Ο γονικός ρόλος στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού ΄Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Γονείς-Παιδιά. Μια ισχυρή σχέση Γονείς-Παιδιά Μια ισχυρή σχέση O γονικός ρόλος είναι καθοριστικός κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, γιατί τη περίοδο αυτή τίθενται τα θεμέλια της προσωπικότητας του και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη μελλοντική, εξελικτική του πορεία. Η εξελικτική πορεία ενός παιδιού, θα εξαρτηθεί από τα στοιχεία που κληρονόμησε από τους γονείς του, από τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα μεγαλώσει, δηλαδή από τη διαπαιδαγώγηση του, καθώς και από ενδεχόμενα περιβαλλοντικά ή άλλου είδους προβλήματα που θα αντιμετωπίσει.

΄Ετσι η διασφάλιση σταθερής οικογενειακής ατμόσφαιρας είναι πολύ σημαντική, γιατί αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί θα αναπτυχθεί και θα γνωρίσει τον κόσμο γύρω του. Από τη στιγμή της γέννησης, οι γονείς πρέπει να φροντίσουν να θέσουν τις βάσεις για τη φυσιολογική εξέλιξη του παιδιού τους, ικανοποιώντας τις σωματικές, γνωστικές και συναισθηματικές ανάγκες του.

ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑ ΑΝΗΚΕΙΣ ΑΥΤΟΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Υπάρχει σωστός τρόπος διαπαιδαγώγησης; Κάθε γονιός, ανάλογα με τη προσωπικότητα, τις ιδιαιτερότητες του, την ποιότητα της συζυγικής του σχέσης και το μορφωτικό, κοινωνικό του επίπεδο μεγαλώνει το παιδί του με το δικό του ξεχωριστό τρόπο. Αυτό που συχνά ξεχνάμε, είναι ότι τα παιδιά έχουν από νωρίς τα μάτια τους στραμμένα πάνω μας, παρατηρούν τα πάντα και τους εντυπώνεται όχι μόνο ο τρόπος με τον οποίο τους συμπεριφερόμαστε, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο ζούμε.

Κατά συνέπεια, αποτελούμε παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά Κατά συνέπεια, αποτελούμε παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά. Τα παιδιά μαθαίνουν από εμάς συνεχώς, ανεξάρτητα αν εμείς συνειδητοποιούμε ότι τα διδάσκουμε. Οι σχέσεις γονιών και παιδιών είναι πολύπλοκες και πολύπλευρες.. Ας μη ξεχνάμε, ότι το παιδί δεν είναι απλώς μια παθητική οντότητα που δέχεται χωρίς να αντιδρά στις εξωτερικές επιδράσεις. Το αντίθετο, το παιδί είναι ενεργητικό και δραστήριο, και θέτει τη δική του σφραγίδα στη σχέση αυτή!!

Κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού με απώλεια ακοής Κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού με απώλεια ακοής Η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο για τη θετική αυτοεικόνα και την ομαλή κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού με απώλεια ακοής. Η έρευνα σε όλο τον κόσμο υποδεικνύει ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών με απώλεια ακοής είναι η επιρροή της οικογένειας, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του κωφού παιδιού και ακόμα οι κοινωνικό-συναισθηματικές δεξιότητες που η οικογένεια πρέπει να μεταφέρει άμεσα ή έμμεσα στο παιδί μέσα από την καθημερινή φροντίδα και επικοινωνία (Galderon & Greenberg, 2000, Crowe, 2003).

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Πρώτο στάδιο (γέννηση - 18 μηνών) Η πιο πρώιμη μορφή ταυτότητας εγκαθιδρύεται μέσα από τη σχέση του βρέφους με τη μητέρα του. Κατά το πρώτο έτος της ζωής η εδραίωση πρόσφορης, εναρμονισμένης στις ανάγκες του βρέφους μητρικής φροντίδας (ως προς την παροχή τροφής, αγάπης κ.λπ.) επιτρέπει στο παιδί να αναπτύξει έναν ασφαλή δεσμό με τη μητέρα του, μέσω του οποίου δημιουργούνται οι βάσεις για την ανάπτυξη αισθημάτων εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας.

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Αυτός ο δεσμός βασίζεται σε μεγάλο ποσοστό στη λειτουργία της ακοής, στην έκθεση του βρέφους στη φωνή της μητέρας του και στην αλληλεπίδραση μαζί της. Η ακοή όμως δεν αποτελεί το μοναδικό μέσο επαφής, καθώς η αλληλεπίδραση στηρίζεται πολύ και σε άλλες αισθήσεις όπως η όραση, η αφή και η όσφρηση. Άρα όταν πρόκειται για βρέφη με απώλεια ακοής, είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν όλες οι αισθήσεις για την ανάπτυξη αυτού του δεσμού.

