικό μεταλλικών επιφανειών και τρίβουμε με ένα βαμβακερό πανί ως που να απορροφηθεί το γυαλιστικό και να γυαλίσει (καθρέφτης) η επιφάνεια.

Το ξεπλένουμε ξανά και δεν ξανακουμπάμε τα χέρια μας στην γυαλισμένη πλευρά του τσίγκου.

Μόλις στεγνώσει, ρίχνουμε πάνω στην επιφάνεια λίγο σκόνη στόκου και ξύδι και το αφήνουμε να αφρίσει. Το αφήνουμε να δράσει για μερικά δευτερόλεπτα και το ξεπλένουμε με τη βοήθεια ενός βαμβακερού πανιού. ΔΕΝ το ακουμπάμε και το αφήνουμε να στεγνώσει.

ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΤΣΙΓΚΟΥ ΜΕ ΒΕΡΝΙΚΙ ΣΤΑΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΤΣΙΓΚΟΥ ΜΕ ΒΕΡΝΙΚΙ

Καλύπτουμε την πίσω πλευρά του τσίγκου με μονωτική ταινία για να μην τρυπήσει από το υδροχλωρικό οξύ.

Με ένα μαλακό πινέλο περνάμε όλη την επιφάνεια του τσίγκου με βερνίκι μέχρι να γίνει σκούρα.

Αφήνουμε το βερνίκι να στεγνώσει τελείως για να προχωρήσουμε στη χάραξη.

ΣΧΕΔΙΑΣΗ, ΧΑΡΑΞΗ & ΟΞΕΙΔΩΣΗ ΣΤΑΔΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΣΧΕΔΙΑΣΗ, ΧΑΡΑΞΗ & ΟΞΕΙΔΩΣΗ

Επιλέγουμε το σχέδιο που θέλουμε να αποτυπώσουμε στον τσίγκο.

Περνάμε με καρμπόν το σχέδιο στη βερνικωμένη επιφάνεια του τσίγκου.

Με τα εργαλεία μας χαράζουμε το σχέδιο κανονικά σαν να ήταν με μολύβι Με τα εργαλεία μας χαράζουμε το σχέδιο κανονικά σαν να ήταν με μολύβι. Όσο πιο βαθιές και έντονες είναι οι γραμμές μας τόσο πιο πολύ θα οξειδωθούν.

Τοποθετούμε τον τσίγκο στο οξύ έτσι ώστε να καλύπτεται όλος με το οξύ. Γρήγορα αρχίζει να οξειδώνεται και αυτό το καταλαβαίνουμε από τις φυσαλίδες που δημιουργούνται μέσα σε αυτές τις γραμμές που έχουμε χαράξει. Όσο πιο πολύ αφήσουμε τον τσίγκο στο οξύ τόσο πιο βαθιές θα προκύψουν οι χαράξεις μας.

Αφού τελειώσει η διαδικασία της οξείδωσης αφαιρούμε το βερνίκι από τον τσίγκο με νέφτι.

Η “Guernica” χαραγμένη στον τσίγκο . . .

Η “Guernica” τυπωμένη ! ! !

Στο πείραμα συμμετείχαν οι μαθητές: 1. Αργυρίου Αλεξάνδρα 2. Βαζελάκης Μάριος 3. Βενέρης Δημήτριος 4. Βλάχος Αναστάσιος 5. Βλάχος Παρασκευάς 6. Βλάχου Πηγή 7. Γιαμούρη Στυλιανή 8. Γκάγκαρη Αγγελική 9. Γκίκας Θωμάς 10. Καλογερομήτρου Σοφία 11. Κοτσιφάκη Κλαίρη 12. Δελημάρος Φίλιππος 13. Ερμίδου Χριστίνα 14. Ζαραφωνίτης Γεώργιος 15. Ηλιοπούλου Μαριάννα 16. Καββάδα Άννα-Μαρία 17. Κακλοπούλου Ειρήνη 18. Καλαποθάκη Παναγιώτα 19. Καμπανάρη Δάφνη 20. Κατσίγερα Άννα 21. Κουκουβιτάκη Μαρία 22. Κουρεμένου Φωτεινή

Το πείραμα πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 12 Μαρτίου στο Εργαστήριο Χημείας των Τοσιτσείων – Αρσακείων Εκάλης Το τύπωμα του έργου έγινε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (Αθήνα) στο εργαστήριο Χαρακτικής Θερμές Ευχαριστίες στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, στο εργαστήριο Χαρακτικής και στην Καθηγήτρια του εργαστηρίου και Χαράκτρια κ. Βασιλική Τσαλαματά.

Ήταν πράγματι μια υπέροχη μέρα…