Όταν η Ιθάκη κηρύσσει τον πόλεμο στο ταξίδι Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας Όταν η Ιθάκη κηρύσσει τον πόλεμο στο ταξίδι ( Ανθρωπομαθητές και μαθητοϋποψήφιοι )

Πέντε είναι, κατά τη δική μας άποψη, τα βασικότερα στοιχεία που σημάδεψαν τη δευτεροβάθμια ελληνική εκπαίδευση τις τελευταίες δεκαετίες. Το πρώτο είναι μια αργή μετακίνηση της κοινωνικής οπτικής από την πεποίθηση ότι «η ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΞΙΑ» στη σχετικά πρόσφατη ότι η ΓΝΩΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ στην τριτοβάθμια Εκπαίδευση

και η σχετική βύθιση επιταχύνεται από το γεγονός ότι ολόκληρη Στο νέο πέλαγο, το οποίο σε διεργασίες Λυκείου, φαίνεται να πλημμυρίζει τα πάντα, κάθε μάθημα που δεν συνδέεται με τη «λεωφόρο Πανεπιστημίου» – λογοτεχνία, κοινωνιολογία, τεχνολογία, αγγλική γλώσσα αλλά και τα «Γενικής Παιδείας» χημεία, ιστορία, αρχαία ελληνικά, φυσική – βυθίζεται αύτανδρο και η σχετική βύθιση επιταχύνεται από το γεγονός ότι ολόκληρη η κοινωνία των ενηλίκων, ψιθυρίζει στο αυτί του διδασκόμενου το « αυτά δεν χρειάζονται » .

Μια από τις συνέπειες της ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ αυτής είναι και η συμβολή της στο να εδραιωθεί μια νέα αντίληψη για τον ρόλο του ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΥ. Η προπόνηση για μελλοντικές εξετάσεις επιτίθεται στην παροχή Παιδείας, η εκμάθηση τεχνικών αναγνωρίζεται ως σοβαρός αντίπαλος της επιδίωξης για μόρφωση των νέων ανθρώπων, η έννοια υποψήφιος μάχεται την έννοια μαθητής.

Η Ιθάκη-αυτοσκοπός κηρύσσει τον πόλεμο στο ταξίδι. Η Ιθάκη-αυτοσκοπός κηρύσσει τον πόλεμο στο ταξίδι.

Παράλληλα, σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στο παρελθόν, στη δεκαετία του 90 οι εξ επαγγέλματος φροντιστές συσπειρώνονται σε Ομοσπονδία με σωματεία σε όλη την Ελλάδα και οι εχθροπραξίες αρχίζουν να δίνονται ανάμεσα στα τοπικά σωματεία τους και στις αντίστοιχες Ενώσεις Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης.

Και οι συγκρούσεις δεν σταματούν εδώ. Στη μία όχθη οι εξ επαγγέλματος φροντιστές, στην απέναντι οι καθηγητές του Λυκείου, αρκετοί από τους οποίους, εξωθούμενοι από την καχεξία των οικονομικών τους απολαβών, εξακολουθούν κατά τις «ελεύθερες ώρες τους» να παραδίδουν «μαθήματα σε έναν μαθητή», χωρίς αυτό να υποδηλώνει ότι μεταξύ τους δεν υπάρχουν, σε φυσιολογική αναλογία, και οι συνήθεις κερδοσκόποι .

Οι εξ επαγγέλματος φροντιστές δεν περιορίζονται σε αψιμαχίες Οι εξ επαγγέλματος φροντιστές δεν περιορίζονται σε αψιμαχίες. Διδάσκουν στους υποψήφιους την ύλη του Προγράμματος Σπουδών πριν «προλάβουν» να το κάνουν οι «αντίπαλοι» καθηγητές του Λυκείου, έτσι που η υπονόμευση των ενδοσχολικών διαδικασιών να είναι νομοτελειακή. Αδιαφορούν για τις συνέπειες της πρακτικής αυτής και η πρακτική τους δεν σταματά εδώ. Αρκετοί από αυτούς απευθυνόμενοι στους υποψηφιομαθητές εκφράζονται υποτιμητικά για όλες συλλήβδην τις ενδοσχολικές διαδικασίες μάθησης αλλά και απαξιωτικά για τους καθηγητές των λυκείων, αδυνατούν να αποφύγουν έως και την εκδηλώσεις αλαζονείας. Παράλληλα λειτουργούν ως σύμβουλοι των γονέων και εμφανίζονται σε ρόλους μάνατζερ των «επιχειρήσεων εισαγωγής στο πανεπιστήμιο».

Το δεύτερο στοιχείο είναι η ανοιχτά πλέον εκφραζόμενη ΑΡΝΗΣΗ μιας μεγάλης μερίδας διδασκομένων σε διαδικασίες μάθησης και η συναφής θεώρηση ότι έχουν δικαίωμα να διατυπώνουν άποψη όχι μόνο για το «πώς γίνεται η διδασκαλία» αλλά και για το «τι διδάσκονται», όπως και για την ΚΡΙΣΗ του θεσμού «Σχολείο» στις μέρες μας.

Το δεύτερο αυτό στοιχείο συνιστά απόηχο του Μάη του 68 Το δεύτερο αυτό στοιχείο συνιστά απόηχο του Μάη του 68. Έχει φέρει σοβαρές συγκρούσεις πίσω από την κλειστή πόρτα της σχολικής αίθουσας αλλά και τρομακτικές δυσκολίες στην προσέγγιση των διδακτικών στόχων στην εκπαίδευση όλων σχεδόν των Ευρωπαίων εφήβων. Και σαράντα χρόνια μετά τον Γαλλικό Μάη κανένα σημείο ευσταθούς ισορροπίας ανάμεσα στα δικαιώματα των νέων και στη λειτουργία του θεσμού σχολείο δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί. Τα γεγονότα του χειμώνα που πέρασε με την εντυπωσιακή ΟΡΓΗ των νέων ανθρώπων να βγαίνει στην επιφάνεια και η δυσκολία ημών των εκπαιδευτικών να αποδεχθούμε ότι ο θυμός των μαθητών μας στρέφεται ΚΑΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΜΑΣ καταδεικνύουν την ανυπαρξία του σημείου ισορροπίας στο οποίο αναφερόμαστε.

Στο νέο τοπίο που έχει διαμορφωθεί για πρώτη φορά διατυπώνονται ερωτήματα από την πλευρά των νέων ανθρώπων μαθητών του τύπου «σε τι θα μας χρειαστεί στη ζωή μας η Γεωμετρία και η διδασκαλία των συναρτήσεων;» «τι χρειάζονται τα πειράματα στη διδασκαλία της Χημείας εφόσον δεν θα εξεταστούμε σ’ αυτά;» και η μόνιμη αμηχανία ημών των εκπαιδευτικών στο να δίνουμε πειστικές απαντήσεις. Πριν από μερικές δεκαετίες οι νέοι άνθρωποι μαθητές αποδέχονταν ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ αναφορικά με τη διδασκαλία .

Σήμερα που Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΤΟΥ ΛΕΕΙ, ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΗΣ, ΟΤΙ «ΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΔΕΝ ΘΑ ΤΟΥ ΧΡΕΙΑΣΤΟΥΝ ΣΕ ΤΙΠΟΤΕ» ΚΑΙ «Η ΦΥΣΙΚΗ ΕΧΕΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ» , σήμερα που έχει αποκτήσει το ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΝΑ ΘΕΤΕΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΑ ο νέος άνθρωπος θα ρωτήσει «τι τα θέλουμε τόσα μαθηματικά ;» θα ρωτήσει «σε τι θα μας χρειαστούν όλα αυτά που επιμένετε να μας διδάσκετε ; »

είναι η ΒΑΣΙΚΗ της ζωής του επένδυση. Διότι δεν είναι καθόλου απλό να πείσουμε έναν μαθητή συνομιλητή μας ότι «η γλώσσα είναι οξυγόνο της Σκέψης μας» και η διδασκαλία της τον εκγυμνάζει στο να κινείται στις γειτονιές της Αφαίρεσης, τον οπλίζει να συγκροτεί συλλογισμούς αναγκαίους για τις επιλογές που θα πρέπει να κάνει σε όλη του τη ζωή». Και είναι ίσως ακόμα δυσκολότερο το να τον πείσουμε ότι βρίσκεται ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΟΠΟΥ ΚΑΝΕΙΣ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΕΙ ΠΟΙΗΣΗ. Και η ποίηση που τώρα ταμιεύει είναι αγαθό που ποτέ δεν θα μισήσει και ποτέ δεν θα τον προδώσει, είναι η ΒΑΣΙΚΗ της ζωής του επένδυση.

Το τρίτο στοιχείο είναι η εμφάνιση της ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ και της ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ. Η πρώτη, πορευόμενη στa μονοπάτια που χάραξαν ο Vigotsky, o Piaget και ο Brunner, αναζήτησε απαντήσεις σε σοβαρά ερωτήματα όπως το «πώς ο άνθρωπος μαθητής ΟΙΚΟΔΟΜΕΙ τη δική του γνώση ; » για να μας διδάξει ότι «Η γνώση δεν δημιουργείται από μία παθητική πρόσληψη δεδομένων. Η ιδιομορφία της δεν βρίσκεται στο ότι παρακολουθεί αλλά στο ότι μετασχηματίζει».

Σχετικά νεώτερη η σύγχρονη Διδακτική - των Μαθηματικών, των Φυσικών Επιστημών, της Ιστορίας και όχι μόνο- αναζήτησε διαδρόμους ανάμεσα στην αισθητηριακή εμπειρία και την αφηρημένη σκέψη, ερεύνησε τα εννοιολογικά εμπόδια που αντιστέκονται στη μάθηση, πρότεινε στρατηγικές διδασκαλίας και μας δίδαξε ότι « Είναι δεδομένη η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου-μαθητή στο να αφομοιώνει, να αλέθει και να εσωτερικεύει τα ποικίλα διδακτικά αντικείμενα»

Κατά την τελευταία δεκαετία τόσο η μία όσο και η άλλη επιχειρούν να διεισδύσουν στη διδακτική πράξη με μικρές προς το παρόν κατά τη δική μας άποψη – συνέπειες και αυτές κυρίως στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σε κάποιο βαθμό και στο Γυμνάσιο

Ωστόσο είναι γεγονός ότι ΕΚΔΗΛΩΘΗΚΕ . Παράλληλα, όμως, η αναγνώριση της ιδιαίτερης σημασίας για «τον ρόλο της Ψυχολογίας στις διαδικασίες μάθησης» είχε και μια παράπλευρη συνέπεια: Την – για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης – εκδήλωση ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ για τους ανθρώπους μαθητές με τις ποικίλες ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ . Μπορεί βέβαια το ενδιαφέρον αυτό να πήγασε λιγότερο από σοβαρές αλλαγές του κοινωνικού συνειδέναι και περισσότερο από απλές παρατηρήσεις στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά δρώμενα. Ωστόσο είναι γεγονός ότι ΕΚΔΗΛΩΘΗΚΕ .

αλλά και αυτό που ακολούθησε: ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ στοιχείο είναι η συνειδητοποίηση της κοινωνικής ανάγκης για ένα θεσμό όπως η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ Εκπαίδευση. αλλά και αυτό που ακολούθησε: Η σοβαρή δηλαδή ΑΠΟΤΥΧΙΑ της κοινωνίας μας να αποδώσει τη βαρύτητα που θα άρμοζε δημιουργώντας «παλάτια» ΕΠΑΛ, Εκπαιδευτήρια υψηλής ποιότητας με ιδιαίτερο κύρος το οποία θα κέρδιζαν το στοίχημα για μία στροφή - ενός σημαντικού μέρους των μαθητών μας και των μαθητριών μας - προς αυτά .

η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών. Το πέμπτο , τέλος, στοιχείο είναι η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών. Συνοδεύτηκε από μία - σε κάποιο βαθμό αναμενόμενη - δυσφορία από μια σημαντική μερίδα κυρίως των παλαιότερων κυρίως εκπαιδευτικών για τις ΝΕΕΣ αυτές ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Επικοινωνίας και Πληροφορίας. Ταυτόχρονα η κοινότητα των εκπαιδευτικών ερευνά τη σημασία και τον ρόλο των νέων αυτών τεχνολογιών και ΑΝΑΖΗΤΕΙ τρόπους για την προς το παρόν «συγκατοίκηση» της παραδοσιακής διδασκαλίας με τις αυτές .

Η δική μας σκέψη Μέσα σε αυτό το Σύστημα Αναφοράς συμμετέχουμε ως παρατηρητές αλλά και ως σκεπτόμενοι που αναζητούν κάτι εντελώς διαφορετικό.

Η ποιότητα των δικών μας προτάσεών μας θα προσδιοριστεί : από το κατά πόσον η ΑΝΑΓΝΩΣΗ την οποία κάνουμε στο υφιστάμενο σχολικό ΣΗΜΕΡΑ είναι αποστασιοποιημένη σε σημείο που να μπορεί να αντικρίζει με αυτοκριτική και εμάς τους ίδιους . Τόσο τον μεμονωμένο εκπαιδευτικό όσο και το συνολικό « ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ»

Για να δούμε σωστά τον Κόσμο, πρέπει να κοιτάξουμε τον εαυτό μας της στιγμή που εκείνος βλέπει κοιτάζει τον Κόσμο Εντγκάρ Μορέν

από το εάν και κατά πόσον οι προτάσεις εμπεριέχουν το στοιχείο το στοιχείο του ΕΦΙΚΤΟΥ και του ΑΜΕΣΑ πραγματοποιήσιμου

της συσσωρευμένης ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ με στοιχεία ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ της εκπαίδευσης από το εάν και κατά πόσον καθοδηγητικό στοιχείο για τη διαμόρφωση των προτάσεών μας είναι ένα «κοκτέιλ» της συσσωρευμένης ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ με στοιχεία ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ της εκπαίδευσης αλλά και με στοιχεία ΟΡΑΜΑΤΟΣ για το σχολείο του αύριο

Και ένα από τα στοιχεία της πρόσφατης εμπειρίας είναι ότι εμείς οι εκπαιδευτικοί του Λυκείου στον ρόλο μας ως αξιόπιστοι βαθμολογητές των μαθητών μας ΑΠΟΤΥΧΑΜΕ.

ένα θλιβερό δρόμο μαθητοπατερισμού αγνόησαν τις συνέπειες. Ειδικά κατά την τελευταία πενταετία παρουσίαζε συνεχή αύξηση ο αριθμός των εκπαιδευτικών οι οποίοι ακολουθώντας ένα θλιβερό δρόμο μαθητοπατερισμού αγνόησαν τις συνέπειες. Βαθμολογώντας τους «δικούς τους» μαθητές της τελευταίας τάξης με «κάποιες μονάδες παραπάνω», αδιαφορώντας για το ότι με αυτό τον τρόπο αδικούν χιλιάδες άγνωστους μαθητές που είχαν την τύχη να αξιολογούνται από εκπαιδευτικούς με συνείδηση

να διαλυθεί ο ΙΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ συνέβαλαν στο να διαλυθεί ο ΙΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Και οι συνέπειες ήταν ότι εκτός από το ότι αδίκησαν χιλιάδες άγνωστους μαθητές παράλληλα, με τη στάση τους, προκάλεσαν είτε αθόρυβες είτε έντονες πιέσεις από μαθητές και από γονείς προς εκείνους τους εκπαιδευτικούς που θέλουν να σέβονται τους θεσμούς, πιέσεις στη «λογική» τού «να βολέψουμε τα δικά μας παιδιά γιατί είναι παιδιά δικά μας, παιδιά της Καρδίτσας, παιδιά της Ρόδου, παιδιά των συγχωριανών μας, παιδιά του δικού μας σχολείου».

ή και καλύτερος από εσάς». Ο θεσμός ΣΧΟΛΕΙΟ δημιουργήθηκε για να αποτελεί νησίδα στον ωκεανό μιας λογικής τού ο καθένας να κοιτάει το συμφέρον του και να κατασπαράζει τους ανταγωνιστές του» . Είναι συνεπώς τουλάχιστον επικίνδυνο το να μεταφέρει ο εκπαιδευτικός λειτουργός, στους μαθητές του, το μήνυμα «κοιτάξτε εσείς να βολευτείτε και να πάρετε τη θέση κάποιου άλλου μολονότι είναι κι εκείνος εξίσου άξιος ή και καλύτερος από εσάς».

Γεγονός πάντως είναι ότι ο θεσμός της αξιολόγησης των μαθητών της τρίτης Λυκείου υπονομεύθηκε και φαίνεται ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από την κατάργησή του.

– κάθε άλλο παρά το κυρίαρχο πρόβλημα της ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, Στα πλαίσιο αυτό, ο τρόπος εισαγωγής για την επιλογής των μαθητών που θα φοιτήσουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, χωρίς να είναι – κατά τη δική μας άποψη – κάθε άλλο παρά το κυρίαρχο πρόβλημα της ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, εμφανίζεται ως κεντρικό ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ.

Και – σύμφωνα με όσα είπαμε - αυτό συμβαίνει για δύο τουλάχιστον λόγους. Ο δεύτερος είναι η οικονομική αφαίμαξη των ελληνικών οικογενειών από την λεγόμενη «φροντιστηριακή προετοιμασία» Ο πρώτος σχετίζεται με τη σοβαρότατη ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ του θεσμού ΛΥΚΕΙΟ και τη συρρίκνωση του κοινωνικού του ρόλου .

Κατά τη δική μας άποψη το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι ΑΔΥΝΑΤΟΝ να αντιμετωπιστεί εάν δεν συνδεθεί με τη φροντίδα για την επαγγελματική εκπαίδευση τέτοια ώστε να το αντίστοιχο σχολείο να μην εμφανίζεται ως ένα σχολείο για «παιδιά ενός κατώτερου θεού» με τη φροντίδα για μια εκ βάθρων τολμηρή αναδιοργάνωση του Λυκείου στην οποία εμείς οι εκπαιδευτικοί θα πρωτοστατήσουμε Στο πλαίσιο αυτό ΚΑΙ ΜΕ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΡΟΫ ΠΟΘΕΣΗ προτείνουμε :

Αυτό σημαίνει ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ της βαθμίδας Λύκειο 1. Να αποσυνδεθεί το Λύκειο από τις διαδικασίες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ της βαθμίδας Λύκειο με ταυτόχρονη ανατροπή του «πως βλέπουμε την Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση». Αυτό σημαίνει επίσης ότι η βαθμολογία στο Λύκειο είναι ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΟΥ και ΔΕΝ σχετίζεται με την εισαγωγή του τριτοβάθμια εκπαίδευση.

