ΜΔΕ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ 13/1-2-2015 Κ. Γαϊτανάκη ΜΔΕ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ 13/1-2-2015 Κ. Γαϊτανάκη ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΦΛΕΓΜΟΝΗ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΜΟΡΙΑ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΕΣ ΕΞΑΓΓΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΩΝ-ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΟΛΛΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ ΕΠΑΝΑΚΥΚΛΟΦΟΡΙΩΝ ΤΩΝ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΕΦΑΓΓΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΑΛΛΟΙ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ Η ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα λεμφοκύτταρα κυκλοφορούν συνεχώς στο αίμα και τη λέμφο, καθώς επίσης και στους ιστούς, σε θέσεις μόλυνσης ή τραυματισμού. Η κυκλοφορία αυτή όχι απλά αυξάνει την πιθανότητα επαφής τους με το κατάλληλο αντιγόνο, αλλά αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη της φλεγμονώδους απόκρισης. Η φλεγμονή είναι μία πολύπλοκη διαδικασία, πολλών σταδίων, σε θέσεις τραυματισμού. Σ’ αυτή συμμετέχουν κύτταρα του Α.Σ., καθώς επίσης και πολυάριθμα μόρια.

ΜΟΡΙΑ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ Τα κύτταρα του ΑΣ διαθέτουν τη μοναδική ικανότητα να μετακινούνται από το ένα σημείο του σώματος στο άλλο, με τη βοήθεια των μορίων κυτταρικής προσκόλλησης (CAMs). ΕΞΑΓΓΕΙΩΣΗ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΕΝΔΟΘΗΛΙΑΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΤΩΝ ΤΡΙΧΟΕΙΔΩΝ ΜΕΣΩ ΤΩΝ CAMs. CAMs φέρουν τα λεμφοκύτταρα, μονοκύτταρα και κοκκιοκύτταρα της κυκλοφορίας. Τα CAMsπαίζουν επίσης ρόλο στην ενίσχυση των αλληλεπιδράσεων των ΤΗ με τα APCs, των TH με τα Β και των CTLs με τα κύτταρα-στόχους.

ΜΟΡΙΑ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΕΛΕΚΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥΚΙΝΩΝ Γλυκοπρωτεΐνες με μία επικράτεια λεκτίνης Αλληλεπίδραση με υδατανθρακικές ομάδες μουκινών L (λευκοκύτταρα), Ε και Ρ (ενδοθηλιακά κύτταρα) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥΚΙΝΩΝ Πρωτεΐνες σερίνης-θρεονίνης, έντονα γλυκοσυλιωμένες CD34, GlyCAM-1 Εκφράζονται στα ενδοθηλιακά κύτταρα και τα λευκοκύτταρα

ΜΟΡΙΑ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΙΝΤΕΓΚΡΙΝΩΝ Ετεροδιμερή α/β Εκφράζονται στα λευκοκύτταρα Ανεπάρκεια προσκόλλησης λευκοκυττάρων (LAD) (αυτοσωμικό υπολειπόμενο νόσημα) ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΑΝΟΣΟΣΦΑΙΡΙΝΩΝ ICAM-1, ICAM-2, ICAM-3, VCAM Εκφράζονται στα ενδοθηλιακά κύτταρα

ΜΟΡΙΑ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ

ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΕΣ ΥΠΕΡΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΙΚΡΩΝ ΠΟΛΥΠΕΠΤΙΔΙΩΝ (90-130 ΑΜΙΝΟΞΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ) Ελέγχουν εκλεκτικά την προσκόλληση, τη χημειοταξία και την ενεργοποίηση πολλών λευκοκυτταρικών πληθυσμών. Φλεγμονώδεις (μετανάστευση κυττάρων σε θέσεις φλεγμονής, επαγόμενη έκφραση) Μη φλεγμονώδεις (ομοιόσταση/ανάπτυξη)

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΩΝ 43 ΜΕΛΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ (ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΣΥΡΡΑΦΗ RNA,ΜΕΤΑ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ, ΙΣΟΜΟΡΦΕΣ) ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ C-C: ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΚΥΣΤΕΪΝΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΚΑ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ C-X-C: Χ- ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΆΛΛΟ ΑΜΙΝΟΞΥ

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΩΝ CCRs CXCRs ΥΨΗΛΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΥΨΗΛΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΥΠΟΔΟΧΕΑ ΔΕΣΜΕΥΟΝΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΕΣ

ΜΕΤΑΓΩΓΗ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΕΣΩ ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΗΣ

Μεταβολές στο κύτταρο λόγω της σηματοδότησης Μέσα σε δευτερόλεπτα συμβαίνουν δραματικές αλλαγές στο σχήμα του κυττάρου Αυξάνεται η προσκολλητική του ικανότητα προς το ενδοθήλιο Παράγονται μικροβιοκτόνες ελεύθερες ρίζες οξυγόνου από τα μακροφάγα Απελευθερώνονται πρωτεάσες από τα κοκκία των ουδετερόφιλων και μακροφάγων, ισταμίνη από τα βασεόφιλα και κυτταροτοξικές πρωτεϊνες από τα εωσινόφιλα

ΜΟΡΙΑ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ ΧΗΜΕΙΟΚΙΝΩΝ ΣΕ ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΩΝ

ΕΞΑΓΓΕΙΩΣΗ Ή ΕΞΟΔΟΣ ΤΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΟΦΙΛΩΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ 4 ΣΤΑΔΙΑ 1) Κύλιση που μεσολαβείται από σελεκτίνες 2) Ενεργοποίηση 3) Καθήλωση/Προσκόλληση 4) Δια-ενδοθηλιακή έξοδος

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΞΟΔΟΥ ΟΥΔΕΤΕΡΟΦΙΛΩΝ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΞΟΔΟΥ ΟΥΔΕΤΕΡΟΦΙΛΩΝ

ΜΟΡΙΑ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ Ε-ΣΕΛΕΚΤΙΝΗ + ΜΟΥΚΙΝΗ Il-8 (χημειοκίνη) + Υποδοχέας της στο ουδετερόφιλο, μέσω πρωτεΐνης G Σήμα μεταβάλλει τη διαμόρφωση ιντεγκρίνης μεταβολή της συγγένειας για Ig-CAM Έξοδος κυττάρου

ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΟΥ Χημειοτακτικοί παράγοντες Χημειοκίνες (IL-8 και φλεγμονώδης πρωτείνη των μακροφάγων, ΜΙΡ-1) Μη χημειοκίνες: παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων, συστατικά του συμπληρώματος C5a, C3a και C5b67 και διάφορα Ν-φορμυλοπεπτίδια που προκύπτουν από τη διάσπαση βακτηριακών πρωτεϊνών)

ΧΗΜΕΙΟΤΑΚΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Il-8 MIP-1B (Φλεγμονώδης πρωτεϊνη των μακροφάγων) PAF (Παράγοντας ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων) Προϊόντα διάσπασης του συμπληρώματος όπως C5a, C3a C5b67) Διάφορα φορμυλοπεπτίδια που παράγονται κατά τη διάσπαση των βακτηριακών πρωτεϊνών κατά τη διάρκεια της λοίμωξης)

ΕΞΑΓΓΕΙΩΣΗ ΜΟΝΟΚΥΤΤΑΡΩΝ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ

ΕΞΟΔΟΣ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ Μερικές περιοχές του αγγειακού ενδοθηλίου στα μετατριχοειδικά φλεβίδια αποτελούνται από ειδικά κυβοειδή κύτταρα (High Endothelial Venules, HEVs) Τα HEVs εκφράζουν μεγάλη ποικιλία CAMs που λέγονται αγγειακές προσκολλητίνες Οι προσκολλητίνες καθοδηγούν την έξοδο διαφορετικών υποπληθυσμών λεμφοκυττάρων σε διαφορετικά δευτερογενή λεμφικά όργανα Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως εποικισμός (trafficking ή homing) και επιτυγχάνεται με ειδικούς υποδοχείς εποικισμού

ΔΟΜΗ ΤΟΥ HEV

ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΘΗΛΩΜΕΝΑ ΣΕ HEV

ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΑ ΚΑΘΗΛΩΜΕΝΑ ΣΕ HEV

ΕΞΟΔΟΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ

ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΠΟΥ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΕ ΟΞΕΙΑ ΦΛΕΓΜΟΝΗ

ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ·Χημειοκίνες: Ομάδα μικρών πολυπεπτιδίων που χημειοτακτικά προσελκύουν διαφορετικούς τύπους λευκοκυττάρων και ρυθμίζουν την έκφραση και διαμόρφωση ιντεγκρινών στη μεμβράνη των λευκοκυττάρων. Η πιο καλά χαρακτηρισμένη χημειοκίνη είναι η ΙL-8. Παράγεται από ποικιλία κυττάρων (π.χ. μονοπύρηνα, μακροφάγα, ουδετερόφιλα, και ενδοθηλιακά κύτταρα). Παραμένει στο ενδοθήλιο της περιοχής της φλεγμονής και ίσως συνδέεται με μόρια πρωτεογλυκάνης στο ενδοθήλιο ή στον εξωαγγειακό χώρο. Η σύνδεσή της σε κατάλληλους υποδοχείς ενεργοποιεί μόρια ιντεγκρίνης στη μεμβράνη των ουδετερόφιλων και επιτρέπει ισχυρή προσκόλληση των ουδετερόφιλων στο ενδοθήλιο της περιοχής φλεγμονής

