ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εκπαίδευση και Ιδεολογία: Η εκπαίδευση και εθνική ταυτότητα - ιστορική προσέγγιση Έθνος και σχολική ιστορία Διδάσκων :Αναπληρωτής Καθηγητής Χάρης Αθανασιάδης

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Έθνος και Σχολική Ιστορία στην Ελλάδα Ο κανόνας, οι αποκλίσεις, οι διαμάχες (1854-2014)

Φιλελεύθεροι εναντίον Συντηρητικών; Στη διάρκεια των παραδόσεων παρουσιάστηκαν τρεις δημόσιες διαμάχες για σχολικά βιβλία, οι οποίες αναπτύχθηκαν σε τρεις διαφορετικές συγκυρίες του 20ου αιώνα: Στη Μεταπολίτευση (2006-2007), τη Μετεμφυλιακή Περίοδο (1965) και το Μεσοπόλεμο (1918-1921). Και στις τρεις περιπτώσεις η εισαγωγή των βιβλίων στα σχολεία αποφασίστηκε από φιλελεύθερες κυβερνήσεις. Και στις τρεις, τα βιβλία αποσύρθηκαν από συντηρητικές κυβερνήσεις.

Και στις τρεις συγκυρίες υπήρχαν ανοιχτά εθνικά μέτωπα. Ανοιχτά εθνικά μέτωπα Και στις τρεις συγκυρίες υπήρχαν ανοιχτά εθνικά μέτωπα. α. Συγκυρία 2006-2007: Μείωση της πολιτικής και οικονομικής ισχύος του εθνικού κράτους προς όφελος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επανεμφάνιση των εθνικισμών στα Βαλκάνια –η οποία στα καθ’ ημάς εκφράστηκε με τη διπλωματική διαμάχη για το όνομα Μακεδονία. Μαζική έλευση οικονομικών μεταναστών στην Ελλάδα που υποδαυλίζει τις φοβίες για απώλεια της εθνικής ομοιογένειας. β. Συγκυρία 1965: Το κυπριακό ζήτημα ξανά στο προσκήνιο. Τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας αποτελούν τμήμα των συνόρων δύο παγκόσμιων διακριτών πολιτικών και οικονομικών καθεστώτων: καπιταλιστικού και κομμουνιστικού. Ως αποτέλεσμα του Εμφυλίου, η διαίρεση γίνεται και εσωτερική: οι Έλληνες χωρίζονται σε εθνικόφρονες και μη. γ. Συγκυρία 1918-1921: Το αποκορύφωμα του ελληνικού εθνικισμού: η Θράκη έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος, ενώ η μικρασιατική εκστρατεία βρίσκεται σε εξέλιξη.

Μια βαθύτερη αιτία; Ωστόσο, ανοιχτά εθνικά μέτωπα υπήρξαν και σε άλλες συγκυρίες, όπως στην πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα ή στη δεκαετία του 1970 και, βεβαίως, σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα. Εναλλαγή φιλελεύθερων και συντηρητικών κυβερνήσεων υπήρξε και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στη δεκαετία του 1880, του 1930 ή του 1980. Συνεπώς ένα εξηγητικό σχήμα κατασκευασμένο αποκλειστικά με υλικά της συγκυρίας δεν επαρκεί για την εξήγηση του φαινομένου. Μπορούμε γι’ αυτό να υποθέσουμε πως υποβόσκει (ή υποφώσκει, αναλόγως την οπτική) μια παγιωμένη νόρμα πάνω στην οποία αρθρώνονται οι συγκυριακές αιτίες και εξαιτίας της οποίας αποκτούν προστιθέμενη αξία και αποβαίνουν καθοριστικές.

Άμβλυνση των αρνητικών στερεοτύπων για τους εχθρούς ΒΙΒΛΙΟ Αποδραμα- τοποίηση της Ιστορίας Άμβλυνση των αρνητικών στερεοτύπων για τους εχθρούς Αφαίρεση των εθνικών μύθων Αμφισβήτηση της συνέχειας του Ελληνισμού Μαρξιστική προσέγγιση Φεμινιστική προσέγγιση ΚΑΤΑΛΗΞΗ Μαρία Ρεπούση κ.ά., Στα Νεότερα και Σύγχρονα χρόνια, 2006 Χ Αποσύρθηκε Κώστας Καλοκαιρινός, Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική, 1965 Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Τα Ψηλά Βουνά, 1918 Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1854 Δεν εγκρίθηκε Λέων Μελάς, Ο Γεροστάθης, 1858 Διατηρήθηκε

Όπως φαίνεται στο συγκριτικό πίνακα, δύο από τις επικρίσεις των κατηγόρων αφορούν και τα τρία αποσυρθέντα βιβλία: η (έμμεση) αμφισβήτηση της τρισχιλιετούς συνέχειας του ελληνισμού και η απουσία αρνητικών στερεοτύπων για τους εχθρούς των Ελλήνων και Αυτές οι δύο επικρίσεις υποδεικνύουν, εκτιμώ, το ενιαίο υπόστρωμα πάνω στο οποίο προστίθενται οι συγκυριακοί παράγοντες.

Η συνέχεια του έθνους Η κατάδειξη της ενότητας του ελληνισμού στο χρόνο υπήρξε το μεγάλο στοίχημα (και εν τέλει, το μεγάλο επίτευγμα) του εθνικού μας ιστοριογράφου Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου. Η συμβολή του έγκειται κυρίως στην ανάδειξη του Βυζαντίου ως γέφυρας ανάμεσα στην ελληνική αρχαιότητα και τον νέο ελληνισμό. Το «τρίσημο» αυτό σχήμα αποτυπώνεται στην τετράτομη Ιστορία του ελληνικού έθνους (1860-1874), η οποία αποτέλεσε έκτοτε τη βάση της σχολικής ιστορίας. Η τρισχιλιετής συνέχεια αποτέλεσε αυτή καθεαυτή πηγή υπερηφάνειας, άρα ενίσχυσης της εθνικής συνέιδησης. Επιπλέον, η ανάδειξη του Βυζαντίου ως ελληνικής αυτοκρατορίας παρείχε υλικό για την συγκρότηση μιας ελληνοχριστιανικής εθνικής ταυτότητας.

Εχθροί και εθνική συνείδηση Οι εχθροί αξιοποιήθηκαν συστηματικά από τον ελληνικό εθνικισμό ανάμεσα στο 1870 και το 1920 ως το αντίπαλο δέος για την οικοδόμηση μιας διακριτής εθνικής ταυτότητας και την ενστάλαξη μιας εναργούς εθνικής συνείδησης. Για τον ίδιο σκοπό, την ίδια εποχή, γεννήθηκαν αρκετοί από τους εθνικούς μας μύθους και η ιστορική αφήγηση απέκτησε μια πρωτόγνωρη δραματικότητα. Κατέστη, συνεπώς, πολλαπλά κατάλληλη για την καλλιέργεια εθνικής υπερηφάνειας.

Έθνος, εθνικισμός, εθνική ταυτότητα Έθνος: Μία φαντασιακή κοινότητα της οποίας τα μέλη θεωρούν ότι συνδέονται από τον ίδιο πολιτισμό. Εθνικισμός: Mια ιδεολογική κίνηση που στοχεύει να επιτύχει (ή να διατηρήσει) την πολιτική αυτονομία ενός έθνους, να αποκαταστήσει τη γεωγραφική του ενότητα και να αποσαφηνίσει την πολιτισμική του ταυτότητα.

Η συστράτευση σε ένα σχέδιο για τη διαμόρφωση του κοινού μέλλοντος. ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ Η αίσθηση του ανήκειν σε μια διακριτή πολιτισμική οντότητα, σε ένα έθνος. Η συστράτευση σε ένα σχέδιο για τη διαμόρφωση του κοινού μέλλοντος. Το αίσθημα του ανήκειν και η διάθεση συστράτευσης ενισχύονται πολλαπλά από την ιστορική αφήγηση. Τα διακριτά χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής οντότητας, ενός έθνους. Από τα πιο συνηθισμένα η γλώσσα, η θρησκεία και η γεωγραφία. Στην περίπτωση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας αξιοποιήθηκε και η (μακραίωνη) ιστορία. Η εθνική ταυτότητα διαμορφώνεται από συγκεκριμένα αντικειμενικά χαρακτηριστικά. Η εθνική συνείδηση είναι το πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι ότι τα χαρακτηριστικά αυτά τους συνδέουν με άλλους, στη δημιουργία ενός ΕΘΝΟΥΣ, με κοινό παρελθόν, παρόν και μέλλον.

Η διαμόρφωση του κανόνα Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα καθιερώθηκε μια ορισμένη οπτική για την ελληνική ιστορία. Συνακόλουθα, αναδομήθηκε η ελληνική εθνική ταυτότητα ενσωματώνοντας εκτός από την αρχαία και τη βυζαντινή παράδοση. Ταυτόχρονα, υπό την επήρεια του εθνικισμού που κορυφώθηκε την ίδια περίοδο αναμορφώθηκε επίσης ο τρόπος ενστάλαξης και το περιεχόμενο της εθνικής συνείδησης. Όλα τούτα αποτέλεσαν τον νέο κανόνα της σχολικής ιστορίας που παγιώθηκε στι αρχές του 20ού αιώνα. ‘Έκτοτε κάθε απόκλιση από τον κανόνα αυτό θα προκαλεί έντονες αντιδράσεις και θα στιγματίζεται ως προδοτική.

Πριν την παγίωση του κανόνα Η υπόθεση αυτή επιβεβαιώνεται και αρνητικά: Το παιδικό βιβλίο «Ο Γεροστάθης» του Λέοντος Μελά, το οποίο αξιοποιήθηκε ως αναγνωστικό πριν την παγίωση του κανόνα, περιέχει αφηγήσεις και λογικές αδιανόητες για τα σχολικά βιβλία του 20ού αιώνα. Παράλληλα το πρώτο εγχειρίδιο Ιστορίας που περιείχε το νέο σχήμα πριν την παγίωση του κανόνα απορίφθηκε ως ακατάλληλο.

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1114.

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Διδάσκων :Αναπληρωτής Καθηγητής Χάρης Αθανασιάδης. «Εκπαίδευση και Ιδεολογία: Η εκπαίδευση και εθνική ταυτότητα - ιστορική προσέγγιση: Έθνος και σχολική ιστορία». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1114.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.