Διατροφή στην τρίτη ηλικία Διατροφή και καρδιαγγειακά νοσήματα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητας Ζωής Τμήμα Νοσηλευτικής Κλινική διαιτολόγια Διατροφή στην τρίτη ηλικία Διατροφή και καρδιαγγειακά νοσήματα Ανδρέα Παόλα Ρόχας Χιλ Επίκουρη Καθηγήτρια Βιολογίας-Βιοχημείας

Συνέπιες του γήρατος στη διατροφή

Συνέπιες του γήρατος στη διατροφή

Συνέπιες του γήρατος στη διατροφή

Συνέπιες του γήρατος στη διατροφή

Με την πάροδο των ετών, στη ζωή ενός ανθρώπου παρατηρείται συνήθως μείωση στην πρόσληψη τροφής και ενέργειας. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στη μείωση της σωματικής δραστηριότητας καθώς και στη μείωση της μυϊκής μάζας (μείωση βασικού μεταβολικού ρυθμού), αλλά και σε προβλήματα μάσησης και κατάποσης.

Ταυτόχρονα όμως, αυξάνονται οι ανάγκες σε μέταλλα, όπως το ασβέστιο λόγω μείωσης της οστικής πυκνότητας, καθώς και σε άλλα μικροθρεπτικά στοιχεία, λόγω συχνής λήψης φαρμάκων. Συνεπώς, υπάρχει ο κίνδυνος να παρατηρηθούν πιθανές ελλείψεις απαραίτητων θρεπτικών συστατικών, επειδή η προαναφερόμενη μείωση της συνολικής πρόσληψης τροφής καθώς και άλλες διαταραχές στον οργανισμό, όπως τα γαστρεντερικά προβλήματα, συνεπάγονται αντίστοιχη μείωση στην πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.

Γενικές επισημάνσεις που αφορούν στη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών κατά την τρίτης ηλικίας

Γενικές επισημάνσεις που αφορούν στη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών κατά την τρίτης ηλικίας

Γενικές επισημάνσεις που αφορούν στη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών κατά την τρίτης ηλικίας

Γενικές επισημάνσεις που αφορούν στη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών κατά την τρίτης ηλικίας

Βιταμίνη D Στα σημαντικότερα θρεπτικά συστατικά για τους ηλικιωμένους περιλαμβάνονται τα εξής: Η βιταμίνη D είναι απαραίτητη στο μεταβολισμό του ασβεστίου και άρα για την υγεία των οστών, λειτουργία που αποκτά ιδιαίτερη σημασία γνωρίζοντας ότι πολλοί ηλικιωμένοι έχουν έλλειψη βιταμίνης D, καθώς προσλαμβάνουν το ήμισυ της συνιστώμενης ποσότητας. Αυτό μερικώς οφείλεται στη μειωμένη έκθεση του ηλικιωμένου στον ήλιο και στην ελαττωμένη ικανότητα του νεφρού να τη μετατρέψει σε ενεργή μορφή. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη D είναι ο σολομός, οι σαρδέλες και οι γαρίδες, καθώς και το εμπλουτισμένο γάλα, ενώ η χορήγηση συμπληρωμάτων συχνά αποτελεί σημαντική επιλογή.

Βιταμίνη C Η βιταμίνη C είναι μία υδατοδιαλυτή βιταμίνη που βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στην πιπεριά, το πορτοκάλι, το μπρόκολο, το ακτινίδιο, τις φράουλες και τις ντομάτες. Αποτελεί, μαζί με τη βιταμίνη Ε, την κατεξοχήν αντιοξειδωτική βιταμίνη και ο μεταβολισμός της διαφέρει στους ηλικιωμένους άνδρες σε σύγκριση με ηλικιωμένες γυναίκες, καθώς οι ηλικιωμένοι άνδρες εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης στο πλάσμα, όταν η προσλαμβανόμενη ποσότητα είναι ίση ή και μεγαλύτερη από των γυναικών. Οι ηλικιωμένοι άνδρες έχουν ανάγκη 150 mg ασκορβικού οξέος ημερησίως, ενώ οι ηλικιωμένες γυναίκες επιτυγχάνουν το όριο του 1,0 mg/dl συγκέντρωσης ασκορβικού στο πλάσμα, λαμβάνοντας 75 με 80 mg της βιταμίνης ημερησίως.

Βιταμίνη Ε Η βιταμίνη Ε είναι μία αντιοξειδωτική βιταμίνη, η οποία βρίσκεται κυρίως στα φυτικά έλαια και μαργαρίνες. Το ερευνητικό ενδιαφέρον για τη βιταμίνη Ε επικεντρώνεται στις φαρμακολογικές δόσεις της βιταμίνης, οι οποίες δεν μπορούν να επιτευχθούν διαμέσου της υγιεινής διατροφής. Σε μία πρόσφατη μετα-ανάλυση των εγκυρότερων σχετικών ερευνών αναφέρεται σαφώς ότι δεν πρέπει να χορηγούνται περισσότερα από 267mg α-τοκοφερόλης την ημέρα, διότι αυξάνουν τη θνησιμότητα.

Βιταμίνες Β Βιταμίνες του συμπλέγματος Β: σημαντικό ρόλο στην υγεία των ηλικιωμένων παίζουν η βιταμίνη Β12 και το φυλλικό οξύ. Τα χαμηλά επίπεδα κοβαλαμίνης (Β12), είναι υπεύθυνα για μεταβολές στην πνευματική εγρήγορση, αλλαγές στην προσωπικότητα και διαταραχές του συνδετικού ιστού. Χαμηλά επίπεδα γαστρικού οξέος μειώνουν την απορρόφηση της βιταμίνης Β12, γιατί δεν αποδεσμεύεται σε ικανοποιητικό βαθμό από την τροφή ώστε να απορροφηθεί στη συνέχεια. Γι’ αυτό συστήνεται η κάλυψη των υψηλών αναγκών σε Β12 (2,5 μg/ημέρα) να γίνεται στους ηλικιωμένους είτε με εμπλουτισμένα τρόφιμα, είτε με συμπληρώματα Β12 (WHO-Tufts, 2002).

Φυλλικό οξύ Σχετικά με το φυλλικό οξύ και τη σχέση του με την ομοκυστεΐνη υπάρχει πλούσια αρθρογραφία. Μέρος του ενδιαφέροντος για την υπερομοκυστεΐναιμία στα πλαίσια της πρόληψης καρδιοαγγειακών συμβάντων, έχει η σχέση μεταξύ επιπέδων ομοκυστεΐνης, φυλλικού οξέος και βιταμινών Β6 και Β12, καθώς η χορήγηση φυλλικού οξέος και συμπληρωμάτων βιταμινών έδειξε να μειώνει τα επίπεδα ομοκυστεΐνης αίματος.

Λουτείνη Η λουτεΐνη είναι ένα φυσικό συστατικό της χρωστικής της ωχρής κηλίδας των ματιών, της οποίας ρόλος είναι η προστασία του αμφιβληστροειδούς από τον εκφυλισμό. Ο εμφάνιση εκφυλισμού της ωχρής κηλίδας είναι ιδιαίτερα συχνή στους ηλικιωμένους και αποτελεί από τις συχνότερες αιτίες απώλειας της όρασης. Οι δίαιτες πλούσιες σε λουτεΐνη φαίνεται πως προστατεύουν από την εμφάνιση της πάθησης, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση της υγείας των ματιών.

Συνενζυμο Q10 Τέλος, το συνένζυμο Q10 (CoQ10) είναι ένα λιποδιαλυτό συστατικό με έντονη αντιοξειδωτική δράση, το οποίο έχει ευεργετική επίδραση στο καρδιαγγειακό μας σύστημα. Το σώμα μας το συνθέτει ενδογενώς, ωστόσο η παραγωγή του αρχίζει να μειώνεται μετά το 21ο έτος της ηλικίας. Οι ηλικιωμένοι έχουν αυξημένες ανάγκες για πρόσληψη CoQ10, λόγω του ότι τα αντιυπερλιπιδαιμικά φάρμακα (στατίνες) που λαμβάνουν οι περισσότεροι μπλοκάρουν την ενδογενή σύνθεση του συνενζύμου.

