ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδασκαλία Εφαρμογές ΙI Ο χώρος ως παιδαγωγικό πεδίο σε Προσχολικά Περιβάλλοντα Μάθησης Σχεδιασμός και Οργάνωση / 6α. Η έννοια της Οργάνωσης και του Σχεδιασμού Διδάσκουσα: Αναπλ. Καθηγήτρια Μαρία Σακελλαρίου

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

2 6.A Η οργάνωση του χώρου

H έννοια της οργάνωσης οργάνωση του σχολικού χώρου Οργάνωση «σύστημα εργασίας αλλά και οικονομία δυνάμεων, οικονομία χρόνου, αφού σε κάνει όχι μόνο να μην παραμελείς το βασικό σκοπό, αλλά και να διαλέγεις τα κατάλληλα μέσα για να τον πετύχεις». * Επιπλέον, σύμφωνα όταν υπάρχει σωστή οργάνωση κατορθώνει κανείς με λιγότερη προσπάθεια μεγαλύτερα και καλύτερα αποτελέσματα. Κυριαζοπούλου – Βαληνάκη (1974) Η οργάνωση δεν είναι τίποτε άλλο παρά να τακτοποιείς έτσι τα πράγματα, ώστε να λειτουργούν εύκολα και αποδοτικά Θεοδοσιάδου, 2001 Στο σχολικό περιβάλλον, ο όρος «οργάνωση του χώρου» παραπέμπει σε μια συγκεκριμένη τάξη του «χώρου των αντικειμένων» που προσχεδιάστηκε για να συνδράμει τη λειτουργία της κοινωνικής δομής αφενός διευκολύνοντας την επικράτηση των αξιών, των εκπαιδευτικών μοντέλων και των κανονισμών που επιχειρεί να μεταδώσει το κοινωνικό περιβάλλον και αφετέρου εξασφαλίζοντας την εφαρμογή μιας συγκεκριμένης διδακτικής μεθόδου, συναφούς προς τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό του κοινωνικού περιβάλλοντος. * Έτσι, με τον όρο «οργάνωση του σχολικού χώρου» περιγράφεται ο τρόπος / το μοντέλο λειτουργίας της υλικής δομής που είναι αντίστοιχο με τις σχεδιασμένες απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος για το σχολείο» οργάνωση του σχολικού χώρου

Σκοπός της οργάνωσης  Nα αναπτύξουν τα παιδιά δικές τους πρωτοβουλίες ενεργώντας στο πλαίσιο της αρχής της αυτενέργειας, ελεύθερης έκφρασης , δημιουργικότητας, της συμμετοχικότητας και της ικανοποίησης της ανάγκης τους για εξερεύνηση και αυτοέκφραση Η καλή οργάνωση και ο καλός σχεδιασμός του χώρου, βοηθάει το παιδί να τον αποκρυπτογραφήσει και να περιηγηθεί μέσα σε αυτόν. H οργάνωση του χώρου έχει ως στόχο την καλύτερη λειτουργία του και τη διευκόλυνση του έργου του εκπαιδευτικού Αν το περιβάλλον είναι οργανωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε τα παιδιά να προ(σ)καλούνται και να μην νιώθουν ανία, δίνει την δυνατότητα για εκδήλωση επιθυμητών συμπεριφορών Όταν το περιβάλλον υποστηρίζει και είναι λειτουργικό και για τα παιδιά και για τους παιδαγωγούς, είναι ευκολότερο για τους ενήλικες να επικεντρωθούν στη διευκόλυνση και την ενθάρρυνση της μάθησης και του παιχνιδιού.

Σκοπός της οργάνωσης Σεβασμός στη διαδικασία ανάπτυξης του παιδιού Σκοπός της οργάνωσης  Ο βασικός στόχος στο σχεδιασμό του σχολικού χώρου πρέπει να είναι ο σεβασμός στη διαδικασία ανάπτυξης του παιδιού, που αναλύεται σε πέντε συνιστώσες: στην καλλιέργεια της προσωπικής ταυτότητας, στη συμβολή στην ανάπτυξη των ατομικών ικανοτήτων, στη δημιουργία ευκαιριών για την υποστήριξη της διαδικασίας της ανάπτυξης, στην προαγωγή αισθημάτων ασφάλειας και εμπιστοσύνης, και στην ταυτόχρονη ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεπίδρασης αλλά και της ιδιωτικότητας Weinstein και David (1987) Σεβασμός στη διαδικασία ανάπτυξης του παιδιού Να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο χώρος με πολλούς διαφορετικούς τρόπους Σημαντικά κριτήρια της οργάνωσης είναι σύμφωνα με το η ευελιξία, δηλαδή η δυνατότητα αξιοποίησης του χώρου με πολλούς εναλλακτικούς τρόπους και η ποικιλία, δηλαδή η παροχή πλούσιων ερεθισμάτων. Γερμανό (2002) Ο εξοπλισμός του χώρου, θα πρέπει να προσκαλεί τον άνθρωπο για άνετη παραμονή, ξεκούραση και εργασία. Επίσης, πρέπει να έχει στοιχεία, όπως σταθερότητα, οικειότητα και θαλπωρή, ώστε να γίνεται ευχάριστος Για να νιώσει άνετα σε ένα χώρο δεν αρκεί μόνο να είναι αυτός τέλεια οργανωμένος

Οι ενήλικες και τα παιδιά βλέπουν και αντιμετωπίζουν το περιβάλλον. Στοιχεία σχεδιασμού και διαμόρφωσης του χώρου του προσχολικού κέντρου, σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών   Οι ενήλικες και τα παιδιά βλέπουν και αντιμετωπίζουν το περιβάλλον. Οι ενήλικες βλέπουν το περιβάλλον αναφορικά με τη μορφή, το σχήμα και τη δομή του, καθώς και ως φόντο Τα παιδιά ερμηνεύουν το περιβάλλον ολιστικά και το αξιολογούν λαμβάνοντας υπόψη όλους τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν με αυτό.

Στοιχεία σχεδιασμού και διαμόρφωσης του χώρου του προσχολικού κέντρου, σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών   Τα παιδιά χρησιμοποιούν το περιβάλλον τους ως μέσο ανάπτυξης και αυτοβελτίωσης και εστιάζουν στις ελευθερίες και στις δυνατότητες που τους παρέχει. Συνάμα, ερμηνεύουν το περιβάλλον σε σχέση με τη λειτουργία του και όχι με τη μορφή του.

Στοιχεία σχεδιασμού και διαμόρφωσης του χώρου του προσχολικού κέντρου, σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών   Το φυσικό περιβάλλον μπορεί είτε να συνδράμει στην ανάπτυξη των παιδιών και στην υποστήριξη και προώθηση των στόχων των γονέων και των εκπαιδευτικών, είτε να αποτελέσει ένα μόνιμο εμπόδιο για τη λειτουργία ενός προγράμματος υψηλής ποιότητας. Τα παιδιά χρειάζονται ένα περιβάλλον αντίστοιχο της ηλικίας και της αναπτυξιακής φάσης στην οποία βρίσκονται και το οποίο προωθεί και υποστηρίζει θετικά την αλληλεπίδραση τους με το χώρο, τα υλικά και τους ανθρώπους

Στοιχεία σχεδιασμού και διαμόρφωσης του χώρου του προσχολικού κέντρου, σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών   Σύμφωνα με την White (2004α) υπάρχουν τέσσερα βασικά στοιχεία σχεδιασμού, στη διαμόρφωση του προσχολικού περιβάλλοντος μάθησης, που δίνουν στα παιδιά τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη μαθησιακή διαδικασία. Αυτά τα στοιχεία είναι: α) Κίνηση: Το περιβάλλον θα πρέπει να προ(σ)καλεί τα παιδιά να κινούνται ελεύθερα σύμφωνα με τους ατομικούς ρυθμούς τους. β) Άνεση: Το περιβάλλον θα πρέπει να δημιουργεί στα παιδιά την αίσθηση της άνεσης, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρχει μετρημένη και διαφόρων επιπέδων παρακίνηση για όλες τις αισθήσεις. γ) Επάρκεια – ικανότητα: Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να νιώσουν ότι μπορούν να χειριστούν το περιβάλλον. δ) Έλεγχος: Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να ελέγχουν το περιβάλλον τους και να αποκτήσουν αυξημένα επίπεδα αυτονομίας.

Στοιχεία σχεδιασμού και διαμόρφωσης του χώρου του προσχολικού κέντρου, σύμφωνα με τις ανάγκες των παιδιών   Οι ανάγκες των παιδιών, αν και ποικίλουν σύμφωνα με τον ατομικό ρυθμό ανάπτυξης, ωρίμανσης και προόδου του κάθε παιδιού, βρίσκονται, σε μεγάλο βαθμό, σε αντιστοιχία με την ηλικία τους. Προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των παιδιών, ο χώρος που προορίζεται για διαφορετικές ηλιακές ομάδες θα πρέπει να είναι διαφορετικά οργανωμένος. Εκτός από την ηλικία των παιδιών, πυξίδα για τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος θα πρέπει να αποτελούν και οι ανάγκες τους, που κύρια είναι: Φυσικές ανάγκες – ανάγκη για κίνηση (ευρύχωρος, απαλλαγμένος από περιττά έπιπλα, μεγάλη περιοχή για φυσική δραστηριότητα , πλούσια ερεθίσματα και αναπτυξιακά κατάλληλο εξοπλισμό, για την ανάπτυξη των μικρών και μεγάλων μυών Συναισθηματικές ανάγκες, σιγουριά, προστασία, άνεση, ασφάλεια, αυτοσυναίσθημα (συναρπαστικό αλλά ταυτόχρονα ασφαλές, μέτρια επίπεδα παρακίνησης , πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό, χώρους εκούσιας μόνωσης – προσωπικούς χώρους, ατομικούς χώρους φύλαξης των προσωπικών αντικειμένων των παιδιών Κοινωνικές ανάγκες (σύναψη σχέσεων, συνεργασία, αλληλεπίδραση, συντροφικότητα) Νοητικές ανάγκες (περιέργεια, πειραματισμοί, δράση, άσκηση) Αισθητικές ανάγκες (βίωση του ωραίου, αισθητική απόλαυση, ευκαιρίες έκφρασης)

ο σωστός σχεδιασμός της οργάνωσης και της χρήσης του χώρου στο προσχολικό περιβάλλον μάθησης μπορεί να συμβάλλει στην υλοποίηση δέκα αναπτυξιακών στόχων που αντιστοιχούν στις ανάγκες των παιδιών. κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη τ Ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, ο χώρος θα πρέπει να αντανακλά την παρουσία των παιδιών, δηλαδή να προσφέρει πληροφορίες για τη μοναδικότητα, την ταυτότητα και τη σημασία των παιδιών που χρησιμοποιούν το χώρο και αφετέρου να είναι προσαρμοσμένος στην παιδική κλίμακα. Συνάμα, τα στοιχεία του χώρου θα πρέπει να έχουν διαφορετικούς βαθμούς δυσκολίας (Γερμανός, 2002· Weinstein & David, 1987). Το αίσθημα ασφάλειας και άνεσης: Πρέπει να σχεδιαστεί ως ένας «φιλικός κόσμος», ο οποίος θα δημιουργεί εμπιστοσύνη στα παιδιά, θα τους δίνει την αίσθηση οικογενειακού περιβάλλοντος και θα αντανακλά τα βιώματά τους, την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά τους. Επιπλέον, συνίσταται η ύπαρξη μιας μεταβατικής περιοχής κοντά στην είσοδο, με εξοπλισμό και δραστηριότητες που θα κάνουν τα παιδιά να νιώθουν πως βρίσκονται ανάμεσα στον κόσμο του σπιτιού και εκείνον του προσχολικού κέντρου (White, 2004α· Γερμανός, 2002· Johnson, 2006· Δαφέρμου και συν., 2006· Fielding, 2006β). Η ικανότητα αυτοελέγχου: θα πρέπει να αποφεύγονται οι μεγάλοι ενιαίοι και αδιαμόρφωτοι χώροι, θα πρέπει να υπάρχουν περιοχές εκούσιας μόνωσης και χώροι φύλαξης του υλικού (White, 2004a· Γερμανός, 2002· Johnson, 2006).

κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη τ Η αλληλεπίδραση μεταξύ συνομηλίκων και η προ- κοινωνική συμπεριφορά: το περιβάλλον θα πρέπει να διαχωρίζεται σε επιμέρους περιοχές δραστηριοτήτων, θα πρέπει να διαθέτει περιοχές για συνεργατικό και θεατρικό παιχνίδι, να είναι εξοπλισμένο με πλούσιο υλικό και ερεθίσματα και να είναι επιπλωμένο με ευέλικτο τρόπο (Γερμανός, 2002· Weinstein & David, 1987). Η αναγνώριση του ρόλου του φύλου: Προκειμένου τα παιδιά να μην στερούνται πολύτιμες κοινωνικές και γνωστικές εμπειρίες, πρέπει να αποφεύγεται η δημιουργία χώρων και η παροχή εκπαιδευτικών υλικών με τρόπο που θα μπορούσε να συντελέσει στην παγίδευση των παιδιών σε στερεότυπους ρόλους. Καλλιέργεια της συμβολικής σκέψης: Προκειμένου να καλλιεργηθεί η γνωστική ωρίμανση και η συμβολική έκφραση του παιδιού, το περιβάλλον θα πρέπει να διαθέτει ειδική περιοχή για συμβολικό παιχνίδι, με τον κατάλληλο εξοπλισμό (Weinstein & David, 1987· White, 2004a· Γερμανός, 2002). Η λογική σκέψη και η δημιουργία σχέσεων ανάμεσα στα πράγματα: Στην ωρίμανση της λογικής σκέψης και την καλλιέργεια της λογικο – μαθηματικής γνώσης ασκεί σημαντικές επιδράσεις όχι τόσο ο χώρος και η οργάνωσή του, όσο ο κατάλληλος εξοπλισμός. Ωστόσο, μπορεί να υποστηριχθεί από μια οργάνωση του χώρου που ακολουθεί συγκεκριμένα λογικά κριτήρια, όπως ο χωρισμός σε επιμέρους περιοχές, η σαφής οριοθέτησή τους και η ιεράρχηση του περιεχομένου τους» (Γερμανός, 2002, σ. 196). γνωστική ανάπτυξη

8. Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων: Δημιουργία μιας περιοχής για συμβολικό παιχνίδι και η επιλογή αντικειμένων σχεδιασμένων για να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αποκλίνουσας σκέψης (White, 2004a· Γερμανός, 2002, Σακελλαρίου, 2006). 9. Συγκέντρωση της προσοχής και συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα: Προκειμένου το παιδί να μπορεί να διατηρεί την προσοχή του για ικανοποιητικό χρονικό διάστημα και να συμμετέχει ενεργά στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, πρέπει να υπάρχει σωστή χωροθέτηση και οριοθέτηση των περιοχών για δραστηριότητες, όπως και σαφής προσδιορισμός των διαδρομών για τις βασικές μετακινήσεις στην τάξη, ώστε τα παιδιά να μην ενοχλούν το ένα το άλλο όταν μετακινούνται (White, 2004a· Γερμανός, 2002). 10. Η κινητική ανάπτυξη: Η κινητική ανάπτυξη μπορεί να υποβοηθηθεί από την ύπαρξη κατάλληλου εξοπλισμού και την πρόβλεψη εναλλακτικών διαρρυθμίσεων του χώρου (Γερμανός, 2002). γνωστική ανάπτυξη

O παιδαγωγός πριν ακόμη ξεκινήσει το σχεδιασμό και την οργάνωση θα πρέπει να έχει ικανότητες και γνώσεις αναφορικά με τα εξής: Τη παιδική ανάπτυξη και τις αναπτυξιακά κατάλληλες πρακτικές το αναπτυξιακό επίπεδο και τα ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού Το πολιτιστικό υπόβαθρο κάθε παιδιού Τη προσωπική φιλοσοφία καθώς και την φιλοσοφία του προγράμματος, Τα στανταρτς του αναλυτικού προγράμματος και τις οδηγίες διεθνών οργανισμών για την προσχολική ηλικία

Ο χώρος του προσχολικού περιβάλλοντος μάθησης ως ειδική περίπτωση Ο χώρος του προσχολικού περιβάλλοντος μάθησης ως ειδική περίπτωση    O χώρος του προσχολικού περιβάλλοντος μάθησης αποτελεί μια ειδική περίπτωση και μια ειδική «σχολική» μονάδα. Οι εγκαταστάσεις θα πρέπει να ικανοποιούν τις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της βέλτιστης ανάπτυξής τους και της ευημερίας τους Προκειμένου να καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών τα προσχολικά περιβάλλοντα μάθησης θα πρέπει να είναι έτσι οργανωμένα ώστε: 1) να παρέχουν πλούτο εμπειριών, 2) να παρέχουν πολλές ευκαιρίες για παιχνίδι, 3) να παρέχουν πληθώρα μαθησιακών ευκαιριών, 4) να παρέχουν στα παιδιά την ευκαιρία να αλληλεπιδρούν με πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους, 5) να είναι σημαντικά για το παιδί και να το κάνουν να νιώθει σημαντικό, και 6) να δημιουργούν στα παιδιά την αίσθηση του ανήκειν (Wardle, χ.χ.).

Ενήλικες στο προσχολικό περιβάλλον μάθησης Ενήλικες στο προσχολικό περιβάλλον μάθησης  Ο σχεδιασμός και η οργάνωση του χώρου θα πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες όχι μόνο των παιδιών αλλά και των ενηλίκων που συμμετέχουν σε αυτό Θα πρέπει να είναι άνετος και έτσι οργανωμένος ώστε να επιτρέπει στους ενήλικες να φροντίζουν για την κάλυψη των αναγκών των παιδιών

Ενήλικες στο προσχολικό περιβάλλον μάθησης Ενήλικες στο προσχολικό περιβάλλον μάθησης  Γονείς, Προσωρινοί χώροι στάθμευσης Χώροι αποθήκευσης για τα καροτσάκια, Πίνακας ανακοινώσεων Κιτία αλληλογραφίας Κεντρικός, άνετος χώρος Ένας ιδιαίτερος χώρος για τις συναντήσεις με τους παιδαγωγούς. Ψυγείο, για τα φαγητά ή τις αντιβιώσεις Παιδαγωγοί Επαρκής χώρος αποθήκευσης σε υπερυψωμένο επίπεδο στον τοίχο Υπερυψωμένες ηλεκτρικές πρίζες Βολικά εγκατεστημένες, προσβάσιμες τουαλέτες ενηλίκων Ένας άνετος και προσωπικός χώρος Ερμάρια που κλειδώνουν Άνετος χώρος ανάπαυσης Επαρκή ράφια ή πίνακες Διευθυντές Γραφείο: κοντά στην είσοδο του προσχολικού κέντρου, αρκετά ευρύχωρο ώστε να μπορεί να συναντιέται με τους γονείς και τους παιδαγωγούς, ανοιχτό, να αποπνέει μια ευχάριστη ατμόσφαιρα αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να είναι ακουστικά και οπτικά διαχωρισμένο από τους υπόλοιπους χώρους, για τις ιδιαίτερες συναντήσεις και συζητήσεις. Βοηθητικό προσωπικό Επαρκή χώρο για τη φύλαξη των καθαριστικών προϊόντων, που κλειδώνουν! Αποτελεσματικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις για την απομάκρυνση των σκουπιδιών Ένας άνετος χώρος διαλείμματος Υλοποίηση προγραμμάτων ανακύκλωσης.

ΤΕΛΟΣ 2ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1340.

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκουσα: Αναπλ. Καθηγήτρια Μαρία Σακελλαρίου. «Διδασκαλία Εφαρμογές ΙI. Ο χώρος ως παιδαγωγικό πεδίο σε Προσχολικά Περιβάλλοντα Μάθησης Σχεδιασμός και Οργάνωση / 6α. Η έννοια της Οργάνωσης και του Σχεδιασμού.». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1340.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.