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Σε αυτό ακριβώς το στάδιο γίνεται τις πιο πολλές φορές και η διάγνωση της απώλειας ακοής, οι γονείς μπορεί να βιώνουν έντονα μια συναισθηματική κατάσταση αποδοχής της ιδιαιτερότητας του παιδιού τους και μπορεί να είναι δύσκολο να προσαρμοστούν στις επικοινωνιακές ανάγκες του παιδιού τους. Επειδή οι προσπάθειες τους για επικοινωνία συχνά αποτυγχάνουν, είναι πιθανόν να βιώνουν άγχος ακόμα και απόρριψη επειδή το παιδί δεν αντιδράει όπως αναμένουν ή δεν επικοινωνεί όπως θέλουν. Σε καμία όμως περίπτωση δεν πρέπει ο γονιός να διακόψει ή να περιορίσει την επικοινωνία με το παιδί του (οποιαδήποτε επικοινωνία), γιατί αυτό θα επηρεάσει την συναισθηματική του ανάπτυξη και την εικόνα του εαυτού του.

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Δεύτερο Στάδιο (19ος μήνας – 2ο έτος) Απαρχή της ανάπτυξης αυτονομίας και αυτοελέγχου του παιδιού. Η γονεική φροντίδα πρέπει να εστιάζεται στην ενθάρρυνση της αυτονομίας του παιδιού (π.χ. σταθερή και συνεπής, εύκαμπτη, υπομονετική και βαθμιαία εδραίωση ορίων στη συμπεριφορά του παιδιού). Αυτό δημιουργεί τις βάσεις για την ανάπτυξη του αισθήματος υπευθυνότητας και αποφασιστικότητας και της ικανότητας για αυτοέλεγχο και αυτοφροντίδα. Η υπερπροστατευτική η/και τιμωρητική στάση των γονέων δημιουργεί στο παιδί ένα θεμελιώδες αίσθημα ντροπής και αμφιβολίας αναφορικά με την ικανότητά του να λειτουργεί αυτόνομα. 

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Παρατηρείται συχνά οι γονείς παιδιών με απώλεια ακοής να παρουσιάζουν κάποια από τα πιο κάτω χαρακτηριστικά: Υπερπροστατευτικότητα – ενισχύει την προσκόλληση και περιορίζει το αίσθημα της αυτονομίας, συναισθηματική ανωριμότητα. Πίεση για καλύτερα και πιο γοργά αποτελέσματα – προκαλεί συναισθήματα απογοήτευσης και χαμηλή αυτοεκτίμηση Ανεκτικότητα χειριστικών συμπεριφορών – δυσκολίες στην οριοθέτηση και έλεγχο παρορμήσεων, δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση και σε άλλά κοινωνικά πλαίσια.

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Ξεσπάσματα θυμού (temper tantrums) Χειριστική συμπεριφορά παιδιού για να πετύχει το σκοπό του χρησιμοποιώντας μεθόδους όπως έντονος θυμός, κλάμα, να κυλιέται στο πάτωμα, να ρίχνει αντικείμενα κ.τλ. Χαρακτηρίζεται ως την «πρώτη εφηβεία»

Ψυχοκοινωνικά Στάδια Ανάπτυξης (Erikson) και απώλεια ακοής Τρίτο Στάδιο (3ο – 5ο έτος) Κατά την περίοδο αυτή οι κινητικές δραστηριότητες και οι διανοητικές πράξεις του παιδιού αποτελούν προϊόντα της ενεργητικής πρωτοβουλίας του ίδιου του παιδιού. Αν το περιβάλλον αποδέχεται χωρίς επικρίσεις αυτές τις πρωτοβουλίες του παιδιού και επιπλέον το ενθαρρύνουν να ενισχύσει την αυτόβουλη εξερεύνηση του περιβάλλοντος το παιδί αναπτύσσει το συναίσθημα της πρωτοβουλίας. Αντίθετα, αν το παιδί νιώθει ότι οι γονείς είναι επικριτικοί με αυτές του τις πρωτοβουλίες τότε αναπτύσσει το συναίσθημα της ενοχής.

Βασικές αρχές στη Σχέση Γονιών-Παιδιών

Δεσμοί Στοργής, Αγάπης & Σεβασμού Αυτοί οι δεσμοί, θεωρούνται κεφαλαιώδους σημασίας για την ομαλή ψυχο-κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. ΄Οσο πιο ισχυροί είναι οι δεσμοί, τόσο και περισσότερο ενδυναμώνουν την προσωπικότητα του παιδιού και του επιτρέπουν να αναπτύξει ιδιότητες που θα το βοηθήσουν ν΄ αντισταθεί σε εξωτερικούς πειρασμούς ή προκλήσεις σε κατοπινά στάδια της ζωής του.

· Συνέπεια, Σταθερότητα & Επιμονή · Στη προσπάθεια τους οι γονείς να διδάξουν στα παιδιά τους κάποιες επιθυμητές συμπεριφορές, χρειάζεται να είναι συνεπείς και σταθεροί. Αυτό σημαίνει πως αυτά που επιχειρούν να διδάξουν, θα πρέπει να τα τηρούν και οι ίδιοι. Τα κηρύγματα στην αγωγή των παιδιών είναι ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ! Επιπρόσθετα, θα πρέπει να υπάρχει σταθερότητα στην αξιολόγηση της συμπεριφοράς του παιδιού, πράγμα που θα του επιτρέψει να αναπτύξει και το ίδιο την ικανότητα να αξιολογεί τόσο τις δικές του πράξεις, όσο και τις πράξεις των άλλων.

Οι γονείς επίσης, δεν πρέπει να ενδίδουν στις πιέσεις των παιδιών τους, γιατί τα παιδιά θα συμπεράνουν ότι ο λόγος των γονιών έχει μειωμένη ισχύ και κατά συνέπεια αν τα ίδια επιμένουν στη δική τους συμπεριφορά θα καταφέρουν στο τέλος να γίνει το δικό τους. Η έλλειψη συνέπειας, σταθερότητας και επιμονής μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις ή να επιφέρει σύγχυση στο παιδί και δεν του επιτρέπει να διαμορφώσει σταθερούς ηθικούς κανόνες.

Ανάθεση Υπευθυνοτήτων Ο καλύτερος τρόπος για να μάθει κάποιος κάτι, είναι να αναλάβει να το διδάξει. ΄Ετσι για να μάθει το παιδί διάφορους ρόλους που το αναμένουν στη ζωή, πρέπει να του ανατίθενται υπευθυνότητες, από τις πιο απλές μέχρι τις πιο περίπλοκες. Με τον τρόπο αυτό το παιδί θ΄ αναπτύξει δεξιότητες που θα του είναι χρήσιμες στην ενήλικη ζωή, τόσο στην προσωπική του ζωή όσο και στην επαγγελματική του αποκατάσταση.

· Ανάπτυξη Αισθήματος Αυτοεκτίμησης Παιδιά που είναι υπό συνεχή επίκριση, των οποίων συνεχώς τονίζονται τα μειονεκτήματα και οι αδυναμίες τους, αναπτύσσουν τη τάση να μην εκτιμούν τον εαυτό τους και να μην έχουν αυτοπεποίθηση. Η πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να οδηγήσει το παιδί στην περιθωριοποίηση. Τη διέξοδο από την περιθωριοποίηση μπορεί ν΄ αναζητήσει μέσα από διάφορες δραστηριότητες που συνήθως είναι καταστροφικές αντί δημιουργικές.

· Κατά συνέπεια τα σημαντικά πρόσωπα για το παιδί χρειάζεται να τηρούν προς αυτό θετική στάση, ανεξάρτητα από αδυναμίες που πιθανό να παρουσιάζει, ώστε να τονώνουν την αυτοεκτίμηση του. Επαινούμε τη προσπάθεια και όχι μόνο το αποτέλεσμα! · Επίσης, οι γονείς χρειάζεται να γνωρίζουν τις ικανότητες και τα ιδιαίτερα ταλέντα των παιδιών τους. ΄Ετσι θα μπορούν να τους παρέχουν ευκαιρίες να τα καλλιεργήσουν και να ενισχύεται με αυτό το τρόπο η αυτοεκτίμηση τους.

Αποφυγή υπερβολικής αυστηρότητας και ερμηνεία των κανόνων με λογικές εξηγήσεις Παιδιά που μεγαλώνουν με υπερβολική αυστηρότητα, ακαμψία και σκληρές τιμωρίες μπορεί να γίνουν ανυπάκουα, αντιδραστικά ή και δουλικά. Στα παιδιά χρειάζεται να τίθενται όρια, αλλά αυτό πρέπει να γίνεται με τρόπο ευέλικτο και προσεγμένο.

· Για να αποδεχτεί το παιδί τα όρια που του τίθενται χρειάζεται να ξέρει γιατί πρέπει να υπάρχουν κανόνες σε μια πολύπλοκη κοινωνία, σε τι αποσκοπούν οι κανόνες αυτοί και ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν ο καθένας στη ζωή έκανε ότι επιθυμούσε. · Στη διαδικασία αυτή, είναι σημαντικό οι γονείς να ερμηνεύουν στα παιδιά τους κανόνες και να τους δίνουν λογικές ερμηνείες για τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις στις οποίες εμμένουν.

«Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας μα όχι τις σκέψεις σας Γιατί έχουν τις δικές τους σκέψεις. Μπορείτε να στεγάζετε τα σώματα τους μα όχι τις ψυχές τους, Γιατί οι ψυχές τους κατοικούν στο σπίτι του αύριο, που εσείς δεν μπορείτε να επισκεφθείτε ακόμα ούτε στα όνειρα σας. Μπορείτε να παλέψετε για να τους μοιάσετε, μα μη ζητάτε να κάνετε αυτά να σας μοιάσουν, Γιατί η ζωή δεν πηγαίνει προς τα πίσω ούτε χασομερά με το χθες.» Kahlil Gibran ‘Ο Προφήτης’