Διαταραχές του συναισθήματος

Έννοιες και διακρίσεις  Ψυχοπαθολογία: μελέτη των ψυχικών καταστάσεων κατά τις οποίες οι άνθρωποι πλέον δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τη ζωή τους  Ακραίες συναισθηματικές εμπειρίες, έντονες και μακροχρόνιες καταστάσεις άγχους, κατάθλιψης ή φόβου  Οι συγκινήσεις αποτελούν συστατικό στοιχείο της ψυχοπαθολογίας, αλλά η διαταραχή δεν ταυτίζεται ποτέ με την ίδια τη συγκίνηση, αλλά με την υπερβολή της ή την παρουσία της απουσία ενός συγκεκριμένου αντικειμένου: Θλίψη ≠κατάθλιψη, Πανικός≠Φόβος, Χαρά≠Μανία  Ταξινομικά συστήματα DSM IV & ICD 10: Διαγνωστικά κριτήρια κλινικών «περιπτώσεων» ή  Συνεχείς μετρήσεις με καταλόγους συμπτωμάτων και χρήση ερωτηματολογίων (κυρίως για παιδική ψυχοπαθολογία) Ωστόσο, συμφωνία ως προς τους παράγοντες ψυχοπαθολογίας

Η ψυχοπαθολογία στην παιδική ηλικία  Διαταραχές εξωτερίκευσης συναισθήματος: θυμός, εχθρότητα, επιθετικότητα, κλοπές και ψέματα (>6 μήνες)  Διαταραχές εσωτερίκευσης συναισθήματος: θλίψη (>2 εβδομάδες), άγχος (>6 μήνες), απόσυρση (>2 εβδομάδες)

Σχέση ανάμεσα στα βραχύχρονα συναισθήματα και την ψυχοπαθολογία  Η ψυχοπαθολογία χαρακτηρίζεται από κυριαρχία ενός και μόνο συναισθήματος στη συναισθηματική οργάνωση του ατόμου:  Μεμονωμένα γεγονότα προκαλούν μακροχρόνιες διαταραχές, αλλά συνήθως μεταγενέστερα συγκινησιακά γεγονότα ενισχύουν τα αποτελέσματα των προηγούμενων με συνέπεια τη δημιουργία μιας σταθερής δομής ανταπόκρισης (Tomkins, 1979)  Ασυμβατότητα συγκινησιακής συμπεριφοράς: έλλειψη ενσυναίσθησης  Δυσκολία στη ρύθμιση των συγκινήσεων, οπότε αυτές γίνονται πιο έντονες, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και παρεμβάλλονται στην καθημερινή ζωή

Παρεκκλίσεις των συγκινησιακών συστατικών  Αξιολόγηση γεγονότων: τα επιθετικά παιδιά αξιολογούν συχνότερα ως σκόπιμη μια επιθετική συμπεριφορά (Dodge & Coie, 1987), ενώ η «καταθλιπτογενής» απόδοση (σταθερότητα αρνητικών γεγονότων, εσωτερική απόδοση και γενίκευση) χαρακτηρίζει τα καταθλιπτικά παιδιά  Διαταραχές εξωτερίκευσης: μικρότερη κατανόηση των συναισθημάτων τους, λιγότερο σοβαρές αιτίες για τα συναισθήματά τους και μειωμένη ικανότητα ανάκλησης των λεπτομερειών αυτών των γεγονότων  Κατάθλιψη: προτίμηση σε συμπεριφορές απόσυρσης

Η ψυχοπαθολογική «διαμόρφωση του παιδιού»  Τα μη τυπικά συναισθήματα προέρχονται από μη τυπικά περιβάλλοντα:  Η επιθετικότητα εξασφαλίζει τους στόχους απέναντι σε επιθετικούς γονείς, ενώ η κατάθλιψη αφαιρεί την επιθετικότητα από άλλα μέλη της οικογένειας  Σταθερότητα των δυσλειτουργιών που παρατηρείται κατά την ενήλικη ζωή και δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το άτομο, αλλά από το συνήθως σταθερό δυσλειτουργικό περιβάλλον

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου της παιδικής και συχνά ενήλικης ψυχοπαθολογίας  Συγκρούσεις γονέων: συχνότητα και σοβαρότητα οργισμένων διαφωνιών, διάσταση απόψεων στα θέματα ανατροφής και περίοδοι σιωπηλής υπερέντασης [Cummings (1987): Το εχθρικό και επιθετικό συναίσθημα μεταξύ ενηλίκων προκαλεί την επιθετικότητα των παιδιών]  Ψυχιατρικές διαταραχές γονιών: τα παιδιά παρουσιάζουν συχνά έναν τύπο διαταραχής παρόμοιο με εκείνο των γονιών τους, π.χ. κατάθλιψη=διαταραχές εσωτερίκευσης, (μίμηση προτύπου ή ματαίωση στόχων)  Γενετική προδιάθεση και περιβάλλον (διαταραχή της σχέσης προσκόλλησης)

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου της παιδικής και συχνά ενήλικης ψυχοπαθολογίας  Field et al. (1988): αλληλεπίδραση βρεφών με καταθλιπτική μητέρα με τη μητέρα τους και έναν ξένο: τα βρέφη αναπτύσσουν δομές ανταπόκρισης προσαρμοσμένες στις συναισθηματικές καταστάσεις της μητέρας τους (ανασφαλής δεσμός) και μεταφέρουν αυτές τις δομές στις καινούργιες αλληλεπιδράσεις  Hops et al. (1978): το παιδί μαθαίνει επίσης ότι το αποτέλεσμα των συναισθημάτων στις αλληλεπιδράσεις παρακολουθώντας τον καταθλιπτικό γονιό του να αλληλεπιδρά με άλλα μέλη της οικογένειας  Καταθλιπτική διάθεση μειώνει την επιθετικότητα, η έκφραση του θυμού μειώνει την καταθλιπτική διάθεση ή ακόμη το συναίσθημα δεν αφορά πάντοτε το πρόσωπο που απευθύνεται (π.χ. ο πατέρας καταστέλλει το θυμό προς τη μητέρα και τον απευθύνει στα παιδιά του)

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου της παιδικής και συχνά ενήλικης ψυχοπαθολογίας  Σχέσεις γονιών-παιδιού:  Αποτυχία διαμόρφωσης του πρωταρχικού δεσμού προσκόλλησης (Bowlby, 1951) λόγω εγκατάλειψης- ιδρυματοποίησης, ωστόσο οι υποστηρικτικές σχέσεις αργότερα στη ζωή μπορούν να βελτιώσουν τις αρνητικές επιδράσεις της πρώιμης συναισθηματικής αποστέρησης (ανθεκτικότητα): θετή οικογένεια (Hodges & Tizard, 1989, 1978) ή υποστηρικτικός σύζυγος (Quinton & Rutter, 1988)  Απώλεια του ενός γονιού: ως παράγοντας κινδύνου κατάθλιψης συναρτάται από την ποιότητα της φροντίδας μετά την απώλεια (η απώλεια του πατέρα ενέχει περισσότερους κινδύνους από την απώλεια της μητέρας)  Είδος δεσμού: αποπροσανατολισμένος αποδιοργανωμένος=54% σε βρέφη με μητέρες χαμηλού εισοδήματος και κατάθλιψη=ισχυρός παράγοντας ψυχοπαθολογίας κυρίως κατά τους πρώτους 18 μήνες, πάντα σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου της παιδικής και συχνά ενήλικης ψυχοπαθολογίας  Διαταραχές στη σχέση παιδιού-γονιού:  Επικρίσεις, έλλειψη θαλπωρής, κακοποίηση  Έλλειψη θετικών συναισθημάτων:  Pettit & Bates (1989): βρέφη 6, 13 & 24 μηνών: Τρυφερή επαφή, τρυφερή διδαχή, προφορικά ερείσματα: πρόγνωση ψυχοπαθολογίας στα 4 έτη: ισχυρότερος προγνωστικός παράγοντας από τα αρνητικά συναισθήματα  Φτώχεια  Χαμηλός δείκτης νοημοσύνης, καθυστέρηση στην ομιλία, ήπιες γνωστικές βλάβες από πρόωρο τοκετό  Ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά  Προσθετική/συσσωρευτική δράση των παραγόντων κινδύνου  Αντισταθμιστικός ρόλος προστατευτικών παραγόντων που εξασφαλίζει ανθεκτικότητα

Παράγοντες ευπάθειας  Απώλεια τροφού: μητέρας: έλλειψη φροντίδας/πατέρα: κατάθλιψη μητέρας: Απώλεια αίσθησης του εαυτού ως πολύτιμου και αξιαγάπητου  Αρνητικές Γνωστικές Επιδράσεις  Ύφος απόδοσης αιτιότητας: ο τρόπος του σκέπτεσθαι προδιαθέτει την κατάθλιψη (αυθαίρετα συμπεράσματα και αντιμετώπιση γεγονότων ως προσωπικών), έτσι  Ένα γεγονός:  Προκύπτει από εσωτερικές αιτίες και όχι εξωτερικούς παράγοντες  Έχει οικουμενικό και σταθερό και όχι τρέχοντα και τοπικό χαρακτήρα  Αυτοεκτίμηση: απόδοση αποτυχίας σε εσωτερικές αιτίες

Βιολογικοί παράγοντες ευπάθειας  Ουδός βίωσης συγκινήσεων κληρονομικά καθορισμένος: βαθμός συναισθηματικότητας  Βραχείς υποδοχείς μεταφοράς σεροτονίνης  Οι μεταβλητές που θεωρούνται περιβαλλοντικές μπορούν να επηρεαστούν από την κληρονομικότητα (Plomin & Bergeman, 1991): ισχυρή συσχέτιση εμφάνισης δυσάρεστων γεγονότων σε μονοζυγώτες, αλλά όχι στους διζυγώτες δίδυμους (πιθανόν λόγω κληρονομημένων χαρακτηριστικών προσωπικότητας, π.χ. παρορμητικότητα)

Πολιτισμικοί παράγοντες ευπάθειας  Διαφορετική ευαισθησία: Μία μόνο σοβαρή περίπτωση άγχους σε ιθαγενείς Αυστραλούς, απουσία αγοραφοβίας σε Ιφαλούκ  Διαφορετικοί δομή (κατάθλιψη, WHO, 1993):  Ελβετία, Καναδάς, Ιαπωνία, Ιράν: θλίψη, έλλειψη χαράς, άγχος, έλλειψη ενεργητικότητας  Ιράν: 57% vs Καναδάς: 27% σωματικά συμπτώματα  Καναδάς & Ελβετία (68%) vs Ιράν (32%): αισθήματα ενοχής και αυτοκατηγορίας

Η κοινωνική υποστήριξη ως παράγοντας ανθεκτικότητας  Οι σχέσεις οικειότητας λειτουργούν προστατευτικά: Μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης μεταξύ των γυναικών που δεν διατηρούσαν μια οικεία στενή σχέση (Parry & Shapiro, 1986; Solomon & Bromet, 1982)  Κοινωνική υποστήριξη: ύπαρξη ενός έμπιστου προσώπου, απουσία διαπροσωπικών προστριβών, ένταξη σε ένα κοινωνικό δίκτυο και πρακτική βοήθεια: αντίληψη του εαυτού ως ικανού να συνεχίσει να επιτυγχάνει κοινούς στόχους μέσω της αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους