ΑΓΓΕΛΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΒΟΛΟΣ Άγγελος= α) εκείνος που μεταφέρει κάποια αγγελία, εντολή ή μήνυμα β) οι ασώματες και πνευματικές δυνάμεις που στέλνονται από τον Θεό για να αναγγείλουν το μήνυμα Του ή για να αποπερατώσουν οτιδήποτε έχει σχέση με την σωτηρία του ανθρώπου σύμφωνα με τη θέληση του Θεού. Η ονομασία τους λοιπόν δεν σχετίζεται με τη φύση και τα στοιχεία της σύστασής τους, αλλά με το έργο τους. Άγγελοι αποκαλούνται οι Προφήτες, οι επίσκοποι, ο Ιωάννης ο πρόδρομος και ο Χριστός ονομάζεται «μεγάλης βουλής άγγελος».

Αρνητές της ύπαρξης των αγγέλων: α) οι Σαδδουκαίοι, β) οι υλιστές κάθε εποχής, γ) οι δεϊστές και δ) οι νεότεροι ορθολογιστές (είτε οι άγγελοι είναι προσωποποιήσεις των θείων ιδιοτήτων και ενεργειών ή δάνεια από Παρσισμό και βαβυλωνιακή θρησκεία) Η απάντηση στις αιτιάσεις των Ορθολογιστών είναι ότι υπάρχουν βιβλία της Π.Δ. (Πεντάτευχος, Ιώβ, Ψαλμοί) που συγγράφηκαν πριν την Βαβυλωνιακή αιχμαλωσία. Ως προς τις θείες ενέργειες και ιδιότητες οι μαρτυρίες του Χριστού και των Αποστόλων (ιδιαίτερα του Χριστού) επιβεβαιώνουν της παρουσίας των αγγέλων. Με την λογική ο Σχολαστικισμός προσπάθησε ν’ αποδείξει την ύπαρξη αγγέλων με βάση της συλλογιστικής ότι εφόσον υπάρχουν κατώτερα είδη και βαθμίδες της δημιουργίας που ο άνθρωπος αγνοεί ή δεν βλέπει, έτσι υπάρχουν και ανώτερα.

Η διδασκαλία για τη δημιουργία των αγγέλων Η Αγία Γραφή και οι Πατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν ότι και οι άγγελοι είναι δημιουργήματα του Θεού. Δεν υπάρχει ιδιαίτερη αναφορά στην Αγία Γραφή γιατί ασχολείται μόνο με την κοσμογονία και γιατί οι Ιουδαίοι ίσως να λατρεύουν ως θεούς τους αγγέλους. Μόνο ο Γρηγόριος Νύσσης αναφέρει για τον πολλαπλασιασμό των αγγέλων. Για την χρονική στιγμή συμφωνούν όλοι ότι η δημιουργία τους έγινε πριν τη δημιουργία του ορατού κόσμου. Οι άγγελοι είναι πνεύματα ή «άϋλον πυρ», όπως λέγει ο Δαβίδ. Ο ορισμός που δίνει ο αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός είναι η εξής: άγγελος είανι ουσία νοερή, αεικίνητη, αυτεξούσια, ασώματη, λειτουργός του Θεού, που έχει λάβει την αθανασία κατά χάρη, της οποία ουσίας μόνο ο κτίστης γνωρίζει το είδος και τον όρο. Χαρακτηρίζεται άϋλη και ασώματη σε σχέση με μας και όχι με τον Θεό. Η εμφάνιση στους ανθρώπους γίνεται με το κατά πόσο μπορεί κάποιος να τους κατανοήσει. Συνήθως περιγράφονται ως νεανίες με άσπρο φωτεινό ένδυμα. Η απεικόνιση των αγγέλων δεν έχει σχέση με τους ερωτειδείς.

Η λέξη μετασχηματισμός χρησιμοποιείται από τον αγ Η λέξη μετασχηματισμός χρησιμοποιείται από τον αγ. Ιωάννη τον Δαμασκηνό για να δείξει τον τρόπο παρουσίας των αγγέλων στους ανθρώπους κατά την θέληση του Θεού. Δεν έχουν καμία σαρκική συνήθεια ή χαρακτηριστικό (επικοινωνία, τροφή, σωματικά χαρακτηριστικά, σαρκική επιθυμία). Η ιεραρχική διαβάθμιση οφείλεται στον φωτισμό και τη στάση του φωτισμού, φωτίζοντας ο ένας τον άλλον ως προς την υπεροχή της τάξης ή της φύσης τους. Αυτοί που υπερέχουν μετέχουν γνώση και φωτισμό στους κατώτερους (χαρισματική ιεράρχηση) Εξαπτέρυγα Σεραφείμ, Πολυόμματα Χερουβείμ και Αγιώτατοι Θρόνοι Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες Αρχές, Αρχάγγελοι και Άγγελοι.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ Η δοξολογία και ο ενατενισμός του Θεού. Περιστασιακή ενέργεια είναι η φροντίδα και η επιμέλεια των ανθρώπων. Ο εφεστώς άγγελος είναι ο φύλακας άγγελος του κάθε ανθρώπου και υπάρχει αντίστοιχος για τα έθνη.

Ο ΔΙΑΒΟΛΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ Στην Π.Δ. ο διάβολος είναι εκείνος που διαταράσσει τις σχέσεις Θεού - ανθρώπων ή Θεού - Ισραήλ. Ονομάζεται σατανάς από το εβραϊκό Satan που σημαίνει αντίπαλος, εχθρός, κατήγορος και σαν ρήμα διώκω κατηγορώντας, αντιδικώ. Φέρει ακόμη τις ονομασίες Εωσφόρος δηλ. αυτός που φέρει το πρώτο φως. Πολλοί Πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς ταυτίζουν τον Εωσφόρο με τον Σατανά. Λέγεται ακόμη Βεελζεβούλ δηλ. άρχοντας κακοποιών πνευμάτων, ή Βελίαλ, δηλ. απώλεια, ανομία, κρυφή κακία που συνεργεί στον κόσμο. Ήταν αρχάγγελος που ονομαζόταν Σαταναήλ πριν επαναστατήσει κατά του Θεού σύμφωνα με τις διηγήσεις των απόκρυφων της βιβλίων της Π.Δ. Στην συνέχεια γίνεται ο επικεφαλής των πονηρών πνευμάτων που επιδιώκουν την απομάκρυνση του ανθρώπου από τον Θεό και την απώλειά του. Στην Κ.Δ. οι τρεις πειρασμοί καταδεικνύουν για άλλη μία φορά την υπεροχή του Χριστού προς τον Σατανά. Ο Απ.Παύλος κάνει λόγο στις επιστολές του για κυριαρχία του διαβόλου στον παρόντα χρόνο.

Είναι το θηρίο της Αποκάλυψης που προσπαθεί να διασωθεί από τον Αντίχριστο και την μισόχριστη εξουσία. Ταυτίζεται όμως με τον Αντίχριστο, ενώ αλλού αυτός θεωρείται όργανό του στον παρόντα καιρό. Ποιά είναι όμως η αιτία της ανταρσίας κατά του Θεού από αυτές, τις πρώην αγγελικές δυνάμεις; Είπαμε ότι οι άγγελοι είναι άγιοι όχι “φύσει”, αλλά “χάριτι”. Η κακή χρήση του αυτεξουσίου οδηγεί μακριά από τον Θεό αυτούς τους αγγέλους. Γίνεται λοιπόν ο διάβολος κακός με δική του προαίρεση, γίνεται αρχηγός της αμαρτίας που εξελίσσεται σε πολλές μορφές. Η υπερηφάνεια και το μίσος κατά του Θεού, η οποία εκφράζεται ως απώλεια αγάπης προς τον Θεό, είναι η βασική αιτία, κατά τον Μ.Βασίλειο, που ο διάβολος οδηγείται στην πτώση συμπαρασύροντας και άλλες δυνάμεις μαζί του. Ο αγ. Κύριλλος Ιεροσολύμων στις Κατηχήσεις του προσθέτει ότι κατά το βάπτισμα γίνεται η απόταξη του Σατανά. Η απόταξη γίνεται προς δυσμάς, γιατί εκεί είναι ο τόπος του φαινόμενου σκότους.

Ο αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός Για την πρόγνωση του μέλλοντος από τους δαίμονες υποστηρίζει ότι αυτό το κάνουν είτε γιατί βλέπουν αυτά που θα γίνουν από μακριά, είτε στοχαζόμενοι. Πολλές φορές λανθάνουν, γι΄αυτό δεν πρέπει να τους εμπιστευόμαστε. Κάθε κακία επινοήθηκε απ΄αυτούς καθώς και όλα τα πάθη. Στον άνθρωπο υπάρχει η δυνατότητα να δεχτεί ή να μην δεχτεί την επίθεση που του γίνεται από τους δαίμονες. Η έκπτωση για τους αγγέλους είναι ότι ο θάνατος για τους ανθρώπους, δηλ. δεν υπάρχει μετά απ΄ αυτό μετάνοια. Στην ασκητική γραμματεία (Βίος Μ.Αντωνίου) Ο αγ. Γρηγόριος Νύσσης κάνει λόγο και για την θεωρία του Λύτρου. Ο Θεός πληρώνει τον διάβολο για την απελευθέρωση του ανθρώπου με την ενσάρκωση του Λόγου Του και την θυσία του Χριστού στον σταυρό. Ο διάβολος δεν αντελήφθη ποιος ήταν ο Χριστός θεωρώντας τον απόγονο του Αδάμ. Η θεία παρουσία όμως μέσα στο ανθρώπινο σώμα κατορθώνει να ξεγελάσει τον διάβολο και ν΄απαλλάξει τον άνθρωπο από την κυριαρχία του θανάτου, αφού πλέον η κακία κορυφώνεται στον Σταυρό και από εκεί και πέρα δεν θα υπάρξει κάτι φρικτότερο.

Τρεις είναι οι βασικοί τύποι δαιμόνων που συναντάμε στη χριστιανική τέχνη, οι οποίοι συγκεντρώνουν όλα τα χαρακτηριστικά που εξυπηρετούν έναν κόσμο όπου το δαιμονικό στοιχείο επεμβαίνει συνεχώς στην καθημερινή ζωή: ο ανθρωπόμορφος, ο ζωόμορφος και οι μειξογενείς συνθέσεις. Σε όλες τις συνθέσεις των ανθρωπόμορφων δαιμόνων βασικό χαρακτηριστικό είναι η παραμόρφωση. Η παραμόρφωση του σώματος και της μορφής είναι απαραίτητη, προκειμένου οι καλλιτέχνες να αποδώσουν την εσωτερική διάθεση, τη δραματικότητα των σκηνών, τη μοχθηρία και τον φθόνο των δαιμόνων προς τους ανθρώπους. Η παραμόρφωση παρατηρείται στον υπερτονισμό ή στην παρατοποθέτηση και στην πρόσθεση ή αφαίρεση μέλους του σώματος. Η ζωηρή κίνηση των σωμάτων τους, η οποία επιτυγχάνεται με την κάμψη ή τη στροφή του κορμού και με την άτακτη και αφύσικη κίνηση κάποιου μέλους, δείχνει ψυχική ένταση, άγχος και μια έκδηλη νευρικότητα. Το βλέμμα τους αλλού είναι λοξό, φανερώνοντας μοχθηρία, αλλού συνδυάζεται με ελαφρά σύσπαση των χειλών, δηλώνοντας πονηρία, αλλού οι ρυτίδες του μετώπου εκφράζουν τον θυμό και τον φθόνο. Πολύ συνηθισμένο στοιχείο είναι τα ανακατεμένα μαλλιά που φανερώνουν τη σύγχυση στην οποία βρίσκονται και τα σαρκώδη χείλη που δηλώνουν την ηδονή.

Τα συνηθέστερα χρώματα με τα οποία εμφανίζονται οι εικονιζόμενοι δαίμονες είναι τρία: το μαύρο, το χαλκοπράσινο και το ερυθρό. ΄Oπως το λευκό εκφράζει την εσωτερική καθαρότητα και αγνότητα, έτσι και το μαύρο είναι δείγμα ακαθαρσίας και ρύπων. Σε αντίθεση με το λευκό, το μαύρο δηλώνει τον κόσμο της αμαρτίας και του θανάτου. Το χαλκοπράσινο χρώμα συμβολίζει τη στασιμότητα και γενικώς κάθε ψυχική ασθένεια, ενώ το ερυθρό φανερώνει την αιμοβόρο οργή, τον θυμό και τη μανία που τρέφουν εναντίον των ανθρώπων. Μια συνοπτική περίληψη των ζωόμορφων δαιμόνων μας παρέχει ο Μ. Αθανάσιος στον βίο του αγίου Αντωνίου: «...μετασχηματισθέντες (οι δαίμονες) εις θηρίων και ερπετών φαντασίαν, και ην ο τόπος ευθύς πεπληρωμένος φαντασίας λεόντων, άρκτων, λεοπάρδων, ταύρων και όφεων, ασπίδων και σκορπίων και λύκων...». Φίδια, δράκοντες, λέοντες, σκορπιοί, όρνεα, εξαιτίας της άγριας φύσης τους, μετατράπηκαν από τους καλλιτέχνες σε σύμβολα των δυνάμεων του κακού, της απάτης και του ψεύδους. Τη συνηθέστερη μορφή σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, αποτέλεσαν οι δράκοντες, τα μορφολογικά στοιχεία των οποίων μάς περιγράφει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός στο έργο του «Περί Δρακόντων» : «...εισί μεν δράκοντες, πλήν όφεις εισί, γινόμενοι εξ ετέρων δρακόντων. Oντες γαρ αρτιγενείς και νέοι, μικροί εισίν, ανατραφέντες δε και παλαιοθέντες, μεγάλοι και παχείς γίνονται όγκω μεγέθει υπερέχοντες των λοιπών όφεων. Φασί δε αυτούς επέκεινα των τριάκοντα πηχών αυξάνεσθαι, το δε πάχος γίνεσθαι, οίον δοκόν μεγάλην».

Πλάσματα βγαλμένα από τη φαντασία των καλλιτεχνών, οι δράκοντες εμφανίζονται άλλοτε ως τεράστια φίδια και άλλοτε ως υπερμεγέθεις σαύρες, με φολιδωτό σώμα, χοντρά πόδια με μεγάλα και γαμψά νύχια, και υμενοειδή φτερά. Σε μεταγενέστερες συνθέσεις, από επίδραση της δυτικής τέχνης, παριστάνονται δικέφαλοι, τρικέφαλοι ή πολυκέφαλοι, ως ενδείξεις της πανουργίας και της δύναμής τους. Τα δόντια τους είναι οξυκόρυφα και η γλώσσα τους απολήγει σε αιχμή βέλους. Χαρακτηριστικότερο στοιχείο όλων, είναι το άγριο και διαπεραστικό τους βλέμμα (το όνομα δράκος, ετυμολογείται από το ρήμα δέρκομαι, που σημαίνει αυτόν που έχει διαπεραστική όραση), ενώ οι φλόγες που βγαίνουν από το στόμα και τη μύτη τους, ενισχύουν τον τρόμο που προκαλούν στους θεατές. Ο γνωστότερος από όλους τους δράκοντες είναι ο Λεβιάθαν, που παρουσιάζεται στη παράσταση της Τελικής Κρίσης, ως ο φοβερός τιμωρός των αμαρτωλών στον χώρο της κόλασης. Τις μιξογενείς παραστάσεις των δαιμόνων οι καλλιτέχνες συνέθεσαν από τη μείξη διαφόρων μελών ανθρώπων και ζώων ή διαφορετικών ζώων μεταξύ τους. Σε παραστάσεις της Δευτέρας Παρουσίας, κυρίως, εμφανίζονται γυναίκες όμορφες με σώματα φιδιών και ρωμαλέοι άντρες με χαρακτηριστικά ταύρων, να ξεπροβάλλουν μέσα από το σκοτεινό τους περιβάλλον, με βλέμμα άγριο και γελώντας σαρκαστικά, καθώς και ζωόμορφα όντα, βγαλμένα μέσα από μια νοσηρή φαντασία που φτάνει τα όρια της ψύχωσης, έτοιμοι να οδηγήσουν τις ψυχές των αμαρτωλών στο βασίλειο του Σατανά.