ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Υπερβαίνοντας τον Γλωσσικό Σεξισμό των Διοικητικών Εγγράφων ΡΟΔΟΣ, 21-22/6/2017

Γλωσσικο ζητημα, γλωσσικοσ συντηρητισμοσ & το 2ο κυμα φεμινιστικησ γλωσσολογιασ: η αναφορα στη γυναικα στην ελληνικη γλωσσα Μαριάνθη Γεωργαλίδου Ντενίζ Σαρρή Χασάν Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Δομη παρουσιασησ (Κριτική) Ανάλυση Λόγου Γλωσσικό ζήτημα / Γλωσσικός συντηρητισμός Θηλυκά επαγγελματικά ουσιαστικά διαχρονικά και συγχρονικά 2ο Κύμα Φεμινιστικής Γλωσσολογίας Ευρωπαϊκά παραδείγματα Ελληνική δημόσια διοίκηση Προτάσεις για την εκπαίδευση και τη διοίκηση

ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ Αν και όλες οι απόπειρες της ανάλυσης λόγου καταλήγουν σε περιγραφές, η διερεύνηση της θεσμικής διάστασης της γλώσσας και η άμεση ή έμμεση κοινωνική κριτική είναι αναπόδραστη παράμετρος της όλης διαδικασίας, εφόσον κεντρικό ερώτημα στην ανάλυση κειμένων και περικειμένων παραμένει το γιατί κατασκευάζονται κατά τον συγκεκριμένο τρόπο. (Johnstone 2002: 27)

(ΚΡΙΤΙΚΗ) ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ Ο λόγος λειτουργεί ως μια μορφή κοινωνικής πρακτικής και ως φορέας αξιών και ιδεολογιών. Η Κριτική Ανάλυση Λόγου αποτελεί μια προσέγγιση στο πλαίσιο της κοινωνικής μελέτης της γλώσσας που υπογραμμίζει τον ρόλο της ιδεολογίας στη διαμόρφωση της σχέσης ανάμεσα στις γλωσσικές και κοινωνικές δομές και πρακτικές (Στάμου 2014). Γλώσσα / Κοινωνία / Ιδεολογία Μικρο-ανάλυση/ Μακρο-ανάλυση Θεωρίες κοινωνικής κατασκευής/ Ουσιοκρατικές προσεγγίσεις

Να ξανασκεφτούμε την παλιά υπόθεση του γλωσσικού σχετικισμού? Να ξανασκεφτούμε την παλιά υπόθεση του γλωσσικού σχετικισμού? “the Sapir-Whorf hypothesis” Ο πολιτισμός, με όχημα τη γλώσσα, επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και ίσως ειδικότερα τον τρόπο με τον οποίο ταξινομούμε/ κατηγοριοποιούμε τον κόσμο της εμπειρίας μας (“the essential idea of linguistic relativity” Gumperz & Levinson 1996: 1). 

Γλωσσικές Ιδεολογίες Η παραδοσιακή ιδέα της «μίας γλώσσας» αποτελεί ιδεολογικό κατασκεύασμα με εξαιρετική ισχύ. Λειτουργεί ως μείζον συστατικό της σύγχρονης κυβερνησιμότητας. Επιτελείται σε πληθώρα πεδίων (στην εκπαίδευση, τη μετανάστευση, την υψηλή και λαϊκή κουλτούρα) και μπορεί να καταστεί εξαιρετικά προσφιλής στο προσωπικό επίπεδο (Blommaert & Rampton 2011: 4). Στη διοίκηση, επίσης…

Στο πλαίσιο των δυτικών εθνών-κρατών, μέσω της δημιουργίας της κοινής εθνικής γλώσσας, προωθήθηκε η γλωσσική ομογενοποίηση, ενώ περιθωριοποιήθηκε και στιγματίστηκε η γλωσσική ποικιλότητα. Όμως, Superdiversity/Υπερποικιλότητα: Η αποφυσικοποίηση των εθνικών, κοινωνικών και γλωσσικών οριοθετήσεων (Blommaert & Rampton 2011) Η δημιουργία νέων γλωσσών/ποικιλιών, ταυτοτήτων, αξιών και πρακτικών

Το Γλωσσικο ζητημα Ο ρόλος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στη διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας Τα κινήματα γλωσσικού καθαρισμού Η ταύτιση των αρχαιότροπων δομών με τη «λόγια» γλώσσα, την ορθότητα, αλλά και την καλαισθησία Η -παρά την πολιτειακή διευθέτηση του γλωσσικού ζητήματος- διατήρηση της χρήσης και του κύρους των αρχαιότροπων δομών της ελληνικής στη διοικητική και εκκλησιαστική γλώσσα Ο ρόλος της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών από την 1η γυμνασίου (-περίοδος Ράλλη) και η διαρκής επαφή με την αρχαία ελληνική μορφοσύνταξη Η διασύνδεση χρήσεων της δημοτικής με ριζοσπαστικές πολιτικές ταυτότητες- Η ιδεολογικοποίηση της γραμματικής

1. ΔΤζ: Σταμπούλη Αφροδίτη 2. ΣΑ: Πα[ρούσα]= 3. ΔΤζ: [Παρών] 23/12/2014: 1. ΔΤζ: Σταμπούλη Αφροδίτη 2. ΣΑ: Πα[ρούσα]= 3. ΔΤζ: [Παρών] 4. ΣΑ: =να γράψετε κύριε Πρόεδρε. [Μας έχετε αλλάξει φύλο], [σε όλες] 5. ΔΤζ: [Μπόλαρης Μάρκος] 6. ΜπΜ: [Παρών] →7. ΔΤζ: Να μάθετε γραμματική. Μπόλαρης Μάρκος. 8. ΜπΜ: Παρών

13/8/2015 ΘΕΟΧΑΡΗΣ (ΧΑΡΗΣ) ΘΕΟΧΑΡΗΣ: Εγώ θα ήθελα τρία θέματα να θίξω. Το ένα είναι να εφιστήσω την προσοχή ότι… ΠΡΟΕΔΡΟΣ (Ζωή Κωνσταντοπούλου): Επιστήσω. ΘΕΟΧΑΡΗΣ (ΧΑΡΗΣ) ΘΕΟΧΑΡΗΣ: Να επιστήσω την προσοχή. ΠΡΟΕΔΡΟΣ (Ζωή Κωνσταντοπούλου): Επειδή κακοποιούμε πολύ τη γλώσσα. Ελάτε. ΘΕΟΧΑΡΗΣ (ΧΑΡΗΣ) ΘΕΟΧΑΡΗΣ: Κυρία Κωνσταντοπούλου, όταν χθες χρησιμοποιήσατε μια ανύπαρκτη λέξη, «συναδέλφισσα», δεν σας έκανα μάθημα. Συνεπώς, να μη χρησιμοποιείτε… ΠΡΟΕΔΡΟΣ (Ζωή Κωνσταντοπούλου): Το θηλυκό δεν είναι ανύπαρκτο, κύριε Θεοχάρη, αν και κάποιοι θα το ήθελαν. ΘΕΟΧΑΡΗΣ (ΧΑΡΗΣ) ΘΕΟΧΑΡΗΣ: Είναι «ο, η συνάδελφος». Δεν σας έκανα μάθημα. Τα πολιτικά κριτήρια, με τα οποία κρίνετε τα πάντα, και τα γυαλιά τα οποία φοράτε, τα οποία είναι πάντα πολιτικά, ακόμη και για την ορθότητα της γλώσσας, δεν σας ταιριάζουν. Λίγη σοβαρότητα, σας παρακαλώ.

Γλωσσικοσ συντηρητισμοσ «Η αξιολόγηση των ομιλούμενων μορφών γλώσσας με μέτρο πρότυπες γραμματειακές γλώσσες ή χρήσεις συναρτάται και με τη ρητή κοινωνική αξιολόγηση των γλωσσικών χρήσεων: τη διάκριση μεταξύ της «καλής χρήσης» της γλώσσας που ανήκει στους «εκλεκτούς» της κοινωνικής στρωματογραφίας, και στην «κακή χρήση» που ανήκει στην ακαλλιέργητη πλειοψηφία*. (…) Όλα τα κινήματα γλωσσικού συντηρητισμού προσυπογράφουν, ρητά ή υπόρρητα αυτή την αξιολόγηση» (Χριστίδης 2001, 166). *«στον όχλο και στις γυναίκες» (Λιάκος 2004: 964) Έτσι, οι προτάσεις Τριανταφυλλίδη για τη χρήση θηλυκών επαγγελματικών καταλήξεων και επιθημάτων δεν βρίσκουν χώρους χρήσης στις επίσημες ποικιλίες

Η μορφολογια των θηλυκων επαγγελματικων ουσιαστικων (1) Αρχαία ελληνική Τρόποι σχηματισμού θηλυκών ουσιαστικών που δηλώνουν γυναίκα που ενεργεί ή χαρακτηρίζεται από κάποια ιδιότητα: ‘Κοινό γένος’ με τα αντίστοιχα αρσενικά και την παράλληλη χρήση του θηλυκού άρθρου για τη δήλωση του θηλυκού προσώπου ὁ/ἡ ἰατρός, ὁ/ἡ τροφὸς Θηλυκές καταλήξεις –α και –η ἡ μαῖα, ἡ δούλη, ἡ ταμία Θηλυκά παραγωγικά επιθήματα από αρσενικά σε –τής/ -της, -τήρ, -τωρ, -εύς, -ων:

Η μορφολογια των θηλυκων επαγγελματικων ουσιαστικων (1) Θηλυκά επιθήματα Αρσενικά επιθήματα Παραδείγματα -τειρα < -τήρ σωτήρ> σώτειρα -(τ)ρια < -της, -τώρ ψάλτης> ψάλτρια, συλλήπτωρ> συλλήπτρια -εια < -εύς ἱερεύς> ἱέρεια και ἱερείη -ισσα < βασιλεύς> βασίλισσα -αινα< -ων θεράπων> θεράπαινα -(τ)ις < -της προφήτης> προφῆτις, ἐργάτης> ἐργάτις -τρίς< αὐλητήρ> αὐλητρὶς

Η μορφολογια των θηλυκων επαγγελματικων ουσιαστικων (2) Ελληνιστική κοινή Περιορισμός παραγωγικότητας των επιθημάτων –τήρ και –αινα Διεύρυνση χρήσης αρσενικών επιθημάτων –άς, -της/-τής, -εύς και των θηλυκών –ισσα, -τρια, ποιήτρια> ποιητὴς Εισαγωγή αρσενικού επιθήματος –άριος<λατ.–arius, παστιλλάριος Αρχή μεταπλασμού θηλυκών ουσιαστικών σε –ος προς το αρσενικό γένος Μεσαιωνική ελληνική Αντικατάσταση του –άριος από το –άς, παστιλλάριος> παστιλλᾶς Σχεδόν ολοκληρωτικός περιορισμός θηλυκών ουσιαστικών σε –ος Ευρεία χρήση του –ισσα Παραγωγή θηλυκών ουσιαστικών σε –ού και σε –έσα, μυλωνού< μυλωνᾶς, κοντέσα, κουρτέσα Εισαγωγή θηλυκού επιθήματος –ίνα< λατ. -ina

Η μορφολογια των θηλυκων επαγγελματικων ουσιαστικων (3) «Οἱ λόγιοι ἄνδρες τοῦ ἔθνους εἶναι φυσικὰ οἱ νομοθέται τῆς γλώσσης, τὴν ὁποίαν λαλεῖ τὸ ἔθνος…» Αδ. Κοραής, Προλεγόμενα Καθαρεύουσα Στόχος: ανώτερο υφολογικό επίπεδο των παραγόμενων λέξεων Κύρια πηγή άντλησης παραγωγικών επιθημάτων: αρχαία ελληνική Πεδίο χρήσης: δημόσιος τομέας / διοίκηση Γυναικεία επαγγελματικά και ιδιότητες: Θηλυκό επίθημα –ις κυρίως από αρσενικά σύνθετα με β΄ συνθετικό –τέχνης ο καλλιτέχνης> η καλλιτέχνις, ο βιοτέχνης> η βιοτέχνις ‘Κοινό γένος’: Αρσενικά επιθήματα όπως ός/–ος, -ής, -ων, -ευς ο/η ιατρός, ο/η φιλόλογος, ο/η δικαστής, ο/η βουλευτής, ο/η αρχιτέκτων, ο/ η γραμματεύς, ο/ η συγγραφεύς

Η μορφολογια των θηλυκων επαγγελματικων ουσιαστικων σημερα (4) Νέα ελληνική ‘θηλυκά επαγγελματικά’: ουσιαστικά που υποδηλώνουν επαγγελματική ή άλλη ιδιότητα και αναφέρονται σε γυναίκες Στην ΝΕ η πλειοψηφία των θηλυκών επαγγελματικών θεωρούνται παράγωγα των αρσενικών (δάσκαλος> δασκάλα, καθηγητής> καθηγήτρια, ράφτης> ράφτρα, αγρότης> αγρότισσα, δικηγόρος> δικηγορίνα, κ.λπ) ‘Κοινό γένος’: ουσιαστικά που ακολουθούν την κλίση των αντίστοιχων αρσενικών (ο/η γιατρός, ο/η εκπαιδευτικός, ο/η δικηγόρος, ο/η πρύτανης, ο/η εισαγγελέας) Το γένος των προσώπων αναφοράς δηλώνεται από το άρθρο ή τα συμπληρώματα της ΟΦ Το κοινό ή συμπεριληπτικό γένος είναι η προτιμητέα επιλογή για τις/τους ομιλήτριες/τες της ΝΕ, κυρίως σε ό,τι αφορά επαγγέλματα υψηλού κοινωνικού κύρους και ιδιότητες ισχύος

2ο κυμα φεμινιστικησ γλωσσολογιασ 2ο κύμα φεμινιστικής γλωσσολογίας (μέσα 1970)– στόχοι: Να αποκαλύψει τον άνισο τρόπο μέσω του οποίου η χρήση της γλώσσας αναπαριστά άνδρες και γυναίκες Να διαλύσει μύθους γύρω από το πως επικοινωνούν άνδρες και γυναίκες Η γλώσσα νοείται ως πεδίου σεξισμού Προτάσεις για γλωσσικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου του σεξισμού που οδήγησαν σε φεμινιστική γλωσσική πολιτική και σχεδιασμό σε μικρο- και μάκρο- επίπεδα (feminist language policy and planning)

Γλωσσικος σεξισμος Ο γλωσσικός σεξισμός ορίζεται ως η πρακτική διάκρισης ατόμων ή ομάδων με γνώμονα το φύλο τους με συνήθη στόχο τις γυναίκες. Εκφράζεται με γλωσσικές επιλογές που α) αγνοούν, β) ορίζουν σε στενό πλαίσιο και γ) μειώνουν τα άτομα στα οποία απευθύνονται ή αναφέρονται.

Παυλίδου (2002: 50),  «[…] κάτι που εκ πρώτης όψεως μοιάζει να είναι απόλυτα θεμιτό και αθώο –μια ακόμη έκφανση της αρχής της οικονομίας στη γλώσσα- οδηγεί στον αποκλεισμό το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού, αρχικά από το πεδίο της πρόσληψης και στη συνέχεια από τις νοητικές αναπαραστάσεις του κόσμου μας. Πίσω από τη γενετική χρήση του αρσενικού δεν υπάρχουν άντρες και γυναίκες, αλλά συχνά μόνον άντρες, και ο γλωσσικός εξοβελισμός των γυναικών οδηγεί στον συμβολικό αποκλεισμό τους από όλα τα πεδία και τις δραστηριότητες της κοινωνίας που χαίρουν κάποιας αναγνώρισης ή αξίας.»

The gender effect Alvanoudi 2014: Tο “αντίκτυπο του γραμματικού γένους” : Η διαμόρφωση νοητικών αναπαραστάσεων κυριαρχίας των ανδρών στον δημόσιο κοινωνικό χώρο.

Ευρωπαϊκα παραδειγματα Η φεμινιστική γλωσσική πολιτική – απόρροια του 2ου κύματος - οδήγησε σε θεσμικές αλλαγές στη χρήση της γλώσσας σε διάφορες γλώσσες και χώρες: Αγγλική: Ανάπτυξη ουδέτερων όρων όπως fire fighter αντί για fireman, police officer αντί για policeman, νέες γραμματικές πρακτικές όπως s/he ή they αντί του γενικευτικού αρσενικού he (βλ. Cooper, 1989; Pauwels, 2003). Σουηδία: Αποφυγή του γενικευτικού αρσενικού han με το ουδέτερο den, καθώς επίσης και εισαγωγή μίας νέας αντωνυμίας hen, όχι μόνο ως ουδέτερου όρου αλλά με επέκταση του νοήματος ως όρου που δηλώνει ότι ακόμα και το βιολογικό φύλο δεν είναι στατικό (Milles, 2011). Ισπανία: Εισαγωγή θηλυκών καταλήξεων για όλα τα επαγγελματικά ουσιαστικά, τιμητικούς όρους και επίσημες θέσεις των γυναικών. Επίσης, η εισαγωγή του @ ως μορφολογική κατάληξη που ουδετεροποιεί τα ουσιαστικά δηλ. abogad@s (δικηγόρ-ΑΡΣ/ΘΗΛ) αντί για π.χ. abogados (δικηγόρος-ΑΡΣ) και abogadas (δικηγόρος-ΘΗΛ) (Bengoechea, 2011).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΓΓΡΑΦΑ: ερωτηματα α) κατά πόσο τα δημόσια έγγραφα λειτουργούν αντιπροσωπευτικά ως προς τις στάσεις τις κοινωνίας απέναντι στο κοινωνικό φύλο, β) κατά πόσο συντελούν στην αναπαραγωγή και διαιώνιση των κυρίαρχων αντιλήψεων για το φύλο & γ) αν είναι σκόπιμο και υφίσταται περιθώριο συνειδητής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο συντάσσονται

Η γλώσσα και ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται στις οντότητες του κόσμου αλληλεπιδρούν με τον τρόπο με τον οποίο αυτός ο κόσμος γίνεται αντιληπτός. Οι γλώσσες ποικίλουν. Έτσι επιτρέπουν εναλλακτικούς τρόπους αναφοράς και δράσης στον κόσμο. Οι γλώσσες αλλάζουν και οι αλλαγές συνδέονται τόσο με γλωσσικές όσο και κοινωνιογλωσσικές παραμέτρους (Labov 2001).

Η ελληνικη δημοσια διοικηση (Ποσοτικα) Στο σύνολο 949 δημόσιων διοικητικών και αυτοδιοικητικών εγγράφων σε χρήση σε α) υπουργεία, β) περιφέρειες και γ) δήμους: Περίπου 60% αποκλειστική χρήση του αρσενικού 100% πρόταξη του αρσενικού τύπου ολογράφως Περίπου 40% συμπερίληψη του θηλυκού άρθρου και της κατάληξης του θηλυκού Περίπου 15% παράλληλη χρήση και ουδέτερων ως προς το γένος λεξιλογίων Μη συστηματικές και μη συνεπείς χρήσης θηλυκών ή/και ουδέτερων τύπων στη συντριπτική πλειοψηφία των εγγράφων

Τα εγγραφα της ελληνικης δημοσιας διοικησησ

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ΜΟΡΦΟΣΥΝΤΑΞΗ 100% πρόταξη του αρσενικού γένους Συμφωνία των προσαρτημάτων της ΟΦ και των αντωνυμιών αποκλειστικά στο αρσενικό γένος ‘των Ρομά Ελλήνων και αλλοδαπών’ ‘Υπηρεσιακού Γενικού Γραμματέα’ (της γραμματέως) ‘ο αμέσως επόμενος αδιάθετος υπάλληλος’ ‘έναν έμπιστο συνάδελφο’   ‘του εκκαθαριστικού του σημειώματος’ ‘για όλους όσοι’ ‘ημερομηνία διορισμού του’ ‘με άλλους ειδικούς ιατρούς’ ‘όσοι είναι εκδιδόμενα πρόσωπα’ ‘υπάλληλο με βαθμό Πληρεξούσιου Υπουργού Β΄ ο οποίος’

ΣΥΝΤΑΞΗ: ΣΕΙΡΑ ΟΡΩΝ «τελικά η ζωή τρία γράμματα» Ακόμα και στα έγγραφα τα οποία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πολιτικά ορθότερα ως προς την αναφορά στο κοινωνικό φύλο (ο/η εργαζόμενος-η), η συνεπής πρόταξη του αρσενικού ενισχύει την αρσενική κυριαρχία τόσο στο γλωσσικό όσο και στο συμβολικό επίπεδο. Όμως, δεν αποτελεί μη παραβιάσιμο κανόνα εφόσον η αντιστροφή της σειράς των γραμματικών γενών δεν παράγει αντιγραμματικές δομές. Επίσης, δεν απορρέει από καμία αξιωματική διευθέτηση των πραγμάτων η οποία οφείλει να παραμείνει αμετάβλητη στο χρόνο.

Ποιοτικη αναλυση: σημασιολογια «[…] ενός ιατρού, ελλείψει δε αυτού μιας νοσηλεύτριας» Η άνιση κατανομή του κοινωνικού κύρους σε σχέση με τα αναφερόμενα επαγγέλματα ακολουθεί και την στερεοτυπική κατανομή του γένους/ φύλου των φορέων της αντίστοιχης επαγγελματικής ιδιότητας: άντρας-ιατρός/ γυναίκα-νοσηλεύτρια, παρακολουθώντας μια κοινωνική παρά γλωσσική διευθέτηση των κοινωνικών ρόλων.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ / ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Στα έγγραφα που αναλύθηκαν, το σύνολο των κειμενικών δομών περικειμενοποιεί τη σχεδόν αποκλειστική χρήση του αρσενικού γένους. Επισημάνθηκαν στοιχεία τα οποία αναδεικνύουν ακραία ως προς την πρόσληψη των κειμένων σημασιακά και πραγματολογικά αποτελέσματα. Υπερδιόρθωση?

ΥΠΕΡΔΙΟΡΘΩΣΗ Ως υπερδιόρθωση ορίζουμε την απόπειρα υπερπροσαρμογής, κατά την οποία ομιλήτριες/τές και, κατ’ επέκταση, συντάκτριες/τες, στην προσπάθειά τους να υιοθετήσουν χαρακτηριστικά μιας ποικιλίας υψηλότερου γοήτρου, αναλύουν εσφαλμένα τις διαφορές ανάμεσα σε υψηλές και χαμηλές ποικιλίες και υπεργενικεύουν ένα στοιχείο -στην προκειμένη περίπτωση το κυρίαρχο αρσενικό- με βάση παρατηρούμενες αντιστοιχίες (Labov 1966, Trudgill 1974).

ΥΠΕΡΔΙΟΡΘΩΣΗ Lockwood (1989): «Η τάση υπερδιόρθωσης εξόχως χαρακτηρίζει τον δημόσιο τομέα.» Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι κατά το 2ο μισό του 20ου αιώνα, η καθαρεύουσα από εθνική περιορίστηκε σε κρατική γλώσσα (Λιάκος 2004: 969), γεγονός που, σε συνδυασμό με τον κεντρικό ρόλο της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στην εξάχρονη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, συντηρεί το κύρος των αρχαιοπρεπών δομών κυρίως στο πλαίσιο των υψηλών ποικιλιών.

Η επαφή με την κρατική διοίκηση, τις δομές και τον λόγο της Η διαδικασία της τυπικής εκπαίδευσης Η επαφή με τη γλώσσα των σχολικών εγχειριδίων Η συστηματική και μακροχρόνια διδασκαλία παλαιότερων μορφών της ελληνικής αποτελεί μέρος της γλωσσικής κοινωνικοποίησης των ομιλητριών και των ομιλητών Απόρροια της είναι η συνεχής επαφή της σύγχρονης ελληνικής με τους λεγόμενους λόγιους τύπους γεγονός που συνδέεται και με την κοινωνική διγλωσσία (συνύπαρξη δημοτικής και καθαρεύουσας), η οποία συνόδευσε το ελληνικό κράτος, συχνά κατά τρόπο έντονα συγκρουσιακό, από τη σύστασή του (Mackridge 1987, Χριστίδης 2001).

ΥΠΕΡΔΙΟΡΘΩΣΗ (1) «Τα λοιπά, κάτω των 18 ετών, άγαμα τέκνα του συντηρούντος ή του ετέρου των συζύγων, συμπεριλαμβανομένων των τέκνων που έχουν, κατά τα ανωτέρω, υιοθετηθεί, εφόσον η άσκηση της επιμέλειας έχει νομίμως ανατεθεί για μεν τα τέκνα του συντηρούντος σε αυτό, για δε τα τέκνα του ετέρου συζύγου στο σύζυγο αυτόν.» Η (κατά-)χρήση του αρσενικού γένους των δεικτικών και των αντιθετικών αντωνυμιών/ προσδιοριστών (‘του ετέρου’/ ‘σε αυτό’*/ ‘του ετέρου συζύγου στο σύζυγο αυτόν’) καθιστά αδύνατη την αναπομπή στο πρόσωπο αναφοράς, δηλαδή στη σύζυγο ή στον σύζυγο που έχει την επιμέλεια των τέκνων, καθιστώντας έτσι το απόσπασμα δυσνόητο και ασαφές.

ΥΠΕΡΔΙΟΡΘΩΣΗ (2) Μήνυμα της Γενικής Γραμματέως Ισότητας των Φύλων για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Αγρότισσας (15 Οκτωβρίου 2013) “Στο νέο στρατηγικό πλαίσιο αγροτικής πολιτικής, θα υπάρξουν ευκαιρίες για νεοεισερχόμενες στην αγροτική παραγωγή, για μικροκαλλιεργητές, αλλά και για υποψήφιες με φρέσκιες ιδέες και πραγματικό ενδιαφέρον για την γη.”

ΥΠΕΡΔΙΟΡΘΩΣΗ (3) Η κατάχρηση του αρσενικού Επιφέρει ακραία σημασιακά και πραγματολογικά αποτελέσματα & Λειτουργεί εις βάρος του νοήματος «Αυτό το φυλλάδιο στοχεύει στις εργαζόμενες γυναίκες, στους εκπρόσωπους των εργαζομένων και στους εργοδότες. […] Κάντε το απρόσμενο: Ονομάστε τη συμπεριφορά. Ο,τιδήποτε μόλις έκανε πείτε το και γίνετε συγκεκριμένοι. Να είστε σοβαροί, άμεσοι και να μιλάτε απερίφραστα. Βρείτε έναν μάρτυρα συμπεριφοράς Ενημερώστε έναν έμπιστο συνάδελφο και προσπαθήστε να διασφαλίσετε ότι είναι αυτόπτης ή αυτήκοος μάρτυρας σε κάποια κατάσταση όπου παρενοχλείστε σεξουαλικά. Εργασιακές ομάδες που βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο εργασιακής βίας από άλλες: Εργαζόμενοι στο χώρο της καθαριότητας και σε συνεργεία καθαρισμού, οικιακοί βοηθοί Αλλοδαποί εργαζόμενοι […] «

είναι τα επαγγελματικά ουσιαστικά με μορφολογία αρσενικού? Τελικά πόσο «περιεκτικά», «διγενή/ διγενούς λόγιας κατάληξης», «κοινού γένους» ή «επίκοινα» (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Χειλά- Μαρκοπούλου 2003, Κλαίρης & Μπαμπινιώτης 1998, Holton et al. 2004, Τριανταφυλλίδης 1963) είναι τα επαγγελματικά ουσιαστικά με μορφολογία αρσενικού? Κοινο γενοσ ?

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Η πρόταξη ή/και η αποκλειστική χρήση του αρσενικού –ακόμα και όταν το κείμενο αναφέρεται ή απευθύνεται αποκλειστικά σε γυναίκες- αποδίδεται στην αλληλεπίδραση αρχαϊζουσών ποικιλιών της καθαρεύουσας με τη νέα ελληνική και στον διάχυτο γλωσσικό συντηρητισμό που απορρέει από αυτήν. Η παρατήρηση αυτή ενισχύεται από περιπτώσεις υπερδιόρθωσης στην κατεύθυνση της καταχρήσης των αρσενικών τύπων η οποία υποδεικνύει Σύγχυση από την πλευρά των συγγραφέων ως προς τις πρότυπες χρήσεις των γενών της ΝΕ Η προτίμηση των αρσενικών μορφών οι οποίες συνδέονται με την «ορθότητα», τα ισχυρά κειμενικά είδη και τις θέσεις κοινωνικής ισχύος έχει ως συνέπεια Την παραγωγή έμφυλου λόγου που συντηρεί τη γλωσσική και κοινωνική υποεκπροσώπηση των γυναικών Τα δημόσια έγγραφα είναι αντιπροσωπευτικά των κυρίαρχων ιδεολογικών πεποιθήσεων τόσο για τη γλώσσα όσο και για τους ρόλους των φύλων Ενίσχυση του σεξισμού ως κοινωνικής πραγματικότητας (Παυλίδου, 2002)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Οι συντάκτριες-τες, στην προσπάθεια τους να χρησιμοποιήσουν την πρότυπη γλώσσα και τον γενικό κανόνα της προτεραιότητας/ πρόταξης του αρσενικού σε κείμενα τα οποία κατ’ εξοχήν αναφέρονται και απευθύνονται σε μεικτές ως προς το φύλο ομάδες του πληθυσμού, αλλά και σε γυναίκες αποκλειστικά, αγνοούν τις γυναίκες καθιστώντας τες αόρατες στο δημόσιο λόγο. Έτσι συντηρούν τη νόρμα (προτίμηση στο ανδρικό γένος/φύλο), νομιμοποιούν τις ασύμμετρες σχέσεις και κατά συνέπεια, συντελούν στη φυσικοποίηση της κυριαρχίας παρουσιάζοντας ως αιώνιο και φυσικό ό,τι στην πραγματικότητα είναι ιστορικό και μεταβατικό (Cameron 1988: 88). Παράγουν ως εκ τούτου σεξιστικό λόγο και αποτέλεσμα.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΟΥΣ ΘΗΛΥΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ (?) Επίσημες προσπάθειες γλωσσικών μεταρρυθμίσεων επηρεάζονται από ποικίλους παράγοντες: Ο ρόλος των θεσμών που διαφυλάττουν την «καθαρότητα» σε διοικητικό και νομικό επίπεδο (Bengoenchea, 2011) . Έλλειψη χρηστριών/ών και ειδών λόγου (users and genres) για μη σεξιστικές γλωσσικές πρακτικές π.χ. σε επαγγελματίες νομικούς, διοικητικούς και δημοσιογράφους Έλλειψη προγραμμάτων διδασκαλίας, διδακτικού υλικού, κονδυλίων και σεμιναρίων κατάρτισης Ο ρόλος του διοικητικού προσωπικού ως φορέα των γλωσσικών μεταρρυθμίσεων μέσω της τροποποίησης των εγγράφων προς τη μη σεξιστική χρήση της γλώσσας και την αποφυγή των σεξιστικών προκαταλήψεων.

Στοχοσ των γλωσσικων μεταρρυθμισεων “Δεν είναι απαραίτητα η προσπάθεια να λυθούν γλωσσικά προβλήματα, αλλά να επηρεαστεί η γλωσσική συμπεριφορά”. (Cooper, 1989: 35). Ξεκινώντας από τη δημόσια διοίκηση και τον πολιτικό λόγο, έρευνες έχουν πιστοποιήσει ότι, παρά τις αντιστάσεις, σε ορισμένους φορείς, οργανισμούς και σε πρωτογενές διδακτικό υλικό έχει τροποποιηθεί τη γλωσσική χρήση προς το μη σεξιστικό πρότυπο (Bengoenchea, 2011). Η ανάπτυξη μη σεξιστικών προτύπων λόγου επιτυγχάνεται σε δύο τομείς (domains) γραπτού λόγου όπου οι αλλαγές είναι ελεγχόμενες: τη δημόσια διοίκηση και την εκπαίδευση (Martinez, 2008).

Ο ΟΔΗΓΟΣ «Ο Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Έργου «Ένταξη της ισότητας των φύλων στη γλώσσα των διοικητικών εγγράφων», που υλοποιήθηκε από τον Ιούνιο μέχρι και το Νοέμβριο του 2014 για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Αποτελεί εξειδικευμένο και εύχρηστο εργαλείο για την αναγνώριση και κατανόηση του γλωσσικού σεξισμού που διέπει τα πάσης φύσεως εν χρήσει διοικητικά έγγραφα, αλλά και την ευαισθητοποίηση σε ένα πεδίο που συντελεί στον ένα ή στον άλλο βαθμό στη διαμόρφωση συλλογικής κοινωνικής συνείδησης.» Επιπλέον, υποδεικνύει απλούς τρόπους υπέρβασής του μέσα από το οργανωτικό σχήμα: Παράδειγμα-Πρόβλημα-Πρόταση

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Alvanoudi, Ageliki. 2014. Grammatical Gender in Interaction. Cultural and Cognitive Aspects. Brill: Leiden/Boston Bengoechea, M (2011). Non-sexist Spanish policies: an attempt bound to fail? Current Issues in Language Planning 12 (1): 35-53. Browning, R. [1969] 1983. Medieval and modern Greek. 2η εκδ. Cambridge: Cambridge University Press. Cooper, R.L. (1989). Language planning and social change. Cambridge, New York, Melbourne:Cambridge University Press. Γεωργαλίδου, Μ. & Λαμπροπούλου, Σ. 2016. “Γραμματικό γένος και γλωσσικός σεξισμός στα έγγραφα της Ελληνικής δημόσιας διοίκησης”. Γλωσσολογία 24. Gasouka, M., Georgalidou, M., Lambropoulou, S., Kostas, A. & Foulidi, X. 2014. A Guide for not Using Sexist Language in Public Documents. PA3.2, General Secretariat for Gender Equality (in Greek). Henley, N. 1987. This new species that seeks a new language: on sexism in language and language change. In J. Penfeld (ed.). Women and language in transition. New York: State University of New York Press, 3-25. Holton, D., Mackridge, P. & Philippaki-Warburton, I. 2004. Greek. An Essential Grammar of Modern Language. Oxford: Routledge. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [1998] 2009. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Lampropoulou, S. & Georgalidou, M. 2017. “Language Sexism in Greek Public Discourse: When Male-exclusive Forms Become a Matter of Grammatical Correctness”. Women’s Studies International Forum 60, 49-5 Liddell H. & R. Scott [1997] 2007. Μέγα λεξικόν της ελληνικής γλώσσης. Μτφρ. Ξ. Μόσχου. Αθήνα: Σιδέρης Liddicoat, A. J. (2011). Feminist Language Planning. Current Issues in Language Planning 12 (1): 1-7. Milles, K. (2011). Feminist language planning in Sweden.Current Issues in Language Planning 12 (1): 21-33. Οικονόμου, Μ. [1971] 2006. Γραμματική της αρχαίας ελληνικής. 2η εκδ. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]. Pavlidou, Th. S. 2002. Language, Gender, Sex. Thessaloniki: Paratiritis (in Greek) Pauwels, A. (2003). Linguistic sexism and feminist linguistic activism. In J. Holmes & M. Meyerhoff (Eds.), The handbook of language and gender (pp. 550–570). Oxford: Blackwell. Spender, D. (1980) Man Made Language. London: Routledge & Kegan Paul. Τσοπανάκης, Αγ. 1977, Ο δρόμος προς την δημοτική: Θεωρητικά, τεχνικά και γλωσσικά προβλήματα. Σχηματισμός επαγγελματικών θηλυκών. Νέα εστία 1204:1120-1142 Weatherell, A. 2002. Gender, Language and Discourse. New York: Routledge. Χαραλαμπάκης, , Χ. 1992. Νεοελληνικός λόγος: Μελέτες για την γλώσσα, τη λογοτεχνία και το ύφος. Αθήνα: Εκδόσεις Νεφέλη. Χριστίδης, Α.-Φ. [2001] 2004. Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]. Χριστίδης, Α.-Φ. 2011. Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο ελληνικής γλώσσας.

Ευχαριστούμε