9. Νευρικό σύστημα Βιολογία Α’ Λυκείου

Νευρικό σύστημα ►Δ►Δ►Δ►Διατήρηση εσωτερικού περιβάλλοντος σταθερού (ομοιόσταση) ΝΝΝΝευρικό σύστημα ΕΕΕΕνδοκρινικό σύστημα ►Ε►Ε►Ε►Ερέθισμα  Υποδοχέας  ΚΝΣ  μυς + αδένες ►Ν►Ν►Ν►Νευρικό σύστημα: ΚΚΚΚεντρικό Νευρικό Σύστημα (εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός) ΠΠΠΠεριφερικό Νευρικό Σύστημα (νεύρα)

Δομή & λειτουργία των νευρικών κυττάρων ►Ν►Ν►Ν►Νευρικός ιστός: ΝΝΝΝευρικά κύτταρα (νευρώνες) ►Α►Α►Α►Αισθητικοί νευρώνες (= σώμα  νωτιαίος μυελός, εγκέφαλος) ►Κ►Κ►Κ►Κινητικοί νευρώνες (= νωτιαίος μυελός, εγκέφαλος  μύες, αδένες) ►Ε►Ε►Ε►Ενδιάμεσοι ή συνδετικοί νευρώνες (= εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός) ΝΝΝΝευρογλοιακά κύτταρα ►Θ►Θ►Θ►Θρέψη + μόνωση νευρώνων ►+►+►+►+περίβλημα μυελίνης

► Σκλήρυνση κατά πλάκας: Καταστροφή της μυελίνης

Δυναμικό ηρεμίας – Νευρική ώση ► Νευρικό κύτταρο ηρεμεί ► Δεν παράγει – δε μεταβιβάζει μηνύματα ► Μεταξύ εξωτερικής & εσωτερικής επιφάνειας της μεμβράνης  ΔV (δυναμικό ηρεμίας) ► Νευρικό κύτταρο σε ερέθισμα ► ΔV  μεταβάλλεται  δυναμικό ενέργειας ► Μεταβίβαση κατά μήκος του νευρικού κυττάρου  νευρική ώση

Νευρικές ώσεις & συνάψεις

Περιφερικό Νευρικό Σύστημα ► Νεύρα  δεσμίδες δενδριτών/νευραξόνων ► Κυτταρικά σώματα στο ΚΝΣ & στα γάγγλια ► Νεύρα  Αισθητικά  Κινητικά  Μεικτά ► Άνθρωπος:  12 εγκεφαλικά νεύρα  31 νωτιαία νεύρα

Περιφερικό Νευρικό Σύστημα ► Νευρική οδός: διαδρομή νευρικών ώσεων  Κινητικές/Φυγόκεντρες (ΚΝΣ  εκτελεστικά)  Αισθητικές/Κεντρομόλες (υποδοχείς  ΚΝΣ) ► Αντανακλαστικό τόξο: 1.Υποδοχέας 2.Αισθητικός νευρώνας 3.Ενδιάμεσος νευρώνας 4.Κινητικός νευρώνας 5.Εκτελεστικό όργανο

Περιφερικό Νευρικό Σύστημα ► Αντανακλαστικά: αυτόματες ακούσιες κινήσεις (γρήγορες απαντήσεις π.χ. έκτακτης ανάγκης, ισορροπίας ► Συμμετέχει εγκέφαλος (π.χ. άνοιγμα – κλείσιμο βλεφάρων) ► Δε συμμετέχει εγκέφαλος (π.χ. επαφή με θερμό/αιχμηρό αντικείμενο) ► Αντανακλαστικό γονάτου: απλή σύναψη αισθητικού – κινητικού νευρώνα

Κεντρικό Νευρικό Σύστημα ► Εγκέφαλος + Νωτιαίος Μυελός ► Προστατευμένα (πού ; ) ► Μήνιγγες: προστατευτικές μεμβράνες (3) ► Εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ)  Προστατεύει από κραδασμούς  Στηρίζει  Συμβάλλει στη θρέψη

Κεντρικό Νευρικό Σύστημα ► Νωτιαίος μυελός  Κυλινδρικός, μέσα στο σπονδυλικό σωλήνα  Μέσα: φαιά ουσία (κυτταρικά σώματα)  Έξω: λευκή ουσία (νευράξονες) ► Εγκέφαλος  Πολύπλοκος, μέσα στην κρανιακή κοιλότητα  Αποτελείται από νευρώνες  Έξω: φαιά ουσία – Μέσα: λευκή ουσία !  Κέντρα  περιοχές για αισθήσεις, αντίληψη, έλεγχο, συντονισμό, ανώτερες λειτουργίες…

Εγκέφαλος 1. Ημισφαίρια (x2) ► Μεγαλύτερο τμήμα εγκεφάλου ► Σύνδεση μεταξύ τους (μεσολόβιο) ► Έλικες & αύλακες (γιατί;) ► Λοβοί (βαθύτερες σχισμές) ► Φλοιός  ΣΥΝΕΙΔΗΤΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 2. Στέλεχος (συνδέει ημισφαίρια με νωτιαίο μυελό) ► Θάλαμος (αισθητικοί νευρώνες  κέντρα εγκεφάλου ) ► Υποθάλαμος (ομοιόσταση, ΑΝΣ, ύπνος) ► Προμήκης μυελός (ζωτικής σημασίας: αναπνοή, καρδιά, πίεση…) ► Υπόφυση: αδένας που συντονίζει τους υπόλοιπους 3. Παρεγκεφαλίδα ► Συντονισμός κινήσεων

Λειτουργικές περιοχές εγκεφάλου 1. Κινητικές περιοχές  Μετωπιαίος λοβός  κινήσεις σκελετικών μυών 2. Αισθητικές περιοχές 1)Καταλήγουν οι αισθητικοί νευρώνες (συγκεκριμένα κέντρα) 2)Αναλύονται & ερμηνεύονται 3)Αισθήσεις & συναισθήματα 3. Συνειρμικές περιοχές  >50% επιφάνειας  Ανώτερες Πνευματικές Λειτουργίες

Ανώτερες Πνευματικές Λειτουργίες I. Μνήμη ► Εγκέφαλος: αποθηκεύει – ανακαλεί – συνδυάζει πληροφορίες  Βραχυπρόθεσμη (ΜΒΔ)  λίγα λεπτά, περιορισμένη χωρητικότητα (7±2 στοιχεία!)  Μακροπρόθεσμη (ΜΜΔ)  μόνιμες δομικές & λειτουργικές αλλαγές στα νευρικά κύτταρα, απεριόριστη ► Εξαρτάται από: είδος, ένταση, συχνότητα ερεθίσματος (π.χ. έντονα, επαναλαμβανόμενα, υπερβολικά ευχάριστα/δυσάρεστα…  ? ) ► Εξασθενούν – διαγράφονται – παραμένουν

Ανώτερες Πνευματικές Λειτουργίες I. Μνήμη  Αμνησία  λόγω ασθενειών, τραυματισμού (αναλόγως με περιοχή)

Ανώτερες Πνευματικές Λειτουργίες II. Μάθηση ► ► Εξοικείωση: αναγνώριση ερεθίσματος ως μη σημαντικού  δεν αντιδρά ► ► Ευαισθητοποίηση: επαναλαμβανόμενη έκθεση σε (επώδυνο) ερέθισμα  ταχύτερη αντίδραση ► ► Συνειρμική μάθηση: συσχετισμός δύο ή περισσοτέρων ερεθισμάτων (κλασική εξάρτηση – ανταμοιβή – τιμωρία) ► ► Αντίληψη: ανάκληση εμπειριών για επίλυση προβλημάτων

Συνειρμική μάθηση (Pavlov)

Συνειρμική μάθηση (οφθαλμαπάτες)

Ανώτερες Πνευματικές Λειτουργίες III. Συμπεριφορά III. Συμπεριφορά: σύνολο απαντήσεων σε μεταβολές περιβάλλοντος ► ► Γενετικοί + περιβαλλοντικοί παράγοντες   Ενστικτώδης συμπεριφορά (δεν αλλάζει): αντανακλαστικά, γέλιο, χαμόγελο, κλάμα, φόβος κτλ.   Συμπεριφορά που τροποποιείται με μάθηση (αλλάζει): εξοικείωση/ευαισθητοποίηση

Ανώτερες Πνευματικές Λειτουργίες IV. Ομιλία ► «Προνόμιο» ανθρώπινου είδους ► Σε δεξιόχειρες ελέγχεται από αριστερό – σε αριστερόχειρες από δεξιό (κυρίως) – συμμετοχή και των 2 ημισφαιρίων ► Περιοχή Broca: έλεγχος μυών για λόγο  Αφασία Broca: δυσκολία στην άρθρωση, ερμηνεία κατανοητή ► Περιοχή Wernicke: αντίληψη/ερμηνεία λέξεων  Αφασία Wernicke: δυσκολία στην κατανόηση, παραγωγή ήχων φυσιολογική ► Για την παραγωγή λόγου  ; ► Για την αντίληψη λόγου  ;

Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα ►Κ►Κ►Κ►ΚΝΣ + κινητικά νεύρα ►Σ►Σ►Σ►Συνεχής ακούσια λειτουργία ►Υ►Υ►Υ►Υποδοχείς  ΚΝΣ  γάγγλια ΑΝΣ  εκτελεστικά όργανα ►Σ►Σ►Σ►Σχετική αυτονομία ►Α►Α►Α►ΑΝΣ  2 ανταγωνιστικά συστήματα: ΣΣΣΣυμπαθητικό: καταστάσεις έντασης ΠΠΠΠαρασυμπαθητικό: καταστάσεις ηρεμίας ►δ►δ►δ►διαστολή – συστολή κόρης οφθαλμού ; ►κ►κ►κ►καρδιακοί παλμοί ;