4Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ» ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ (BULLYING): ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Βασιλική Καμιναρίδη, Φιλόλογος, ΜΑ Ειδική Παιδαγωγός, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ειδικής (Ενιαίας) Εκπαίδευσης, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Ευανθία Τσαλίκη, Επιστημονικός συνεργάτης, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ειδικής (Ενιαίας) Εκπαίδευσης, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου ΑΘΗΝΑ Απρίλιος, 2017

Συχνότητα του σχολικού εκφοβισμού

Συχνότητα του σχολικού εκφοβισμού (1) Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα έχουν δείξει ότι τα μισά περίπου παιδιά σε κάποιο στάδιο της σχολικής τους ζωής, πέφτουν θύματα παρενοχλήσεων, απειλών, επιθετικών ενεργειών, βίαιων εκφοβισμών, πειραγμάτων, ψευτοπαλικαρισμών και άλλων μορφών ή τάσεων συμπεριφοράς τέτοιου είδους (Smith & Sharp, 1994).

Συχνότητα του σχολικού εκφοβισμού (2) Σε έρευνα που πραγματοποίησε ο Olweus μεταξύ των ετών 1983 και 1984 σε δημοτικά και γυμνάσια της Νορβηγίας, προέκυψε ότι 1 στους 7 μαθητές συμμετείχε σε φαινόμενα εκφοβισμού και θυματοποίησης, με το 9% των μαθητών να εμφανίζονται ως θύτες, ενώ το 1,6% και ως θύματα και ως θύτες (Olweus, 1993). Στην Ελλάδα. σε έρευνα που πραγματοποίησαν οι Γαλανάκη και Αμανάκη (2009) με δείγμα μαθητές προεφηβικής και πρώτης εφηβικής ηλικίας, διαπιστώθηκε ότι περίπου ένα στα δύο παιδιά έχει εκφοβίσει ή έχει υποστεί εκφοβισμό.

Βία και σχολικός εκφοβισμός Ο σχολικός εκφοβισμός δεν αποτελεί έννοια ταυτόσημη της βίας (Harachi, Catalano & Hawkins,1999) Μάλλον θα λέγαμε ότι πρόκειται για μια υποκατηγορία της ευρύτερης έννοιας της βίας (Kaliotis, 2000)

Εννοιολογικός προσδιορισμός του σχολικού εκφοβισμού

«ένας μαθητής γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού ή θυματοποιείται όταν υποβάλλεται κατ’ επανάληψη και κατ’ εξακολούθηση, σε αρνητικές ενέργειες, από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές» (Olweus, 2009) «ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί μια σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία να βλάψει κάποιος τον συνάνθρωπό του και να τον υποβάλλει σε μια κατάσταση πίεσης» (Tatum & Tatum, 1992) «εκφοβισμός είναι η επανειλημμένη καταπίεση ενός λιγότερου δυνατού ατόμου, σωματικά ή ψυχικά, από ένα πιο δυνατό» (Farrington, 1993)

Δεν υπάρχει ένας καθολικός ορισμός για το σχολικό εκφοβισμό στον οποίο να συμφωνούν όλοι οι ερευνητές, αφού ο κάθε ένας από αυτούς επικεντρώνεται σε διαφορετικές πτυχές του φαινομένου Η δυσκολία ανεύρεσης ενός καθολικά αποδεκτού ορισμού για το σχολικό εκφοβισμό είναι δικαιολογημένη, καθώς ο ορισμός ενός τόσο περίπλοκου και πολυδιάστατου φαινομένου δεν αποτελεί εύκολο έργο (O’ Connell, Pepler & Craig, 1999)

η πρόθεση του θύτη (Benitez & Justicia, 2006· Lee, 2006) Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια κριτήρια, τα οποία εμπερικλείονται στους ορισμούς αυτούς και στοιχειοθετούν το σχολικό εκφοβισμό διαφοροποιώντας τον από άλλες μορφές εκδήλωσης βίας που εκδηλώνονται στο πλαίσιο του σχολείου. Τα κριτήρια αυτά είναι: η πρόθεση του θύτη (Benitez & Justicia, 2006· Lee, 2006) η πρόκληση πόνου στο θύμα (Rigby, 1996· Corvo & DeLara, 2010) η επαναληψιμότητα και η διάρκεια της εκφοβιστικής συμπεριφοράς (Rigby, 2008· Olweus, 2009) η ανισορροπία δύναμης (Rigby, 2001· Lee, 2006) η απρόκλητη επιθετική συμπεριφορά του θύτη (Rigby, 2001· Lee, 2006)

Μορφές σχολικού εκφοβισμού

Λεκτικός εκφοβισμός (verbal bullying): Αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή σχολικού εκφοβισμού (Παπαστυλιανού, 2000· EKKE, 2006). Τα παρατσούκλια, οι ύβρεις, οι διαπληκτισμοί, καθώς επίσης και ο σαρκασμός, η περιφρόνηση, η ειρωνεία, τα υπονοούμενα και οι ψευδείς διαδόσεις αποτελούν μερικές από τις πιο γνωστές μορφές αυτού του είδους εκφοβισμού (Κιτσάκη, 2010). Άμεσος ή σωματικός εκφοβισμός (physical bullying): Αποτελεί μία εξίσου συχνή μορφή σχολικού εκφοβισμού, η οποία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ενεργειών, όπως χτυπήματα, κλωτσιές, σπρωξιές, χαστούκια, μπουνιές, τράβηγμα μαλλιών, άρπαγμα ή και φθορά της ατομικής ιδιοκτησίας (Kim, Koh & Leventhal, 2005).

Κοινωνικός, σχεσιακός ή έμμεσος εκφοβισμός (indirect, social, relational bullying): Σε αυτό το είδος εκφοβισμού περιλαμβάνονται συμπεριφορές όπως η μη αποδοχή και ο αποκλεισμός του θύματος από κοινωνικές ομάδες ή δραστηριότητες και η διάδοση φημών. Στον έμμεσο εκφοβισμό, στόχος των θυτών είναι να κλονίσουν την αυτοεκτίμηση του θύματος. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, χρησιμοποιούν τακτικές όπως είναι η απομόνωση, οι χειρονομίες, τα νεύματα, και γενικά εχθρική μη λεκτική επικοινωνία (Pateraki & Hountoumadi, 2001) Ηλεκτρονικός/διαδικτυακός εκφοβισμός ή κυβερνοοεκφοβισμός (cyber bullying): Η μορφή αυτή του σχολικού εκφοβισμού εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη της τεχνολογίας (Mishna, Saini & Solomon, 2009· Tokunaga, 2010). Περιλαμβάνει τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων (κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικά μηνύματα, chat rooms και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) με σκοπό το δημόσιο διασυρμό –εξευτελισμό του θύματος (Olweus, 2003· Chibarro, 2007)

Σεξουαλικός εκφοβισμός (sexual bullying): Σε αυτό το είδος σχολικού εκφοβισμού περιλαμβάνονται ανήθικες χειρονομίες, διάδοση φημών σχετικά με τη σεξουαλικότητα και τις σεξουαλικές εμπειρίες του θύματος, απειλές, σωματική επαφή χωρίς τη συναίνεση του θύματος (Linden, 2009).

«το κακό αρχίζει με την αδιαφορία και την παραίτηση» Françoise Héritier, Γαλλίδα εθνολόγος

Βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία α) ελληνόγλωσση Γαλανάκη, Ε., & Αμανάκη, Ε. (2009). Εκφοβισμός και θυματοποίηση στην προεφηβική και πρώτη εφηβική ηλικία: Συχνότητα και διαφορές ηλικίας και φύλου. Στο Α. Τριλιανός, & Ι. Καράμηνας (Επιμ.), 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος, Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα (σσ. 371-382). Αθήνα: Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (Ε.Κ.Κ.Ε.) (2006). «Χαρτογράφηση» της ζωής των μαθητών στο Δήμο Αθήνας. Ανακτήθηκε στις 12-05-2016 από: http://www.paremvaseis.org/domi1ian2007.htm. Κιτσάκη, Β. (2010). Η Βία στη Σχολική Ζωή. Αθήνα, έκδοση ιδίας. Παπαστυλιανού, Α. (2000), Μορφές επιθετικότητας (βίας) στο σχολικό περιβάλλον. Στο Ν. Πετρόπουλος, & Α. Παπαστυλιανού (Επιμ.), Προκλήσεις στο σχολικό περιβάλλον: Έρευνα και παρέμβαση (σσ. 132-165). Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

β) ξενόγλωσση Benitez, J., & Justicia, F. (2006). Bullying: Description and analysis of the phenomenon. Electronic Journal of Educational Psychology, 4(2), 151-170. Chibbaro, J. (2007). School counselors and the cyberbully: Interventions and implications. Professional School Counseling, 11(1), 65-67. Corvo, K., & DeLara, E. (2010). Towards an integrated theory of relational violence: Is bullying a risk factor for domestic violence? Aggression and Violent Behavior, 15, 181-190. Farrington D. (1993). Understanding and preventing bullying. In M. Tonry (Ed.), Crime and justice (pp. 381-458). Chicago: University of Chicago Press. Harachi, T., Catalano, R., & Hawkins, J. (1999). “Canada”. In P. Smith, Y. Morita, J. Junger-Tas, D. Olweus, R. Catalano, & P. Slee (Eds.), The nature of school bullying: A cross-national perspective (pp. 296– 306). London: Routledge.

Kaliotis, P. (2000). Bullying as a special case of aggression: Procedures for cross-cultural assessment. School Psychology International, 21, 47-64. Kim, Y., Koh, Y., & Leventhal, B. (2005). School bullying and suicidal risk in Korean middle school students. Pediatrics, 115(2), 357-363. Lee, C. (2006). Exploring teacher’s definitions of bullying. Emotional and Behavioural Difficulties, 11(1), 61–75. Linden, M. (2009). Sexual bullying: thousands of pupils suspended. Retrieved January 9, 2017 from: www.independent.co.uk/.../ sexual-bullying-thousands-of-pupils-suspended-1226341.html. Mishna, F., Saini, M., & Solomon, S. (2009). Ongoing and online: Children and youth’s perceptions of cyber bullying. Children and Youth Services Review, 31, 1222-1228. O'Connell, P., Pepler, D., & Craig, W. (1999). Peer involvement in bullying: Insights and challenges for intervention. Journal of Adolescence, 22, 437–452

Olweus, D. (1993). Bullying at School: What We Know and What We Can Do Olweus, D. (1993). Bullying at School: What We Know and What We Can Do. NY, Blackwell. Olweus, D. (2003). A profile of bullying at school. Educational Leadership, 60(6), 12-17. Olweus, D. (2009). Understanding and researching bullying: Some critical issues. In S. Jimerson, S. Swearer, & D. Espelage (Eds.), Handbook of bullying in schools: An international perspective (pp.9–33). New York: Routledge. Pateraki, L., & Houndoumadi, A. (2001). Bullying among primary school children in Athens, Greece. Educational Psychology: An International Journal of Experimental Educational Psychology, 21, 167-175. Rigby, K. (1996). Bullying in Schools and What to Do About It. Melbourne, The Australian Council for Educational Research.

Rigby, K. (2001). Health consequences of bullying and its prevention in schools. In J. Juvonen, & S. Graham (Eds.), Peer harassment in school: The plight of the vulnerable and victimized (pp. 310-331). New York: Guilford Press. Rigby, K. (2008). Children and Bullying: How Parents and Educators Can Reduce Bullying at School. Victoria, Blackwell Publishing. Smith P., & Sharp, S. (1994). The problem of school bullying. In P. Smith & S. Sharp (Eds.), School bullying: insights and perspectives. London: Routledge. Tattum, D., & Tattum, E. (1992). Bullying: A whole-school response. In N. Jones, & E. Jones (Eds.), Learning to behave: Curriculum and whole school management approaches to discipline (pp. 67-84). London: Kogan Page. Tokunaga, R. (2010). Following you home from school: A critical review and synthesis of research on cyberbullying victimization. Computers in Human Behavior, 26(3), 277-287.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας Ερωτήσεις: