ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

Η Φαινομενολογία είναι ένα ρεύμα σκέψης που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της ερμηνευτικής θεωρητικής παράδοσης

Η παράδοση αυτή βασίζεται στην αντίληψη ότι η πρόσβαση στην κοινωνική πραγματικότητα είναι δυνατή μόνο μέσω διαφορετικών κοινωνικών κατασκευών ή μέσων όπως είναι η γλώσσα, η ατομική και συλλογική συνείδηση ή τα κοινά νοήματα και αναπαραστάσεις (δι-υποκειμενικότητα)

H ερμηνευτική κοινωνική έρευνα προσπαθεί να κατανοήσει τα κοινωνικά φαινόμενα, τις κοινωνικές διαδικασίες και διεργασίες κυρίως από την σκοπιά των (ατόμων) κοινωνικών υποκειμένων δίδοντας έμφαση στην πολυπλοκότητα και στο πολυδιάστατο της κοινωνικής εμπειρίας.

H φαινομενολογία (phenomenology), χαρακτηρίζεται από την κεντρική σημασία που αποδίδει στον ρόλο της ανθρώπινης συνείδησης στον σχηματισμό και στην αναπαραγωγή των ανθρώπινων και των κοινωνικών φαινομένων. Η φαινομενολογική παράδοση υποστηρίζει ότι ο εξωτερικός και ο κοινωνικός κόσμος έχει νόημα και αποκτά σημασία μόνο μέσα από την συνείδηση που διαμορφώνεται για αυτόν.

Ο εξωτερικός κόσμος προσλαμβάνεται ως μια σειρά από «φαινόμενα» ανάλογα με τις νοηματικές διεργασίες της συνείδησης και όχι ως αντικειμενική πραγματικότητα με την καθοδήγηση μιας «ορθής» μεθόδου. Έτσι η κοινωνική πραγματικότητα προσδιορίζεται και κατασκευάζεται από την δράση των κοινωνικών υποκειμένων στην βάση της «δι-υποκειμενικότητας»

Η διυποκειμενικότητα είναι μια έννοια κλειδί για την φαινομενολογική κατανόηση της κοινωνίας και των κοινωνικών φαινομένων, αφού μέσω αυτής απορρίπτεται η θέση για την ύπαρξη μιας κοινής για όλα τα κοινωνικά υποκείμενα αντικειμενικής κοινωνικής πραγματικότητας ή οποία είναι δυνατόν να γίνει αντικείμενο επιστημονικής διερεύνησης πέρα και έξω από το νόημα που της αποδίδεται από τις συνειδήσεις των κοινωνικών υποκειμένων

Η φαινομενολογία στοχεύει στην μελέτη των φαινομένων, δηλαδή των τρόπων που τα πράγματα εμφανίζονται στην εμπειρία μας ή στην συνείδηση μας.

Στοχαστές όπως ο Καντ χρησιμοποιώντας τον όρο Φαινομενολογία κάνουν διάκριση μεταξύ της μελέτης των αντικειμένων και των γεγονότων (φαινόμενα) όπως αυτά εμφανίζονται στην εμπειρία και της μελέτης των αντικειμένων και των γεγονότων όπως είναι καθαυτά.

Ωστόσο μόνο ο Χούσερλ έθεσε τις βάσεις για την μετατροπή της φαινομενολογίας σε ρεύμα σκέψης και μέθοδο στις επιστήμες του ανθρώπου.

Η φαινομενολογία όπως εκφράστηκε από τον Husserl (τέλος 19ου και αρχές 20ου αιώνα) υποστηρίζει ότι η επιστημονική γνώση έχει αποκοπεί από την καθημερινή εμπειρία και τις καθημερινές δραστηριότητες στις οποίες εξ ορισμού εδράζεται (Graib: ). Ο Husserl πίστευε ότι το καθήκον της φαινομενολογίας είναι η αποκατάσταση αυτής της σύνδεσης. (Roberts, 2008, Morel, u.a.1992, Kiss,1989).

Ο Χούσερλ ανέπτυξε την έννοια του βιόκοσμου (lifeworld), έννοια κεντρική για μια υπαρξιακά προσανατολισμένη φαινομενολογία, η οποία στοχεύει στην περιγραφή και ανάλυση των τρόπων με τον οποίο τα φαινόμενα εμφανίζονται στην ζώσα εμπειρία (lived experience), στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Η φαινομενολογία διαφέρει από άλλες προσεγγίσεις των επιστημών του ανθρώπου όπως είναι η εθνογραφία, η συμβολική αλληλόδραση και η εθνομεθοδολογία στο ότι γίνεται διάκριση μεταξύ εμφάνισης-φαινομένου (appearance) και ουσίας-νοήματος (essence). Η φαινομενολογία σαν μελέτη και έρευνα των νοημάτων ενδιαφέρεται πρωτίστως για την φύση ή το νόημα των πραγμάτων, των κοινωνικών φαινομένων ή της κοινωνικής δράσης.

Ακολουθώντας ο Alfred Schutz (1972) τις ιδέες του Husserl δεν αναζητά το πώς είναι καθ’ εαυτά τα πράγματα (το είναι των κοινωνικών πραγμάτων-δομές), αλλά το πώς εμφανίζονται στη συνείδηση, το πώς φαίνονται (το γίγνεσθαι των κοινωνικών πραγμάτων, φαινόμενα)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Δεν επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας στη δομή, στην αθλητική δομή εφόσον ο καθένας διαβάζει με έναν διαφορετικό τρόπο τα πράγματα, τα αντικείμενα γύρω του– δεν αναζητάμε το είναι, την ουσία των πραγμάτων.

Στην φαινομενολογική αθλητική κοινωνική σκέψη τα αθλητικά κοινωνικά σημαινόμενα είναι απαλλαγμένα από όλη τη συμβατική γνώση, απ΄ όλες τις ιδέες που τα συνοδεύουν και καθορίζουν την υπόστασή τους. Για παράδειγμα εδώ δεν επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας στις μεγάλες αθλητικές αφηγήσεις (Αγγλική αντίληψη περί αθλητισμού, Γερμανική Γυμναστική κ.λπ.) και στα σημαινόμενα που αυτές παραπέμπουν.

Σε μια φαινομενολογική προσέγγιση ο αθλητισμός απαλλάσσεται από τα ιστορικά του σημασιολογικά σημαινόμενα και προσεγγίζεται και εξηγείται στο επίπεδο του πως αυτός βιώνεται από μεμονωμένους ανθρώπους σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό πεδίο.

Δεν επικεντρωνόμαστε στο είναι των πραγμάτων αλλά στο γίγνεσθαι, στο μεταβαλλόμενο νόημα. Για παράδειγμα ο αθλητής, η αθλήτρια, άνδρας, γυναίκα κ.λπ. απαλλάσσονται, απελευθερώνονται ως έννοιες από τις σημασιολογικές παραπομπές που τους αποδόθηκαν στο πλαίσιο της καρτεσιανής λογικής ή γενικότερα του ορθού λόγου (ΔΙΠΟΛΑ) ! Τα σημαινόμενα που τους αποδόθηκαν καθίστανται ανενεργά.

Η προθετικότητα του αθλητή,-τριας είναι που δίνει το οποιοδήποτε νόημα στα αθλητικά φαινόμενα ή στην αθλητική δραστηριότητα. Στην προοπτική αυτή στην αθλητική πράξη αντιστοιχούν ποικίλα και πολλά νοήματα.

Για παράδειγμα αν και ο όρος αθλητισμός (είναι) παραπέμπει σε κάτι φαινομενικά κοινό για όλους, ο ίδιος ο όρος μπορεί να διαφέρει από χρήση σε χρήση σε αντιστοιχία με την υποκειμενικά βιωμένη αθλητική εμπειρία (φαινόμενο). Τα στοιχεία της αθλητικής πραγματικότητας σε αυτή την προοπτική δεν αναζητούνται σε μια εξωγενή και οριζόμενη ως αντικειμενική κατάσταση.

Ενώ στις κλασσικές κοινωνιολογικές θεωρήσεις κατά κανόνα ο αθλητικός κοινωνικός κόσμος προσεγγίζεται σαν ένας αντικειμενικά υφιστάμενος κόσμος, πέραν δηλαδή της υποκειμενικής οντότητας, και χαρακτηρίζεται από σχετική δομική σταθερότητα, στις προοπτικές της φαινομενολογικής προσέγγισης του Α. Schutz ο αθλητικός κοινωνικός χώρος εμφανίζεται ως ένας χώρος που συνεχώς μεταβάλλεται.

Έτσι το άτομο που δραστηριοποιείται στον ευμετάβλητο αθλητικό κοινωνικό χώρο αντιλαμβάνεται την παρουσία και τη δράση του άλλου άλλοτε σαν κοινότυπη και προβλέψιμη και άλλοτε σαν απρόβλεπτη.

Στην φαινομενολογική προοπτική η κοινωνική οργάνωση των αθλητικών υποκειμενικών νοημάτων δεν συγκροτείται στη βάση μιας αμοιβαίας συναίνεσης των εμπλεκομένων υποκειμένων αναφορικά για παράδειγμα με τους αθλητικούς κανόνες. Η οργάνωση αυτή συγκροτείται στη βάση μιας αφηρημένου τύπου δι- υποκειμενικότητας που χαρακτηριστικό της είναι μια ασταθής ισορροπία που προκύπτει από μια συνεχή διαπάλη νοημάτων.

Ο αντικειμενικός αθλητικός κόσμος συνίσταται εδώ από περίπλοκα και ασταθή αποτελέσματα δι- υποκειμενικής εμπειρίας δεδομένο που εμφανίζει την αθλητική κοινωνική περιοχή σε αυτή την προοπτική σαν ένα κοινωνικό πεδίο που είναι ανοιχτό για όχι μια και μοναδική αλλά για ποικίλες κοινωνικές ερμηνείες.

Η φαινομενολογική προσέγγιση της αθλητικής δραστηριότητας μπορεί να μας βοηθάει να κατανοήσουμε κάποια πράγματα αλλά παραβλέπει κάποια άλλα.

Ουσιαστικά σε μια φαινομενολογική προοπτική ο αθλητής οργανώνει τον κόσμο με βάση τη γνώση που απορρέει από την κοινή αθλητική λογική, σε μια βάση του εδώ και τώρα δηλαδή σε αντιστοιχία με το τι πράττει στον συγκεκριμένο κάθε φορά χώρο και χρόνο. Ωστόσο δεν δίνεται βαρύτητα στο πως διαμορφώνεται μια κοινή αθλητική λογική.

Για παράδειγμα όταν προσπαθούμε να εξαντλήσουμε τα νοήματα της αθλητικής δραστηριότητας στο πλαίσιο των βιωματικών εμπειριών των αθλητών, τότε δεν είμαστε σε θέση να συνδέσουμε τον αθλητισμό με ευρύτερους πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες

Ειδικότερα όταν επικεντρώνουμε, απομονώνουμε το ενδιαφέρον μας στη ατομική εμπειρική βιωματική διάσταση της αθλητικής δραστηριότητας, τότε αγνοούμε τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους διάφορες μορφές εξουσίας επηρεάζουν τον τρόπο διεξαγωγής της αθλητικής δραστηριότητας.

Επομένως εδώ φαίνεται καθαρά ότι για να προκύψει μια πλήρης ανάλυση και εξήγηση των αθλητικών ζητημάτων θα πρέπει να συνδέσουμε τα μικρο-κοινωνικά επίπεδα ανάλυσης που αναφέρονται στο πως επιμέρους άτομα βιώνουν την αθλητική δραστηριότητα, με μακρο-κοινωνικά επίπεδα που αναφέρονται σε μορφές κοινωνικής και πολιτισμικής εξουσίας.

Στο πλαίσιο μιας καθαρά φαινομενολογικής ανάλυσης των αθλητικών ζητημάτων προκύπτει κατά κανόνα μια ολική παράληψη αναφοράς σε ζητήματα όπως ποιος επιβάλει τους κανόνες διεξαγωγής μιας αθλητικής δραστηριότητας, ποιος οργανώνει τον αθλητικό χώρο, στη βάση ποιών ενδιαφερόντων οργανώνεται η δραστηριότητα-παιχνίδι- αγώνας κ.λπ. Αυτά είναι ζητήματα που σχετίζονται με ποικίλες μορφές εξουσίας.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