Θεσμοί προσχολικής αγωγής Ενότητα 13 η : Η προσχολική αγωγή σήμερα στην Ευρώπη και την Ελλάδα Παντελής Κυπριανός Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η

Σκοποί ενότητας Πώς προσλαμβάνεται η προσχολική αγωγή από κοινωνίες και κοινωνικές ομάδες; Πώς έχουν σήμερα οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη; Πώς γίνεται κανείς παιδαγωγός στην προσχολική ηλικία και ποιά είναι η κοινωνική του συνθήκη; Πώς έχουν τα πράγματα σήμερα στην Ελλάδα;

Περιεχόμενα ενότητας Η κοινωνική αξία της προσχολικής αγωγής και των ανθρώπων της Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Η κατάρτιση των νηπιαγωγών στην Ευρώπη Η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα

Η κοινωνική αξία της προσχολικής αγωγής και των ανθρώπων της Οι αναπαραστάσεις της προσχολικής αγωγής αντικατοπ- τρίζονται στην κοινωνική αξία που αποδίδει μία κοινωνία στο θεσμό και τους ανθρώπους του. Η κοινωνική αξία αποτυπώνεται σε πολλά επίπεδα, από την πρόσληψη της προσχολικής αγωγής έως την κοινωνική σύνθεση των παιδαγωγών της προσχολικής αγωγής.

Η κοινωνική αξία της προσχολικής αγωγής και των ανθρώπων της Διεθνής έρευνα (1980):. «Τα δεδομένα είναι σαφή: όταν ο αριθμός των παιδιών που πάνε σε σταθμούς και σε νηπιαγωγεία είναι υψηλός το ποσοστό των μητέρων που υπογραμμίζουν την παιδευτική αξία των δομών υποδοχής είναι υψηλός. Αντίθετα, στις χώρες που ο αριθμός των παιδιών είναι μικρός οι μητέρες που καταφεύγουν στους σταθμούς και τα νηπιαγωγεία υπογραμμίζουν περισσότερο τον παράγοντα φύλαξη».

Η κοινωνική αξία της προσχολικής αγωγής και των ανθρώπων της Στην Ιαπωνία η εικόνα για το νηπιαγωγείο αντανακλάται και στην εικόνα για τους νηπιαγωγούς οι οποίοι (99,6% το 1986 γυναίκες) και προέρχονται κυρίως από τα μεσαία και ανώτερα αστικά στρώματα. Ανάλογη κατάσταση και στη Γαλλία, μία χώρα με παράδοση στην προσχολική εκπαίδευση. Σε έρευνα της το 1954 κοντά στο Παρίσι, η Ida Berger διαπί- στωσε ότι πολλές νηπιαγωγοί προέρχονταν από αστικές οικογένειες ή ο σύζυγός τους ήταν εύπορος.

Η κοινωνική αξία της προσχολικής αγωγής και των ανθρώπων της Το 1964 οι B. Bernstein και D. Young επιχείρησαν να δουν πώς οι διάφορες κοινωνικές τάξεις, και ειδικότερα οι μητέρες, προσλαμβάνουν τα παιδικά παιχνίδια. Διαπίστωσαν ότι οι μητέρες τα βλέπουν διαφορετικά. Οι μητέρες από τις «υψηλότερες» κοινωνικές ομάδες προσλαμβάνουν το παιχνίδι ως μέσο για «την ανακάλυψη από τα παιδιά νέων πραγμάτων». Επιπλέον, απορρίπτουν την αντίληψη που τα θέλει «μέσα απασχόλησης των παιδιών ώστε οι μητέρες να κάνουν τη δουλειά τους».

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Τα τελευταία χρόνια σύγκλιση σε αρκετούς τομείς: δομές παιδαγωγική, αποδιδόμενη σημασία

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Θα επιχειρήσουμε να δώσουμε εικόνα με βάση πέντε κριτήρια: Θεσμοί Ηλικία ένταξης Υποχρεωτικό / προαιρετικό Ποσοστό συμμετοχής Δημόσια ιδιωτικά Χρηματοδότηση Παιδαγωγικό περιεχόμενο

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Θεσμοί Στην Ευρώπη, όπως και στην Ελλάδα, έχουμε κατά κανόνα δύο θεσμούς προσχολικής αγωγής. Σε ελεύθερη μετάφραση: Τους σταθμούς και το νηπιαγωγείο. Ηλικία: Στους πρώτους πάνε τα παιδιά πολύ νωρίς. Σε πολλές χώρες (Γαλλία, Βέλγιο, Ισπανία..) λίγες βδομάδες ή μήνες μετά τη γέννησή τους.

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Τα νηπιαγωγεία στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Γερμανία, Πορτογαλία, Αυστρία κλπ) δέχονται από 3 χρονών μέχρι τα 6. Στις εξαιρέσεις η Ελλάδα και λίγες άλλες χώρες όπως η Κύπρος, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία που δέχονται από τα 4 τους χρόνια. Στις εξαιρέσεις ακόμη ορισμένες χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο όπου τα παιδιά πάνε νωρίτερα, 2 ½ χρονών.

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Στις περισσότερες χώρες η εγγραφή στα νηπιαγωγεία είναι προαιρετική. Σε λίγες μόνο χώρες μέχρι πρόσφατα ήταν υποχρεωτική, κυρίως σε αυτές που το νηπιαγωγείο εισήγαγε ή ήταν κοντά στο δημοτικό. Ήταν υποχρεωτικό στην Ολλανδία και το Λουξεμβούργο στα 4 και στην Αγγλία στα 5. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία τάση να γίνει το νηπιαγωγείο υποχρεωτικό. Αυτό ισχύει για τα νήπια στην Ελλάδα από το 2007 και στην Κύπρο από το 2008.

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Αν και δεν είναι υποχρεωτική η εγγραφή στο νηπιαγωγείο στις περισσότερες χώρες η συμμετοχή των παιδιών προσεγγίζει για τα νήπια το 100%. Αυτό ισχύει σε αρκετές χώρες και για τα προνήπια. Σε κάποιες χώρες, ωστόσο, όπως η Πορτογαλία και η Ελλάδα, το ποσοστό αυτό είναι χαμηλό. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία το ποσοστό των προνηπίων που συχνάζουν το νηπιαγωγείο τα τελευταία χρόνια μόλις που ξεπερνάει το 50%. Αυτό συνιστά ένα σημαντικό θέμα προς συζήτησης.

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα τις Βόρειες, η προσχολική αγωγή είναι δημόσια ή τη διαχειρίζονται οι δήμοι. Υπάρχουν ασφαλώς και ιδιωτικά ιδρύματα αλλά το ποσοστό τους είναι μικρός. Εξαιρέσεις στον κανόνα αυτό είναι η Γερμανία αλλά και αρκετές χώρες του Νότου, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία όπου σημαντικό μέρος των ιδρυμάτων ανήκουν ή εποπτεύονται από τον εκκλησία. Στην Ελλάδα περίπου το 15% των νηπιαγωγείων είναι ιδιωτικά.

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Η χρηματοδότηση για την προσχολική αγωγή είναι σημαντική. Σε αρκετές χώρες, ιδιαίτερα τις σκανδιναβικές, προσεγγίζει ή ξεπερνά τη δαπάνη για το δημοτικό (πάνω από το 0,5% του ΑΕΠ). Στην Ελλάδα δεν έχουμε ακριβή στοιχεία. Η δαπάνη για την προσχολική αγωγή συνυπολο- γίζεται με το δημοτικό. Ωστόσο, είναι πολύ χαμηλή και υπολείπεται του 0,2% του ΑΕΠ.

Οι θεσμοί προσχολικής αγωγής στην Ευρώπη Παρά τις διαφορές όλο και μεγαλύτερη σύγκλιση στο παιδαγωγικό περιεχόμενο. Αυτό οφείλεται τόσο στις αντιλήψεις για το παιδί και την εικόνα του όσο και στον βαρύνοντα ρόλο της παιδαγωγικής. Υπάρχουν, βέβαια, πάντα διαφορές οι οποίες αποτυπώνονται στα αναλυτικά προγράμματα. Ενδεικτικά στη Γαλλία δίνεται μεγαλύτερο βάρος στη γλώσσα, την έκφραση και το παιχνίδι, στη Μεγάλη Βρετανία στη μάθηση.

Η κατάρτιση των νηπιαγωγών στην Ευρώπη Οι παιδαγωγοί προσχολικής αγωγής

Η κατάρτιση των νηπιαγωγών στην Ευρώπη Το εκπαιδευτικό προσωπικό της προσχολικής αγωγής περιλαμβάνει δύο μεγάλες ομάδες: εκείνη που απασχολείται με τα μικρότερα παιδιά, συνήθως ως τα 3, και εκείνη που ασχολείται με τα μεγαλύτερα, κατά τεκμήριο ως τα 6. Η πρώτη ομάδα έχει να κάνει με τη φροντίδα του παιδιού. Η δεύτερη ομάδα θεωρείται ότι επιτελεί κυρίως παιδαγωγικό έργο και, συνήθως υπάγεται στο υπουργείο Παιδείας. Η διαφοροποίηση αποτυπώνεται στο περιεχόμενο σπουδών. Τα μέλη της πρώτης ομάδας καταρτίζονται σε β’ βάθμια ή γ’ βάθμια ιδρύματα. Της δεύτερης σε γ’ βάθμια παιδαγωγικά ιδρύματα.

Η κατάρτιση των νηπιαγωγών στην Ευρώπη Μέχρι πρόσφατα η εκπαίδευση των νηπιαγωγών ήταν ανομοιογενής, ακόμη και στο εσωτερικό αρκετών χωρών. Αυτό ισχύει και σήμερα σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, οι ΗΠΑ, η Αυστρία, η Τσεχία, η Πολωνία και η Σλοβακία. Από τη δεκαετία του 1980 και μετά η εκπαίδευση των νηπιαγωγών γίνεται πανεπιστημιακού επιπέδου. Αυτό ισχύει για όλες τις χώρες της Νότιας Ευρώπης και όλο και περισσότερο της Βόρειας και της Ανατολικής.

Η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα Η Προσχολική αγωγή στην Ελλάδα

Η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα Στην Ελλάδα το νηπιαγωγείο διαρκεί μόλις δύο χρόνια (από το 1929). Οι θέσεις για τα προνήπια δεν επαρκούν και πολλά παιδιά μένουν εκτός. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για «δύσκολες» ομάδες (νομάδες, τσιγγάνοι). Η μόνη αλλαγή μετά το 1929, έγκειται στη θέσπιση, το 1997 του Ολοήμερου Νηπιαγωγείου.

Τέλος ενότητας Η προσχολική αγωγή σήμερα στην Ευρώπη και την Ελλάδα

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Βιβλιογραφία Beatty, B. (1995), Preschool education in America. The culture of young children from the colonial era to the present, Yale University, New Haven and London. Bernstein B. and Young D. (1973), “Social class differences in conceptions of the uses of toys” στο B. Bernstein (ed.), Class, Codes and Control, Routledge & Kegan Paul, London & Boston, vol. 2, σσ Budde, G.–F. (1999), “Histoire des jardins d’enfants en Allemagne », στο περιοδικό Histoire de l’Education, Μάιος τχ. 82, σσ Colmerar Orzaes, C. (1999), «Les écoles maternelles en Espagne au XIXe siècle» στο περιοδικό Histoire de l’Education, Μάιος τχ. 82, σσ Commission Européenne (1995), L’importance de l’éducation préscolaire dans l’Union européenne. Un état de la question, Luxembourg.

Βιβλιογραφία Crook, D. (1999), “L’éducation collective des jeunes enfants en Grande- Bretagne: une perspective historique », στο περιοδικό Histoire de l’Education, Μάιος τχ. 82, σσ Depaepe, M., Simon, F. (1999), «Les écoles gardiennes en Belgique. Histoire et historiographie», στο περιοδικό Histoire de l’Education, Μάιος τχ. 82, σσ Eurydice, Eurostat (2005), Key Data on Education in Europe 2005, European Commission, Brussels, Luxembourg. Ferrari, M. (1999), «L’éducation prescolaire en Italie aux XIXe et XXe siècles», στο περιοδικό Histoire de l’Education, Μάιος τχ. 82, σσ

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Κυπριανός Παντελής. «Θεσμοί Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης στην Ευρώπη». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.