2. Να καταργηθούν 3. Οι μαθητές να αποκτούν οι πανελλαδικές εξετάσεις της Γ΄ Λυκείου. 3. Οι μαθητές να αποκτούν απολυτήριο Λυκείου με ενδοσχολικές εξετάσεις

4. Να θεσμοθετήσουμε ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ έτος φοίτησης με περιορισμένο αριθμό μαθημάτων Η φοίτηση σε αυτό θα επιτρέπεται σε όλους τους αποφοίτους του Λυκείου ανεξάρτητα από την ηλικία τους

οι διδάσκοντες θα είναι καθηγητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η φοίτηση θα γίνεται σε ώρες απογευματινές στα υφιστάμενα σχολικά κτίρια και οι διδάσκοντες θα είναι καθηγητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Ο τίτλος αποφοίτησης θα δίνεται μετά από εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο, με ευθύνη του υπουργείου, και θα συνιστά πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Το όλο ζήτημα συνιστά «δύσκολη άσκηση» και θα χρειαστεί να συζητήσουμε, να διαφωνήσουμε και ίσως παρότι δεν είμαστε μαθημένοι να συνθέσουμε. Υπόβαθρο όμως - και στο σημείο αυτό θα επιμείνω - οφείλει να είναι το ότι «σε μια κοινωνία που θέλει να διατηρεί στοιχεία οράματος για το μέλλον της η ΙΘΑΚΗ-ΑΥΤΟΣΚΟΠΟΣ δεν είναι δυνατόν να βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με το ΤΑΞΙΔΙ.

Γιατί σήμερα ο υποψηφιομαθητής ακούει δύο φωνές διαφορετικές μεταξύ τους Ο ένας του λέει: Για να τα καταφέρεις θα χρειαστεί να σε διδάξω ορισμένες τεχνικές. Πρέπει να σε πείσω να αδιαφορείς για τα άχρηστα και τις «γνώσεις για εξετάσεις» να τις χρησιμοποιείς μόνο για τον τελικό σκοπό. Από αυτά που σας προσφέρονται στο σχολείο τα περισσότερα είναι άχρηστα γιατί δεν οδηγούν εκεί. Θα διαβάζεις λοιπόν μόνο αυτά που σου χρειάζονται. Για να φτάσεις κάπου πρέπει να πηγαίνεις ίσια και να μη χαζεύεις από δω κι από κει. Και να μη σε νοιάζουν τα μέσα που θα χρησιμοποιήσεις , είναι σίγουρο ότι τα αγιάζει ο σκοπός. Θα προχωράς με κατεύθυνση το να μπεις στο Πανεπιστήμιο, το να πάρεις λίγες μονάδες παραπάνω από κάποιον άλλο που θα μπορούσε να σου πάρει τη θέση.

O άλλος του λέει: Να φθάσεις στην Ιθάκη αλλά χωρίς να υποτιμάς την τεράστια σημασία του ταξιδιού. Είναι αυτό που θα σε βοηθήσει να οικοδομήσεις την προσωπικότητά σου, αυτό που θα σε πείσει ότι η κυρίαρχη λογική της κοινωνίας σου δεν είναι μια Αλήθεια αμετακίνητη και μοναδική. Αυτό που πρέπει να καταφέρεις είναι να αφήσεις ελεύθερα τα στοιχεία του ποιητή, τον καλλιτέχνη και τον επιστήμονα που σίγουρα υπάρχουν μέσα σου. Και να θυμάσαι ότι ο ποιητής δεν χειρίζεται λέξεις. Εξερευνά το συγκινησιακό και περιγραφικό δυναμικό της γλώσσας. Ο ζωγράφος είναι σ’ όλη του τη ζωή δεσμευμένος στο «να μαθαίνει να βλέπει». Όσο για τον επιστήμονα, αυτός οικοδομεί, γκρεμίζει και ανοικοδομεί προτείνοντας εικόνες για τη δομή και τις λειτουργίες του Κόσμου. Αλλά για να το καταφέρεις πρέπει να αγαπήσεις το ταξίδι, και πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι που με τι ευχαρίστηση με τι χαρά θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους .