Σπυριδούλα Βαρλοκώστα Γλωσσική Κατάκτηση ΜΑΘΗΜΑ 9 Σπυριδούλα Βαρλοκώστα Email: svarlokosta@phil.uoa.gr

Μετακίνηση Ονοματικής Φράσης (ΟΦ) Παθητικές δομές (1) John closed the door (2) The door was closed (by John) Η παθητική μορφολογία (το μόρφημα της παθητικής) απορροφά τον εξωτερικό θεματικό ρόλο (και προαιρετικά τον μεταφέρει στο αντικείμενο της πρόθεσης by/από) με αποτέλεσμα η ΟΦ που έχει τον εσωτερικό θεματικό ρόλο να μετακινείται σε θέση όπου μπορεί να λάβει πτώση (η μετακίνηση αυτή είναι υποχρεωτική λόγω του Πτωτικού Φίλτρου και επιτρέπεται επειδή η θέση του υποκειμένου είναι κενή): (2) The door was closed α. e was closed the door (Βαθεία Δομή) b. The doori was closed ti (Επιφανειακή Δομή)

Μετακίνηση Ονοματικής Φράσης (ΟΦ) Τα εσωτερικό όρισμα αφήνει ένα ίχνος το οποίο έχει κοινό δείκτη (coindexed) μέσω του οποίου λαμβάνει τον θεματικό ρόλο. Στην Αλυσίδα Ορίσματος [Α(rgumental) chain] που σχηματίζεται <The doori, ti> εκχωρείται ο θεματικός ρόλος από το ρήμα closed. (2) The door was closed α. e was closed the door (Βαθεία Δομή) b. The doori was closed ti (Επιφανειακή Δομή) Επειδή ο θεματικός ρόλος του εξωτερικού ορίσματος εκχωρείται στο μόρφημα της παθητικής, μεταφέρεται στην ΟΦ στην by/από φράση, μια διαδικασία που εκφράζεται μέσω κοινού δείκτη (coindexation) του παθητικού μορφήματος και της by/από φράσης [closedk [PP by the door]k (Marantz 1984, Jaeggli 1986).

Παθητικές δομές Παθητικές δομές Wasow (1977): ρηματικές (verbal) επιθετικές (adjectival) Wasow (1977): οι ρηματικές παθητικές δομές σχηματίζονται στη σύνταξη οι επιθετικές παθητικές δομές σχηματίζονται στο λεξικό  δεν υπάρχει μετακίνηση ΟΦ (2) The door was closed Ρηματική: eventive reading [ΚλΦ the door [Κλ was [ΡΦ [Ρ closed…]]]] Επιθετική: stative reading [ΚλΦ the door [Κλ was [ΕπθΦ [Επθ closed…]]]] (3) α. Ο κλέφτης φυλακίστηκε από τον αστυνομικό β. Ο κλέφτης ήταν φυλακισμένος

Κατάκτηση της παθητικής δομής Οι σύντομες παθητικές δομές (χωρίς την από-φράση) κατακτώνται νωρίτερα από τις παθητικές δομές με από-φράση (Horgan 1978). Παρατηρούνται μεγαλύτερες δυσκολίες στην παραγωγή και κατανόηση παθητικών δομών με μη-δραστικά ρήματα (non-actional verbs) (π.χ. see, fear, hear) σε αντίθεση με παθητικές δομές με δραστικά ρήματα (actional verbs) (π.χ. comb, touch, scratch) (Maratsos 1983): (4) the doll was seen (by Mary) (Μη-δραστικά) (5) the doll was combed (by Mary) (Δραστικά)

Κατάκτηση της παθητικής δομής Οι μετοχές στο (4) και στο (5) είναι δυνητικά αμφίσημες (ρηματικές ή επιθετικές). Τα παιδιά παρουσιάζουν δυσκολίες με τα μη-δραστικά ρήματα επειδή οι μετοχές τους σπάνια χρησιμοποιούνται ως επίθετα *the doll appears seen *the seen doll the doll appears combed the combed doll Οι δομές που είναι επιθετικές δεν δέχονται εύκολα την από-φράση the fact was unknown (*by Peter) the closed door (*by Peter)

Μια υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Η διαδικασία δημιουργίας των επιθετικών παθητικών δομών έχει κατακτηθεί στην παιδική γλώσσα σε αντίθεση με την κατάκτηση των ρηματικών παθητικών δομών. Borer & Wexler (1987): Δομές όπως η the door was closed δεν είναι αμφίσημες για τα παιδιά, είναι επιθετικές παθητικές δομές. Ως εκ τούτου, οι παθητικές δομές των παιδιών δεν έχουν από-φράση και σχηματίζονται κυρίως με δραστικά ρήματα. Αυτό που προκαλεί τις δυσκολίες στις παθητικές δομές είναι το γεγονός ότι τα παιδιά δεν έχουν κατακτήσει τον σχηματισμό των αλυσίδων ορίσματος (A chains). Ενώ δηλαδή γνωρίζουν τον μηχανισμό μετακίνησης, δεν μπορούν να συνδυάσουν τη μετακινούμενη ΟΦ και το ίχνος της και να δημιουργήσουν/αναπαραστήσουν την αλυσίδα ορίσματος, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εκχωρήσουν στη μετακινούμενη ΟΦ τον θεματικό της ρόλο.

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Η Υπόθεση του Υποκειμένου εντός της ΡΦ (VP-Internal Subject Hypothesis): πρόκειται για μετακίνηση Ορίσματος (A-mvt) και συνεπάγεται τη δημιουργία μιας Αλυσίδας Ορίσματος (A-chain). Στα δεδομένα πρώιμου παιδικού λόγου υπάρχουν παρεμφατικές προτάσεις με προρηματικά υποκείμενα, δηλ. υποκείμενα σε θέση Χαρ Κλ με αλυσίδα ορίσματος με το ίχνος στον Χαρ ΡΦ.

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Borer & Wexler (1987): Δεν προκαλούν όλες οι αλυσίδες ορίσματος δυσκολίες στην κατάκτηση, μόνο εκείνες οι οποίες συσχετίζουν δύο πιθανές θ(θεματικές)-θέσεις (non trivial A-chains). Η αλυσίδα που συνδέει το υποκείμενο στη θέση Χαρ Κλ με το ίχνος του στη θέση Χαρ ΡΦ δεν είναι αλυσίδα που συσχετίζει δύο θ-θέσεις, μόνο η θέση Χαρ ΡΦ είναι θ-θέση. Fox & Grodzinsky: Η προβληματική αλυσίδα στις παθητικές δομές δεν είναι η αλυσίδα που συνδέει το υποκείμενο στη θέση Χαρ Κλ με το ίχνος στη θέση Χαρ ΡΦ αλλά η αλυσίδα που συνδέει το υποκείμενο στη θέση Χαρ ΡΦ με το ίχνος του στη θέση συμπληρώματος της ΡΦ.

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Τα αναιτιατικά ρήματα (unaccusatives): στα ρήματα αυτά (arrive, come, fall) το υποκείμενο είναι εσωτερικό όρισμα το οποίο γεννάται ως συμπλήρωμα/αντικείμενο του Ρ και μετακινείται στη θέση Χαρ Κλ. Αν τα παιδιά έχουν δυσκολίες με τις nontrivial chains τότε προβλέπεται ότι είτε θα αποφεύγουν τα αναιτιατικά ρήματα στις παραγωγές τους είτε όταν τα παράγουν το εσωτερικό όρισμα θα βρίσκεται στη θέση συμπληρώματος του Ρ (π.χ. arrive a boy).

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Στα δεδομένα αυθόρμητου λόγου από το CHILDES υπάρχουν προτάσεις με αναιτιατικά ρήματα με το εσωτερικό όρισμα σε προρηματική θέση. Babyonshev et al. (2001): Η δομή των αναιτιατικών ρημάτων που υποθέτουν τα παιδιά είναι διαφορετική από εκείνη των ενηλίκων: υπάρχει εξωτερικό όρισμα στη θέση Χαρ ΡΦ, το οποίο μετακινείται στη θέση Χαρ Κλ. Με άλλα λόγια η δομή των αναιτιατικών είναι η ίδια με τη δομή των εργαστικών (ergatives) (sleep, telephone).