¨ Το σύστημα των κινινών αποτελεί μία διαδοχική ακολουθία ενζυμικών αντιδράσεων που ξεκινά από έναν παράγοντα πήξης (τον παράγοντα Hageman) ο οποίος ενεργοποιείται μετά από τραυματισμό ιστών. Από την ακολουθία των αντιδράσεων παράγεται βραδυκινίνη (ισχυρό αγγειενεργό πεπτίδιο), η οποία δρα αγγειοδιασταλτικά, αυξάνει τη διαπερατότητα των αγγείων, προκαλεί πόνο και σύσπαση του λείου μυός.

¨    Το σύστημα πήξης είναι μία άλλη ακολουθία ενζυμικών αντιδράσεων που προκαλείται από τραυματισμό αγγείων και οδηγεί στη μαζική παραγωγή θρομβίνης. Η θρομβίνη μετατρέπει το διαλυτό ινωδογόνο των ιστών ή του πλάσματος σε αδιάλυτη ινική ή πεπτίδια ινικής. Ετσι, σχηματίζεται ο θρόμβος που εμποδίζει την αιμορραγία και την εξάπλωση της μόλυνσης. Τα πεπτίδια της ινικής δρουν ως μεσολαβητές φλεγμονής, επάγοντας αύξηση της διαπερατότητας των αγγείων και χημειοταξία των ουδετερόφιλων. ¨    Το ινωδολυτικό σύστημα: η αφαίρεση του θρόμβου από την περιοχή τραυματισμού επιτυγχάνεται με τη δράση του συστήματος αυτού. Το τελικό προϊόν αυτής της ακολουθίας, η πλασμίνη, είναι ισχυρό πρωτεολυτικό ένζυμο, που διασπά την ινική σε διάφορα προϊόντα που δρουν, ως μεσολαβητές φλεγμονής, χημειοτακτικά για τα ουδετερόφιλα. Επίσης ενεργοποιούν το σύστημα του συμπληρώματος.

¨    Σύστημα του συμπληρώματος: Πολλά συστατικά του συστήματος δρουν ως αναφυλατοξίνες (C3a, C4a και C5a) σε κατάλληλους υποδοχείς μαστοκυττάρων προκαλώντας αποκοκκίωσή τους, απελευθέρωση ισταμίνης και άλλων μεσολαβητών. Οι μεσολαβητές αυτοί προκαλούν αγγειοδιαστολή, αύξηση της διαπερατότητας των αγγείων και σύσπαση του λείου μυός.

ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ

ΠΛΕΟΝΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΛΕΙΟΤΡΟΠΙΚΕΣ ΔΡΑΣΗ IL-1 TNF-α IL-6 Πυρετογόνο + Σύνθεση πρωτεϊνών οξείας φάσης από το ήπαρ Αγγειοδιαστολή Αύξηση CAMs στο ενδοθήλιο - Πολ/μός ινοβλαστών Παραγωγή αιμοπεταλίων Επαγωγή χημειοκινών Επαγωγή IL-6 Ενεργοποίηση Τ /Β κυττάρων Αύξηση σύνθεσης Igs ΠΛΕΟΝΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΛΕΙΟΤΡΟΠΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ Διόγκωση Ερύθημα Απώλεια λειτουργίας Θερμότητα Πόνος

ΤΟΠΙΚΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΑΠΟΚΡΙΣΗ

ΤΟΠΙΚΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΑΠΟΚΡΙΣΗ Αλλαγές στη διαπερατότητα των τοπικών αγγείων Ουδετερόφιλα φαγοκυτταρώνουν τα παθογόνα και απελευθερώνουν διάφορους μεσολαβητές φλεγμονής Ενεργοποίηση μακροφάγων μέσω των MIP-1a, MIP-1b (macrophage inflammatory proteins), που με τη σειρά τους εκκρίνουν άλλους μεσολαβητές (IL-1, IL-6, TNF-α), με πλειοτροπική δράση Επαγωγή έκφρασης διαφόρων CAΜs στα κύτταρα του αίματος, έξοδος τους από τα αγγεία

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΦΛΕΓΜΟΝΗ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΟΞΕΙΑ ΦΑΣΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ (IL-1, IL-6, TNF-α) ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΠΥΡΕΤΟΥ, ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΟΡΜΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΦΥΣΗ (πχ ACTH)  ΕΚΚΡΙΣΗ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΩΝ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΟΞΕΙΑΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ: C-αντιδρώσα πρωτεϊνη, Αμυλοειδές Α ορού, Ινωδογόνο, Συστατικά συμπληρώματος, πρωτεϊνη που δεμεύει μαννόζη (MBP)

ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ IFN-γ ΚΑΙ ΤΟΥ TNF-α ΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΦΛΕΓΜΟΝΗ

ΠΛΕΙΟΤΡΟΠΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ IFN-γ

ΧΡΟΝΙΑ ΦΛΕΓΜΟΝΗ IFN-γ και TNF-α Η ενεργοποίηση των μακροφάγων από την IFN-γ προκαλεί αύξηση της μεταγραφής και σταθεροποίηση του mRNA του TNF-α. Οι δύο αυτές κυτταροκίνες δρουν συνεργιστικά για την έναρξη της χρόνιας φλεγμονής.  Αύξηση της έκφρασης CAMs και MHCII Στρατολόγηση μεγάλου αριθμού κυττάρων

που σχετίζονται με τα αγγεία τύπου HEV Χρόνια Φλεγμονώδη νοσήματα Νόσος Όργανο στόχος HEV CAMs τύπου μουκίνης στο ενδοθήλιο* Νόσος του Crohn Έντερο + Σακχαρώδης διαβήτης Πάγκρεας Νόσος του Graves Θυρεοειδής αδένας Θυρεοειδίτιδα του Hashimoto Ρευματοειδής αρθρίτιδα Αρθρικός υμένας Ελκώδης κολίτιδα που σχετίζονται με τα αγγεία τύπου HEV Χρόνια Φλεγμονώδη νοσήματα *Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα GlyCAM-1, MAdCAM-1 και CD34

ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΚΟΡΤΙΚΟΣΤΕΡΟΕΙΔΗ Μειώνουν το αριθμό των λεμφοκυττάρων της κυκλοφορίας Τα ανώριμα λεμφοκύτταρα πεθαίνουν με απόπτωση Ως λιπόφιλα μόρια, δεσμεύονται σε κατάλληλους υποδοχείς στο κυτταρόπλασμα, αφού διαπεράσουν την κυτταρική μεμβράνη. Τα σύμπλοκα μεταφέρονται στον πυρήνα και δεσμεύονται σε ρυθμιστικές ακολουθίες του DNA, ενεργοποιώντας ή αναστέλλοντας τη μεταγραφή. Επάγουν τη μεταγραφή του αναστολέα του NF-κΒ. Μειώνουν τη δράση μακροφάγων και ουδετερόφιλων, τη χημειοταξία των ΤΗ, την έκφραση μορίων MHCII και την παραγωγή IL-1 από τα μακροφάγα Σταθεροποιούν τις λυσοσωμικές μεμβράνες, μειώνοντας την απελευθέρωση ενζύμων στις θέσεις φλεγμονής

ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΜΗ ΚΟΡΤΙΚΟΣΤΕΡΟΕΙΔΗ (NSAID) Από την εποχή του Ιπποκράτη χρησιμοποιούν φλοιό ιτιάς για την καταπολέμηση του πόνου. Αναστέλλουν την οδό της κυκλοοξυγενάσης με αποτέλεσμα τη μείωση της σύνθεσης προσταγλανδινών. Έτσι, περιορίζεται η αύξηση της διαπερατότητας των αγγείων και η έξοδος ουδετερόφιλων.

NSAID – αναστολή της οδού της κυκλοοξυγενάσης

Κυκλοοξυγενάση (COX) ARACHIDONIC COX-2 ACID COX-1 LTB4 ΦΛΕΓΜΟΝΗ IL-1β 5-lipoxygenase COX-1 LEUKOTRIENES PROSTAGLANDINS LTB4 ΦΛΕΓΜΟΝΗ IL-1β TNF-α

Πιθανοί ρόλοι της COX-2

ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΩΝ (LAD) Οφείλεται στην ανεπάρκεια της υπομονάδας CD18 των ιντεγκρινών που εκφράζονται στα λευκοκύτταρα Συνοδεύεται από αδυναμία προσκόλλησης των λευκοκυττάρων στις θέσεις φλεγμονής Επαναλαμβανόμενες βακτηριακές λοιμώξεις, που υποτροπιάζουν Αντιμετωπίζεται με μεταμόσχευση μυελού των οστών Υπάρχει αντίστοιχο νόσημα και στα βοοειδή (BLAD)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cyster JG (2005). Ann Rev Immunol 23: 127 Imhof BA & Aurrad-Lions M (2005). Nature Rev Immunol 4: 432 Kim CH (2005) Curr Opin Hematol 12: 298 Rosen SD (2004) Ann Rev Immunol 22: 129 Stein JV & Nombela-Arrieta C (2005) Immunol 116: 1