1o Γενικές Αρχές Διατροφής Μηρυκαστικών

Σιτηρέσιο: Το σύνολο των ζωοτροφών που χορηγούνται σε ένα ζώο για να καλυφθούν οι ανάγκες του σε ενέργεια και ύλη για ένα 24ωρο. Αποτελείται: από μια ή περισσότερες ζωοτροφές, ομοειδείς ή μη, κατάλληλα συνδυαζόμενες ώστε η περιεκτικότητά του σε Ενέργεια και κάθε Θρεπτικό Συστατικό (ΘΣ) να είναι ίση με τις ημερήσιες ανάγκες του προς διατροφή ζώου.

Μονάδες έκφρασης των αναγκών Ανά ημέρα πχ. MJ ΚΕΓ/ζώο/ημέρα g OAO/ζώο/ημέρα Ανά kg Ξηρής Ουσίας (ΞΟ) % του σιτηρεσίου ή της ΞΟ ή του ΣΒ πχ. min ΞΟΧΖ = 1% ΣΒ NDF = % ΞΟ

ＭJΚΕΓ/ｋｇΞΟ ΧΖ: ~4ＭJ KΕΓ/kg ΞΟ ΣΖ: ~7,5 ΚΕΓ/kg ΞΟ Επηρεάζει την καταναλισκόμενη ποσότητα τροφής.

Σχηματική παράσταση διαφόρων τύπων σιτηρεσίου

Σιτηρέσια: απλής διατροφής: αυτά που χορηγούνται στα ζώα με τη μορφή ομοιογενούς μείγματος (μονογαστρικών βιομηχ. εκτροφών) μικτής διατροφής: εκείνα των οποίων μέρος χορηγείται ως απλή ζωοτροφή (π.χ. ΧΖ) και το υπόλοιπο ως μείγμα (ΣΖ) πχ.ＴＭＲ, Βασικό Σιτηρέσιο (ΒΣ).

απλά: μονότροφα (γάλα-βοσκή) σύνθετα: μείγματα ΣΖ ξηρά: ΞΟ>85% πολτώδη: ΞΟ=60-65% νωπά: ΞΟ=30-35% ρευστά: ΞΟ<30% πυκνά, αραιά, βαρέα, ελαφρά, ογκώδη

Ιδιότητες σιτηρεσίου Σκοπός του σιτηρεσίου είναι: να εφοδιάζει το ζώο με τα απαραίτητα ΘΣ να συμβάλλει στην έκπτυξη του παραγωγικού δυναμικού του ζώου (max δυνατό) να εξασφαλίζει την υγεία και ευζωία του ζώου να βελτιώνει (ή να μην υποβιβάζει) την ποιότητα των παραγόμενων κτηνοτροφικών προϊόντων να μην επιβαρύνει το περιβάλλον (min)

ΚΑΝΟΝΙΚΟ: όταν πληρεί τις 5 παραπάνω προϋποθέσεις ΙΣΟΡΡΟΠΟ: όταν καλύπτει επακριβώς τις ανάγκες του ζώου σε Ενέργεια και ΘΣ Ελλείμματα ή πλεονάσματα, έναντι των αναγκών, είναι ανεκτά μόνο εφόσον δεν υπερβαίνουν τις ομοιοστατικές ικανότητες του οργανισμού και για περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Η κατάρτιση ενός ισόρροπου σιτηρεσίου απαιτεί γνώση: των αναγκών του προς διατροφή ζώου της σύστασης των προς χρησιμοποίηση ζωοτροφών πιθανών ιδιαιτεροτήτων (ζώων-ζωοτροφών) Κριτήρια: μεταβολή του σωματικού βάρους (ΣΒ) ή της σωματικής (θρεπτικής) κατάστασης (body condition score-BCS) μεταβολή της ποσότητας ή της χημικής σύστασης του κτηνοτροφικού προϊόντος

3. Κατάλληλο: θα πρέπει να αποτελείται από κατάλληλες ποιοτικά και ποσοτικά ζωοτροφές, για κάθε είδος και κατηγορία ζώου. 4. Ελκυστικό: Η ελκυστικότητα εξαρτάται από τις οργανοληπτικές ιδιότητες των ζωοτροφών και τον βαθμό ανάπτυξης της κάθε αίσθησης στα διάφορα είδη ζώων Κατηγορία ζώων Ενέργεια σιτηρεσίου* Αζωτούχες ουσίες** Πλεονασματική Ελλειμματική Ανεπαρκής ποσότητα Συντηρούμενα Αύξηση σωματικού βάρους Εναπόθεση σωματικού λίπους Μείωση σωματικού βάρους Απίσχναση Μείωση του σωματικού βάρους Αναπτυσσόμενα Αύξηση ρυθμού ανάπτυξης Εναπόθεση σωματικού λίπους (πάχυνση) Μείωση ρυθμού ανάπτυξης Μείωση ρυθμού εναπόθεσης σάρκας. Αύξηση εναπόθεσης σωματικού λίπους. Γαλακτοπαραγωγά Ελαφρά αύξηση περιεκτικότητας του γάλακτος σε λίπος και αζωτούχες ουσίες. Εναπόθεση σωματικού λίπους αν η γαλακτοπαραγωγή είναι χαμηλή. Διαταραχή λειτουργίας ωοθηκών Μείωση της γαλακτοπαραγωγής και της περιεκτικότητας του γάλακτος σε λίπος και αζωτούχες ουσίες. Απίσχναση του ζώου αν η γαλακτοπαραγωγή είναι υψηλή (ά φάση) Μείωση της γαλακτοπαραγωγής και της περιεκτικότητας του γάλακτος σε λίπος και αζωτούχες ουσίες. Απίσχναση του ζώου αν η γαλακτοπαραγωγή είναι υψηλή (ά φάση) Αντιδράσεις μηρυκαστικών ζώων από τη χορήγηση μη ισόρροπου σιτηρεσίου από πλευράς ενέργειας και αζωτούχων ουσιών

Στα μηρυκαστικά ζώα για τις Ν-χες ουσίες λαμβάνεται υπόψη και η Ζυμωτικότητα (Ζ) αυτών υψηλή Ζ: οδηγεί σε απότομη παραγωγή ΝΗ3 στους προστομάχους – πιθανή τοξικότητα χαμηλή Ζ: οδηγεί σε πιθανή ανεπαρκής θρέψη μικροοργανισμών – μειωμένη παραγωγή μικροβιακής πρωτεΐνης

Επιδιώκεται βραδεία παραγωγή ΝΗ3 . Γι’αυτό πρέπει: το σιτηρέσιο να αποτελείται από ζωοτροφές καλής ποιότητας (να μη διαταράσσεται η ομαλή εξέλιξη των συμβιωτικών φαινομένων), να είναι πλεονασματικό σε κατιόντα, ώστε να μην προκύψουν πενίες, να είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες και χαμηλής περιεκτικότητας σε ΜΠΦΝ για να μην παράγεται απότομα ΝΗ3, να περιέχει επαρκή ποσότητα αμύλου και περιορισμένη σακχάρων για μέγιστη αξιοποίηση της ΝΗ3.

Ποιότητα Ν-χων ουσιών: περιεκτικότητα σε απαραίτητα αμινοξέα (βιολογική αξία), Ζ, μετουσίωση πρωτεϊνών Ιδιαίτερη σημασία για τα: αναπτυσσόμενα μηρυκαστικά Κυοφορούντα υψιπαραγωγικά (γαλακτοπαραγωγή)

Ισόρροπο σιτηρεσίου ως προς: τα ανόργανα στοιχεία (αλληλεπιδράσεις) τις βιταμίνες το οξεοβασικό ισοζύγιο ( Ca+Mg)- P x (K+Na)-(Cl+S) PH ούρων=7-8 αμμωνιακό Ν ούρων:~20mg/l

Περιεκτικότητα σε NDF, ADF (κυτταρικά τοιχώματα) Υφή σιτηρεσίου: - βαθμός ξυλοποίησης –βλαστικό στάδιο - βαθμός τεμαχισμού (όχι άλεση των ΧΖ) Περιεκτικότητα σιτηρεσίου σε άμυλο και σάκχαρα (παραγωγή ΠΛΟ, pΗ, μεταβολικές νόσοι, ποσότητα και χημική σύσταση γάλακτος)

Κορεστική ικανότητα σιτηρεσίου Κορεστική ικανότητα σιτηρεσίου: Ικανοποίηση μηχανικού κορεσμού (πλήρωση στομάχου-εντέρου) Χωρητικότητα πεπτικού συστήματος Ποσότητα καταναλωθείσας τροφής Η χωρητικότητα του πεπτικού συστήματος εξαρτάται από το είδος, την ηλικία, το ΣΒ και την προηγούμενη διαιτητική αγωγή του ζώου (ολιγοφάγα- πολυφάγα)

Η ποσότητα της καταναλισκόμενης ποσότητας τροφής εξαρτάται από: την περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε ΞΟ (αύξηση ΞΟ συνεπάγεται μείωση της ποσότητας τροφής) τον όγκο του σιτηρεσίου (συνάρτηση του είδους των ζωοτροφών) - μόνο ΧΖ: max ΞΟ: 2% του ΣΒ - ΧΖ και ΣΖ: max ΞΟ: 3-4% ΣΒ την ελκυστικότητα (ανάλογη)

την ενεργειακή πυκνότητα (αντιστρόφως ανάλογη) Επιδιώκεται: - Υψηλή: α΄ φάση γαλακτικής περιόδου νεαρά αναπτυσσόμενα ζώα - Χαμηλή: αναπτυσσόμενα αναπαραγωγής

Καταλληλότητα των ζωοτροφών Η καταλληλότητα μιας ζωοτροφής εξαρτάται από: - τον τύπο πέψης του ζώου - την ηλικία - το ύψος της παραγωγής - την ενεργειακή πυκνότητα - τη χημική σύσταση την περιεκτικότητα σε αντιδιαιτητικούς παράγοντες

Η συμμετοχή μιας ζωοτροφής σε ένα σιτηρέσιο εξαρτάται: από τις προδιαγραφές του σιτηρεσίου τα γενικά του χαρακτηριστικά την περιεκτικότητα της ζωοτροφής σε ΘΑ την περιεκτικότητα των υπόλοιπων ζωοτροφών σε ΘΣ με τις οποίες θα συνδυαστεί

Αν η ζωοτροφή περιέχει x mg/kg ΞΟ έναν αντιδιαιτητικό παράγοντα, τότε η συμμετοχή της θα εξαρτηθεί από τη μέγιστη ανεκτή ποσότητα του τοξικού αυτού παράγοντα από το προς διατροφή ζώο πέραν της οποίας επηρεάζεται η υγεία και η παραγωγικότητά του.

Συμπερασματικά, η καταλληλότητα μιας ζωοτροφής είναι έννοια ελαστική, δηλαδή μια ζωοτροφή μπορεί να είναι κατάλληλη για ένα είδος ή κατηγορία ζώου, αλλά ακατάλληλη για ένα συγκεκριμένο σιτηρέσιο για συγκεκριμένους λόγους.

πχ. το γάλα είναι πλήρης τροφή μόνο για τα νεογνά και η βοσκή για ορισμένης κατηγορίας ζώα Και οι δύο παραπάνω ζωοτροφές όμως σε κάποιες περιπτώσεις δεν θεωρούνται πλήρεις πχ. γάλα χαμηλής περιεκτικότητας σε Fe (χοιρίδια) βοσκή με πενίες ιχνοστοιχείων

Ελκυστικότητα του σιτηρεσίου Καθορίζεται από ένα σύνολο ιδιοτήτων που το καθιστούν επιθυμητό και ευχάριστο γευστικότητα (γεύση, θερμοκρασία) ένδοση στη μάσηση (υφή, μέγεθος, σκληρότητα) ορεκτικότητα (οσμή, σχήμα, χρώμα) Μηρυκαστικά: γεύση-άρωμα

χλωρά νομή> χόρτα> ενσίρωμα> άχυρο χλόη ψυχανθών> χαμηλών σιτηρών> υψηλών σιτηρών αγελάδες: χλόη μεγαλύτερου ύψους (γλώσσα) αίγες: ξυλώδη- θαμνώδη βλάστηση πρόβατα: ποώδη βλάστηση

Βελτίωση ελκυστικότητας επιτυγχάνεται με: τεμαχισμό (ΧΖ μήκους 4-8cm) άλεση ΣΖ (αδρή) ενσίρωση (μικρής ελκυστικότητας ζωοτροφές) διαβροχή χόρτων με νερό αποπίκρανση πικρών ζωοτροφών (πχ. λούπινα) πλύση ΧΖ (απομάκρυνση γαιωδών προσμίξεων)

Διασφάλιση υγείας και παραγωγικότητας Η έκπτυξη της παραγωγικότητας προϋποθέτει: διασφάλιση της υγείας χορήγηση ισόρροπου σιτηρεσίου Παράγοντες που βλάπτουν την υγεία του ζώου: υγιεινή κατάσταση ζωοτροφών παρουσία τοξικών παραγόντων παρουσία ουσιών που επηρεάζουν την ορμονική κατάσταση του ζώου

Μυκοτοξίνες είναι προϊόντα μεταβολισμού μυκήτων των ειδών Altenaria, Fusarium, Aspergillus, Penicillium για αμυντικούς σκοπούς εισαγόμενες στον οργανισμό των ζώων και του ανθρώπου προκαλούν σειρά φυσιολογικών μεταβολών και παθολογικών καταστάσεων

το είδος της μυκοτοξίνης Το μέγεθος της επιβλαβούς δράσης στο ζωικό οργανισμό εξαρτάται από: το είδος της μυκοτοξίνης το είδος του ζώου (μονογαστρικά> μηρυκαστικά) την ηλικία (νεαρά> ενήλικα)

το ποσοστό συμμετοχής της προσβληθείσας τροφής στο σιτηρέσιο το βαθμό προσβολής της τροφής το ποσοστό συμμετοχής της προσβληθείσας τροφής στο σιτηρέσιο τη χρονική διάρκεια της χορήγησης το βαθμό ανοχής του ζώου στην κάθε μυκοτοξίνη

Μυκοτοξίνη Κατηγορία ζώων Συγκέντρωση μυκοτοξίνης σε mg/kg ΞΟ Αφλατοξίνη B1 Ενήλικα μηρυκαστικά πλην γαλακτοπαραγωγών και αναπτυσσόμενων Γαλακτοπαραγωγά (αγελάδες – αιγοπρόβατα) Μοσχάρια < 4 μηνών και αμνοερίφια 0,05 0,02 Ωχρατοξίνη Α Μηρυκαστικά όλων των κατηγοριών 0,25 ΦουμονισίνηΒ1+Β2 Ενήλικα μηρυκαστικά Μοσχάρια < μηνών και αμνοερίφια 50 20 Ζεαραλενόνη 0,5 Δεοξυνιβανελόνη 5 2 Μέγιστη επιτρεπτή συγκέντρωση μυκοτοξινών στις ζωοτροφές για μηρυκαστικά ζώα σύμφωνα με την οδηγία ......... του 2006 της Ε.Ε.

Οι πιο ευαίσθητες ζωοτροφές στην προσβολή είναι: οι δημητριακοί καρποί τα σπέρματα ψυχανθών οι σανοί, τα χόρτα, τα άχυρα

Η παραγωγή γίνεται: στον αγρό στην αποθήκη από αλληλεπίδραση - θερμοκρασίας - pΗ - υγρασίας - επίπεδα Ο2 , CO2 - υποστρώματος

Αφλατοξίνες από μύκητες του γένους Aspergillus συνηθέστερα στον αραβόσιτο και τα σπέρματα βάμβακος B1, B2, G1, G2, M Ωχρατοξίνες από στελέχη Aspergillus και Penicillium (τύπος Α,Β,C) Κυριότερες: σκωριάσεις (Puccinia) άνθρακες (Ustillago) δαυλίτες (Tilletia)

Ζεαραλενόνη ή F-2 από τα είδη Fusarium Προκαλεί διαταραχές στον οιστρικό κύκλο λόγω των οιστρογόνων ιδιοτήτων της. Τριχοθηκένια από στελέχη Fusarium με κυριότερες τοξίνες την T-2 , DAS και βομιτοξίνη

Οι μυκοτοξίνες μακροπρόθεσμα προκαλούν: Καρκινογενέσεις δυσμορφίες, τερατογενέσεις μείωση της αντοχής του οργανισμού σε ασθένειες stress

Β1, ωχρατοξίνη Α, φουμοσίνη Β: καρκινογόνες, ανοσοκατασταλτικές Ζεαραλενόνη: οιστρογόνες Φουμοσίνη Β1: νευροτοξική Τριχοθηκένια: δερματοτοξικά

Οι μυκοτοξίνες μεταφέρονται από τις ζωοτροφές στα κτηνοτροφικά προϊόντα Επηρεάζουν την ποσότητα και την ασφάλεια αυτών (υγεία του ανθρώπου) -Β1 (Μ1): στο γάλα -ωχρατοξίνη Α, ζεαραλενόνη: στο κρέας

Αντιμετώπιση: παρεμπόδιση ανάπτυξης μυκήτων 3. Κατάλληλο: θα πρέπει να αποτελείται από κατάλληλες ποιοτικά και ποσοτικά ζωοτροφές, για κάθε είδος και κατηγορία ζώου. 4. Ελκυστικό: Η ελκυστικότητα εξαρτάται από τις οργανοληπτικές ιδιότητες των ζωοτροφών και τον βαθμό ανάπτυξης της κάθε αίσθησης στα διάφορα είδη ζώων Αντιμετώπιση: παρεμπόδιση ανάπτυξης μυκήτων χρησιμοποίηση καθαρού σπόρου απολύμανση σπόρου αποφυγή τραυματισμού καρπών-σπερμάτων κατά τη συγκομιδή, μεταφορά, αποθήκευση

επαρκής ξήρανση (ΞΟ>87%) κατάλληλες συνθήκες αποθήκευσης (υγρασία, θερμοκρασία, αερισμός) χρησιμοποίηση συντηρητικών ουσιών (προπιονικό οξύ, προπιονικό Ca κλπ)

Πρόληψη στην αποθήκη με προσθήκη - όζοντος - αιθέριων ελαίων –αλάτων Απορρόφηση μυκοτοξινών στο πεπτικό σύστημα του ζώου με προσθήκη μυκοδεσμευτικού (0,5%), (μπετονίτης, ατταπουλγίτης κ.α)

Τοξικές ουσίες ζωοτροφών Υπολείμματα φυτοφαρμάκων, εντομοκτόνων, κτηνιατρικών φαρμάκων Ανεπιθύμητες (τοξικές) ουσίες: μελαμίνη, διοξίνες, Prions, PCBs κ.α. Παθογόνοι μικροοργανισμοι: σαλμονέλλες, κλωστρίδια Σαλμονέλλες: στις ζωικής προέλευσης ζωοτροφές προκαλούν σηψαιμία ή χρόνιες φλεγμονές

Κλωστρίδια: ζωοτροφές που έχουν επιμολυνθεί με κόπρο ή πτώματα ζώων Κλωστρίδια: ζωοτροφές που έχουν επιμολυνθεί με κόπρο ή πτώματα ζώων. Προκαλούν τη νόσο αλλαντίαση ( δυσκολία κατάποσης, αδυναμία, παράλυση, θάνατος) Escherichia coli, Brucella, Echimococcus, Toxoplasma, Trichinella, Cisticercus κ.α.

Τοξικές ουσίες ζωοτροφών Αλκαλοειδή - λούπινα (d-λουπαΐνη) Έντομα – ακάρεα (λεπιδόπτερα, αφίδες) Τοξικές ουσίες ζωοτροφών Αλκαλοειδή - λούπινα (d-λουπαΐνη) - γεώμηλα (σολανίνη) - βρίζα (εργοταμίνη, εργομητρίνη) - σόγια (Datura Stramonium, σκιαμίνη, σκοπολαμίνη)

Γλυκοζίτες (κυανογόνοι- σαπωνίνες) σόργο (ντουρίνη) Trifolium repens (λιναμαρίνη, λουτουστραλίνη) λινάρι (λιναμαρίνη) Κυανογόνοι γλυκοζίτες: ελευθερώνουν HCN (θάνατος) min τοξική δόση: 2mg HCN/kg ΣΒ ζωοτροφές: επικίνδυνες όταν έχουν >200mg HCN/kg

Σαπωνίνες: γλυκοζίτες με αιμολυτικές ιδιότητες χλόη ψυχανθών Σακχαρότευτλα σπέρματα αραχίδας υποπροϊόντα σόγιας Προκαλούν αφρώδη μετεωρισμό στα μηρυκαστικά

Φυτοαιμοσυγκολλητίνες: σπέρματα κρότωνα (ρικίνη) σπέρματα σόγιας άνευ θερμικής κατεργασίας Παρεμποδιστές πρωτεασών: σπέρματα ψυχανθών μη υγροθερμανθέντα σπέρματα σόγιας, αραχίδας Φωτοδυναμικές ουσίες: φωτοευαισθησία χλόη ψυχανθών Brassica Εκδηλώνεται με φωτοφοβία, ερύθυμα δέρματος, δερματίτιδα, νευρικές διαταραχές

Ταννίνες: πολυφαινολικές ενώσεις δασικοί καρποί (ξυλοκέρατα, δρυοβάλανοι, κάστανα) καρπός σόργου σπέρματα αραχίδας, ελαιοκράμβης στέμφυλα οινοποιΐας ελαιόφυλλα, σχίνος, πρίνος Προκαλούν μείωση απορρόφησης πρωτεϊνών

Νιτρικά άλατα: τοξικά όταν ανάγονται σε νιτρώδη χλόη και χόρτο βρώμης και σόργου φύλλα τεύτλων στελέχη αραβόσιτου Προκαλούν δύσπνοια και τέλος τον θάνατο. Στα κυοφορούντα προκαλούν αποβολές

Προκαλεί υπασβεστιαιμία και ουρολιθίαση Γκοσυπόλη: Οξαλικό οξύ: φύλλα τεύτλων και σακχαρότευτλων χλόη και χόρτο μηδικής σπέρματα σόγιας Προκαλεί υπασβεστιαιμία και ουρολιθίαση Γκοσυπόλη: προϊόντα βαμβακόσπορου- λαθύρου

Οιστρογόνα (ψυχανθή, φύλλα σακχαρότευτλων, χλόη σιτηρών) Ορμονοειδείς ουσίες: Οιστρογόνα (ψυχανθή, φύλλα σακχαρότευτλων, χλόη σιτηρών) Σε μικρές δόσεις δρουν ευεργετικά (γονιμότητα, γαλακτοπαραγωγή) Σε μεγάλες δόσεις προκαλούν: αναφροδισία στα αρσενικά ζώα ανωμαλίες στον οιστρικό κύκλο, νυμφομανία, μείωση γονιμότητας, αποβολές, πρόπτωση κόλπου και εξοίδηση μαστού στα θηλυκά ζώα

Θειογλυκοζίτες: χλοοδοτικές ποικιλίες του γένους Brassica σπέρματα και υποπροϊόντα ελαιοκράμβης Με το ένζυμο μυροσινάση υδρολύονται και προκαλούν υποθυρεοειδισμό. Με τη θερμική κατεργασία καταστρέφεται το ένζυμο μυροσινάση.

Αλκαλοειδή, τερπένια, σαπωνίνες, λακτόνες, γλυκοζίτες, ορμονοειδείς ουσίες, πολυφαινόλες κ.α. μπορούν να αποβούν τοξικοί, ανάλογα με το μέρος του φυτού που καταναλώνεται από το ζώο και που περιέχει τον τοξικό παράγοντα, τη συγκέντρωση του τοξικού παράγοντα και το είδος του ζώου. Τα ζώα τροποποιούν τη συμπεριφορά βόσκησης λόγω ειδικών συνθηκών.

πχ. τα πρόβατα προτιμούν φυτά με συμπυκνωμένες ταννίνες (επειδή αυτές ασκούν αντιπαρασιτική δράση) αλλά και ψυχανθή (περισσότερες πρωτεΐνες) οι αίγες είναι περισσότερο ανθεκτικές στις τοξικές ουσίες – προτιμούν θαμνώδη βλάστηση με υψηλή συγκέντρωση συμπυκνωμένων ταννινών (σχίνος, πρίνος, αγριελιά κλπ) Οι αντιδιαιτητικοί αυτοί παράγοντες ασκούν ανάλογη δράση με τα αντιπαρασιτικά φάρμακα.

Ουσίες με φαρμακοδυναμική δράση και ενέργεια Χορηγούνται προληπτικά και όχι θεραπευτικά Αποτρέπουν την εκδήλωση μιας νόσου Αντιμετωπίζουν καταστάσεις stress Διακρίνονται σε φαρμακούχα και τονωτικά (ή αντιστρεσικά)

Σιτηρέσια με προσθήκη φαρμακευτικών ουσιών για προληπτικούς λόγους (μονογαστρικά>μηρυκαστικά) Αντιτυμπανικά: για την πρόληψη του μετεωρισμού (ή τυμπανισμού) Προκαλείται όταν τα αέρια CO2 και CH4 που παράγονται στους προστομάχους από τους μικροοργανισμούς παρεμποδίζονται να εξέλθουν με την ερυγή, οπότε συσσωρεύονται και προκαλούν τη διάταση (φούσκωμα) της μεγάλης κοιλίας. Ο τυμπανισμός προκαλεί δύσπνοια (μέχρι θάνατο)

Μετεωρισμός Αφρώδης μετεωρισμός: όταν η σύσταση του περιεχομένου της μεγάλης κοιλίας είναι αφρώδης. Οφείλεται στην: παρουσία αφριστικών ουσιών (πχ.σαπωνινών) σταθεροποίηση του αφρού από πρωτόζωα και από πηκτίνες των ζωοτροφών μειωμένη κινητικότητα της μεγάλης κοιλίας από έλλειψη υφής του σιτηρεσίου παρουσία τοξικών αμινών παρεμπόδιση της αφρόλυσης

Μετεωρισμό προκαλούν σιτηρέσια: πλούσια σε χλόη ψυχανθών αποτελούμενα μόνο από ΣΖ επειδή στερούνται υφής Αντιμετωπίζεται με: προληπτική χορήγηση τασιενεργών ουσιών που διευκολύνουν την αφρόλυση παρακέντηση με ακίδα (τροκάρι)

Μετεωρισμός μπορεί να προκληθεί από διακοπή των περισταλτικών κινήσεων της μεγάλης κοιλίας (rumen stasis) λόγω υψηλής συγκέντρωσης οξέων (οξέωση). Η έξοδος των αερίων (CO2, CH4) μέσω του οισοφάγου μπορεί να παρεμποδιστεί λόγω: απόφραξης του οισοφάγου από κάποια τροφή μείωσης των περισταλτικών κινήσεων της μεγάλης κοιλίας (από οξέωση, οξεία πνευμονία, είσοδο ξένου σώματος στον κεκρύφαλο, υπασβαιστιαιμία κτλ) απότομη αλλαγή του σιτηρεσίου (χωρίς προσαρμογή)

Το 90% των περιστατικών εξελίσσεται σε αφρώδη τυμπανισμό και περισσότερα στα παχυνόμενα μοσχάρια. Εκδηλώνεται όταν: το σιτηρέσιο έχει υψηλό ποσοστό ΣΖ (οξέωση) η βοσκή έχει υψηλό ποσοστό ψυχανθών Για την αντιμετώπιση (θεραπεία) χρησιμοποιούνται: NaCl (σε ποσοστό 4%) για να μειωθεί η κατανάλωση τροφής και να αυξηθεί ο ρυθμός διόδου αυτής καλλιέργεια ζυμών για να αυξηθούν τα βακτήρια που χρησιμοποιούν το γαλακτικό (αντιμετώπιση οξέωσης)

Άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται προληπτικά στη διατροφή των ζώων είναι: αντιελμινθικά, αντιδιαρροϊκά, κοκκιδιοστατικά στα βόσκοντα ζώα για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα χλωριούχο αμμώνιο για παρεμπόδιση σχηματισμού ουρολίθων σε εντατικώς παχυνόμενα αρσενικά προπυλενική γλυκόζη ή προπιονικό νάτριο για αποτροπή κετοναιμίας κατά την προγεννητική περίοδο σε υψιπαραγωγικές αγελάδες και πολυδύναμα, κυρίως, αιγοπρόβατα

κακές συνθήκες στέγασης Απογαλακτισμό ευνουχισμό Παρέχονται στα ζώα για ενίσχυση του οργανισμού σε περίπτωση stress από: Μεταφορά κακές συνθήκες στέγασης Απογαλακτισμό ευνουχισμό

δύσκολο τοκετό Εμβολιασμό ασθένειες Ενισχυμένα σε πρωτεΐνες και δυναμικές ουσίες (βιταμίνες, αμινοξέα, ιχνοστοιχεία) Πιθανή συμμετοχή ηρεμιστικών φαρμάκων (πχ. μεταφορά)

Στόχος κάθε κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης είναι η επίτευξη του άριστου οικονομικού αποτελέσματος με την καλύτερη δυνατή χρησιμοποίηση των συντελεστών παραγωγής που διαμορφώνουν το κόστος των παραγόμενων κτηνοτροφικών προϊόντων.

Η διατροφή αντιπροσωπεύει το 60-70% του συνολικού κόστους παραγωγής Αποτελεί το μέσο δια του οποίου εκπτύσσεται το παραγωγικό δυναμικό του ζώου Επηρεάζεται η ποσότητα των προϊόντων και η διάρκεια της παραγωγικής ζωής των ζώων

Α: αποτελεσματικότητα Δ: το εκ διατροφής κόστος Α = ρ Α: αποτελεσματικότητα Δ: το εκ διατροφής κόστος ρ: συντελεστής (προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες) Δ = Α = ρ Τ: καταναλωθείσα ποσότητα τροφής σε kg Π: παραχθείσα ποσότητα κτηνοτροφικών προϊόντων από την ποσότητα τροφής Τ Κ: αξία της μονάδας (kg) του σιτηρεσίου (σε ευρώ) 1 Δ kΤ Π Π kΤ

Α= max (στόχος) όταν Τ= min , Π= max και κ= min χωρίς να θίγεται η υγεία του ζώου χωρίς να υποβιβάζεται η ποιότητα των προϊόντων χωρίς να μειώνεται η παραγωγικότητα του ζώου χωρίς να επιβαρύνεται το περιβάλλον χωρίς να παραβιάζονται οι κανόνες ευζωίας

Οικονομικότητα του σιτηρεσίου Σιτηρέσιο: Κανονικό + Οικονομικό = Ορθολογιστικό Κόστος: μονάδας ενέργειας, Νχων ουσιών (g,kg) ή πρωτεϊνών-αμινοξέων, ανοργ. στοιχείων Χρήση προγράμματος Η/Υ για ελαχιστοποίηση του κόστους με ικανοποίηση των προϋποθέσεων (κανονικό σιτηρέσιο)

ΣΕ = (μετατρεψιμότητα σιτηρεσίου – Food conversion ratio) Εκφράζει το βαθμό αξιοποίησης (εκμετάλλευσης) της τροφής για παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων ΣΕ = (μετατρεψιμότητα σιτηρεσίου – Food conversion ratio) ΣΕ: εκφράζει την ποσότητα της τροφής (Τ) που καταναλώνεται από το ζώο για την παραγωγή μίας μονάδας κτηνοτροφικού προϊόντος (Π) με κάλυψη αναγκών Συντήρησης και Παραγωγής (συνολικά) Τ Π

Ο ΣΕ τροποποιείται συνεχώς λόγω: εξέλιξης της γαλακτικής καμπύλης τροποποίησης της σύνθεσης του σφαγίου (σάρκα:λίπος) συναρτήσει της ηλικίας Αναφέρεται σε συγκεκριμένη φάση (περίοδο) ή εκφράζει τη μέση τιμή (για γαλακτοπαραγωγή, πάχυνση κτλ)

Στα μηρυκαστικά ζώα επειδή Τ = ΧΖ + ΣΖ το Τ εκφράζεται σε MJ ΚΕΓ ή MJ MEM ή σε kg ΟΑΟ Στα μονογαστρικά το Τ εκφράζεται (συνήθως) σε kg ή kg ΞΟ Μονάδα Π : 1 kg γάλακτος 1 kg αύξησης ΣΒ

Εκμετάλλευση σιτηρεσίου Βαθμός εκμετάλλευσης της τροφής από το ζώο προς παραγωγή κτηνοτροφικού προϊόντος Επηρεάζει την αποτελεσματικότητα της διατροφής Εκφράζεται μέσω: - Συντελεστής εκμετάλλευσης σιτηρεσίου (ΣΕ): Τ ΣΕ = (ΣΕ>1) επιζητείται ο min δυνατός Π Όπου: Τ= καταναλωθείσα τροφή (Σ+Π) για την περίοδο t1-t2 Π= παραχθείσα ποσότητα προϊόντος στην ίδια περίοδο ΣΕ= ποσότητα τροφής για παραγωγή 1 μονάδας προϊόντος 73

1 μονάδα κτηνοτροφικού προϊόντος: - 1 kg γάλακτος - 1.000.000 kpm Σιτηρέσιο: α. μόνο ΣΖ τότε η εκμετάλλευση του σιτηρεσίου δίνεται σε kg τροφής ή μονάδες ΘΑ β. ΣΖ+ΧΖ ή ΧΖ τότε η εκμετάλλευση του σιτηρεσίου δίνεται σε μονάδες ΘΑ 1 Μετατρεψιμότητα τροφής= (1:ΣΕ)<1 ΣΕ (απόδοση τροφής: βαθμό μετατροπής τροφής σε προϊόντα) 74

α×Β0.75 + β×Π Παράγοντες που επηρεάζουν το ΣΕ - Τ = α×Β0.75 + β×Π α= kg καταναλισκόμενης τροφής/ kg μετ. βάρους (Β0.75) β= kg καταναλισκόμενης τροφής/ kg προϊόντος (Π) - Αν Ε= ενεργειακή πυκνότητα τότε: α×Β0.75 + β×Π Τ= Ε - Επειδή ΣΕ=Τ/Π τότε: 1 α×Β0.75 ΣΕ= × ( + β) Ε Π 75

Παράγοντες που επηρεάζουν το ΣΕ 1. Ισόρροπο: μη ισόρροπο→≠ Τ ή Π άρα και του ΣΕ 2. Σωματικό βάρος: Β ↑ → ΣΕ ↑ 3. Ύψος παραγωγής: Π ↑ → ΣΕ ↓ 4. Ενεργειακή πυκνότητα: Ε ↑ → ΣΕ ↓ (Τ ↓) 5. Συνθήκες εκτροφής 6. Ηλικία ζώου: παχυνόμενα-αναπτυσσόμενα ηλικία↑→ ΣΕ ↑ 1 α×Β0.75 ΣΕ= × ( + βc) Ε Α Όπου: Α= αύξηση ΣΒ (Π) και c = ενεργειακή πυκνότητα σωματικής ύλης 76

4. Ενεργειακή πυκνότητα 77 ΕΠε (MJME/kg) ΕΠυ (MJME/kg ΞΟ) Ψυχρό κλίμα Ημ. κατανάλωση ΣΕ Τ kg ME MJ T kg/12 α ME MJ/12 α 10,88 12,09 117 1,273 1,80 19,58 11,50 12,78 111 1,276 1,70 19,63 12,13 13,48 105 1,274 1,62 19,60 12,76 14,18 100 1,54 13,39 14,88 95 1,272 1,46 19,57 14,02 15,57 90 1,262 1,38 19,41 ΕΠε (MJME/kg) ΕΠυ (MJME/kg ΞΟ) Ψυχρό κλίμα Ημ. κατανάλωση ΣΕ Τ kg ME MJ T kg/12 α ME MJ/12 α 10,88 12,09 105 1,142 1,62 17,58 11,50 12,78 100 1,150 1,54 17,69 12,13 13,48 95 1,152 1,46 17,73 12,76 14,18 90 1,148 1,38 17,67 13,39 14,88 86 1,151 1,32 17,72 14,02 15,57 82 1,26 ΞΟ σιτηρεσίου= 90% -- Ωοτοκία ορνίθων= 78% 77

Q= βασικός μεταβολισμός ΕΠ= έργο πέψης ΕΚ = έργο κινητικότητας 6. Συνθήκες εκτροφής ΑΣ= Q + ΕΠ + ΕΚ + ΕΘ Q= βασικός μεταβολισμός ΕΠ= έργο πέψης ΕΚ = έργο κινητικότητας ΕΘ = έργο θερμορύθμισης Θερμοκρασία 0C Σχετική υγρασία % Κατά Moustgaard Κατά Morisson et al. ΜΗΑΣΒ (kg) ΣΕ 31 - 0,55 3,65 24 90 0,70 3,6 23 50 0,78 3,4 3,54 15 70 8 0,71 3,7 3 0,63 4,3 78

Σύστημα διατροφής είναι ο συνδυασμός τριών συντελεστών παραγωγής ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Σύστημα διατροφής είναι ο συνδυασμός τριών συντελεστών παραγωγής - εδάφους - εργασίας - κεφαλαίου κατά την κατάρτιση, παρασκευή και χορήγηση του σιτηρεσίου - έδαφος: έκταση για παραγωγή ζωοτροφών - εργασία: εργατικά για παρασκευή και χορήγηση σιτηρεσίου - κεφάλαιο: αξία ζωοτροφών και επένδυση για μηχανολογικό εξοπλισμό 79

- ζωοτροφές από μικρή έκταση γης Εντατικά: - πολύ κεφάλαιο ανά ζώο - πολύ εργασία - ζωοτροφές από μικρή έκταση γης - ισόρροπη διατροφή ζώων με πλήρη έκπτυξη παραγωγής Εκτατικά: - μικρό κεφάλαιο - λίγη εργασία - ζωοτροφές από μεγάλη έκταση (βοσκές) - μη ισόρροπη διατροφή - μη έκπτυξη παραγωγικού δυναμικού των ζώων 80

- μεταξύ εντατικών και εκτατικών Ημιεντατικά: - μεταξύ εντατικών και εκτατικών Ποικιλία μορφών: - ενδιάμεσα συστήματα 81

- μεγάλη πυκνότητα σιτηρεσίου Εντατικά συστήματα: - μεγάλη πυκνότητα σιτηρεσίου - περιορισμός σπατάλης σε θρεπτικά συστατικά - εξάντληση παραγωγικής ικανότητας ζώου - χρήση συμπυκνωμένων ζωοτροφών (max) - χορήγηση κατά μερίδες - μηχανική διανομή σιτηρεσίου - ισόρροπη διατροφή ζώων - καλή εκμετάλλευση σιτηρεσίου 82

Σύνολο μέτρων κατά την παρασκευή και χορήγηση του σιτηρεσίου ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Σύνολο μέτρων κατά την παρασκευή και χορήγηση του σιτηρεσίου περιορισμός σπατάλης θρεπτικών συστατικών με: - διασφάλιση του ισόρροπου του σιτηρεσίου - προσαρμογή των ζωοτροφών στον τύπο πέψης - βελτίωση της ποιότητας των κτην. προϊόντων Η ενδεικνυόμενη τεχνική καθορίζεται από: το είδος, την κατηγορία, την παραγωγική κατεύθυνση και παραγωγικό στάδιο των ζώων το είδος και τη φύση των ζωοτροφών τις γεωργοοικονομικές συνθήκες της εκμετάλλευσης 83

Παρασκευή του σιτηρεσίου Προετοιμασία ζωοτροφών: πλύση (φυλλώδης χλωρά νομή), διαβροχή διαπότιση (στεμ.σακχ/λων, σπερμάτων ψυχανθών) έκπλυση (σπέρματα λουπίνων) άτμιση (γεωμήλων, σπερμάτων σόγιας) μηχανική διαίρεση - τεμαχισμός (ΧΖ) - σύνθλιψη (πλακούντων) - άλεση (ΔΚ) - σύνθλαση (υδαρών καρπών) - πολτοποίηση (τεύτλων) θερμική κατεργασία (ΔΚ, σπέρματα) 84

ανάμιξη ζωοτροφών → ομοιογενές μίγμα Προετοιμασία σιτηρεσίου: ανάμιξη ζωοτροφών → ομοιογενές μίγμα Η ομοιογένεια επηρεάζεται από: ακρίβεια ζύγισης (± 1‰) επιμέλεια και χρόνο ανάμιξης (3-10 min) φυσικά χαρακτηριστικά των ζωοτροφών - σχήμα τεμαχιδίων (○ ή ◊) - ειδικό βάρος (ΧΖ<ΣΖ) - υγροσκοπικότητα - μέγεθος σωματιδίων (ισομεγέθη συστατικά) 85

Συντελεστής παραλλακτικότητας: 100√n C= n όπου: Μέγεθος σωματιδίων Συντελεστής παραλλακτικότητας: 100√n C= n όπου: n= αριθμός έγχρωμων σωματιδίων (99.9% λευκοί+0.1% εγχ.) Άρα: C= min → ομοιογένεια= max, όταν n= max Επιτρεπτός βαθμός άλεσης= ↑ τότε ομοιογένεια= max 86

Ποσότητα δείγματος για να κριθεί η ομοιογένεια: 120×0.5=60g Παράδειγμα: Ωοτόκος όρνιθα καταναλίσκει 120g τροφής στην οποία πρέπει να ενσωματωθούν 8 ppm Cu ως CuSO4.5H2O (25%) Ποσότητα δείγματος για να κριθεί η ομοιογένεια: 120×0.5=60g 8 ppm Cu → 32 ppm CuSO4→ άρα τα 60g τροφής πρέπει να περιέχουν 60×32/1000= 1.92 mg CuSO4.5H2O Αν ορίσουμε C= 8 τότε n=156.25 σωματίδια/100g τροφής Δηλαδή τα 3.2 mg CuSO4.5H2O/100g τροφής πρέπει να έχουν 156.25 τεμαχίδια και το 1g 156.25×1000/3.2= 48828 Οπότε στο δείγμα των 60 g πρέπει να έχω: Είτε 1.92 mg είτε 156.25×1.92/3.2= 94 σωματίδια Λειοτρίβηση CuSO4.5H2O → πρόμιγμα → τελικό μίγμα 87

Αποδιοργάνωση μίγματος αποδιοργάνωση→ καταστροφή ομοιογένειας μίγματος - διαφορετικό ειδικό βάρος - ανισομεγέθη συστατικά Όγκος συστατικών > 0.4 mm Λ= Όγκος συστατικών < 0.4 mm Αν Λ < 0.8 → ↓ κίνδυνος αποδιοργάνωσης Λ = 0.8 – 1.1 → όχι χύμα αποθήκευση και μεταφορά Λ > 1.1 → ↑ κίνδυνος αποδιοργάνωσης 88

διαφύλαξη ομοιογένειας μείωση όγκου σιτηρεσίου Σύμπηξη (pellets) αύξηση κατανάλωσης περιορισμός απωλειών διαφύλαξη ομοιογένειας μείωση όγκου σιτηρεσίου κάλυψη ανεπιθύμητων ζωοτροφών διευκόλυνση συμβιωτικών φαινομένων Σύμπηξη ισορροπιστή ανόργανων στοιχείων Βρικέτες ισορροπιστών ανόργανων στοιχείων Προσθήκη μελάσσας – λίπους - αύξηση ελκυστικότητας (μελάσσα) - αύξηση ενεργειακής πυκνότητας (λίπη – έλαια) 89

- Διατροφή κατά μερίδες (ορισμένη ποσότητα) Χορήγηση σιτηρεσίου - Διατροφή κατά μερίδες (ορισμένη ποσότητα) - ατομική διατροφή (αγελάδες γαλακτοπαραγωγής) - ομαδική διατροφή (ιχθύες) - Διατροφή κατά γεύματα: παράθεση τμήματος σιτηρεσίου σε ορισμένη ώρα Π Α= Τ×Δ Α= αριθμός γευμάτων και εξαρτάται από: - Π= ποσότητα σιτηρεσίου - Τ= ταχυφαγία ζώου - Δ= διάρκεια γεύματος 2-3 γεύματα/ημέρα Σε σταθερή ώρα 90

- ατομική διατροφή (γαλακτοπαραγωγά ζώα) - ομαδική διατροφή (πάχυνση) - Διατροφή κατά βούληση - ατομική διατροφή (γαλακτοπαραγωγά ζώα) - ομαδική διατροφή (πάχυνση) πλεονεκτήματα: - λιγότερα εργατικά - απλούστερα μέσα μειονεκτήματα: - υπερκατανάλωση τροφής - μικρότερη πεπτικότητα Διανομή σιτηρεσίου Η σειρά χορήγησης ζωοτροφών καθορίζεται από την: - επίδραση στα πεπτικά φαινόμενα - ποσότητα - ελκυστικότητα 91