Η ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Βιβλιογραφία Ορλάνδος Α., Η ξυλόστεγος παλαιοχριστιανική βασιλική της μεσογειακής λεκάνης, Αθήναι Μπούρας Χ., Ιστορία της αρχιτεκτονικής, Αθήνα Krautheimer R., Παλαιοχριστιανική και βυζαντινή αρχιτεκτονική, Αθήνα C. Mango, Byzantine Architecture, New York Βοκοτόπουλος Π., Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική εις την δυτικήν Στερεάν Ελλάδα και την Ήπειρο, Θεσσαλονίκη Βελένης Γ., Ερμηνεία του εξωτερικού διακόσμου στη Βυζαντινή αρχιτεκτονική, Θεσσαλονίκη Ousterhout R., Master Builders of Byzantium, Princeton, New Jersey Choisy A., L΄ art de bâtir chez les Byzantins, Paris Πετρονώτης Α., Ο αρχιτέκτων στο Βυζάντιο, Θεσσαλονίκη Βαραλής Ι., επιμ., Προπλάσματα στη μεσαιωνική αρχιτεκτονική (Βυζάντιο, ΝΑ Ευρώπη, Ανατολία), Πρακτικά, Σεμινάριο 3 ο, ΑΙΜΟΣ-ΕΜΜΑΒΠ, Θεσσαλονίκη Μπούρας Χ., Τρόποι εργασίας των βυζαντινών αρχιτεκτόνων και αρχιμαστόρων, Αθήνα Βοκοτόπουλος Π., The Role of Constantinopolitan Architecture during the Middle and Late Byzantine Period, JÖB, 31/2, pp Μαμαλούκος Σ., Η οικοδομική τεχνολογία στο Βυζάντιο, Αρχαιολογία και Τέχνες, 96, σ. 8-17

Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης Ξυλόστεγη βασιλική Πλάτος τοίχου κόγχης >1 μ Πλάτος τοίχων ≈ 0.80 μ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ( )

ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΕΣ ΠΑΛΑΙΟΧΡ. ΠΕΡΙΟΔΟΥ Μικτή τοιχοποιία Τοίχος της «Πρωτεύουσας»: Δύο όψεις Ζώνες πλίνθων και λίθων εναλλάξ 5 σειρές πλίνθων σε όλο το πάχος Διαστάσεις πλίνθων: 35-38Χ3-6 εκ. (pedales) Και διπλάσιες διαστ. (bipedales) Αρμοί πιο πλατείς από τις πλίνθους Γέμισμα με αργούς λίθους και άφθονο κονίαμα Πάχος τοίχου εκ.

Τείχη Κων/λης 5 ος αι. Λαξευτοί και ημιλαξευτοί λίθοι Αργοί λίθοι Μικτή τοιχοποιία

Ρώμη χυτή τοιχοποιία σε ξυλότυπο (opus caementicium =σκυρόδεμα), opus testaceum = πλινθοδομή = opus laterizium θεμελίωση

Opus reticulatum (επένδυση πλακιδίων) Opus testaceum (στρώσεις πλίνθων) Opus reticulatum Opus caementicium (χυτό κονίαμα)

Δακτυλιές πρόσφυσης ΠΛΙΝΘΟΙ (οπτόπλινθοι) «πλίνθους οστρακίνας» -τετράγωνοι εκ. (pedales) -ή ορθογώνιοι -πάχος πλίνθων 3-6 εκ. -πάχος κονιάματος 4-6 εκ. Πλίνθοι με επιγραφές: -εκκλησία -πόλη -πλινθουργείο -ινδικτιώνας -σχέδια σφραγίδες κλπ

Εκτός πόλεων Πλίνθοι-κεραμίδια Σφραγίδες Σημάνσεις

Τοιχοποιίες Πρωτεύουσας Μονή Στουδίου 5 ος αι. Τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική -εξωτερικά ακόσμητη -ανακουφιστικό τόξο -εσωτερικά πλούσιος διάκοσμος

Αχειροποίητος, βαθμιδωτή στέγη κόγχης

Τείχη Θεσσαλονίκης ολόπλινθη κατασκευή ανακουφιστικά τόξα υλικό δεύτερης χρήσης ισόδομο σύστημα (opus quadratum) Ανισόδομο σύστημα Υλικό δεύτερης χρήσης

Είδη τοιχοποιιών παλαιοχριστιανικής περιόδου

ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Ι. Κονίες, αδρανή και κονιάματα Κονίες: άσβεστος ποζολάνη (θηραϊκή γη) πηλός κεραμάλευρο Αδρανή: άμμος, λεπτό χαλίκι τριμμένο (θραυστό) κεραμίδι Κονίαμα: μείγμα κονιών και αδρανών με νερό (υποκείμενο σε σκλήρυνση) ΙΙ. Λίθοι και πλίνθοι

Κονίαμα = συνδετικό λίθων και πλίνθων = αρμολόγημα = επίχρισμα Κουρασάνι = ερυθρωπό κονίαμα («όστρακον» ) Τεμάχια και κόνις κεραμιδιών-πλίνθων (θραυστό κεραμικό και κεραμάλευρο) Έχει υδραυλικές ιδιότητες και ροδίζον χρώμα Ποζολάνη (από την «γη των Ποτιόλων», Puteolana, Pozzuoli) ηφαιστειακή γαία (θηραϊκή γη) δίνει πολύ ισχυρά κονιάματα (για «κινστέρνες» κλπ) άχυρα, τρίχες ζώων ( στα επιχρίσματα)

ΤΟΞΑ ΚΑΙ ΘΟΛΟΙ Παλαιοχριστιανική περίοδος Σχολή Πρωτεύουσας: τόξα και θόλοι από πλίνθους (μετά τον 4 ο αι. υπερυψωμένα) Αγία Σοφία (τόξα)

Qal’at Sem’an 490 Λαξευτοί λίθοι και θολίτες στα τόξα και τους θόλους Συρία και Β. Αφρική Συρία Τόξα λίθινα χωρίς ξυλότυπο

ΚΙΟΝΕΣ -μονόλιθοι, αρράβδωτοι - σε δεύτερη χρήση -μείωση = 1/7-1/8 δ -ένταση -απόθεση (ταινία) -απόφυση -φύλλο μολύβδου (κάτω έδραση) -ορειχάλκινη στεφάνη, «περίζωμα» (πάνω) -βάση - βάθρο (και κάτω) -κιονόκρανο -επίθημα -στίλβωση με μόλυβδο Μολυβδοχόηση σιδηρού γόμφου

Αγ. Σοφία Κων. Βάση (ελληνιστική με ή χωρίς πλίνθο) και βάθρο κίονα (ρωμαϊκή μορφολογία) Άγιος Δημήτριος Θεσ. -βάθρα κιόνων διαφόρων υψών -κίονες σε δεύτερη χρήση -γραφική ακανονιστία και έλλειψη τεχνικής τελειότητας («κλεψίματα»)

ΠΕΣΣΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ Παραστάδα Πεσσός -βάση στυλοβάτης εναλλαγή κιόνων- -κορμός (διαχωρισμός κλιτών) πεσσών -επίκρανο παραστάδας

ΟΡΘΟΜΑΡΜΑΡΩΣΗ ορθή πλάκα μεταλλικές συνδέσεις τοιχοβάτης (κυματιοφόρος ταινία) Ζεύξη οδοντωτή σιδηροί ήλοι στερέωσης πλακών Στίλβωση μαρμάρων (γάνωση) με μολύβι

ΜΑΡΜΑΡΑ (περισσότερα από 20 είδη) ΓΙΑ ΚΙΟΝΕΣ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΜΕΛΗ – ΔΙΑΚΟΣΜΟ - ΟΡΘΟΜΑΡΜΑΡΩΣΕΙΣ ΚΛΠ 1.Προκονήσιος λίθος 2.Πάριος λίθος 3.Πορφυρίτης (αιγύπτιος) 4.Θεσσαλικός (Χασάμπαλη, verde antico ) 5.Καρύστιος (Cipollino) 6.Όνυχας 7.Φρυγία πέτρα 8.Σκύριος λίθος 9.Γρανίτης 10.Σχιστόλιθος Σαρκοφάγοι βυζαντινών αυτοκρατόρων από πορφυρίτη

ΘΟΛΟΔΟΜΙΑ - 4 ος και 5 ος αι.: κυρίως ξυλόστεγα μνημεία αλλά και περίκεντρα, σταυροειδή και κογχωτά -6 ος αι. : εγκατάλειψη χυτών υλικών ρωμαίων Αγία Σοφία ( ) τρουλαία βασιλική Το θαύμα της θολοδομίας του Ιουστινιανού: κάλυψη τετραγώνου με σφαιρικό θόλο μέσω των λοφίων

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

ΕΙΔΗ ΘΟΛΩΝ 1. Σφαιρικά τρίγωνα (λοφία) 2. Χαμηλός σφαιρικός θόλος επί λοφίων Αγ. Σοφία, λοφίο

3. Ασπίδα επί λοφίων 4. Ημισφαιρικός θόλος επί λοφίων

5. Τρούλος, ημισφαιρικός θόλος επί κυλινδρικού τυμπάνου επί λοφίων 6. Μοναστηριακός θόλος

7. Ρωμαϊκού τύπου σταυροθόλιο. -διασταύρωση δύο ημικυλινδρικών καμαρών

8. Βυζαντινό σταυροθόλιο (υπερυψωμένο)

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΘΟΛΩΝ ΧΩΡΙΣ ΞΥΛΟΤΥΠΟ («στον αέρα») -όχι χυτό υλικό -ελαφρώς κεκλιμένοι πλίνθοι (όχι κατά την ακτίνα) -απώλεια γεωμετρικής ακρίβειας -μία στρώση πλίνθων -ισχυρό και παχύ κονίαμα -θόλοι λεπτοί και ελαφροί Ημικυλινδρικός θόλος Επιστολή αγ. Γρηγορίου Νύσσης (τέλος 4 ου αι.) : Θόλοι χωρίς ξύλινο καλούπι = «ανυπόσκευον είλησιν» Ημισφαιρικός θόλος

Αγ. Σοφία τρούλος με 40 νευρώσεις Κωνσταντινούπολη, πτυχωτοί τρούλοι (χωρίς ξυλότυπο) Ξύλο

Μονάδες μέτρησης μήκους (από το ανθρώπινο σώμα ανθρωπομετρικές) Πόδι= εκ. Δάκτυλος=2 εκ. Λιχάς= 10 δάκτυλοι Σπιθαμή = 23,4 εκ. Πήχυς = 1,5 πόδια = 46,8 εκ. Βήμα = 2,5 πόδια = 78,1 3κ. Οργιά = 6 πόδια = 187,38 εκ. Σχοινίον = 21μ Modulus= «εμβάτης» πχ 10 πόδια