The Greek debt Crisis and PASOK Gerassimos Moschonas Athens, 28.03.2016

“The problem of governance questions Greece's ability to remain part of the EU's core" Featherstone and Papadimitriou (2008: 205) "It is a thousand times easier to vanquish the centralised big bourgeoisie than to "vanquish" the millions upon millions of petty proprietors” V. Ι. Lenin

PASOK in context

A natural party of government In October 1981 PASOK became par excellence the governmental party of the country (it remained in power forming single majority governments for twenty-one out of thirty-one years of the period 1981-2012).

PASOK IN POWER (1981 – 2012) 1981 – 1985 s.m. government Andreas Papandreou 1985 – 1989 1993 – 1996 1996 – 2000 Costas Simitis 2000 – 2004 2009 – 2011 George Papandreou

Table 1. Electoral performances (%) of the Socialist Parties: Southern Europe (averages by decade)   1950-59 1960-69 1970-79 1980-89 1990-99 2000-09 2010-12 Spain 29,9 43,9 38,2 40,2 28,7 Portugal 33,4 26,4 39,0 39,9 28,1 Greece 19,5 43,4 42,3 41,6 12,75 Average 27,6 37,9 39,8 40,6 23,8

PASOK obtained just 12% of the vote in the elections of June 2012. A significant programmatic actor and an even more significant electoral entrepreneur is now struggling for survival. Why?

Left in Greece (1974-2012) Data base: Moschonas. Averages calculated by the author

Communist and post-communist Left in Greece (1974-2012) Data base: Moschonas. Averages calculated by the author

PART ONE How did Greece get into this mess? PASOK’s fiscal policy (1981-1989 and 1993-2004)

Un pays qui balançait de l’argent par les fenêtres? The prevailing view that the Greek state has always been wasteful is one of the more objectionable myths circulating on the international ideas market. Until 1980, with the exception of the mild relaxation of the first democratic period (1974–80), postwar Greek governments had pursued—with “German,” as it were, assiduity and success—policies of fiscal discipline

PASOK’s first period in government (1981– 89) represented a decisive break with the totality of postwar economic policy. It was a watershed.   A long tradition of balanced (or approximately balanced) budgets was abandoned.  

1981-1989: a Keynesian programme and the change of fiscal paradigm In 1981, PASOK, with a Keynesian programme attempted to revitalize economic growth (which had fallen to just 1 per cent of GDP in 1980, while inflation reached 24.5 per cent), and to implement what it called ‘the third way to socialism’. A central element in PASOK’s economic and social policy, which was also central to the party’s political image, was a policy of redistribution in favour of lower classes.

Incomes policy, January 1982 a) blue- and white-collar workers on the lowest rung of the pay scale would be granted 41.7% to 53.5% increases (on average there was a 46.4% increase in the basic wage, an increase approximately double than that of the previous year); (b) automatic wage indexation: wage levels were to be adjusted automatically every four months so that wage and salary earners would be compensated for the intervening rise in the cost of living; (c) collective bargaining would be empowered to yield higher increases but not lower.

Incomes policy, January 1982 It is worth noting the more than doubling of farmers’ pensions and the establishment of separate pensions for farmers’ wives This policy carries an indirectly but clearly redistributive connotation, the ‘countryside’ being – according to dominant sentiment in Greece at the time – the poorest part of the country.

Incomes policy, January 1982 “The pay increases […] were unexpectedly large even for the recipients themselves. The objective was that they should be engraved in people’s memory for years” (my emphasis) (Iordanoglou). PASOK was a redoubtable political entrepreneur and it was aiming very high. Through its incomes policy It had just launched what was to be a more than thirty-year ascendancy.

The establishment of the National Health System in 1983 was the capstone of the process of constructing a genuine welfare state—and a further, highly symbolic move towards strengthening the party’s left-wing image. Health expenditure doubled, going from 3.4% of GDP in 1980 to 5% in 1984 and 7% in 1989.

Greece: Social Expenditures, 1980-1993 (% of GDP) 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 10,2 12,3 14,5 15,1 15,4 16,0 15,8 14,6 15,5 16,5 15,9 16,1 17,0 OECD, (2011).

A qualitative leap in social expenditures Steep overall rise in social expenditures from a modest 10.2 percent of GDP in 1980 to 16 percent in 1985 (the end of PASOK's first term in office), stabilizing at 15.5 percent in 1989 (the end of the party's second term).

"My mistakes were made for you“? In Greece, after PASOK’s first term of government (1981-85), people were often heard to remark: “even so, PASOK has given money to the poor”.

"My mistakes were made for you“ "My mistakes were made for you“? Greece 1970-1993: General Government surplus or deficit (% GDP) 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 0,6 0,1 - -1,2 -2,6 -1,5 -2,2 -2,1 -2,3 -7,8 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 -6,5 -6,7 -7,6 -10,4 -8,6 -10,3 -12,1 -14 -9,9 - 10,9 -11,9 Πηγή: OECD Factbook 2010: Economic, Environmental and Social Statistics

PASOK changes the fiscal paradigm (1981-89) PASOK’s first period in government (1981–89) represented a decisive break with the totality of postwar fiscal policy. The government deficit more than tripled in 1981, to almost 8 percent of GDP and climbed to 12 percent in the closing year of PASOK's second term.

PASOK changes the fiscal paradigm (1981-89) A long post-war tradition of balanced (or approximately balanced) budgets was abandoned. From that time onward, Greece entered a high- risk zone from which it has never succeeded in extracting itself.

PASOK changes the fiscal paradigm (1981-89) Overall, a generous wages policy (especially in 1981-83), the upgrading of the lowest pensions (and the rise in the number of beneficiaries), the indirect nationalisation of firms in difficulty, the increase in the number of civil servants, the traditionally high expenditure in the ‘defence’ sector and, last but not least, PASOK’s manifest failure to curb major tax fraud – these dramatically deepened the public deficit and national debt.

Ελλάδα 1980-1995: χρέος της γενικής κυβέρνησης 1980: 28,6 % 1985: 54,7 % 1990: 80,7 % 1995: 110,1 % Πηγή: Καζάκος 2001: 389, 462

Greece – Eurozone: 1998-2012 Maastricht definition of general government gross public debt   1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Greece 94,5 94 103,4 103,7 101,7 97,4 98,9 100,3 106,1 105,4 110,7 127,1 142,8 152,5 154,7 Eurozone 72,7 71,9 69,3 68,1 67,9 69 69,5 70,1 68,4 66,2 70 79,4 85,5 88,4 89,3 Source: OECD Economic Outlook No 89, May 2011

Living dangerously: The scandal of tax evasion

Without a genuine tax policy? Tax Receipts as a Percentage of GDP 1979-1980 1987-1988 Total 30,3 35,8 Income tax 5,2 5,9 Indirect taxes 14,3 17,4 Social security Contributions 9,1 11,1 Πηγή: OECD Greece 1990: 52

A ‘don’t tax – just spend party’? For a party proudly asserting its left-wing identity and pursuing an economic line against the grain of European economic policy in the 1980s, this is doubtless surprising. PASOK was never a ‘tax and spend party’ – the traditional image of the British Labour Party. Instead, it was a ‘don’t tax – just spend party’.

The incomplete fiscal rationalization (1993-2004) The failure of ‘economic leftism’ dictated the turn to a policy that was more or less respectful of liberal orthodoxy (1993-2004). The governments of C. Simitis (1996-2004), which initiated a vast programme of privatisation and market liberalisation, succeeded in reducing inflation and public deficits and – above all – in presiding over a period of strong growth, the strongest since 1981. During Costas Simitis’s second term (2000–2004) there was again an obvious relaxation of fiscal discipline.

Not everything was rosy: Tax revenues elasticity 1997-2009 Έτος Nominal GDP growth Tax revenues change Tax revenues elasticity VAT revenues change VAT revenues elasticity (%) (Ι) (ΙΙ) (ΙΙ)/(Ι) (ΙΙΙ) (ΙΙΙ)/(Ι) 1997 10,70% 14,90% 1,39 13,70% 1,28 1998 8,80% 16,30% 1,86 11,20% 1999 6,50% 12,00% 1,83 9,70% 1,48 2000 20,90% 0,54 0,71 2001 7,40% 2,40% 0,32 6,60% 0,88 2002 7,00% 8,20% 1,18 11,70% 1,68 2003 10,10% 3,00% 0,3 2,90% 0,29 2004 7,80% 7,10% 0,91 11,40% 1,47 2005 5,10% 1,29 2,80% 0,55 2006 6,90% 0,84 2007 7,50% 7,60% 1,01 9,80% 1,31 2008 4,30% 5,50% 5,00% 1,15 2009 -0,80% -2,70% 3,32 -9,10% 11,35 Πηγή: Έκθεση Κυβερνητικού Προϋπολογισμού, Υπουργείο Οικονομικών, 2010

The incomplete fiscal rationalization (1993-2004) For all its great successes at the level of European politics, improvement in the macro-economic indicators, and shaping of a more modern and culturally more liberal Greece, the PASOK of Costas Simitis failed to carry out a radical fiscal adjustment in the favorable conditions of economic growth and low interest rates. The countdown towards bankruptcy had just begun

Greece and Eurozone: General Government Expenditure (in % of GDP) 1960 1980 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Greece 20,6 29,0 45,5 44,6 45,2 47,6 50,6 53,8 50,2 Eurozone 30,4 45,0 47,5 47,3 46,7 46 47,1 51,1 50,9 Πηγή: Για τα έτη 1960 & 1980, Χαρδουβέλης 2008:103. Για τα έτη 2004-2010, Eurostat, 2011, http://epp.eurostat.ec.europa.eu,

Greece and Eurozone: Tax Receipts as a Percentage of GDP 1998 1999 2004 2008 Greece 34,3 35,4 33,3 35,1 Eurozone 42,3 42,8 40,7 40,9 Πηγή: Eurostat, Statistics in focus — 23/2010. Economy and finance, Author: Alessandro LUPI

The “fatal deficit.” The logic of numbers does not allow any hesitation in diagnosis. The Greek debt is the product of thirty years of deficit budgets driven by the low level of tax receipts. This is the “fatal deficit.” Despite neoliberal affirmations, Greece’s fiscal catastrophe cannot be attributed to the size of the state, which nevertheless ceased being small a long time ago.

Are there extenuating circumstances?

The big ….. Shipping is Greece’s heavy industry. International shipping is an exceptionally competitive branch of the economy, which was globalized even prior to globalization. Greece is a superpower in this field. The approximately 2,500 shipowning families “are an economic elite owning by far the largest part of the wealth and profits of Greek ‘big capital’” (Doxiadis 2013: 80). Τhe level of taxation is extremely low, verging on the ridiculous.

….and the small : "Everything counts in large amounts" A country of small businesses with a high proportion of self-employed (according to OECD figures for 2007, 96.5% of Greek businesses employ fewer than ten employees), is an ideal environment for flourishing tax evasion. The constellation of small and medium-size businesses , owing to their electoral clout, they can paralyze the best-intentioned, would-be political reformer.

ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

For a political system with a stable electoral dominance by the broader Left and with governmental dominance by the Socialists, the prevalence of tax evasion, tax avoidance and evasion of payment of insurance contributions constitutes a major political and economic scandal.

The term “scandal” is not a matter of polemics The term “scandal” is not a matter of polemics. It is chosen with absolute respect for the Weberian principle of value-neutrality What kind of social-democratic party was this that based its taxation policy primarily on the tax-paying capacity of wage-earners?

Το αιτιατό δεν έχει ένα μόνον αίτιο. Η καταστροφή προήλθε από ελληνικές δυνάμεις και δομές και, αν και οι ξένοι εμπλέκονται στο τι συνέβη, είναι η ελληνική πολιτεία και κοινωνία, και ό,τι αυτές συμπεριλαμβάνουν, οι ενεργητικοί φορείς του κακού "πεπρωμένου».

Ολες οι προσπάθειες δημοσιονομικού εξορθολογισμού (1985-87, 1990-1993, μετά το 1993, και, κυρίως, την περίοδο 1996-2000) επιτελέστηκαν υπό πίεση. Αυτός ο ορθολογισμός υπό προϋποθέσεις (απειλή καταστροφής ή εξωτερικός καταναγκασμός) αποτελεί μια σταθερά της δημοσιονομικής διαχείρισης μετά το 1981.

Οι προβολές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το δημόσιο χρέος έδιναν, ήδη από το 2005, το τρομακτικό 562.80% του ΑΕΠ για το 2050 (Ράπανος 2008: 132) και της Standard and Poor's (2007) το επίσης τρομακτικό 436% (Χαρδούβελης 2008: 91). Οι προβολές αυτές καθιστούσαν την Ελλάδα τον αδιαφιλονίκητο πρωταθλητή - με μεγάλη διαφορά από τον δεύτερο - των χρεοκοπιών του μέλλοντος.

Το ΠΑΣΟΚ δεν ψηφίστηκε για να περιορίσει αλλά για να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες. Δεν ψηφίστηκε για να περιορίσει ένα πολύ ασθενικό κράτος πρόνοιας αλλά για να το βελτιώσει και επεκτείνει. Δεν ψηφίστηκε για να μη λάβει υπόψη τα αιτήματα του συνδικαλιστικού κινήματος που έκανε τα πρώτα βήματα καθιέρωσης του ρόλου του, μετά μια μακρά περίοδο ημιδημoκρατικού καθεστώτος (1949-1967) ή δικτατορίας (1967-1974).

Το ΠΑΣΟΚ συνέβαλε στην χρεοκοπία της χώρας όχι γιατί έθεσε σε εφαρμογή μια σοσιαλδημοκρατική στρατηγική που απέτυχε αλλά γιατί δεν προώθησε σοβαρά ένα συνεκτικό σοσιαλδημοκρατικό οικονομικό μοντέλο, αριστερό (κατά την περίοδο Α. Παπανδρέου) ή και σοσιαλ- φιλελεύθερο (κατά την περίοδο αναμφίβολα ιδεολογικά πιο συνεκτική του Κ. Σημίτη).

Ο ελληνικός δημόσιος τομέας απέκτησε εν μέρει σοσιαλδημοκρατικά χαρακτηριστικά με κριτήριο την ενδυνάμωση των προνοιακών μηχανισμών του. Δεν ήταν όμως σοσιαλδημοκρατικός με κριτήριο την ικανότητα του να μειώνει τις ανισότητες, να παρέχει ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες, να υλοποιεί κάποιας μορφής οικονομικό ή "δημοκρατικό" σχεδιασμό και να επιβάλλει αλλαγές στην ισορροπία δυνάμεων μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας.

Στα δε φορολογικά του έσοδα θα μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί ως φιλελεύθερος καθώς βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο χωρών που ανήκουν στο φιλελεύθερο μοντέλο καπιταλιστικής συγκρότησης (Μ. Βρετανία, Ιρλανδία, ΗΠΑ).

ΠΑΣΟΚ: 4 ατμομηχανές ταυτότητας και 4 μείζονες αντιφασεις

Αντίφαση 1 Η υλοποιηθείσα φορολογική πολιτική αντιστρατεύονταν πλήρως τον κεντρικό πυρήνα της προγραμματικής στοχοθεσίας του ΠΑΣΟΚ (μείωση κοινωνικών ανισοτήτων, ενίσχυση των προνοιακών μηχανισμών, ενίσχυση της υγιούς επιχειρηματικότητας)·

Αντίφαση 2 Οι ανισότητες στις μισθολογικές απολαβές των εργαζομένων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (intra sector), μεταξύ μισθωτών του δημοσίου και ιδιωτικού καθώς και οι εκπληκτικές ανισότητες απολαβών μεταξύ του μεγαλύτερου τμήματος των μισθωτών (insiders) και των ανέργων αντιστρατεύονταν πλήρως τον πιο σκληρό πυρήνα της ιστορικής ιδεολογίας του ΠΑΣΟΚ ("προνομιούχοι - μη προνομιούχοι")

Αντίφαση 3 Η αυτοτοποθέτηση του ΠΑΣΟΚ στα αριστερά της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατικής οικογένειας ερχόταν σε απόλυτη αντίθεση με την ισχυρή σχέση που ανέπτυξε το ΠΑΣΟΚ με ολόκληρους τομείς του μεγάλου, μεσαίου και μικρού ελληνικού κεφαλαίου και, ιδιαίτερα, με την "συγκέντρωση οικονομικής εξουσίας σε ένα μικρό πλέγμα εταιριών και οργανισμών γύρω από το κράτος" (Δοξιάδης, Σεπτέμβρης 2012)·

Αντίφαση 4 Η ρητορική στρατηγική περί ισχυρού κράτους ερχόταν σε μετωπική αντιπαράθεση με τις συντεχνιακές - ανάμεικτες με πελατειακές - στρατηγικές των προσκείμενων στο ΠΑΣΟΚ επιμέρους συνδικαλιστικών οργανώσεων όπως και με την ασθενική ηθική service public των δημόσιων υπαλλήλων και, ιδιαίτερα, εκείνων που ανήκαν σε συνδικάτα.

Σοκαριστική ασυνέπεια Αυτές οι "ατμομηχανές ταυτότητας», που, όπως κάθε ατμομηχανή, δίδουν προωθητική κίνηση, ωθούσαν το σύστημα ΠΑΣΟΚ σε "ανάποδη κίνηση". Η εσωτερική ασυνέπεια μεταξύ ρητορικής και εφαρμοσμένων δημόσιων πολιτικών δεν ήταν απλώς σημαντική: ήταν σοκαριστική.

ΓΙΑΤΙ;

Παραδοσιακά χαρακτηριστικά της σοσιαλδημοκρατικής κουλτούρας, κουλτούρα που στην Ευρώπη διαμορφώθηκε μέσω της αλληλοδιάδρασης ισχυρών κοινωνικών κινημάτων, εργατικών οργανώσεων και της σοσιαλιστικής ιδεολογίας απουσίαζαν από το ΠΑΣΟΚ

Οι αξίες της χειρωνακτικής εργατικής τάξης, της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας, της self-education, της συμμετοχής σε μια κοινότητα στόχων ("it is together that we grow"), της εμπιστοσύνης, της λιτής ζωής δεν ταίριαζαν στο ΠΑΣΟΚ, στους ανθρώπους του, στις προσκείμενες ομάδες συμφερόντος, εν γένει, στην κυρίαρχη αξιακή ατμόσφαιρα της παράταξης

Ούτε, οι θετικές αξίες (δεν αναφέρομαι στις πολλές αρνητικές) της ελληνικής κομμουνιστικής παράδοσης (:κουλτούρα αγωνιστική, συλλογικότητας, πίστης σε σκοπούς, ατομικής αυτοθυσίας στο όνομα της ιδεολογίας, αντιστασιακό πνεύμα, ψυχολογία αντι-mainstream), μπορούσαν να ριζώσουν, και πράγματι (παρά τις αναφορές στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ, στο Πολυτεχνείο ή στον Αρη Βελουχιώτη) δεν ρίζωσαν στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ.

Επίσης, ο εκσυγχρονισμός της περιόδου Σημίτη συμπύκνωνε ιδέες, μοτίβα και αισθητικές ενός διαπαραταξιακού ιστορικού εκσυγχρονιστικού ρεύματος (Διαμαντούρος). Δεν στηρίχτηκε όμως σε μια ιστορική, σοσιαλδημοκρατικού τύπου, αναθεωρητική εκσυγχρονιστική παράδοση. Δεν συνομιλούσε με κάποιο, όποιο, αριστερό εκσυγχρονιστικό παρελθόν.

Απουσία ενός πυρήνα σχετικά σταθερών αξιών που, όσο και εάν επανερμηνεύονται ανάλογα με το ιστορικό context, προσδίδουν μια longer continuity στην σκέψη και δράση ενός κόμματος. Οι αξίες αυτές δρούν ρυθμιστικά, διαμορφώνουν μια ατμόσφαιρα ιδεών και νοοτροπιών και θέτουν εσωτερικά όρια που ένα κόμμα οφείλει να μην ξεπεράσει.

Το ΠΑΣΟΚ καλλιέργησε και επέτρεψε τα πάντα στο εσωτερικό του Το ΠΑΣΟΚ καλλιέργησε και επέτρεψε τα πάντα στο εσωτερικό του. Από την άδολη αφιέρωση στον αγώνα για μια πιο δίκαιη κοινωνία μέχρι την φρενήρη διαφθορά. Οποιος όμως δέχεται τα πάντα δεν έχει αξιακή σπονδυλική στήλη. Οποιος δέχεται τα πάντα δεν είναι ηθικά πουθενά.

FIN