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Προβλήματα: Εμπειρικά: Σε γλώσσες, όπως τα Ιταλικά όπου τα αναιτιατικά και τα εργαστικά επιλέγουν διαφορετικό βοηθητικό (be και have), θα έπρεπε να παρατηρείται λανθασμένη χρήση βοηθητικού ρήματος, γεγονός που δεν ισχύει (δεν υπάρχουν δομές όπως *Gianni ha andato ‘Ο Γιάννης έφυγε’ παρά μόνο Gianni è andato) Θεωρητικά: Learnability problem: αν τα παιδιά υπέθεταν διαφορετική δομή, τότε με βάση τι είδους μαρτυρίες θα κατέληγαν στη σωστή δομή (negative evidence);

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης H προσέγγιση των Borer & Wexler (1987) προβλέπει ότι η κατάκτηση των παθητικών δομών θα ακολουθεί την ίδια πορεία διαγλωσσικά. Ωστόσο, μελέτη της Demuth (1989) έδειξε ότι παιδιά που μαθαίνουν τη γλώσσα Sesotho, μια γλώσσα Bantu, χρησιμοποιούν πλήρεις παθητικές δομές (δηλ. δομές με το αντίστοιχο της από-φράσης) ήδη από την ηλικία των 2;8. Η γλώσσα Sesotho διαθέτει μόνο ρηματικές παθητικές δομές και η χρήση τους είναι πολύ παραγωγική. Στη γλώσσα Sesotho δεν επιτρέπονται οι ερωτήσεις υποκειμένου με wh-λέξη. Η γλώσσα επιτρέπει τη χρήση μιας παθητικής δομής (this car has been bought by who?). Τα παιδιά γνωρίζουν και παράγουν αυτές τις δομές ήδη από την ηλικία των 2;8 ετών. Επιπλέον οι παθητικές τους δομές έχουν eventive reading.

Προβλήματα με την υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης Pinker, Lebeaux & Frost (1987): παραγωγή παθητικών δομών με eventive reading: I don’t want the bird to get eated (Adam 3;7) I want to be shooted (Adam (3;8) His mouth is splitted (Sarah 5;1) Παραγωγή και αναπαράσταση παθητικών δομών με ψευδορήματα: The elephant is pilked by the kitty

Αρχές Αναφορικής Δέσμευσης (1) Ο Γιάννης θαυμάζει τον εαυτό του (2) John admires himself (3) Ο Γιάννης τον θαυμάζει (4) John admires him (5) Ο Γιάννης πιστεύει πως ο Βασίλης θαυμάζει τον εαυτό του (6) John believes that Bill admires himself (7) Ο Γιάννης πιστεύει πως ο Βασίλης τον θαυμάζει (8) John believes that Bill admires him

Αρχές Αναφορικής Δέσμευσης Chomsky (1981): Αρχή Α: Ένα στοιχείο υποχρεωτικής αναφοράς (anaphor) πρέπει να δεσμεύεται από ένα σημείο αναφοράς μέσα στο ίδιο δομικό πεδίο, δηλ. στην πρόταση (clause), που το περιέχει. Αρχή Β: Ένα αντωνυμικό στοιχείο (pronominal) δεν μπορεί να δεσμεύεται αναφορικά από ΟΦ που βρίσκεται μέσα στο ίδιο δομικό πεδίο, δηλ. στην πρόταση, που το περιέχει.

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης Καθυστέρηση της Αρχής Β (Delay of Principle B Effect - DPBE) – 50% αυτοπαθής ερμηνεία της προσωπικής αντωνυμίας : (9) John painted him ‘Ο Γιάννης ζωγράφισε αυτόν’ Αγγλική: Wexler & Chien 1985, Chien & Wexler 1990, Ισλανδική: Sigurjónsdóttir, 1992, Ρωσική: Avrutin & Wexler 1992, Ολλανδική: Philip & Coopmans 1996. Δεν παρατηρούνται δυσκολίες στην κατάκτηση των αυτοπαθών αντωνυμιών (John painted himself ‘Ο Γιάννης ζωγράφισε τον εαυτό του’)

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης Δεν παρατηρούνται λάθη συναναφοράς στις περιπτώσεις με ποσοδεικτικό σημείο αναφοράς (βλ. ωστόσο, Elbourne (2005) για αμφισβήτηση της Quantificational Asymmetry και Conroy et al. (2009) για αμφισβήτηση του DPBE): (10) Every man covered him ‘Κάθε άνδρας σκέπασε αυτόν’ Δεν παρατηρούνται λάθη συναναφοράς στις περιπτώσεις με ασθενείς τύπους της προσωπικής αντωνυμίας: (11) Gianni lo asciuga ‘Ο Γιάννης τον στεγνώνει’ Ιταλική: McKee 1992, Ισπανική: Padilla 1990, Baauw, Escobar & Philip 1997, Ελληνική: Varlokosta 2000.

Θεωρία της Reinhart (1983, 1986) (1) John likes him a. Johni likes himj (John likes Bill) b. *Johni likes himi (John likes John) (2) No president hated him a. No presidenti hates himj (No president hates George Bush) b. *No presidenti hates himi (No president hates himself) Chomsky (1981, 1986): Η αρχή Β της Θεωρίας Αναφορικής Δέσμευσης επιβάλει περιορισμούς στην ερμηνεία των αντωνυμικών στοιχείων με σημείο αναφοράς με ανεξάρτητη αναφορά (referential) και με ποσοδεικτικό σημείο αναφοράς (quantificational).

Θεωρία της Reinhart (1983, 1986) Reinhart (1983, 1986): Αναφορική Δέσμευση (Binding) και Συναναφορά (coreference) αποτελούν δύο διαφορετικά υποσυστήματα της Γραμματικής: Οι αντωνυμίες υπόκεινται στην Αρχή Β μόνο σε ό,τι αφορά την ερμηνεία τους ως δεσμευμένες μεταβλητές (bound variables) (coindexation). Μια αντωνυμία μπορεί να έχει την ίδια συναναφορά με μια ΟΦ σε ό,τι αφορά τη σύνταξη (δηλ. οι δύο εκφράσεις μπορούν να αναφέρονται/κάνουν αναφορά στο ίδιο υποκείμενο/άτομο). Αυτό που αποκλείει τη συναναφορά σε αυτή την περίπτωση δεν είναι ένας συντακτικός αλλά ένας πραγματολογικός κανόνας/περιορισμός, ο Κανόνας I (Rule I): Rule I: Intrasentential Coreference (Grodzinsky & Reinhart 1993): NP α cannot corefer with NP β if replacing it with γ, γ a variable A-bound by β, yields an indistinguishable interpretation.

Θεωρία της Reinhart (1983, 1986) Η συναναφορά ενός αντωνυμικού στοιχείου με ένα σημείο αναφοράς σε θέση δομικής επιβολής επιτρέπεται μόνο όταν καταλήγει σε μια ερμηνεία που είναι διακριτή (distinguished) από εκείνη στην οποία καταλήγει η αναπαράσταση με co-indexation. (4) John likes him a. John λx (x likes a) ‘John’ can be in the set of possible referents for him b. John λx (x likes x) him is a variable bound by a lambda operator Ίδιες συνθήκες αληθείας (truth conditions)

Θεωρία της Reinhart (1983, 1986) Υπάρχει όμως και μια εναλακτική αναπαράσταση με το John και το him contra-indexed. Η συναναφορά μπορεί όμως να επιτευχθεί μεταξύ στοιχείων τα οποία είναι counter indexed (μπορούν να είναι co-valued, δηλ. να έχουν την ίδια σημασιολογική τιμή). Ο Rule I λέει ότι η συναναφορά επιτρέπεται αν η ερμηνεία στην οποία καταλήγει είναι διαφορετική από εκείνη που δίνεται μέσω coindexation. Η συναναφορά είναι πιθανή σε ορισμένα πραγματολογικά περιβάλλοντα: (5) a. Everybody hates Bill. Even Bill hates him (him = Bill) b. I know what Bill and Monica have in common. Monica adores Bill and Bill adores him too (him = Bill)

Reinhart & Grodzinsky (1993) Περιορισμοί στην επεξεργασία ευθύνονται για τα λάθη συναναφοράς (DPBE) τα οποία παρατηρούνται στους ισχυρούς τύπους της προσωπικής αντωνυμίας. Με βάση τον Rule I, εάν ένα μήνυμα μπορεί να μεταδοθεί με βάση δύο ελάχιστα διαφοροποιημένες λογικές δομές (LFs), η μία από τις οποίες εμπλέκει αναφορική δέσμευση (variable binding) και η άλλη συναναφορά (coreference), τότε η αναφορική δέσμευση είναι η προτιμώμενη. Στο (6) το him δεν μπορεί να αναφέρεται στο John (συναναφορά) επειδή αυτό το μήνυμα/νόημα μπορεί να επιτευχθεί με τη δομή αναφορικής δέσμευσης, όπως στο (7). (6) John likes him (7) John likes himself

Reinhart & Grodzinsky (1993) Τα παιδιά δημιουργούν δύο αναπαραστάσεις κάθε φορά που έχουν να επεξεργαστούν δομές όπως η (6), τις (6α) και (6β): (6) John likes him (6α) Johni likes himj (6β) Johni likes himselfi Λόγω των επεξεργαστικών περιορισμών που έχουν τα παιδιά, δεν μπορούν να διατηρήσουν τις δύο αναπαραστάσεις στη μνήμη τους για όσο χρόνο χρειάζονται ώστε να αποφασίσουν ποια είναι η σωστή, με αποτέλεσμα να αποφασίζουν τυχαία ποια είναι η σωστή.

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης και τυπολογία αντωνυμιών (Varlokosta 2000)

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης και τυπολογία αντωνυμιών (Varlokosta 2000) Cardinatelli & Starke 1994/1999: Τριχοτόμηση (tripartition) αντωνυμιών: Ισχυροί τύποι (strong), ασθενείς τύποι (weak), κλιτικά (clitics). Σε αντίθεση με τους ισχυρούς τύπους σε άλλες γλώσσες που έχουν αναφορά μόνο σε [+ανθρώπινο], η αντωνυμία αυτός έχει αναφορά σε [+ανθρώπινο] και [-ανθρώπινο]: Ο Γιάννης (τον) σκέπασε αυτόν (τον Πέτρο, τον υπολογιστή) Ο Γιάννης μίλαγε για αυτόν όλη την ώρα τον Πέτρο, τον υπολογιστή)  

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης και τυπολογία αντωνυμιών (Varlokosta 2001) Cardinatelli & Starke 1994/1999: Υπάρχει μια κατηγορία αντωνυμιών με αναφορά σε [+ανθρώπινο] και [-ανθρώπινο] – οι αντωνυμίες αυτές έχουν δεικτική μορφολογία. Οι αντωνυμίες αυτές δεν επιτρέπουν accidental coreference: Οι ισχυροί τύποι της προσωπικής αντωνυμίας επιτρέπουν accidental coreference κάτω από ορισμένες συνθήκες (π.χ. Johni saw only HIMi in the mirror ΑΛΛΑ *Johni saw THIS ONEi in the mirror) (Cardinaletti & Starke 1994/1999: 284).

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης και τυπολογία αντωνυμιών (Varlokosta 2001) Έχει δεικτική μορφολογία Έχει αναφορά σε [-ανθρώπινα] Δεν επιτρέπει accidental coreference Ο Γιάννηςi είδε μόνο αυτόν*ι

Κατάκτηση αναφορικής δέσμευσης και τυπολογία αντωνυμιών (Varlokosta 2001) Αυτές οι ειδικές αντωνυμίες δεν συμπεριφέρονται ως δεικτικά σε ό,τι αφορά τις αναφορικές τους ιδιότητες. Τα δεικτικά υπόκεινται στην Αρχή Γ της Θεωρίας Αναφορικής Δέσμευσης, ενώ οι ειδικοί αυτοί τύποι υπόκεινται στην Αρχή Β: I didn’t buy the car, because I liked neither it nor its owner I didn’t buy the cars, because I liked neither them nor their owners *I didn’t buy the cars, because I liked neither those nor their owners Η αντωνυμία αυτός υπάγεται στην Αρχή Β: Ο Γιάννηςi θαυμάζει αυτόν*i/j Ο Γιάννης i νομίζει ότι αυτόςi/j είναι ο καλύτερος υποψήφιος (co-valued) Κάθε φοιτητής i πιστεύει ότι αυτόςi είναι ο καλύτερος υποψήφιος (bound variable)