Ο δήμος υπέρτατος νομοθέτης Η αθηναϊκη νομοθεσια Ο δήμος υπέρτατος νομοθέτης

Στην κλασική εποχή η αθηναϊκή νομοθεσία αποτελείται από: * Τον φονικό νόμο του Δράκοντα * Τη νομοθεσία του Σόλωνα * Τους νόμους που εκδίδει η εκκλησία του δήμου με τη μορφή ψηφισμάτων * Μετά το 403, τους νόμους που εκδίδουν οι νομοθέται ύστερα από παραγγελία της εκκλησίας του δήμου

1. Η νομοθεσία του Δράκοντα, 621 π.Χ. Ήταν η πρώτη γραπτή νομοθεσία στην Αθήνα Καταργήθηκε στη συνέχεια από τον Σόλωνα, εκτός από τον φονικό νόμο Φονικός νόμος (ίσχυσε στην Αθήνα επί πολλούς αιώνες): Καθιερώνει ισότητα απέναντι στην ποινική μεταχείριση Καταργεί την αντεκδίκηση, θεσπίζει την αρμοδιότητα των φονικών δικαστηρίων Λαμβάνει υπ’όψη για τον υπολογισμό της ποινής την υποκειμενική διάθεση του δράστη. Διακρίνει φόνο εκ προμελέτης (εκ προνοίας), φόνο εξ αμελείας (ακούσιος) και Στον ακούσιο φόνο επιδιώκει τη συμφιλίωση των συγγενών του θύματος με τον δράστη Κατά την αναθεώρηση των νόμων το 409/8 π.Χ., ο φονικός νόμος του Δράκοντος αναγράφηκε σε λίθινη στήλη και αναρτήθηκε στην αγορά Η στήλη βρέθηκε το 1843 (IG 13 104)

2. Η νομοθεσία του Σόλωνα, 594 π.Χ. Ο Σόλων έδωσε συνολική γραπτή νομοθεσία Οι νόμοι του χαράχθηκαν σε άξονες και κύρβεις Υποδιαίρεσε το σώμα των πολιτών σε 4 τάξεις με τιμοκρατικά κριτήρια Πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίτες, θήτες Μεταρρυθμίσεις κληρονομικού και εμπραγμάτου δικαίου Επέτρεψε τη συμμετοχή των φτωχών (θητών) στην εκκλησία του δήμου και τα δικαστήρια Σεισάχθεια: απελευθέρωσε τις μικρές ιδιοκτησίες από τα εμπράγματα βάρη Απαγόρευσε τον δανεισμό με ασφάλεια το πρόσωπο του οφειλέτη Εισήγαγε νέα μέτρα – σταθμά, μείωση επιτοκίων

Πολιτειακές μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα Λαϊκή συμμετοχή στη διακυβέρνηση Ο δήμος στην εκκλησία – συμμετοχή των θητών Εκλογή των αρχόντων από την εκκλησία – πλήγμα κατά του αριστοκρατικού Αρείου Πάγου Ίδρυση Βουλής των Τετρακοσίων Δημιουργία της Ηλιαίας (δικαστήριο αποτελούμενο από το σώμα των πολιτών)

3. Τα ψηφίσματα της εκκλησίας Από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. η νομοθεσία δημιουργείται στην εκκλησία του δήμου Κάθε πολίτης μπορεί να προτείνει νομοσχέδιο Η εκκλησία αποφασίζει σε μια πρώτη ψηφοφορία με ανάταση των χεριών αν το δέχεται κατ’ αρχήν Το νομοσχέδιο πηγαίνει στη Βουλή των Πεντακοσίων για επεξεργασία Επανέρχεται στην εκλησία του δήμου: Κάθε πολίτης μπορεί να προτείνει τροποποιήσεις ή προσθήκες Γίνεται ευρεία συζήτηση Αν ψηφιστεί στην τελική ψηφοφορία, γίνεται νόμος

Γραφή παρανόμων Είναι ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων Όταν προτείνεται ένα ψήφισμα στην εκκλησία του δήμου, όποιος πολίτης θεωρεί ότι αυτό παραβαίνει κάποιον ισχύοντα νόμο, μπορεί να ασκήσει γραφή παρανόμων Είτε αντίθεση με ισχύοντα νόμο στην ουσία του Είτε μη νομότυπη διαδικασία υποβολής του ψηφίσματος Ο μηνυτής ασκεί ὑπομωσία με την οποία αναστέλλεται η διαδικασία Είτε πριν την ψήφιση Είτε αμέσως μετά Η υπόθεση δικάζεται ενώπιον ηλιαστικού δικαστηρίου Αν το ψήφισμα κριθεί παράνομο, ο προτείνας τιμωρείται (τιμητός αγών) και το ψήφισμα ακυρώνεται Η παλαιότερη γνωστή υπόθεση είναι του 415 π.Χ.

Αναδημοσίευση της νομοθεσίας 410-399 π.Χ. Μετά την κατάλυση της ολιγαρχίας στην Αθήνα το 410 Ορίζεται επιτροπή ἀναγραφέων, στους οποίους ανατίθεται η αναδημοσίευση των νόμων και η κατάργηση όσων θέσπισε το ολιγαρχικό καθεστώς Μετά το δεύτερο πραξικόπημα (404/3), ανανεώνεται η επιτροπή και διευρύνεται το έργο της Το 399 δημοσιεύεται η νέα καταγραφή, που περιλαμβάνει όλη την ισχύουσα νομοθεσία Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους 42: τοὺς νόμους τοὺς πρὸ Εὐκλείδου τεθέντας ἐν δημοκρατίᾳ καὶ ὅσοι ἐπ’ Εὐκλείδου ἐτέθησαν καὶ εἰσὶν ἀναγεγραμμένοι

4. Διαδικασία αναθεώρησης των νόμων (403/2) Μετά το 403 στην αρχή κάθε έτους γίνεται ἐπιχειροτονία νόμων 1ον) Η εκκλησία του δήμου ψηφίζει, μετά από συζήτηση, επί των ισχυόντων νόμων, εάν είναι ικανοποιητικοί ή όχι (ὅτω δοκοῦσιν ἀρκεῖν οἱ νόμοι ὅτω μὴ δοκοῦσιν) 2ον) Αν κάποιος νόμος κριθεί μη ικανοποιητικός, οι πολίτες προτείνουν νέο νόμο 3ον) Η εκκλησία του δήμου αποφασίζει για την αποδοχή ή απόρριψη του νέου και την κατάργηση ή διατήρηση του παλαιού 4ον) Εκλέγονται 5 συνήγοροι, που θα υπερασπιστούν τον παλαιό νόμο σε «δικαστικό αγώνα» 5ον) Η διαδικασία διεξάγεται στην Ηλιαία ενώπιον της επιτροπής των νομοθετῶν (τμήμα των δικαστών). Οι νομοθέται αποφασίζουν κυριαρχικά, χωρίς επικύρωση της απόφασης από τη συνέλευση Τύπος απόφασης: «δεδόχθαι τοῖς νομοθέταις» και όχι «ἔδοξε τῷ δήμῳ»

Ἐπιχειροτονία τῶν νόμων Η διαδικασία της επιχειροτονίας διατηρείται, με πολλές τροποποιήσεις, έως τους ελληνιστικούς χρόνους Σκοπός δεν είναι η μετάθεση αρμοδιοτήτων, αλλά η αποτροπή του κινδύνου κατάργησης των νόμων από τη λαϊκή συνέλευση Οι νομοθέται ήταν πολίτες που είχαν δώσει τον ηλιαστικό όρκο (ἐν τοῖς ὀμωμοκόσιν) Διασφαλίζεται ο δημοκρατικός χαρακτήρας του θεσμού, καθώς όλοι οι πολίτες έχουν πρόσβαση στη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία