ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΔΕΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΣΤΡΟΥΚΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΜΠΟΥΡΑΝΤΩΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΛΑΒΟΥΚΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: ΜΑΓΑΜΕΣ ΕΙΡΗΝΗ ( ) ΣΠΥΡΟΠΑΛΗ ΑΛΝΤΜΕΝΙΣΑ ( )

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την παρουσίαση αυτή θα γίνει μια προσέγγιση στα εξής ζητήματα: Ι στορικός δομισμός Στρουκτουραλισμός Η θέση της εξάρτησης-υπανάπτυξης Θεωρία των παγκόσμιων συστημάτων

Ιστορικός Δομισμός Στρουκτουραλισμός Μαρξισμός Θεωρία της εξάρτησης Θεωρία Παγκόσμιων συστημάτων Γκραμσιανή Ανάλυση Εγχώρια ΒάσηΔιεθνική Βάση Διεθνής Διάσταση Ιστορικού Δομισμού

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΔΟΜΙΣΜΟΥ Περιλαμβάνει ένα ευρυ φασμα θεωρητικων προσεγγίσεων (μαρξισμός,θεωρία της εξάρτησης,θεωρία παγκόσμιων συστημάτων και γκραμσιανή ανάλυση). Επικεντρώνεται σε δομικά μέσα εκμετάλλευσης Η ιστορία χαρακτηρίζεται από εκμετάλλευση, το κυρίαρχο σύστημα σημερα καπιταλιστικό με την μπουρζουαζία να εκμεταλλευεται τους εργάτες.

Βασικές αρχές του ιστορικού δομισμού Οι ταξικές σχέσεις ειναι ο κυρίαρχος παράγοντας που καθορίζει την οικονομικη και πολιτική τάξη πραγμάτων. Το κράτος ειναι εργαλείο της καπιταλιστικής τάξης, για να εκμεταλλεύεται τη μισθωτή εργασία. Η προλεταριακή επανασταση μπορεί να εξαλείψει τις ταξικές διαφορές και την ατομική ιδιοκτησία. Οι οικονομικές σχέσεις είναι βασικά συγκρουσιακές.

Οι ιστορικοι δομιστές επικεντρώνονται στην εκμεταλλευτική φύση του καπιταλισμού, δίνοντας έμφαση στην στην αναδιανομή της ισχύος και του πλούτου. Οι αντιφάσεις του καπιταλισμού θα οδηγούσαν την εργατικη τάξη σε απόλυτη φτώχεια,στην υπερπαραγωγή,τις οικονομικές υφέσεις και την τελική κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος Ο Marx περιγράφει την ιστορία ως μια διαλεκτική διαδικασία στην οποία υπάρχει αντίφαση μεταξυ του οικονομικού τρόπου παραγωγής και του πολιτικού συστήματος.

To κράτος ανταποκρίνεται με κάπως παθητικο τρόπο στις κοινωνικές και οικονομικες πιέσεις. Οι πολιτικές ενός κράτους αντανακλούν τα συμφέροντα της καπιταλιστικής τάξης. Οργανικός Vs Δομικό Μαρξισμό Το κράτος είναι σχετικά αυτόνομο από την άμεση πολιτική πίεση της καπιταλιστικης ταξης (υιοθετεί κοινωνικές παροχές,επιδοματα κτλ) Όμως, παρέχοντας πρόνοια και επιδόματα, εξευμενίζει τους εργάτες, κερδίζοντας την υποστηριξη τους καπιταλισμού.

Η κλασσική μαρξιστική αντίληψη για την οικονομική ανάπτυξη Marx και Engels(θεωρητικοί της δυτικής οικονομικής ανάπτυξης): μετάβαση της ευρωπαϊκής κοινωνίας από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό. 'Δυτικός' τρόπος παραγωγής : -δυναμική και επεκτατική διαδικασία που εξαπλώνεται σ' ολο τον κόσμο -Αφετηρία:Μεγάλη Βρετανία(μέσα του 19 ου αιώνα) και εξάπλωση σε όλη τη Δυτική Ευρώπη -Αποστολή: ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε ολο τον κοσμο -Διαδοχή: σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό συστημα

Κατά τον Μάρξ, ο αστικός τρόπος παραγωγής αναγκάζει όλα τα έθνη να εισαγάγουν στη χώρα τους τον λεγόμενο πολιτισμό, δηλαδή να γίνουν και αυτά αστικά. 'Ασιατικός' τρόπος παραγωγής: -παρουσία του κράτους πολύ μεγαλύτερη(ισχυρές κεντρικές κυβερνήσεις σε Κίνα και Ινδία) -αυτάρκεις αγροτικές κοινότητες με κοινοτική ιδιοκτησία -Έλλειψη προκαπιταλιστικών σταδίων παραγωγής -Στέρηση εσωτερικού μηχανισμού κοινωνικής αλλαγής -έλλειψη ταξικών συγκρούσεων -ανικανότητα ανάπτυξης

Μαρξιστικές μελέτες για τον Ιμπεριαλισμό Οι θεωρίες του Ιμπεριαλισμού απεικονίζουν τον κόσμο ιεραρχικά οργανωμένο. O Hobson πιστεύει οτι 3 είναι τα κύρια προβλήματα των καπιταλιστικών κοινωνιών: -χαμηλοί μισθοί,υποκατανάλωση εργατών -υπεραποταμίευση καπιταλιστών -υπερπαραγωγή προϊόντων Οι επιδρομές των καπιταλιστών στο εξωτερικό για αναζήτηση νέων αγορών οδηγούν στην εμφάνιση του ιμπεριαλισμού.

Αποστολή:Συντριβή φεουδαρχικού και ασιατικού τρόπου παραγωγής – εμπόδιο στον εκσυγχρονισμό των αναπτυσσόμενων χωρών. Παρά το γεγονός ότι οτι ο ιμπεριαλισμός ήταν ανήθικος, Ο Μαρξ πίστευε ότι αποτελούσε μια προοδευτική δύναμη. Ο Λένιν: Στράφηκε στον Ιμπεριαλισμο Θεωρούσε την αποικιοκρατία και τη νέα αποικιοκρατία ως προοδευτικά και αναγκαία μέσα για τον τελικό εκσυγχρονισμό των αναπτυσσομενων κρατών. Ο ιμπεριαλισμός θα ανέπτυσσε τις αποικίες και θα καθυστερούσε την ανάπτυξη στα αναπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη.

Οι αιτίες και οι συνέπειες της Παγκοσμιοποίησης Οι μαρξιστές ισχυρίζονται οτι η παγκοσμιοποίηση προκύπτει από τις δυνάμεις του καπιταλισμού και της ταξικής πάλης. Οφέλη Μπουρζουαζίας: διεύρυνση ευκαιριών για αύξηση κερδών και συσσώρευση πλεονάσματος Οι τεχνολογικές πρόοδοι διευκολύνουν την παγκοσμιοποίηση Η παγκοσμοιοποίηση είναι ιδιαίτερα αρνητική διαδικασία που εμποδίζει τα κράτη να προστατεύουν την εγχώρια ευμάρεια τους και την απασχόληση. Οι μαρξιστές είναι εναντίον της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.

ΣΤΡΟΥΚΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ Η φιλελεύθερη παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία τείνει να διατηρήσει ή να αυξήσει τις διεθνείς ανισότητες. Το εμπόριο δε μπορεί να συνεχίσει να επιτελεί το ρόλο του. Ενώ οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι ροές εμπορίου, επενδύσεων και τεχνολογίας διαχέουν την οικονομική ανάπτυξη και μειώνουν τις διεθνείς ανισότητες, οι στρουκτουραλιστές υποστηρίζουν το αντίθετο. Η παγκόσμια οικονομία αποτελείται από έναν πυρήνα ή κέντρο εξαιρετικά εκβιομηχανισμένων χωρών και από μια μεγάλη περιφέρεια υπανάπτυκτων χωρών (Prebisch,1959).

Η τεχνολογική πρόοδος είναι η κινητήρια δύναμη Η φύση της τεχνικής προόδου, οι κυκλικές κινήσεις των τιμών και οι διαφορές στη ζήτηση για βιομηχανικά αγαθά και πρωτογενή προϊόντα προκαλούν μια μακροχρόνια επιδείνωση των όρων του εμπορίου για τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Ακόμα κι αν οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες έχουν κέρδη, σε απόλυτους όρους, από το διεθνές εμπόριο, θα χάσουν σε σχετικούς όρους.

Πολιτικές για την αντιμετώπιση των προβλημάτων: 1. Δημιουργία πολυεθνικών οργανισμών 2.Θέσπιση διεθνών πολιτικών και ρυθμίσεων 3.Γρήγορη εκβιομηχάνιση 4.Εθνικές πολιτικές σχεδιασμού και εκβιομηχάνισης (π.χ. υιοθέτηση «στρατηγικών υποκατάστασης των εισαγωγών»). Λύση : πρέπει να αναζητηθεί κυρίως στις εγχώριες μεταρρυθμίσεις, στην ικανότητα προσαρμογής και μετασχηματισμού της οικονομίας και όχι στις αλλαγές στη δομή της παγκόσμιας οικονομίας

Συμπεράσματα: Η ίδια η έννοια των «όρων εμπορίου» είναι συγκεχυμένη. Οι όροι εμπορίου ανάμεσα στις οικονομίες του κέντρου και της περιφέρειας μπορεί να έχουν μικρότερη σημασία από άλλους παράγοντες (όγκος εμπορίου & οφέλη εμπορίου). Τα αίτια για τους δυσμενείς όρους εμπορίου πρέπει να αναζητηθούν κυρίως μέσα στις ίδιες τις οικονομίες. Ανυποληψία των απόψεων των στρουκτουραλιστών από τα μέσα της δεκαετίας του 1960

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ- ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ορισμός: Μια κατάσταση που έχει επιβληθεί στην οικονομία ορισμένων χωρών από την ανάπτυξη και την επέκταση μιας άλλης οικονομίας από την οποία είναι αυτή εξαρτημένη. Η σχέση της αλληλεξάρτησης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες οικονομίες προϋποθέτει μια μορφή εξάρτησης όταν ορισμένες χώρες (οι κυρίαρχες) μπορούν να επεκταθούν και να είναι αυτάρκεις, ενώ άλλες χώρες (οι εξαρτημένες) μπορούν να το επιτύχουν μόνο ως αντανάκλαση της επέκτασης αυτής, που μπορεί να έχει θετική ή αρνητική επίπτωση στην άμεση ανάπτυξή τους.

Συνδυασμός στοιχείων του παραδοσιακού μαρξισμού (ανάλυση του καπιταλισμού) με τον οικονομικό εθνικισμό (πολιτικό πρόγραμμα οικοδόμησης κράτους). Ο διεθνής καπιταλισμός προκαλεί την υπανάπτυξη και όχι η πολιτική των ίδιων των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών (εξάρτηση προκαλεί υπανάπτυξη). Η διεθνής ισορροπία οικονομικής και πολιτικής ισχύος συνεχίζει να ευνοεί τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες. Υπανάπτυξη (Φιλελεύθεροι vs θεωρητικοί εξάρτησης): Φιλελεύθεροι συνθήκη στην οποία βρίσκονται τα περισσότερα έθνη επειδή δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τις προπορευόμενες χώρες. Θεωρητικοί εξάρτησης διαδικασία στην οποία έχουν παγιδευτεί οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες εξαιτίας της εγγενούς σχέσης μεταξύ αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων εθνών.

Στρουκτουραλιστές vs θεωρητικοί εξάρτησης: Οι θεωρητικοί της εξάρτησης υποστηρίζουν ότι η στρατηγική εκβιομηχάνισης μέσω της υποκατάστασης των εισαγωγών, που πρότειναν οι στρουκτουραλιστές, δεν κατάφερε να δώσει διατηρήσιμη οικονομική μεγέθυνση στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες και απλώς αυξάνει την κυριαρχία των ξένων στην εγχώρια οικονομία, με αποτέλεσμα: 1.Να αυξηθεί η άνιση διανομή του εισοδήματος 2.Η εγχώρια ζήτηση να είναι πολύ αδύνατη, και η 3.Ακόμα μεγαλύτερη εξάρτηση από τις πολυεθνικές εταιρείες των αναπτυγμένων οικονομιών

Κύρια συστατικά στοιχεία: 1.Φύση και δυναμική του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, 2.Σχέση ανάμεσα στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και τις λιγότερο αναπτυγμένες και 3.Εσωτερικά χαρακτηριστικά των ίδιων των εξαρτημένων χωρών. Λύση: σοσιαλιστική και εθνικιστική επανάσταση. Στόχος: αυτόνομη ανάπτυξη και δημιουργία ανεξάρτητου, δίκαιου και εκβιομηχανισμένου έθνους-κράτους.

Κριτική της Θεωρίας της Εξάρτησης Το γενικό επιχείρημα ότι η καπιταλιστική διεθνής οικονομία λειτουργεί συστηματικά με τρόπο ώστε να εμποδίζει την ανάπτυξη του Τρίτου Κόσμου δεν είναι ορθό διότι η υπανάπτυξη προκαλεί εξάρτηση. Οι θεωρητικοί της εξάρτησης δεν ορίζουν επαρκώς τις έννοιες τους. Δίνουν υπερβολική έμφαση στις «σχέσεις ανταλλαγής» (κέντρο-περιφέρεια) και ελάχιστη έμφαση στις «σχέσεις παραγωγής» (μεταξύ τάξεων). Οι προβλέψεις της θεωρίας τους όσον αφορά την ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών είναι απλά λαθεμένες (περίπτωση Κίνας).

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΩΝ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ  Αυτόνομη ή Αυτοδύναμη Ανάπτυξη  Περιφερειοποίηση (Economic Regionalism)  Η Διαμόρφωση των Καρτέλ Προϊόντος  Το Αίτημα για μια Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη (NIEO: New International Economic Order)

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΤΩΝ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ  Αυτόνομη ή Αυτοδύναμη Ανάπτυξη Στρουκτουραλιστές: Η εκβιομηχάνιση με υποκατάσταση των εισαγωγών άρχισε στη Λατινική Αμερική. Απέτυχε. Λόγοι αποτυχίας: 1.Το σχετικά μικρό μέγεθος των εθνικών αγορών οδήγησε στη δημιουργία μη αποδοτικών βιομηχανιών, 2.Ο εκτεταμένος προστατευτισμός, που λειτούργησε ως αντικίνητρο για τη βελτίωση της ποιότητας της παραγωγής, και 3.Η ανάγκη εισαγωγής βιομηχανικής τεχνολογίας και κεφαλαιουχικών αγαθών προκάλεσε προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών (συσσώρευση χρέους). Θεωρητικοί εξάρτησης: χώρες, όπως Κούβα, Τανζανία, Κίνα και Αλβανία, απέτυχαν να ελαχιστοποιήσουν τη συμμετοχή τους στην καπιταλιστική παγκόσμια οικονομία. Λόγος αποτυχίας: ανικανότητα πλήρους ανάπτυξης χωρίς τη βοήθεια των καπιταλιστικών οικονομιών.

 Περιφερειοποίηση (Economic Regionalism) Μια ομάδα χωρών σε γεωγραφικά περιορισμένη περιοχή προσπαθούν με την οικονομική συνεργασία και τη συμμαχία τους να βελτιώσουν τη συνολική θέση τους σε σχέση με τις πιο αναπτυγμένες οικονομίες. Οι προσπάθειες ματαιώνονταν εξαιτίας περιφερειακών συγκρούσεων και οικονομικών ανταγωνισμών (διαπεριφερειακός ανταγωνισμός). Μορφές περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης: 1.Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και το Σύμφωνο Αμοιβαίας Οικονομικής Ενίσχυσης (COMECON) στην Ανατολική Ευρώπη. 2.Ειδικές εμπορικές σχέσεις-συμφωνίες ανάμεσα σε αναπτυγμένες χώρες και συγκεκριμένες ομάδες λιγότερο αναπτυγμένων χωρών. 3.«Αποσύνδεση του εμπορίου».

 Η Διαμόρφωση των Καρτέλ Προϊόντος Αντιγραφή του παραδείγματος του OPEC. Αν και τα καρτέλ είναι δυνατόν να ωφελήσουν ορισμένες λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, αυτό γίνεται μόνο σε βάρος της πλειοψηφίας των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών.  Το Αίτημα για μια Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη (NIEO: New International Economic Order) Περιλάμβανε: 1.Το δικαίωμα των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών να συγκροτούν ενώσεις παραγωγών 2.Τη σύνδεση της εξαγωγικής τιμής βασικών προϊόντων με τις τιμές βιομηχανικών αγαθών 3.Το δικαίωμα των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών να εθνικοποιούν ξένες επιχειρήσεις, και 4.Τη διατύπωση κανόνων για τη σωστή λειτουργία των πολυεθνικών εταιρειών

Απέτυχε για τους ακόλουθους λόγους: 1.Καμιά από τις ανπτυγμένες οικονομίες δεν ήταν διατεθειμένη να κάνει μία έστω ουσιαστική παραχώρηση (στάση ΗΠΑ). 2.Τα μέλη του OPEC ήταν απρόθυμα να θέσουν την ισχύ τους στην υπηρεσία των χωρών του Τρίτου Κόσμου. 3.Η άνοδος των διεθνών τιμών του πετρελαίου είχε καταστροφικές επιπτώσεις στις μη πετρελαιοπαραγωγές χώρες (ύφεση). Τα ισχυρά και συγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα εξασθένισαν την ενότητα των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών.

Που βαδίζει η προσέγγιση του ιστορικού δομισμού;

Η Θεωρία των παγκόσμιων συστημάτων Βασική μονάδα ανάλυσης: το παγκόσμιο σύστημα Immanuel Wallerstein: το παγκόσμιο σύστημα έχει ένα και μόνο καταμερισμό εργασίας και πολλαπλα πολιτισμικά συστήματα Παγκόσμιες αυτοκρατορίες Vs Παγκόσμιες οικονομίες Δεν θεωρούν τα κράτη ως ουσιαστικούς δρώντες Δεν υπάρχουν σοσιαλιστικά,φεουδαρχικά συστήματα στην παγκόσμια οικονομία Εισήγαγαν την ημιπεριφέρεια ως τρίτη κατηγορία μεταξύ κέντρου και περιφέρειας Πρότυπα οικονομικής επιτυχίας Vs τα πιο προχωρημένα υποδείγματα της εξαρτημένης ανάπτυξης Ημιπεριφέρεια = Σταθερότητα παγκόσμιας οικονομίας

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας !!!