1 Μέθοδοι Αποτίμησης του Περιβάλλοντος

2 Ναυάγιο δεξαμενόπλοιου Exxon Valdez (24/3/1989) στα ανοιχτά της Αλάσκας. Διαρροή 11 εκ. γαλονιών αργού πετρελαίου στη θάλασσα. Εταιρεία ανέλαβε ευθύνη για δύο σκέλη: α) Κόστος καθορισμού διασκορπισμένου πετρελαίου και αποκατάστασης της περιοχής. (2.1 δισ. δολ. για τον καθαρισμό και 300 εκ. δολ. στους ψαράδες) β) Αποζημίωση για βλάβη στο οικοσύστημα (900 εκ. δολ. σε 10 έτη). Πως έγινε ο υπολογισμός αυτού του ποσού; Επινόηση μιας σειράς από ειδικές τεχνικές για την αποτίμηση του οφέλους που προκύπτει από τη βελτίωση του περιβάλλοντος ή αντίστροφα για την αποτίμηση της βλάβης που προκαλείται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Δύσκολη η χρηματική αποτίμηση των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών που δεν ανταλλάσσονται σε καμία αγορά. Θα εξετάσουμε μεθόδους αποτίμησης α) Ανάλυση κόστους-οφέλους β) Ανάλυση κόστους αποτελεσματικότητας (στρατηγική που ακολουθείται όταν δεν είναι δυνατή η αξιόπιστη λήψη πληροφοριών αποτίμησης) Εισαγωγή

3 Γιατί χρειάζεται η αποτίμηση του περιβάλλοντος; Αν και μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα δύσκολο να καθορίσουμε μία σωστή τιμή για ορισμένες περιβαλλοντικές υπηρεσίες, αν δεν το κάνουμε, θα θεωρήσουμε ότι η τιμή αυτή είναι μηδέν. Αυτό θα μας οδηγήσει στις άριστες πολιτικές αποφάσεις; Πιθανότατα, όχι! Ποια πρόοδος έχει γίνει σε αυτό τον τομέα; (αποτίμηση του οφέλους από προστασία του περιβάλλοντος)

4 Θα ασχοληθούμε αρχικά με τις δυσκολίες που συνδέονται με ένα σύνηθες θέμα, την αποτίμηση του ελέγχου της ρύπανσης. Η βλάβη από τη ρύπανση έχει διαφορετικές μορφές: Αντίκτυπος στην ανθρώπινη υγεία, απώλεια απόλαυσης από υπαίθριες δραστηριότητες, βλάβες στη βλάστηση, στα ζώα, τα υλικά. Για την αξιολόγηση του μεγέθους της βλάβης απαιτούνται διάφορα στάδια που όλα παρουσιάζουν δυσκολίες: 1) Εντοπισμός επηρεαζόμενων κατηγοριών (ποιός πλήττεται). 2) Εκτίμησης της φυσικής σχέσης ανάμεσα στις ρυπογόνες εκπομπές και της βλάβη που προκαλείται στις διάφορες κατηγορίες. 3) Εκτίμηση των αντιδράσεων αυτών που θίγονται (προκειμένου να αποτραπεί ή να μετριαστεί η βλάβη) 4) Καθορισμός μίας χρηματικής αξίας επί των υλικών ζημιών.. Αποτίμηση του οφέλους

5 Εντοπισμός επηρεαζόμενων κατηγοριών – Εύρεση αιτιωδών σχέσεων Δεν είναι δυνατό να υποβάλλουμε μεγάλο αριθμό ατόμων σε ελεγχόμενα πειράματα (συστηματική έκθεση σε διαφορετικά επίπεδα κάποιου ρύπου για να μελετήσουμε τον μακροχρόνιο και βραχυχρόνιο αντίκτυπο). Μπορούμε να κάνουμε εργαστηριακά πειράματα σε ζώα ή να κάνουμε επιδημιολογικές μελέτες (στατιστική ανάλυση για τις διαφορές σε επίπεδα νοσηρότητας/θνησιμότητας για διάφορους ανθρώπινους πληθυσμούς που ζουν σε μολυσμένα περιβάλλοντα) Τα πειράματα με ζώα έχουν κόστος, η αναγωγή των συμπερασμάτων στον άνθρωπο είναι παρακινδυνευμένη και αποτελεί σημείο διαφωνίας Οι στατιστικές μελέτες με ανθρώπους που υποβάλλονται σε χαμηλές δόσεις για πολύ χρόνο έχουν το εξής πρόβλημα: η συσχέτιση δεν συνεπάγεται απαραίτητα και αιτιώδη σχέση. Παράδειγμα: Το γεγονός ότι τα ποσοστά θνησιμότητας είναι υψηλότερα στις πόλεις με τη μεγαλύτερη ρύπανση δεν αποδεικνύει ότι η αιτία της υψηλής θνησιμότητας είναι η υψηλότερη ρύπανση (άλλες πιθανές επιρροές: γερασμένος πληθυσμός, περισσότεροι καπνιστές κα.) Άλλο πρόβλημα: Πόσο ισχυρή είναι η σχέση ανάμεσα στον αντίκτυπο και στις συγκεντρώσεις των ρύπων. Δεν μας ενδιαφέρει μόνο να βρούμε αν ρύπανση προκαλεί αυξημένη συχνότητα εμφάνισης αναπνευστικών νοσημάτων αλλά και να εκτιμήσουμε πόση μείωση των αντίστοιχων ασθενειών θα μπορούσαμε να αναμένουμε από μία δεδομένη μείωση της ρύπανσης. Δύσκολο εγχείρημα. Πολύ συχνά οι επιπτώσεις στην υγεία συνεργάζονται (πχ. εξάρτηση από ρύπανση και του αέρα και του νερού) Άλλο πρόβλημα: Ποια είναι η σωστή χρηματική τιμή των ζημιών. Πχ. Ποια είναι η τιμή για την παράταση της ανθρώπινης ζωής ή για τον πόνο, την ταλαιπωρία και τη θλίψη που υφίσταται ένας καρκινοπαθής και η οικογένειά του.