Ενεργειακές ανάγκες στην Τρίτη ηλικία Οι θερμιδικές απαιτήσεις των ατομών μειώνονται με την πάροδο της ηλικίας. Αυτό οφείλεται σε Μεταβολές βάρος (συνήθως αυξάνεται) Μεταβολές της συνθέσεως του σώματος (εναπόθεση περισσότερου λιπώδους ιστού) Μειώσει του βασικού μεταβολισμού Μειώσει της φυσικής δραστηριότητας Συνιστούν ημερήσια θερμιδική πρόσληψη για την Τρίτη ηλικία 1800-2200 Κcal. (για τους ενήλικες 25 έτων ~2700) Ηλικία 40-49 ελάττωση κατά 5% συγκριτικά με ενήλικο 25 έτων Ηλικία 50-59 ελάττωση κατά 10% συγκριτικά με ενήλικο 25 έτων Ηλικία 60-69 ελάττωση κατά 20% συγκριτικά με ενήλικο 25 έτων Ηλικία 70+ ελάττωση κατά 30% συγκριτικά με ενήλικο 25 έτων

Σύνθεση διαιτολογίου στους γέροντες Ποικιλία, κάθε γεύμα πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα θρεπτικά συστατικά. Πρόσληψη 280g (50-55% της ημερησίας θερμιδικής πρόσληψης) υδατανθράκων, από τους οποίους το 90% πρέπει να είναι σύνθετοι υδατάνθρακες. Πρόσληψη 0,9 g πρωτεΐνης ανά Kg σωματικού βάρους. (αντιστοιχεί στο 12% της ημερησίας θερμιδικής πρόσληψης. Η πρόσληψη του λίπους πρέπει να αποφεύγεται λόγω της μειωμένης ικανότητας να το πέπτει. Πρέπει να αποτελεί το 30% περίπου της ημερησίας ενεργειακής πρόσληψης

Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά της τρίτης ηλικίας

Παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων Αναστρέψιμοι παράγοντες Αυξημένες τιμές λιπιδίων - υψηλη ολική χοληστερόλη - υψηλή LDL - χαμηλή HDL - υψηλά τριγλυκερίδια Υπέρταση Τρόπος Ζωής κακές διατροφικές συνήθειες παχυσαρκία κάπνισμα χαμηλή δραστηριότητα Μη αναστρέψιμοι παράγοντες Ηλικία Φύλο Κληρονομικότητα Ιορδάνης Ψωμόπουλος, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος.

Διατροφικές παρεμβάσεις για πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων Μείωση σωματικού βάρους Αύξηση φυσικής δραστηριότητας Κατανάλωση λίπους 25-35 % της συνολικής ενέργειας SAFA < 7% τις συνολικής ενέργειας ελάχιστα Trans λιπαρά οξέα διαιτητική χοληστερόλη <200mg Παράγοντες που οδηγούν σε μείωση των επιπέδων LDL φυτικές στερόλες/ στανόλες (2 g/ ημ) διαιτητικές ίνες (~10 g/ημ) κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (αντιοξειδωτικά) Ιορδάνης Ψωμόπουλος, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος.

Η συνεισφορά επιλεγμένων παραγόντων στον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα 56% 49% 31% 22% Υψηλή χοληστερόλη Χαμηλή κατανάλωση φρούτων & λαχανικών υπέρταση Χαμηλή δραστηριότητα Mackay and Mensah, The atlas of heart disease and stroke, WHO 2004

Φυτικές στερόλες, στανόλες & χοληστερόλη Διατηρούν τη δομή και τη λειτουργία της κυτταρικής μεμβράνης στα φυτά. Η μοριακή τους δομή είναι παρόμοια με της χοληστερόλης. Φυτική στερόλη- Καμπεστερόλη HO HO χοληστερόλη HO Φυτική στανόλη- b-Σιτοστανόλη Φυτική στερόλη- b-Σιτοστερόλη HO

Απορρόφηση χοληστερόλης μικκύλια χολικά άλατα λεκιθίνη Τα μικκύλια διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην απορρόφηση της χοληστερόλης, καθώς μεταφέρουν τη χοληστερόλη στο σώμα όταν εφάπτονται με το εντερικό κυτταρικό τοίχωμα τριγλυκερίδια Ιορδάνης Ψωμόπουλος, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος.

Πιθανοί τρόποι δράσης φυτικών στερολών Έως 1.5 g χοληστερόλης ημερησίως μπορεί να παράγεται από το ήπαρ. Με φυτικές στερόλες Χωρίς φυτικές στερόλες Λόγω του ότι οι φυτικές στερόλες έχουν παρόμοια μοριακή δομή με τη χοληστερόλη, απομακρύνουν τη χοληστερόλη από τα μικκύλια. Με τον τρόπο αυτό φτάνει λιγότερη χοληστερόλη στο εντερικό τοίχωμα σε απορροφήσιμη μορφή. Οι φυτικές στερόλες μπορεί επίσης να ανταγωνίζονται με τη χοληστερόλη για την πρόσβαση στους μεταφορείς χοληστερόλης στο εντερικό τοίχωμα. Trautwein EA, Duchateau GSMJE, Lin YG,Mel’nikov SM,Molhuizen HOF, Ntanios FY. Proposed mechanisms of cholesterol-lowering action of plant sterols. Eur J Lipid Sci Tech 2003; 105: 171–185.

Φυσικές πηγές φυτικών στερολών ανά 100 g Λάδι από καλαμπόκι (ραφιναρισμένο) 715 – 952 mg Λάδι από σπόρο ελαικράμβης (ραφιναρισμένο) 250 – 731 mg Σογιέλαιο (ραφιναρισμένο) 221 – 328 mg Ελαιόλαδο (έξτρα παρθένο) 144 - 150 mg Φοινικέλαιο (ραφιναρισμένο) 49 – 61 mg Trautwein and Duchateau, Phytosterols: Sources and Metabolism in Nutrition and Cancer Prevention 2005 Normen, et al. Eur J Nutr 1999 Normen, et al. J Food Comp and Analysis 2002 Weilhrauch, et al. Am Diet Assoc 1978

Φυσικές πηγές φυτικών στερολών ανά 100 g Μήλο 13 mg Πορτοκάλι 24 mg Μπρόκολο 39 mg Καρότο 16 mg Ντομάτα 4.7 mg Ψωμί ολικής αλέσεως 86 mg Φυστίκια 119 mg Trautwein and Duchateau, Phytosterols: Sources and Metabolism in Nutrition and Cancer Prevention 2005 Normen, et al. Eur J Nutr 1999 Normen, et al. J Food Comp and Analysis 2002 Weilhrauch, et al. Am Diet Assoc 1978

~ 2 g φυτικών στερολών μπορούν προκύψουν από : 15 κιλά μήλα 8.3 κιλά πορτοκάλια 12.6 κιλά καρότα 42.5 κιλά ντομάτες 1.7 κιλά φυστίκια 2.3 κιλά ψωμί ολικής αλέσεως Είναι φανερό λοιπόν, πως η χρήση τροφών εμπλουτισμένων με φυτικές στερόλες, σε άτομα με υπερχολιστεριναιμία είναι επιτακτική …

Τρόφιμα εμπλουτισμένα σε φυτικές στερόλες στη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης Ισχυρή επίδραση και επαναληψιμότητα. Διατήρηση σε βάθος χρόνου. Αποτελέσματα ανεξάρτητα από τον τρόπο διατροφής. Προσαρμόζονται εύκολα και αποτελεσματικά σε κάθε τρόπο ζωής. Επιπρόσθετη βοήθεια σε δίαιτες χαμηλές σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη. Επιπρόσθετη βοήθεια στη χρήση φαρμακευτικής αγωγής. Δεν επηρεάζουν αρνητικά τα επίπεδα HDL χοληστερόλης.

Αντιοξειδωτικά Παρεμπόδιση της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης Προστασία από καρδιαγγειακά

Όλες σχεδόν οι επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν πως … Η αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών Πρόληψη σοβαρών παθήσεων όπως … Καρδιαγγειακά νοσήματα Καρκινογενέσεις (Οξείδωση LDL, καταστροφή DNA, παχυσαρκία κλπ) Block G. Dietary guidelines and the results of food consumption surveys. Am J Clin Nutr 1991

Η ιδιότητα αυτή των φρούτων και λαχανικών φαίνεται να οφείλεται στη δράση των αντιοξειδωτικών. Τα αποτελέσματα που αφορούν την επίδραση της λήψης συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών είναι συγκεχυμένα. Τα ευεργετικά οφέλη μπορεί να μην οφείλονται μόνο στη δράση γνωστών αντιοξειδωτικών όπως είναι η βιταμίνη Ε & C και το β-καροτένιο. - Omenn GS, Goodman GE, Thornquist MD, et al. Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and cardiovascular disease. N Engl J Med 1996. - Hennekens CH, Buring JE, Manson JE, et al. Lack of effect of longterm supplementation with beta carotene on the incidence of malignant neoplasms and cardiovascular disease. N Engl J Med 1996

Γνωστά αντιοξειδωτικά Βιταμίνη Ε, με σημαντικότερη για τον άνθρωπο την α-τοκοφερόλη Πηγές: Φυτικά έλαια με σημαντικότερο το ελαιόλαδο, ξηροί καρποί και σε μικρότερες ποσότητες σε διάφορα φρούτα και λαχανικά.

Γνωστά αντιοξειδωτικά Βιταμίνη C. Πηγές: Σε πολλά είδη φρούτων όπως εσπεριδοειδή, acerola, φράουλες, ακτινίδια κλπ. Σε πολλά είδη λαχανικών όπως λαχανίδα, μπρόκολο, ραπανάκι κλπ.

Γνωστά αντιοξειδωτικά Καροτενοειδή. Με σημαντικότερα το α & β καροτένιο, το λυκοπένιο, την λουτεϊνη και την ζεοξανθίνη. Το λυκοπένιο δεν παρουσιάζει βιταμινική δραστηριότητα, αλλά φαίνεται να έχει σημαντικότερη αντιοξειδωτική ικανότητα από τα υπόλοιπα καροτενοειδή. Πηγές: καρότο, καρπούζι, ντομάτα, πεπόνι, μπρόκολο, μαρούλι, σέλινο, αβοκάντο κλπ.

Γνωστά αντιοξειδωτικά Φλαβονοειδή. Διακρίνονται σε φλαβονόλες, φλαβόνες, φλαβανόνες, φλαβανόλες, ανθοκυανίδες. Πηγές: Υπάρχουν στα περισσότερα φρούτα και λαχανικά όπως, κάππαρη, μαϊντανός, μάραθος, κρεμμύδι, μέντα, grapefruit, λεμόνι, πορτοκάλι, κεράσια, πλούσια πηγή αποτελούν το κόκκινο κρασί και τα φύλλα τσαγιού.

Συμπεράσματα Απαραίτητη η ποικιλία σε φρούτα & λαχανικά για επαρκή αντιοξειδωτική κάλυψη. Σημαντικότερη η αντιοξειδωτική ικανότητα των μη βιταμινούχων αντιοξειδωτικών. Πιθανές αλληλεπιδράσεις συστατικών που επηρεάζουν την αντιοξειδωτική ικανότητα των φρούτων και λαχανικών. Άγνωστα αντιοξειδωτικά. Ανεπάρκεια συμπληρωμάτων στην αντιοξειδωτική κάλυψη.