Απώλεια- Θρήνος- Θάνατος Σοφία Ζυγά

Απώλεια Η απώλεια συμβαίνει όταν ένα αγαπημένο πρόσωπο, αντικείμενο ή κατάσταση αλλάζει ή είναι μη προσπελάσιμο, έτσι ώστε η αξία του να μειώνεται ή να αφαιρείται Η πραγματική απώλεια μπορεί να αναγνωριστεί από τους άλλους καθώς και από το άτομο που τη βιώνει (απώλεια δουλειάς- απώλεια ενός μέλους του σώματος-απώλεια συντρόφου κ.α) Η αντιλαμβανόμενη απώλεια βιώνεται από το ίδιο το άτομο αλλά όχι και από τους άλλους (απώλεια νεότητας, οικονομικής ανεξαρτησίας)

Άλλες μορφές απώλειας Φυσική απώλεια (απώλεια μέλους του σώματος) Ψυχική απώλεια Αναμενόμενη απώλεια (συχνή σε οικογένειες ασθενών που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της νόσου).

Φυσική- Ψυχολογική- Αναμενόμενη Απώλεια Φυσική: το άτομο που χάνει το χέρι του σε ένα ατύχημα υποφέρει τόσο από τη σωματική απώλεια του άκρου όσο και από την ψυχολογική απώλεια που μπορεί να είναι αποτέλεσμα διαταραχής της αυτοεικόνας και της ανικανότητας επιστροφής στο επάγγελμά του Αναμενόμενη απώλεια : το άτομο εμφανίζει αντιδράσεις θρήνου σε μια απώλεια πριν ακόμα συμβεί (οικογένειες ασθενών τελικού σταδίου). Βοηθά στην προσαρμογή στην επικείμενη απώλεια

θρήνος Μια φυσιολογική και αναμενόμενη ενδοψυχική διεργασία, η οποία εγείρεται σε οποιοδήποτε γεγονός ή κατάσταση γίνεται αντιληπτή ως απώλεια π.χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου, σωματική απώλεια, ψυχοκοινωνική ή συμβολική απώλεια ( εκπλήρωση ενός ονείρου, αποχωρισμός από σημαντικό πρόσωπο)

Πένθος Μια διεργασία που δεν περιορίζεται απλά στις οξείες αντιδράσεις θρήνου σε οποιαδήποτε μορφή απώλειας. Αφορά στις συνειδητές και μη συνειδητές διεργασίες λύσης των ‘’ψυχολογικών δεσμών’’ με το νεκρό άτομο , κατά τις οποίες καταβάλλεται προσπάθεια από τον πενθούντα να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα που προκύπτει από το θάνατο ενός σημαντικού ατόμου και όχι από άλλου είδους απώλεια. Τα παραπάνω αφορούν το προσωπικό πένθος ενός ατόμου ενώ κάποιοι μιλούν και για το κοινωνικό πένθος , το οποίο αφορά τις κοινωνικές εκφράσεις ή εκδηλώσεις θρήνου (τελετές πένθους), που έχουν τις ρίζες τους στα έθιμα κάθε κοινωνικής ή πολιτισμικής ομάδας.

Αντιδράσεις θρήνου και θανάτου (Engel 1964) Σοκ και δυσπιστία- άρνηση αποδοχής γεγονότος (όχι… όχι εγώ….) Επίγνωση της κατάστασης- θυμός- δάκρυα- αίσθηση κενού (….γιατί εγώ;) Αποκατάσταση (τελετουργίες σχετικές με το θάνατο π.χ κηδεία) Συμβιβασμός στην απώλεια (αντιμετώπιση του κενού) Εξιδανίκευση (η υπερβολική ανύψωση των καλών στοιχείων του ατόμου ή του αντικειμένου που χάθηκε , η οποία ακολουθείται από την αποδοχή της απώλειας και τη μικρότερη ανάγκη εστίασης σε αυτήν) Έκβαση (η τελική λύση της διεργασίας του θρήνου, στην οποία το άτομο έχει ενσωματώσει την απώλεια στους φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής)

Αντιδράσεις θρήνου και θανάτου (Kubler- Ross, 1969) Άρνηση και απομόνωση Θυμός Διαπραγμάτευση Κατάθλιψη Αποδοχή

θάνατος Ο θάνατος υπάρχει όταν το άτομο έχει υποστεί είτε (1) μη αναστρέψιμη παύση των κυκλοφορικών και αναπνευστικών λειτουργιών ή (2) μη αναστρέψιμη παύση όλων των λειτουργιών ολόκληρου του εγκεφάλου , συμπεριλαμβανομένου του εγκεφαλικού στελέχους ( Επιτροπή Προέδρων για τη μελέτη των ηθικών προβλημάτων στην Ιατρική και Βιοιατρική έρευνα και την έρευνα της Συμπεριφοράς, 1981)

Προκαταβολικές Οδηγίες Διαθήκες εν ζωή: παρέχουν συγκεκριμένες οδηγίες για τον τύπο φροντίδας που πρέπει να παρασχεθεί ή να αποφευχθεί σε συγκεκριμένες περιστάσεις Διαρκής εξουσιοδότηση συνηγόρου για τη φροντίδα υγείας: διορίζει ένα άτομο που ο ασθενής εμπιστεύεται για να λαμβάνει αποφάσεις σε περίπτωση που το άτομο που τον διόρισε δεν έχει αυτήν την ικανότητα

Ο ρόλος του νοσηλευτή

Ο ρόλος του νοσηλευτή

Ποια αιτία θανάτου θα επέλεγα; Ποιος θα ήθελα να ήταν κοντά μου; Προσωπικά ερωτήματα του νοσηλευτή για να αποσαφηνίσει τα συναισθήματά του για το θάνατο Ποια αιτία θανάτου θα επέλεγα; Ποιος θα ήθελα να ήταν κοντά μου; Ποιοι είναι οι φόβοι μου για τον θάνατο; Πώς θα απαντούσα στις ίδιες ερωτήσεις για κάποιον ασθενή τον οποίο έχω φροντίσει; Πώς μπορώ να βελτιώσω την ποιότητα ζωής του ετοιμοθάνατου ασθενούς που φροντίζω; Εάν ήμουν μέλος της οικογένειας του ασθενούς τι πράγματα θα ήθελα να κάνουν οι νοσηλευτές για μένα;

Ο νοσηλευτής είναι αποτελεσματικός όταν: Επικοινωνεί ανοιχτά με τους ασθενείς για τις απώλειές τους και προκαλεί συζήτηση για την επάρκεια των μηχανισμών αντιμετώπισής τους. Αντιδρά ειλικρινά στις ανησυχίες και στα συναισθήματα των ασθενών που πεθαίνουν και των οικογενειών τους. Αξιοποιούν το χρόνο που δαπανούν με τους ασθενείς και τα μέλη της οικογένειας γιατί η υποστηρικτική παρουσία είναι η πρωταρχική παρέμβαση.

Σχέδιο φροντίδας-Στρατηγικές παρέμβασης Ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης νοσηλευτή-ασθενούς (ο νοσηλευτής πρέπει να είναι πρόθυμος να συζητά ανοιχτά τους φόβους και τις αμφιβολίες του ασθενούς και να λειτουργεί ως μη κριτικός ακροατής. Ο νοσηλευτής είναι καλό να μιλά στον κωματώδη ασθενή και να ενθαρρύνει τα μέλη της οικογένειας να κάνουν το ίδιο.)

Σχέδιο φροντίδας-Στρατηγικές παρέμβασης Παροχή εξηγήσεων για την κατάσταση και τη θεραπεία του ασθενούς (όλο το εμπλεκόμενο προσωπικό υγείας πρέπει να γνωρίζει τι ακριβώς έχει ειπωθεί στον ασθενή και την οικογένειά του. Η κατάσταση και η θεραπεία του ασθενούς πρέπει να εξηγούνται στον ασθενή & στην οικογένειά του. Κατά τη διάρκεια παροχής των εξηγήσεων απαιτείται υπομονή γιατί τα άτομα μπορεί να θρηνούν για τη διάγνωση).

Σχέδιο φροντίδας-Στρατηγικές παρέμβασης Διδασκαλία αυτοφροντίδας και προαγωγή της αυτοπεποίθησης (ο ασθενής πρέπει να ενθαρρύνεται να διατηρήσει την ανεξαρτησία του και την ικανότητα λήψης αποφάσεων για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Όταν οι φυσικές ικανότητες εξασθενήσουν ο μόνος έλεγχος που μπορεί να έχει ο ασθενής είναι πιθανόν ο καθορισμός του χρόνου λήψης των φαρμάκων.)

Ανεξαρτησία-Μερική ανεξαρτησία-εξάρτηση Κατά τη μετάβαση από την ανεξαρτησία στην εξάρτηση, ο ασθενής πιθανό να βιώσει κατάθλιψη και να εκφράσει θυμό και λύπη. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι επαγγελματίες και μη επαγγελματίες που παρέχουν φροντίδα να απαντούν στον ασθενή ως άτομο του οποίου η ζωή έχει νόημα.

Διδασκαλία των μελών της οικογένειας για συμμετοχή στη φροντίδα Ο ασθενής παρηγορείται που έχει κοντά του αγαπημένα πρόσωπα ενώ η οικογένεια παρηγορείται γνωρίζοντας ότι βοηθά στην ανακούφιση του ασθενούς. Η γνώση των δεδομένων της κατάστασης του ασθενούς πιθανό να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειας να αντιμετωπίσουν καλύτερα την επικείμενη απώλεια.

Ρόλοι & λειτουργίες σύγχρονου νοσηλευτή Άτομο που παρέχει φροντίδα υγείας (προαγωγή της ευεξίας- πρόληψη τη ασθένειας-αποκατάσταση της υγείας -διευκόλυνση της επιτυχούς αντιμετώπισης των προβλημάτων υγείας ) Άτομο που προάγει τη επικοινωνία Δάσκαλος Σύμβουλος Ερευνητής

Ρόλοι & λειτουργίες σύγχρονου νοσηλευτή Ηγέτης: η θετική και με αυτοπεποίθηση άσκηση της νοσηλευτικής κατά την παροχή φροντίδας, η εισαγωγή αποτελεσματικών αλλαγών και η λειτουργία με ομάδες Συνήγορος του αρρώστου: η προστασία των ανθρώπινων ή νομικών δικαιωμάτων και η εξασφάλιση της φροντίδας όλων των ασθενών με βάση την άποψη ότι όλοι οι ασθενείς έχουν το δικαίωμα της πληροφορημένης συναίνεσης

Ο ρόλος του νοσηλευτή στα χρόνια νοσήματα Υποστηρικτικός και ενεργός Καθοδηγεί χωρίς να επιβάλλεται Παρεμβαίνει χωρίς να υπάρχει σαφές αίτημα από τον άρρωστο ή το συγγενικό περιβάλλον Παρατηρεί και αξιολογεί τη λεκτική και τη μη λεκτική επικοινωνία ασθενούς Διαγιγνώσκει έγκαιρα σημεία κρίσης και παρεμβαίνει

Η χρόνια φύση της αρρώστιας σημαίνει για το άτομο το πέρασμα από μια φυσιολογική κατάσταση «σαν τους άλλους» σε μια νέα κατάσταση «όχι σαν τους άλλους»

Χρόνια ασθένεια: κατάσταση κρίσης Αιφνίδιο και απροσδόκητο γεγονός ερμηνεύεται ως καταστροφικό και εξαιρετικά απειλητικό Επιφέρει ρήγμα στο σύστημα αξιών ανατρέποντας πεποιθήσεις και προτεραιότητες Χάνεται η ψυχραιμία και κυριαρχεί θυμός και άγχος Σκέψεις: όλα τελειώνουν εδώ….., τίποτα δεν έχει νόημα πια….. Διαστρεβλώνεται η αίσθηση του χρόνου, το παρελθόν εξιδανικεύεται και το μέλλον μοιάζει ανύπαρκτο ή απειλητικό

Η χρόνια αρρώστια προκαλεί: παροδικές ή μόνιμες σωματικές αλλαγές αλλαγή εικόνας σώματος περιορισμούς στις σωματικές δραστηριότητες αλλαγές – περιορισμοί στις καθημερινές δραστηριότητες (σχολείο, εργασία, αθλητισμός, διασκέδαση) ειδική δίαιτα ( συχνά νιώθει ότι διαφέρει από τους άλλους) συνεχή χορήγηση φαρμάκων (η καθημερινή λήψη φαρμάκων αποτελεί μια συνεχή υπενθύμιση της αρρώστιας και της ανεπάρκειάς του)