6 Τα είδη των αξιών Παράδειγμα αποθέματος: Ένα δάσος που υπάρχει ήδη (απόθεμα δέντρων) Παράδειγμα ροής: Η συγκομιδή ξυλείας από αυτό το δάσος Αξία του αποθέματος = Η παρούσα αξία (PV) της ροής των υπηρεσιών που προκύπτουν από το απόθεμα. Αν η παρούσα αξία της ροής των υπηρεσιών μεγιστοποιείται, τότε λέμε ότι ο πόρος χρησιμοποιείται με αποτελεσματικό τρόπο. Μεγιστοποίηση της αξίας αυτού του πόρου. Απόθεμα και ροή

7 Τρία κύρια είδη αξίας Τύποι αξίαςΠεριγραφήΠαράδειγμα Αξία χρήσηςΆμεση χρήση του περιβαλλοντικού πόρου (παρούσα χρήση) Η ρύπανση μπορεί να προκαλέσει απώλεια της αξίας χρήσης Ψάρια που αλιεύονται, ξυλεία από ένα δάσος, νερό από ένα ποτάμι για άρδευση, θέα στη θάλασσα Αξία επιλογήςΑξία μελλοντικής πιθανής χρήσης (Προθυμία προστασίας μίας επιλογής για να χρησιμοποιήσουμε το περιβάλλον στο μέλλον, ακόμα και αν δεν το χρησιμοποιεί κανείς τώρα) Διατήρηση ενός εθνικού δρυμού Αξία μη χρήσης (ή αξία ύπαρξης) Αξίες μη χρησιμοποιούμενων πόρων που δε θα χρησιμοποιηθούν ποτέ Στρατηγικά αποθέματα πετρελαίου που φυλάσσονται.

8 Τύποι αξιών Συνολική προθυμία για πληρωμή (TWP) =Αξία χρήσης + Αξία επιλογής + Αξία μη χρήσης Οι αξίες μη χρήσης προκύπτουν από κίνητρα πέρα από την προσωπική χρήση και είναι λιγότερο χειροπιαστές από τις αξίες χρήσης. Οι εκτιμηθείσες αξίες μη χρήσης μπορούν να είναι αρκετά μεγάλες και συχνά προκαλούν διαφωνίες.

9 Η αξία της κουκουβάγιας με βούλες

10 Το φυσικό καταφύγιο της πιτσιλωτής κουκουβάγιας του Βορρά απειλείται από την υλοτομία. Είναι είδος που απειλείται από εξαφάνιση και παίζει ρόλο δείκτη της συνολικής υγείας των δασών. Το 1990 μία μικτή επιστημονική επιτροπή παρουσίασε σχέδιο απαγόρευσης της υλοτομίας σε ορισμένα δάση για την προστασία της. Είναι αυτή μία αποτελεσματική επιλογή; Πραγματοποιήθηκε εθνική έρευνα αποτίμησης της αξίας μη χρήσης (σε 1000 νοικοκυριά μέσω ταχυδρομείου) Τα οφέλη της προστασίας προέκυψαν περισσότερα από το κόστος σε αναλογία μεγαλύτερη του 3 προς 1. Οι αξίες μη χρήσης αρκετά μεγάλες, υπαγορεύουν την προστασία ως την προτιμότερη επιλογή. Σημείωση ως προς τη διανομή οφέλους και κόστους: Το όφελος της προστασίας διανέμεται σε όλο τον πληθυσμό αλλά το κόστος το επωμίζεται μία μικρή σχετικά ομάδα σε μία γεωγραφική περιοχή. Έτσι είναι σωστό ένα μέρος των κρατικών φορολογικών εσόδων να διατεθούν σε αυτή την περιοχή.

Ταξινόμηση των μεθόδων αποτίμησης Μέθοδοι αποκαλυφθείσας προτίμησης (Observed behavior) Άμεσες: Αγοραία τιμή, προσομοιωμένες αγορές Έμμεσες: Μεταφορικό κόστος, Ηδονικές αξίες περιουσιακών στοιχείων, Ηδονικές αξίες μισθών, Δαπάνες αποφυγής Αυτές οι μέθοδοι βασίζονται στην πραγματική παρατηρούμενη ανθρώπινη συμπεριφορά (επιλογές) και μπορούν να δώσουν την πραγματική αξία των πόρων. Παράδειγμα: Υπολογισμός απωλειών ψαράδων από μία πετρελαιοκηλίδα. Υπολογίζουμε πόσο μειώθηκαν τα αλιεύματα και ποια είναι η τιμή των ψαριών στην αγορά. 11

Ταξινόμηση των μεθόδων αποτίμησης Μέθοδοι δηλωθείσας προτίμησης Άμεσες: Συγκυριακή αποτίμηση Έμμεσες: Συγκυριακή ιεράρχηση, Συνδυασμένη ανάλυση, πειράματα επιλογής Αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούνται όταν η αξία δεν είναι άμεσα ορατή. Παράδειγμα: Για τον υπολογισμό της αξίας μη χρήσης της πιτσιλωτής κουκουβάγιας, έγινε σε έρευνα σε 1000 νοικοκυριά τα οποία δηλώνουν ποιο ποσό χρημάτων είναι διατεθειμένα να πληρώσουν για την προστασία του είδους. 12

13 Άμεση Μέθοδος Δηλωθείσας προτίμησης: Συγκυριακή αποτίμηση Συγκυριακή αποτίμηση Άμεση προσέγγιση: Ρωτά τους ανθρώπους ποια αξία θα έδιναν σε μία περιβαλλοντική αλλαγή (πχ η απώλεια ενός υγροβιότοπου) ή στη διατήρηση του πόρου στη σημερινή του κατάσταση. Απλή εκδοχή: Απάντηση με ναι – όχι Περίπλοκη εκδοχή: Ερώτηση αν θα πλήρωνε ποσό X δολαρίων Κύριο πρόβλημα μεθόδου: Το ενδεχόμενο οι ερωτώμενοι που πήραν μέρος στην έρευνα να δώσουν λανθασμένες απαντήσεις

14 Είδη σφάλματος : 1. Στρατηγικής: Ο ερωτώμενος δίνει μια λανθασμένη απάντηση προκειμένου να επηρεάσει το αποτέλεσμα. 2. Πληροφόρησης: Οι ερωτώμενοι υποχρεώνονται να αποτιμήσουν χαρακτηριστικά από τα οποία έχουν ελάχιστη ή καθόλου εμπειρία. 3. Σημείου εκκίνησης: O ερωτώμενος καλείται να επιλέξει την απάντησή του από ένα προκαθορισμένο σύνολο πιθανοτήτων. 4. Υποθετικό: Ο ερωτώμενος καλείται να εξετάσει ένα υποθετικό, και όχι ένα πραγματικό, σύνολο επιλογών. Μπορεί να αντιμετωπίσει την έρευνα με κάποια προχειρότητα ή να δώσει απαντήσεις που δεν σκέφτηκε καλά. 5.Απόκλιση ανάμεσα στην προθυμία προς πληρωμή και την προθυμία προς αποδοχή: Οι ερωτώμενοι όταν ερωτώνται για την προθυμία να αποδεχθούν αποζημίωση δηλώνουν πολύ υψηλότερες τιμές από ότι αν ερωτηθούν για την προθυμία τους να πληρώσουν για μία συγκεκριμένη βελτίωση στην ποιότητα ή ποσότητα. Παράδειγμα: πόσο πρέπει να σε αποζημιώσει ο δήμος για την χειροτέρευση της υγείας σου λόγω του κακού δικτύου ύδρευσης; πόσο επιπλέον δημοτικό φόρο είσαι διατεθειμένος να πληρώσεις για τη βελτίωση του δικτύου ύδρευσης; Συγκυριακή αποτίμηση Συγκυριακή αποτίμηση

Συγκυριακή αποτίμηση Πόσο σοβαρό πρόβλημα δημιουργούν τα παραπάνω σφάλματα; Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει ότι οι κατάλληλα σχεδιασμένες έρευνες θα μπορούσαν να εξαλείψουν ή να μειώσουν αυτά τα σφάλματα σε αποδεκτά επίπεδα, έτσι ώστε τα αποτελέσματα τους να είναι αρκετά αξιόπιστα για να χρησιμοποιηθούν για λήψη πολιτικών αποφάσεων. Χρησιμοποίηση της μεθόδου της συγκυριακής αποτίμησης για αποτίμηση των βλαβών των φυσικών πόρων (οικοσυστημάτων) από δημιουργία πετρελαιοκηλίδας. (Υπολογισμός της αξίας μη χρήσης) 15

Μέθοδοι έμμεσης αποκαλυφθείσας προτίμησης Είναι μέθοδος «ορατή» επειδή αφορούν στην πραγματική συμπεριφορά. Είναι «έμμεσες» επειδή δεν εκτιμούν άμεσα μία αξία αλλά την υπολογίζουν επαγωγικά (δηλαδή με έμμεσο τρόπο). Παράδειγμα: Ένας πόρος αναψυχής (πχ ένα εθνικό πάρκο με δωρεάν είσοδο στο κοινό) απειλείται με ρύπανση. Η προσέλευση του κοινού σε αυτό θα μειωθεί. Πως μπορεί να υπολογιστεί η αξία αυτής της απώλειας; (Μη δυνατότητα χρήσης του πάρκου για αναψυχή) Χρήση του μοντέλου του κόστους ταξιδίου. Λήψη πληροφοριών σχετικά με τα χρήματα που δαπάνησαν οι επισκέπτες για να μεταβούν στο συγκεκριμένο χώρο ώστε να κατασκευαστεί μία καμπύλη ζήτησης. 16

17 Μοντέλο κόστους ταξιδίου Το μοντέλο κόστους ταξιδίου εκτιμά την αξία πάρκων, λιμνών, ακτών, και άλλων κοινόχρηστων περιοχών που συνιστούν ανανεώσιμους φυσικούς πόρους και είναι μακριά από την όχληση μεταφορικών μέσων Δύο παραλλαγές της μεθόδου: 1.Ανάλυση του αριθμού των επισκέψεων που κάνουν στον συγκεκριμένο χρόνο οι επισκέπτες. Παραγωγή καμπύλης ζήτησης: Τιμή (Κόστος ταξιδιού) σε συνάρτηση αριθμό επισκεπτών. 2.Αναλυτές εξετάζουν αν τα άτομα αποφασίζουν να επισκεφθούν ένα χώρο και, αν όντως το πράξουν, ποιος είναι αυτός ο χώρος. Ανάλυση του τρόπου με τον οποίο τα χαρακτηριστικά συγκεκριμένου χώρου επηρεάζουν την επιλογή και συνεπώς έμμεσα πόσο πολύτιμα είναι αυτά τα χαρακτηριστικά.

18 Μοντέλο κόστους ταξιδίου Η περιοχή γύρω από το χώρο που μας ενδιαφέρει χωρίζεται σε ζώνες ίσης απόστασης. Υπολογίζεται ο πληθυσμός που κατοικεί σε κάθε ζώνη. Υπολογίζεται ο αριθμός των επισκέψεων (σε ημέρες) από κάθε ζώνη ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού κάθε ζώνης. Υπολογίζονται τα έξοδα μετακίνησης από κάθε ζώνη (όσο μεγαλύτερη η απόσταση τόσο μεγαλύτερο το κόστος ταξιδιού). Γίνεται χρήση ατομικών ερωτηματολογίων για να μάθουμε την απόσταση του κάθε επισκέπτη από την τοποθεσία. Συχνά οι ερευνητές παίρνουν και πληροφορίες για μεταβλητές όπως το εισόδημα, η φυλή ή η ηλικία για να κάνουν συγκρίσεις. Τελικά, το εμβαδόν κάτω από την εκτιμηθείσα καμπύλη ζήτησης (δες επόμενη διαφάνεια) για την πρόσβαση στο χώρο ισούται με την αξία της ροής υπηρεσιών από αυτό το χώρο (ή αλλιώς το όφελος από τη διατήρηση αυτού του χώρου).

19

Δύο άλλες έμμεσες μέθοδοι αποκαλυφθείσας προτίμησης (ή έμμεσες ορατές) Μέθοδος ηδονικής αξίας περιουσιακού στοιχείου Μέθοδος ηδονικού μισθού Χρησιμοποιούν την στατιστική τεχνική της πολλαπλής παλινδρόμησης για να εκτιμήσουν την περιβαλλοντική συνιστώσα της αξίας σε μία σχετική αγορά. Παράδειγμα: Είναι δυνατόν να ανακαλύψουμε ότι, αν όλα τα άλλα στοιχεία παραμένουν ίδια, οι αξίες των περιουσιακών στοιχείων είναι χαμηλότερες σε γειτονιές που παρουσιάζουν ρύπανση σε σχέση με τις καθαρές γειτονιές. 20

Ηδονικά μοντέλα Τα μοντέλα ηδονικής αξίας περιουσιακού στοιχείου χρησιμοποιούν δεδομένα της αγοράς (τιμές κατοικιών) και αναλύουν την τιμή πώλησης σε διάφορες συνιστώσες που συμπεριλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά της περιοχής (ποσοστά εγκληματικότητας, ποιότητα σχολείων) καθώς και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά (ποιότητα αέρα, απόσταση από τοπική χωματερή, κοκ). Υπάρχει δυνατότητα οικονομικής αποτίμησης (προθυμία πληρωμής) μίας συγκεκριμένης περιβαλλοντικής μεταβλητής. Παράδειγμα: Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στην αξία του ακινήτου η ύπαρξη ενός χώρου απόρριψης επικίνδυνων αποβλήτων σε μία συγκεκριμένη απόσταση από το ακίνητο; 21

Μέθοδοι ηδονικού μισθού Επιχειρούν να απομονώσουν τη συνιστώσα των μισθών, που παίζει ρόλο μέσου αποζημίωσης των εργαζομένων σε επικίνδυνα επαγγέλματα προκειμένου να αναλάβουν τον κίνδυνο (και να δεχθούν να εργαστούν). Όταν ο κίνδυνος είναι περιβαλλοντικός (πχ πιθανή έκθεση σε τοξικές ουσίες), η μέθοδος ηδονικού μισθού χρησιμοποιείται για να μετρηθεί η προθυμία πληρωμής για την αποφυγή αυτού του περιβαλλοντικού κινδύνου Η διαφορά μισθού που δίνεται για αποζημίωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό μίας στατιστικής ζωής. 22

Χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) για την οικονομική αποτίμηση Τα συστήματα GIS προσφέρουν μια πανίσχυρη συλλογή εργαλείων για την απεικόνιση και την εξέταση των χωροταξικών σχέσεων. Χρήση συστημάτων GIS στα μοντέλα ηδονικής αποτίμησης της ακίνητης περιουσίας. Παροχή χωροταξικών δεδομένων όπως χρήση γης, υδάτινες δίοδοι και στοιχεία απογραφής (εισόδημα, ηλικία, μόρφωση, ποσοστά εγκληματικότητας, χρόνος που απαιτείται για την μετάβαση από ένα σημείο σε ένα άλλο, απόσταση από πάρκα, λίμνες, σχολεία, εργοστάσια, χωματερές) Μελέτη Περίπτωσης: Χρήση GIS για μέτρηση του βαθμού στον οποίο οι δείκτες ορατότητας επηρεάζουν τις τιμές των κατοικιών στην Πολιτεία Connecticut των ΗΠΑ. Ποσοστό εδάφους που είναι ορατό σε ακτίνα ενός χιλιομέτρου από το ακίνητο και αναλυμένο κατά διάφορες κατηγορίες χρήσης γης. Βρέθηκε ότι η ορατότητα είναι σημαντική περιβαλλοντική μεταβλητή για την ερμηνεία της αξίας των ακινήτων αλλά παίζει ρόλο και η θέα προς συγκεκριμένους τύπους χρήσης γης. 23

Αποτιμώντας την ανθρώπινη ζωή Πολλά κρατικά προγράμματα σχεδιάζονται για την προστασία της ανθρώπινης ζωής αλλά και να μειώσουν τη συχνότητα ασθενειών. - Πχ προστασία από επικίνδυνους ρύπους στο χώρο εργασίας ή στο πόσιμο νερό, βελτίωση της ασφάλειας σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται οι οικονομικοί πόροι ανάμεσα σε αυτά τα προγράμματα εξαρτάται από το πόση αξία δίνεται στην ανθρώπινη ζωή. - Αλλά πως αποτιμάται η αξία της ανθρώπινης ζωής; 24

Αξία ανθρώπινης ζωής Μα η ζωή δεν είναι ανεκτίμητη; Ναι, αλλά οι πόροι που χρησιμοποιούνται για να αποτρέψουν την απώλεια της ζωής είναι σπάνιοι (όχι απεριόριστοι) και κατά συνέπεια πρέπει αναγκαστικά να γίνει η επιλογή ενός πεπερασμένου χρηματικού ποσού… Οικονομική μέθοδος αποτίμησης ανθρώπινης ζωής: Πόσο μειώνεται η πιθανότητα θανάτου λόγω της μείωσης ενός περιβαλλοντικού κινδύνου; Υπολογισμός αυτής της μεταβολής και στη συνέχεια καθορισμός μίας τιμής για αυτήν. Έτσι δεν εκτιμάται τελικά η ίδια η ζωή αλλά μία μείωση της πιθανότητας απώλειας της ζωής (Αξία στατιστικής ζωής). 25

26 Παράδειγμα υπολογισμού αξίας στατιστικής ζωής Έστω ένας πληθυσμός ανθρώπων που εκτίθεται σε έναν κίνδυνο (πχ χρησιμοποιεί έναν επικίνδυνο δρόμο). Έστω ότι επιθυμούμε να μειώσουμε την πιθανότητα θανάτου από 1: σε 1: , δηλ. για όλο τον πληθυσμό οι θάνατοι να μειωθούν από 10 σε 6,67 δηλ. κατά 3,33 άτομα. Έστω ότι καθένα από τα εκτεθειμένα άτομα του πληθυσμού είναι διατεθειμένο να πληρώσει $5 για την παραπάνω μείωση της πιθανότητα θανάτου. Τότε το θα πληρώσουν συνολικά $ για μείωση της θνησιμότητας κατά 3,33 άτομα. Άρα η αξία 3,33 ζωών που σώζονται είναι $ και έτσι η αξία μίας στατιστικής ζωής είναι % /3.33 = $ Μελέτες στις ΗΠΑ βρίσκουν αξίες στατιστικής ζωής που κυμαίνονται από $3 μέχρι $7 εκατομμύρια. Τι σημαίνει από την άποψη της πολιτικής ότι η αξία μίας στατιστικής ζωής είναι πχ. $5 εκατομμύρια; Ότι όλα τα κρατικά προγράμματα που οδηγούν σε μείωση του κινδύνου απώλειας ζωής και κοστίζουν λιγότερο από $ είναι «δικαιολογημένα» και αποδεκτά από άποψη κόστους- οφέλους.

Αξία ανθρώπινης ζωής Αν η αξία μίας στατιστικής ζωής είναι το πολύ $7 εκ., τότε όλες οι παρακάτω ρυθμίσεις που έχουν μεγαλύτερο κόστος δεν είναι αποδεκτές από άποψη κόστους-οφέλους. 27

28 Θέματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εκτίμηση του οφέλους Πρωτεύουσες και δευτερεύουσες επιδράσεις Καθαρισμός μίας λίμνης: Πρωτεύουσα επίδραση είναι η αύξηση των χρήσεων μίας λίμνης για λόγους ψυχαγωγίας. Δευτερεύουσα επίδραση (που προέρχεται από την πρωτεύουσα) είναι η αύξηση των υπηρεσιών προς τους χρήστες (δημιουργία επιπλέον απασχόλησης). Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη αυτό το δευτερεύον όφελος; Εξαρτάται από τις συνθήκες απασχόλησης που επικρατούν στη γύρω περιοχή. Αν υπάρχει ανεργία τότε η αξία της αυξημένης απασχόλησης πρέπει να ληφθεί υπόψη. Χειροπιαστά (αποτιμώνται εύκολα χρηματικά) και μη χειροπιαστά οφέλη (δεν μπορούν να αποτιμηθούν χρηματικά) Μη χειροπιαστά: δεν υπάρχουν στοιχεία, τα στοιχεία δεν είναι αξιόπιστα, δεν ξέρουμε πώς να τα μετρήσουμε. Δεν πρέπει να αδιαφορούμε για αυτά. Πρέπει να εκφράζονται ποσοτικά όσο το δυνατόν καλύτερα.

29 Μέθοδοι εκτίμησης του κόστους Η εκτίμηση κόστους είναι γενικά πιο εύκολη από αυτήν του οφέλους, αλλά παρ’ όλα αυτά παρουσιάζει δυσκολίες. Το πρόβλημα με την ανάλυση κόστους-οφέλους είναι ότι κοιτάζει προς το μέλλον: Απαιτείται μια εκτίμηση του πόσο πρόκειται να κοστίσει μια στρατηγική που είναι πολύ πιο δύσκολο από το να υπολογίσεις πόσο πραγματικά κοστίζει μία υφιστάμενη στρατηγική. Άλλο σημαντικό πρόβλημα με την εκτίμηση του κόστους σχετίζεται με την συγκέντρωση σωστών πληροφοριών. Η διαθεσιμότητα των πληροφοριών ελέγχεται από μια επιχείρηση που ενδιαφέρεται για το αποτέλεσμα. Κλασικό παράδειγμα είναι το κόστος ελέγχου της ρύπανσης. Μέθοδοι εκτίμησης κόστους: Α. Η μέθοδος της έρευνας. Ρωτάμε αυτούς που ρυπαίνουν. Θα πουν την αλήθεια; Πιθανή η υπερεκτίμηση του κόστους που θα οδηγήσει έτσι σε λιγότερο αυστηρές ρυθμίσεις. Β. Η μέθοδος της τεχνολογίας. Καταγραφή πιθανών αντιρρυπαντικών τεχνολογιών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη του στόχου και εκτίμηση του κόστους προμήθειας και χρήσης αυτών των τεχνολογιών. Εκτίμηση κόστους για μία «αντιπροσωπευτική» επιχείρηση η οποία θεωρητικά θα προσπαθήσει να ελέγξει τη ρύπανσή της ελαχιστοποιώντας το κόστος. Πρόβλημα: Το πραγματικό κόστος μίας συγκεκριμένης επιχείρησης μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό. Γ. Συνδυασμένη μέθοδος. Ταυτόχρονη χρήση και των δύο παραπάνω μεθόδων. Αξιοποίηση πληροφοριών που παρέχει η επιχείρηση αλλά και άλλες ανεξάρτητες πηγές.

30 Η αντιμετώπιση του κινδύνου Για πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε με βεβαιότητα τις συνέπειες που θα έχει μία συγκεκριμένη πολιτική, καθώς συχνά ούτε οι ίδιες οι επιστημονικές εκτιμήσεις δεν είναι ακριβείς. - Πχ Ποιο είναι το «ασφαλές» ύψος έκθεσης σε τοξικές ουσίες; Χρειαζόμαστε πολλά στοιχεία για να συνάγουμε έμμεσα συμπεράσματα (επαγωγικά). Επίσης, χρειάζεται να κάνουμε αναγωγή συμπερασμάτων από πειράματα σε ζώα σε συμπεράσματα για τον άνθρωπο - Πχ Βλάβες της κλιματικής αλλαγής: Οι επιστήμονες συμφωνούν όσον αφορά στις πιθανές επιπτώσεις (άνοδος στάθμης θαλασσών, απώλεια ειδών) αλλά δεν είναι βέβαιο πότε θα συμβούν και ποια θα είναι η έκτασή τους

Η αντιμετώπιση του κινδύνου Δύο σημαντικές διαστάσεις στη διαδικασία της πολιτικής: 1)Εντοπισμός και ποσοτική έκφραση των κινδύνων 2)Λήψη απόφασης για το αποδεκτό ύψος κινδύνου Συνήθως υπάρχουν διάφορες πιθανές πολιτικές: Α, B, C, D και διάφορα πιθανά σενάρια εξέλιξης: Ε, F, G Έτσι για μία πολιτική (πχ Α) υπάρχουν 3 πιθανά αποτελέσματα: AE, AF, AG Συνολικά 12 αποτελέσματα. Απαιτείται κανονικά ανάλυση κόστους-οφέλους και για τα 12 πιθανά αποτελέσματα. Δυστυχώς είναι πιθανό η πολιτική Α να προκαλεί καθαρά οφέλη για το σενάριο Ε αλλά για το σενάριο F να είναι καταστροφική. Το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε ποιο σενάριο θα γίνει πραγματικότητα Παράδειγμα σεναρίων: Η αύξηση της ζήτησης ενός πόρου να είναι μικρού, μεγάλου ή μεσαίου μεγέθους 31

Η αντιμετώπιση του κινδύνου 1. Επικρατέστερη πολιτική: Μία πολιτική που οδηγεί σε υψηλότερο καθαρό όφελος για κάθε πιθανό σενάριο. Σε αυτή τη σπάνια περίπτωση, η ύπαρξη κινδύνου για το μέλλον δεν παίζει ρόλο. 2. Επιλογή μίας πολιτικής με βάση την προσδοκώμενη παρούσα αξία του καθαρού οφέλους (EPVNB). Αν είμαστε σε θέση να υπολογίσουμε τις πιθανότητες να συμβεί καθένα από τα τρία πιθανά σενάρια, τότε μπορούμε για κάθε πολιτική (A, B, C, D) μπορούμε να υπολογίσουμε την EPVNB και να επιλέξουμε εκείνη που έχει την μεγαλύτερη ΕPVNB. 32

33 Επιλογή του ποσοστού προεξόφλησης (ή ρυθμού απαξίωσης) Το ποσοστό προεξόφλησης είναι το κοινωνικό κόστος ευκαιρίας του κεφαλαίου. Αποτελείται από δύο μέρη: –Το κόστος κεφαλαίου χωρίς κίνδυνο –Το κόστος κινδύνου (ή επασφάλιστρο). Υψηλό ποσοστό προεξόφλησης σημαίνει υψηλός ρυθμός απαξίωσης με το πέρασμα του χρόνου, άρα το κόστος στην αρχή του χρόνου (τωρινό) παίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο στους υπολογισμούς. Χαμηλό ποσοστό προεξόφλησης σημαίνει αντίθετα ότι το κόστος σε βάθος χρόνου (μελλοντικό κόστος) παίζει πιο σημαντικό ρόλο στους υπολογισμούς. Παράδειγμα: Ανάλυση κόστους-οφέλους ενός έργου (πχ εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από παλιρροϊκά κύματα). Με ποσοστό προεξόφλησης 2,5% οι υπολογισμοί δείχνουν ότι πρέπει το έργο να κατασκευαστεί (προκύπτει υψηλή παρούσα αξία καθαρού οφέλους). Με ποσοστό προεξόφλησης 4%, οι υπολογισμοί δείχνουν ότι δεν πρέπει να κατασκευαστεί (προκύπτει πολύ μικρότερη παρούσα αξία καθαρού οφέλους ή ακόμα και αρνητικό καθαρό όφελος δηλ. καθαρή ζημία).

Μία κριτική αξιολόγηση Τα σφάλματα στην εκτίμηση του κόστους και του οφέλους μήπως είναι τέτοια που αυξάνουν ή μειώνουν συστηματικά το υπολογιζόμενο καθαρό όφελος (μειώνοντας έτσι την αξία της ανάλυσης κόστους-οφέλους); Η ανάλυση κόστους-οφέλους δεν είναι μία αποκομμένη τεχνική και πρέπει πάντα να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό και με άλλες διαθέσιμες πληροφορίες. Δεν πρέπει να είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας για όλες τις αποφάσεις. Ένα μειονέκτημα της ανάλυσης κόστους-οφέλους είναι ότι δεν απαντάει στο ερώτημα «Ποιος καρπώνεται το όφελος και ποιός πληρώνει το κόστος;». Είναι πιθανόν μία πολιτική να αποφέρει υψηλά καθαρά οφέλη αλλά μία συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα να καρπώνεται το όφελος και μία άλλη να καρπώνεται μόνο το κόστος (Δεν υπάρχει δικαιοσύνη) 34

35 Ανάλυση της αποτελεσματικότητας του κόστους Η ανάλυση της αποτελεσματικότητας του κόστους είναι εναλλακτική επιλογή για να βοηθηθούμε στη λήψη μίας απόφασης (κλασικό παράδειγμα είναι ο έλεγχος της ρύπανσης που προκαλούν διάφορες πηγές) όταν οι εκτιμήσεις που παίρνουμε μέσω της ανάλυσης κόστους – οφέλους έχουν μεγάλη αβεβαιότητα. Η ανάλυση αποτελεσματικότητας του κόστους στηρίζεται στην εξεύρεση του οικονομικότερου μέσου επίτευξης ενός περιβαλλοντικού στόχου. Στόχος είναι να ελαχιστοποιηθεί το κόστος με αποτελεσματικό τρόπο (να καταργηθούν άσκοπες δαπάνες – όχι απλά να γίνεται μία οριζόντια μείωση όλων των δαπανών). Είναι μία διαδικασία αριστοποίησης (μαθηματικοί υπολογισμοί). Αρχή της ισο-οριακής αποτελεσματικότητας ως προς το κόστος: Η λύση ελάχιστου κόστους είναι εκείνη στην οποία τα οριακά κόστη όλων των εναλλακτικών επιλογών είναι ίσα. Παράδειγμα: Δύο εργοστάσια Α και Β είναι στην ίδια περιοχή και παράγουν αέριους ρύπους. Το κόστους ελέγχου της ρύπανσης δεν είναι όμως το ίδιο και για τα δύο. Έστω ότι στο Α κοστίζει περισσότερο το να μειώσει τους ρύπους του κατά πχ. 100 τόνους το χρόνο από ότι κοστίζει στο Β. Για να υπάρχει αποτελεσματικότητα κόστους, πρέπει στο εργοστάσιο που έχει χαμηλότερο οριακό κόστος (δηλ. το Β) να επιβληθούν πιο αυστηροί περιορισμοί (δηλ. να αναγκαστεί να μειώσει περισσότερο τις εκπομπές του σε σχέση με το εργοστάσιο Α).

36 Η ανάλυση του αντίκτυπου Όταν δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για ανάλυση κόστους- οφέλους ή για ανάλυση αποτελεσματικότητας του κόστους, μπορεί να γίνει η ανάλυση του αντίκτυπου. Στην ανάλυση του αντίκτυπου δεν επιχειρείται αριστοποίηση. Τίθεται στη διάθεση των αρμοδίων για την χάραξη πολιτικής ένας μεγάλος αριθμός σχετικά αναξιοποίητων πληροφοριών που αφορούν στον οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό αντίκτυπο διαφόρων ενεργειών. Δεν επιχειρείται λεπτομερής ποσοτική χρηματική αποτίμηση αυτών των συνεπειών ώστε να μπορεί να γίνει άμεση σύγκριση μεταξύ των διάφορων πολιτικών επιλογών. Εξαρτάται από αυτόν που παίρνει τις πολιτικές αποφάσεις το αν θα αξιολογήσει τη σπουδαιότητα των διαφόρων συνεπειών και αν θα ενεργήσει ανάλογα.

37 Πρόβλημα Σε μία μελέτη του 1986 έγινε προσπάθεια υπολογισμού του οριακού κόστους και του οριακού οφέλους της δραστηριότητας της αμερικανικής ακτοφυλακής σχετικά με την πρόληψη της ρύπανσης από τις πετρελαιοκηλίδες. Η ανάλυση έδειξε ότι το οριακό όφελος ήταν $7.50 ανά γαλόνι ενώ το κόστος ήταν $5.50. Αν υποθέσουμε ότι η ανάλυση αυτή είναι σωστή, θα προτείνατε την αύξηση, διατήρηση ή μείωση των ελέγχων και γιατί; Απάντηση: Για την μεγιστοποίηση του καθαρού οφέλους πρέπει να εξασφαλιστεί ότι το οριακό όφελος (Ο.Ο.) και το οριακό κόστος (Ο.Κ.) είναι ίσα. Αν το Ο.Ο. > Ο.Κ. πρέπει η δραστηριότητα να αυξηθεί έτσι ώστε το Ο.Ο. να μειωθεί, το Ο.Κ. να αυξηθεί μέχρι να εξισωθούν. Το αντίθετο πρέπει να γίνει αν το Ο.Ο. < Ο.Κ. Τα παραπάνω μπορούν να δειχθούν και σε διάγραμμα P – Q (Τιμής – Ποσότητας)

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC- BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC- SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY- NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.