Νεοελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Ενότητα 11 η : Μαθητές και φοιτητές στην Ελλάδα και την Ευρώπη 19 ος -20ς αιώνας Παντελής Κυπριανός Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η.

Σκοποί ενότητας Να κατανοήσουν συγκριτικά τις ροές των μαθητών και φοιτητών στην Ελλάδα και την Ευρώπη Να γνωρίζουν την αφετηρία και τις δομές της ελληνικής εκπαίδευσης όπως διαμορφώθηκε στον 19 ο και 20 ο αιώνα Να αντιλαμβάνονται σε βάθος τις αιτίες που οδήγησαν στην σχηματοποίηση της εκπαίδευσης, από ποιους και πότε δημιουργήθηκε Να έχουν την δυνατότητα να προσεγγίζουν συγκριτικά το ζήτημα

Σκοποί ενότητας Να γνωρίζουν τις δυσκολίες και τους κινδύνους μιας συγκριτικής προσέγγισης εκπαιδευτικών συστημάτων Να κατανοήσουν τις αλλαγές στον τρόπο θέασης της εκπαίδευσης ανάλογα την εποχή Να γνωρίζουν το θεωρητικό σχήμα του Fritz Ringer και πως βοηθά στην ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με την σύγκριση

Σκοποί ενότητας Nα κατανοήσουν τον όρο απόκλιση και πως χρησιμοποιείται Να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα για το ρόλο που κατέχει το κράτος στο ζήτημα της αξιοδότησης

Περιεχόμενα ενότητας Ροές μαθητών και φοιτητών Κ. Τσουκαλάς: ‘Εξάρτηση και Αναπαραγωγή’ Συγκριτική προσέγγιση Δυσχέρειες στη σύγκριση εκπαιδευτικών συστημάτων Πρόσληψη των πραγμάτων από τους ανθρώπους της εποχής

Περιεχόμενα ενότητας Σχήμα Fritz Ringer Διαπιστώσεις- ερμηνείες

Ροές μαθητών και φοιτητών Σύγκριση Ελλάδας, Η.Π.Α. και ευρωπαϊκών χωρών στο ζήτημα των ροών των μαθητών και φοιτητών

Ροές μαθητών και φοιτητών Στόχος: Ροές των μαθητών και φοιτητών τον 19 ο και 20 ο αιώνα στην Ελλάδα υπό το φως των αντίστοιχων ροών στις ΗΠΑ και, κυρίως, τις «μεγάλες» δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες Αφετηρία: Απουσία μιας συστηματικής συγκριτικής διαχρονικής μελέτης των ροών. Διαιώνιση διαφόρων απόψεων όπως αυτή που θέλει τους Έλληνες «εραστές» του σχολείου και της γνώσης

Κ. Τσουκαλάς: ‘Εξάρτηση και Αναπαραγωγή’ Η άποψη του Κ. Τσουκαλά για την εκπαίδευση

Κ. Τσουκαλάς: ‘Εξάρτηση και Αναπαραγωγή’ Η άποψη του Κ. Τσουκαλά: η κυριαρχία της οφείλεται στις αρετές του βιβλίου αλλά και στην απουσία συστηματικότητας. Ο Κ. Τσουκαλάς υποστηρίζει ότι η εκπαίδευση στην Ελλάδα ήταν πρώιμα «δημοκρατική». Τι σημαίνει αυτό;

Κ. Τσουκαλάς: ‘Εξάρτηση και Αναπαραγωγή’ Δύο βασικά σημεία διακρίνουν το ελληνικό σχολικό σύστημα: ο δωρεάν χαρακτήρας του η μονοδιαστατότητά του. Αρνητικά: προσδιορίζεται από τον περιθωριακό χαρακτήρα της ιδιωτικής και επί πληρωμή εκπαίδευσης τον επίσης περιθωριακό χαρακτήρα της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Το σχολικό σύστημα είναι στην Ελλάδα δημόσιο, δωρεάν και οργανωμένο σ’ ένα μοναδικό δίκτυο, κάθετο και μονοδιάστατο, που θεσμοποιεί μιαν ευθύγραμμη πρόοδο από τον πρώτο χρόνο του δημοτικού και μέχρι τις ανώτατες σπουδές. Όπως θα δούμε, τα δύο αυτά σημεία προσδιορίζουν ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα, που εμφανίζεται σε σχέση με τα περισσότερα σχολικά συστήματα των μεγάλων καπιταλιστικών χωρών σαν ιδιαίτερα και πρώιμα «δημοκρατικό». (503).

Κ. Τσουκαλάς: ‘Εξάρτηση και Αναπαραγωγή’ «Έτσι, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, εκείνο που διακρίνει την ανάπτυξη της εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι η αντίφαση ανάμεσα σε μία ποσοτικά θεαματική υπερεκπαίδευση, μίας μεγάλης έστω, μειοψηφίας, και στον αλφαβητισμό, ή την ημιμάθεια της πλειοψηφίας του πληθυσμού, που οδηγεί έναν έντονο πολιτισμικό διαφορισμό του λαού σε σχέση με την άρχουσα τάξη, και μέσω των ιδεολογικών προεκτάσεων του επικοινωνιακού χάσματος σε μια υπογραμμισμένη και αποκρυσταλλωμένη πολιτιστική ταξική απόσταση» (570).

Συγκριτική προσέγγιση Λόγοι που επιλέγεται η μέθοδος της προσέγγισης

Συγκριτική προσέγγιση Η εικόνα είναι εντονότερη στους «Φιλέλληνες» συγγραφείς. Η άποψη του Κ. Τσουκαλά (ουσιαστικά η πρώτη εικόνα) ενίσχυσε τις απόψεις αυτές και πέρασε ως αυτονόητη. Παρά τις κατά καιρούς κριτικές παραμένει ισχυρή. Κ.Θ. Δημαράς 1989: 50 “Η ελληνική φιλομάθεια είναι κάτι που εξαίρεται από τον Νεόφυτο Βάμβα και από τον Μιχαήλ Αποστολίδη. Ίσως δεν υπήρχε λόγος να ξεχωρίσουμε το ιδεολόγημα τούτο, αν δεν μας έδινε αφορμή σε δύο σχετικές παρατηρήσεις και αν δεν προκαλούσε την ανάγκη να εξετασθεί, κάποτε, κάπως συστηματικά, μέσα στην άσκηση της ελληνικής χαρακτηρολογίας ένα τέτοιο ιδεολόγημα».

Συγκριτική προσέγγιση Η λυσιτέλεια Ο αναλυτής κατανοεί καλύτερα μία περίπτωση όταν τη βλέπει υπό το πρίσμα μίας άλλης πραγματικότητας Η σκέψη είναι αναλογική και η δράση σχεσιακή. Πράττουμε με γνώμονα την εικόνα που έχουμε για τον άλλο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα. Πχ. όλες οι εισηγητικές εκθέσεις για τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις αναφέρονται σε «ξένες» χώρες και σε παιδαγωγούς (Α. Δημαράς Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Μια πρώτη παράλληλη ανάγνωση των εισηγητικών εκθέσεων

Συγκριτική προσέγγιση Πώς γίνεται η σύγκριση. Ο κίνδυνος της απο- πλαισίωσης για την αποφυγή του ενδεχομένου όλο και ποιο πολλοί αναλυτές πρώτα αναλύουν μία περίπτωση- χώρα και μετά προβαίνουν στη σύνδεση. Αυτού του τύπου είναι η συγκριτική ανάλυση των Andy Green και Fritz Ringer στους οποίους θα αναφερθούμε εκτενέστερα στη συνέχεια.

Δυσχέρειες στη σύγκριση εκπαιδευτικών συστημάτων Δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όταν επιχειρούμε συγκρίσεις με άλλα εκπαιδευτικά συστήματα

Δυσχέρειες στη σύγκριση εκπαιδευτικών συστημάτων Στην ιστορική διαδρομή σχετική αποσύνδεση των εκπαιδευτικών βαθμίδων και σχετικά αυτόνομες διαδρομές Ιδιαίτερα της Πρωτοβάθμιας. Ο Andy Green, (Εκπαίδευση και Συγκρότηση του κράτους. Η ανάδυση των εκπαιδευτικών συστημάτων στην Αγγλία, στη Γαλλία και στις ΗΠΑ, Επιμέλεια Π. Κιμουρτζής, Gutenberg: 2011) η πρωτοβάθμια συνδέεται κυρίως με την κρατική παρουσία και το ρόλο του στη συγκρότηση του εθνικού κράτους Αλλά και της τεχνικής-επαγγελματικής.

Πρόσληψη των πραγμάτων από τους ανθρώπους της εποχής Ποια είναι η αυτό-εικόνα των ανθρώπων της εποχής αναφορικά με την εκπαίδευση

Πρόσληψη των πραγμάτων από τους ανθρώπους της εποχής Τρεις μεγάλοι περίοδοι: 1.Μέχρι τα μέσα του 1880 εκπαίδευση θετικά αξιοδοτημένη. Η αύξηση του αριθμού μαθητών-φοιτητών θεωρείται «πρόοδος» (από τον Κ. Παπαρρηγόπουλο ως τον Ι. Χασιώτη και τον Π. Μωραϊτίνη) 2.Η αξιοδότηση συμβαδίζει με μία μάλλον διαδεδομένη άποψη για τη «φιλομάθεια των Ελλήνων 3.(Κ.Θ. Δημάρας (Εν Αθήναις τη 3 η Μαΐου 1837», ΕΚΠΑ, 1987, σ. 104) σχόλιο στο λόγο του Ν. Βάμβα. ««στα οποία έρχεται να προστεθεί ένας κοινός τόπος της εποχής: η φιλομάθεια των Ελλήνων».

Πρόσληψη των πραγμάτων από τους ανθρώπους της εποχής Αντίθετη εικόνα από τα τέλη της δεκαετίας του 1880 ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Κυριαρχεί η θέση «περί θεσιθήρα» και «πνευματικού προλεταριάτου». Το σχολείο δεν ταυτίζεται με την πρόοδο. Θέση. Έχουμε πολλούς μαθητές και φοιτητές, να τους μειώσουμε(Θ. Αρεταίος Περί των εν Ιταλίαν Πανεπιστημίων(…), 1888, 7. Εάν δε ποιήσωμεν την σύγκρισιν ταύτην (…), βλέπομεν ότι εις φοιτητής ημεδαπός αναλογεί προς 985 κατοίκους...). Εάν τις αναλογίση τον αριθμόν των ημετέρων φοιτητών επί τη βάσει του πληθυσμού (…) ευρίσκει, ότι κατά μεν την ιταλικήν αναλογίαν έδει το ημέτερον Πανεπιστήμιον να έχη 1030 φοιτητάς, κατά δε την γερμανικήν 1200.

Πρόσληψη των πραγμάτων από τους ανθρώπους της εποχής Απόπειρες ελέγχου ροής: Δίδακτρα (Τρικούπης), εισιτήριες εξετάσεις (1922), και απόπειρες θέσπισης παράλληλου τεχνικού δικτύου (1899, 1913, 1939) Αντιδράσεις: (πχ. Ν. Πολίτης (1908) Εθνικόν Πανεπιστήμιον. Τα κατά την πρυτανείαν Νιλοκάου Γ. Πολίτου/ τακτικού καθηγητού της Μυθολογίας και της Ελληνικής Αρχαιολογίας /πρυτανεύσαντος κατά το ακαδημαϊκόν έτος Εν Αθήναις εκ του τυποφραφείου Π. Δ. Σακελλαρίου σ. 42. Ερώτημα. Πολλοί οι φοιτητές; Όχι (συγκρίσεις) Μετά το 1920 περισσότερες αντιδράσεις. Ανάμεσά τους και των πρώτων Αμερικανοσπουδαγμένων Όλοι, πρώτα η Αριστερά, κατόπιν οι «Κεντρώοι» και λιγότερο οι Συντηρητικοί υποστηρίζουν ότι μείναμε πίσω (σε αριθμούς )

Σχήμα Fritz Ringer Θεωρητικό μοντέλο σύγκρισης

Σχήμα Fritz Ringer Σύγκριση: το σχήμα του Fritz Ringer Σύγκριση εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων Γερμανίας, Γαλλίας και Αγγλίας με τρία κριτήρια: μαζικότητα (inclusive), προοδευτικότητα (progressive) και κατάτμηση (segmented or tracked), (1979: 2-3) Η μαζικότητα = ποσοστό μιας ηλικιακής ομάδας που πάει σχολείο Η προοδευτικότητα = ευκαιρίες πρόσβασης στο σχολείο Η κατάτμηση. Με γνώμονα την κοινωνική προέλευση των μαθητών και τα αναλυτικά προγράμματα δύο μορφές. Κάθετη και οριζόντια Κάθετη= δυνατότητα πρόσβασης από βαθμίδα σε βαθμίδα Οριζόντια= ύπαρξη ενός ή περισσότερων σχολικών δικτύων με διαφορετικά κοινά ανάλογα με την κοινωνική προέλευση

Σχήμα Fritz Ringer Ο Fr. Ringer διακρίνει τρεις περιόδους: Από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και μπορεί να αποκληθεί πρώιμη βιομηχανική φάση Έπεται μία περίοδος υψηλής εκβιομηχάνισης η οποία αρχίζει στη δεκαετία του 1860 και ολοκληρώνεται γύρω στα 1930 Η τρίτη περίοδος, της ύστερης εκβιομηχάνισης, μέχρι σήμερα (αναφορά του 1979).

Διαπιστώσεις- ερμηνείες Ερμηνεία αποτελεσμάτων, διαπιστώσεις

Διαπιστώσεις- ερμηνείες 1 η φάση: ζήτηση σπουδών και αριθμοί μαθητών και φοιτητών περιορισμένοι. Σύγκρουση ανάμεσα ακαδημαϊκή κουλτούρα των προβιομηχανικών ελίτ) και τον αναδυόμενο επιχειρηματικό πολιτισμό. Το σχολείο για θρησκευτικές και κρατικές ελίτ. 2 η φάση: ο αριθμός μαθητών φοιτητών αυξάνεται υπέρ της μεσαίας τάξης. Με τους όρους του Ringer η εκπαίδευση είναι πιο μαζική αλλά όχι προοδευτική Δυισμός ανάμεσα στις δύο κουλτούρες. Generalist shift.. Λόγος: η κατάτμηση η οποία συνιστά αντικείμενο αντιπαράθεσης (1987: 53). 3 η φάση: μετάβαση από την ελιτίστικη στη μαζική εκπαίδευση. Η χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των φοιτητών μεταβάλλει τη σημασία των σπουδών και των πτυχίων. Δημιουργούνται νέα επαγγέλματα αλλά η εκπαίδευση έχει αξιοσημείωτο βαθμό αυτονομίας από την οικονομία. Η εκπαίδευση είναι μαζικότερη αλλά όχι προοδευτική καθώς οι ανισότητες παραμένουν

Διαπιστώσεις- ερμηνείες Σύγκριση με την Ελλάδα. Διαπιστώσεις Δεν έχουμε ανάλογη αύξηση. Αντίθετα, στην 1 η περίοδο του Ringer έχουμε μεγάλους συγκριτικά αριθμούς, στη 2 η στασιμότητα και στην 3 η μικρή συγκριτικά αύξηση Συνέπεια: μέχρι το 1880 οι αριθμοί των μαθητών στη δευτεροβάθμια γενική εκπαίδευση και των φοιτητών είναι υψηλότεροι στη συνέχεια ερχόμαστε στα ίδια και μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο τα ποσοστό είναι πολύ μικρότερα. Γιατί αυτή η τάση; Η τάση αυτή μας απομακρύνει από τη θέση που θέλει την ιστορία της εκπαίδευσης ως απότοκο της εξέλιξης της αστικής τάξης

Διαπιστώσεις- ερμηνείες Γιατί η «απόκλιση»; Δύο βασικοί λόγοι: Η συγκρότηση Κράτους τον 19 ου αιώνα και ο ρόλος του στη συγκρότηση των ιθυνουσών ομάδων Η ισχυρή θέση στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής μίας ομάδας δυτικοσπουδαγμένων «διανοούμενων», κυρίως γερμανοσπουδαγμένων, οι οποίοι κινούμενοι ανάμεσα σε αυτά που ισχύουν στη χώρα σπουδών και στα δικά τους συμφέροντα συγκροτούν μία χαλαρή ομάδα που για να διασφαλίσει τα συμφέροντά της γίνεται όλο και πιο συντηρητική

Διαπιστώσεις- ερμηνείες Ειδικό βάρος Κράτους τον 19 ον αιώνα Αν το ειδικό βάρος του κράτους και η συνακόλουθη αξιοδότηση του πτυχίου εξηγεί εν πολλοίς τη ζήτηση παραμένει ερωτηματικό η στασιμότητα μετά το 1890 και ιδιαίτερα μετά το 1950 Ο ρόλος των δυτικοσπουδαγμένων ιδιαίτερα των γερμανοσπουδαγμένων Στόχος, από τα τέλη της δεκαετίας του 1890, η συγκρότηση ενός διπλού δικτύου αλλά γερμανικά και γαλλικά. Αποτυχία. Μετά τον Πόλεμο ελιτίστικη προσέγγιση που οδηγεί στα μεγάλα φοιτητικά ρεύματα στα παν/μια του εξωτερικού

Τέλος Ενότητας Μαθητές και φοιτητές στην Ελλάδα και την Ευρώπη 19 ος -20ς αιώνας

Βιβλιογραφία Charle, Ch., Verger, J., (1994), Histoire des universités, Paris: PUF. Jarausch K.H., (1983), “Higher Education and Social Change: Some Comparative Perspectives” στο K. H. Jarausch (ed.). The Transformation of Higher Learning ( ). Expansion, Diversification, Social Opening and Professionalization in England, Germany, Russia, and the United States, Stuttgart: Klett Cotta, Κιμουρτζής Π., (2005), «Φοιτητική κινητικότητα και ροή ειδικευμένου προσωπικού: Η περίπτωση της Ελλάδας στα τέλη του 20ου αιώνα», Θέματα Ιστορίας της Εκπαίδευσης, τχ. 5, Φθινόπωρο: Kiprianos P., (2007), «La formation des élites grecques dans les universités occidentales ( )», Histoire de l’Education, 113: Πολίτης Ν. Γ., (1908), Τα κατά την πρυτανείαν Νικολάου Γ. Πολίτου, τακτικού καθηγητού της Μυθολογίας και της Ελληνικής Αρχαιολογίας, πρυτανεύσαντος κατά το ακαδημαϊκόν έτος , Εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Π. Δ. Σακελλαρίου.

Βιβλιογραφία Ράσης Σ., (2004), Τα πανεπιστήμια χθες και σήμερα. Συμβολή στην ιστορία της εκπαίδευσης: Η Αγγλοσαξονική εμπειρία, Αθήνα: Παπαζήσης Ringer F, (1979), Education and Society in Modern Europe, Indiana University Press, Bloomington and London. Stone L., (1975), “The size and composition of the Oxford student body, , στο L. Stone (ed.), The University in Society, I, Princeton: Princeton University Press, Τσουκαλάς Κ., (1979), Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα ( ), Αθήνα: Θεμέλιο, 1976.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Κυπριανός Παντελής. «Νεοελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.