Ψυχοκοινωνικά προβλήματα Έντονο άγχος, φοβίες, κατάθλιψη, τάση για απομόνωση, απόσυρση, επιθετικότητά με αποτέλεσμα να μην συνεργάζονται και να αρνούνται τη θεραπεία τους. Η άρνηση αυτή αρχικά εκφράζεται ως αίσθημα εκδίκησης για τον ίδιο τους τον εαυτό επειδή αρρώστησαν και στη συνέχεια προς τους άλλους. Αρκετά συχνή είναι η αντίδραση της απόρριψης της αρρώστιας, για την οποία δε θέλουν να γνωρίζουν τίποτα και θεωρούν ότι όλοι οι άλλοι γύρω τους οφείλουν να τους φροντίζουν. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχει μέσα τους διαχωρισμός μεταξύ του εαυτού τους και της αρρώστιας τους

Ψυχοκοινωνικά προβλήματα Απώλεια αυτονομίας- αδυναμία αυτοφροντίδας και αυτοεξυπηρέτησης- εξάρτηση Φόβος και άγχος γύρω από το θάνατο Φόβος εγκατάλειψης Τα άτομα εκφράζουν ενοχές επειδή είναι άρρωστα και θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για οικονομικά και ηθικά προβλήματα μέσα στην οικογένεια. Συνήθεις συμπεριφορές: άρνηση-απόρριψη- επιθετική συμπεριφορά- έντονο άγχος- θυμός- απομόνωση-κατάθλιψη- μη συμμόρφωση στη θεραπεία

Στάδια κρίσης Φάση Ι: δυσπιστία, άρνηση, απελπισία Φάση ΙΙ: αγωνία, κατάθλιψη, ανορεξία, αϋπνία, αδυναμία συγκέντρωσης Φάση ΙΙΙ: αποδοχή διάγνωσης, έναρξη αντιμετώπισης των διαθέσιμων επιλογών,ανάληψη δραστηριοτήτων

Παράγοντες προσαρμογής Κοινωνικοί: Άμεση συζήτηση διάγνωσης έναντι απόκρυψης της ασθένειας Γνώση θεραπευτικών επιλογών Πρόγνωση και εκούσια συμμετοχή στη θεραπεία Εσφαλμένες δοξασίες για καρκινογένεση

Προερχόμενοι από τον ασθενή Εσωτερικοί Συναισθηματική και πνευματική ωριμότητα Σωματική κατάσταση Φιλοσοφικές, πνευματικές & θρησκευτικές απόψεις Εξωτερικοί Σύζυγος Οικογένεια Φίλοι Ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον Κοινωνικοοικονομική τάξη

Προερχόμενοι από τη χρόνια ασθένεια Θέση, στάδιο,συμπτώματα, πόνος,πρόγνωση Απαιτούμενη θεραπεία (χειρουργική, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία) και επακόλουθα αυτής Μεταβολή εικόνας σώματος

Προδιαθεσικοί παράγοντες δυσμενούς αντιμετώπισης Κοινωνική απομόνωση Χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο Κατάχρηση οινοπνευματωδών και φαρμάκων Ψυχιατρικό ιστορικό Προηγηθείσα εμπειρία με καρκίνο Πρόσφατη απώλεια Απαισιοδοξία Απουσία πίστης,συστήματος αξιών για κατανόηση ιδέας θανάτου Πολλαπλές υποχρεώσεις

Δυνητικοί κίνδυνοι νοσηλευτή Κίνδυνος υπερεπένδυσης και ταύτισης με το άτομο που βρίσκεται σε κρίση. Μερικές φορές πιστεύει ότι μπορεί να μοιραστεί όλο το βάρος και τον πόνο μιας κατάστασης, την οποία θεωρεί τραγική ή καταστροφική. Κίνδυνος αποξένωσης και αποστασιοποίησης από το άτομο που βρίσκεται σε κρίση. Προσπαθώντας να προστατεύσει τον εαυτό του από την συναισθηματική οδύνη απομακρύνεται ή τείνει να ελαχιστοποιήσει τη σοβαρότητα μιας κατάστασης (δεν είναι τόσο σοβαρό……, μην αντιδράτε έτσι…., μην ανησυχείτε, όλα θα πάνε καλά…….)

Δυνητικοί κίνδυνοι νοσηλευτή Πολλές φορές επιθυμεί να επαναφέρει τον άρρωστο όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε κατάσταση ισορροπίας, παρεμποδίζοντας έτσι την επεξεργασία όλης της εμπειρίας του θρήνου Η κρίση επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τον επαγγελματία και ενεργοποιεί προσωπικές και άλυτες συγκρούσεις Θεωρείται αναγκαία η διεργασία της αυτογνωσίας και στρατηγικών μεθόδων διαχείρισης καταστάσεων κρίσης

Ανάγκη ενημέρωσης Θεωρία απόκρυψης της διάγνωσης (αρχές 18ου αιώνα - δεκαετία 1950 και 1960) Διατήρηση ελπίδας επιβίωσης Αποφυγή φόβου, κατάθλιψης, άγχους, διεργασίας πένθους ή απώλειας υποψία ……..βαθμιαία εξοικείωση με την ιδέα του θανάτου

Δικαίωμα ενημέρωσης Αρχή δεκαετίας 1970: βελτίωση επιβίωσης, ποιότητα ζωής, αντιμετώπιση πόνου, δικαιώματα ασθενούς και ετοιμοθάνατου ασθενούς Αποκάλυψη διάγνωσης = υποχρέωση ειδικών & δικαίωμα ασθενούς και οικογένειας Λεπτομερής γνώση επιλογών θεραπείας και συγκατάθεση ασθενούς σε κάθε παρέμβαση

Νέες τάσεις Δεκαετία 1980: Ψυχο-ογκολογία και ξενώνες φροντίδας Έκταση ενημέρωσης ασθενούς και οικογένειας ανάλογα με στάδιο και έκταση της νόσου Συμμετοχή στη λήψη απόφασης και τροποποίηση συμπεριφορικών προτύπων (πρόληψη, θεραπεία, αποκατάσταση) Έγκαιρη διάγνωση ψυχολογικού stress και παρέμβαση στην κρίση

Δικαίωμα στην ενημέρωση: Νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα Δικαίωμα στην ενημέρωση: Νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα Διακήρυξη δικαιωμάτων ατόμων με καρκίνο ( Χάγη, 30.11.91): δικαίωμα ασθενή να γνωρίζει ότι έχει καρκίνο και να συμμετέχει στη λήψη απόφασης Β. Αμερική: ηθική και νομική υποχρέωση η πληροφόρηση για την ασθένεια και τη θεραπεία Γαλλία: Απόφαση Ανώτατου Δικαστηρίου (1997)- ο ασθενής έχει δικαίωμα να γνωρίζει όλη την αλήθεια σχετικά με την ασθένειά του Ελλάδα: Νόμοι 2071/1992 (ΦΕΚ 123)-2519/97 (ΦΕΚ 165) αναγνωρίζεται το δικαίωμα πλήρους πληροφόρησης ώστε να του επιτρέπει να σχηματίσει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων της κατάστασής του και να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος ή να συμμετέχει στη λήψη απόφασης

Ενημέρωση και πληροφόρηση Η πληροφόρηση είναι δικαίωμα του ασθενούς Η πληροφόρηση είναι υποχρέωση του επαγγελματία υγείας Ενημερώνουμε όποιον ασθενή θέλει και για όσα θέλει ή αντέχει να ακούσει και να γνωρίζει Ενημέρωση συγγενών- ιατρικό απόρρητο Ειλικρινής ενημέρωση: μέρος του καθήκοντος φροντίδας υγείας

Αποτελεσματική πληροφόρηση και ενημέρωση Εξατομικευμένη Ατομικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες Συνεχής διαδικασία Επανατροφοδότηση Διεπιστημονική συνεργασία Έμπειρο,εξειδικευμένο και ευαισθητοποιημένο προσωπικό

Παράγοντες που επηρεάζουν την πληροφόρηση και ενημέρωση Η ποιότητα και η ποσότητα των πληροφοριών που παρέχουμε Το ενδιαφέρον και η κατανόηση που δείχνουμε (έλλειψη εκπαίδευσης, πόρων και χρόνου, παιχνίδια εξουσίας…) Έλλειψη αυτογνωσίας (συνειδητοποίηση αξιών, πεποιθήσεων, αντιλήψεων, προσδοκιών, συναισθημάτων που μεταφέρουμε στη σχέση μας με τον άρρωστο) Έλλειψη συστηματικής εκπαίδευσης Έλλειψη σαφήνειας Φραγμοί επικοινωνίας: αλλεπάλληλες ερωτήσεις, κήρυγμα ηθικολογίας, κριτική, συμβουλή, καθοδήγηση, εφησυχασμός, παρηγοριά, εκλογίκευση, ελαχιστοποίηση ανησυχιών, απειλή, προειδοποίηση, αποφυγή

Οι λέξεις ως φορείς εννοιών φορτίζονται διανοητικά και συναισθηματικά μέσα στον ψυχικό κόσμο καθενός ανάλογα με τη μόρφωση, την πείρα ζωής, το χαρακτήρα του. Και για τούτο, οι ίδιες λέξεις ηχούν μέσα μας διαφορετικά, γιατί πέφτουν και χτυπούν σε διαφορετικό μέταλλο ψυχής, το δικό του διανοητικό και συναισθηματικό βάθος………….

Διαδικασία ενημέρωσης Συλλογή πληροφοριών Ορθή μεταφορά πληροφοριών(οικογένεια, μέλη διεπιστημονικής ομάδας) ανάλογα με επιθυμίες και ανάγκες ασθενούς Κλίμα συνεργασίας, ισοτιμίας, συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης Συναπόφαση θεραπευτικής αντιμετώπισης

Πρωτόκολλο SPIKES (Beile et al, 2000) (1/3) Στάδιο 1: Οργάνωση της συνέντευξης (Setting up the interview) Εξασφάλισε ήσυχο περιβάλλον Φρόντισε να εμπλακεί στη διαδικασία κάποιο πρόσωπο που ο ασθενής θα επιλέξει Κάθισε Φρόντισε να έχεις επαφή με τον άρρωστο Αξιοποίησε σωστά το χρόνο σου

Πρωτόκολλο SPIKES (2/3) Στάδιο 2: Εκτίμηση αντίληψης ασθενούς για την κατάστασή του (Perception) πριν μιλήσεις ρώτα…. ανοικτές ερωτήσεις- εκτίμηση επιπέδου γνώσεων σχετικά με την κατάσταση της υγείας του, πως ερμηνεύει τα συμπτώματα, ρεαλιστικές προσδοκίες, ευσεβείς πόθοι….. Στάδιο 3: Αποδοχή της πρόσκλησης του ασθενούς για ενημέρωση (Invitation)

Πρωτόκολλο SPIKES (3/3) Στάδιο 4: Παροχή γνώσεων και πληροφοριών (Knowledge) Ατυχώς έχω δυσάρεστα νέα να σας πω…, λυπάμαι που θα πρέπει να σας πω ότι…. Προσαρμογή λεξιλογίου στο επίπεδο του ασθενή, αποφυγή όρων ‘’μετάσταση’’ (εξάπλωση)- ‘’ βιοψία’’ (δείγμα ιστών), δίνε πληροφορίες σταδιακά και έλεγχε πόσο τις κατανοεί

Πρωτόκολλο SPIKES (4/3) Στάδιο 5: Προσέγγιση συναισθημάτων του ασθενούς με συμπόνια (Emotion) Ανίχνευσε συναισθήματα ασθενή: θλίψη, θυμός, σιωπή, βουβός πόνος, shock Βοήθησέ τον να εκφραστεί Αναγνώρισε την αιτία της συναισθηματικής φόρτισης Δώσε χρόνο για να εκφράσει τα συναισθήματά του και κατέστησε σαφές ότι έχεις κατανοήσει τους λόγους της συναισθηματικής του φόρτισης

Στάδιο 6: Στρατηγική (Strategy) Πρωτόκολλο SPIKES (5/3) Στάδιο 6: Στρατηγική (Strategy) Ενημέρωση με ακρίβεια και αντικειμενικότητα για τα οφέλη και τους κινδύνους των εναλλακτικών θεραπευτικών επιλογών- συμμετοχική λήψη απόφασης- διευκρίνιση αποριών- απάντηση σε ερωτήσεις

Μέσα από τα μάτια ενός ασθενούς……………………. Ρωτήστε με τι σκέπτομαι Μην αδιαφορείτε για τις ανησυχίες μου Μη μου φέρεστε σαν ασθένεια αλλά σαν πρόσωπο Μιλήστε με εμένα και όχι σε εμένα Σεβαστείτε την ατομικότητά μου Μη με αφήνετε να περιμένω Μη μου λέτε τι να κάνω χωρίς να μου λέτε πώς να το κάνω Ενημερώστε με Ενδιαφερθείτε για το ποιος ήμουνα Δείξτε μου ότι ενδιαφέρεστε