Μανδαράκα Ιωάννα Πανταζή Αγγελική Εργαστήριο Γεωργικής Υδραυλικής Επιβλέπων Καθηγητής: Αργυροκαστρίτης Ιωάννης 1

2  ο πρώτος αντιστοιχεί με αυτόν που χρησιμοποιείται σήμερα υπό μορφή ξηρών καρπών ως «ηλιόσπορος», ο οποίος έχει μεγάλους σπόρους με σκληρό φλοιό και ψίχα, η οποία δεν καταλαμβάνει όλο το εσωτερικό του σπόρου

 ο δεύτερος που προορίζεται για εξαγωγή ελαίου και έχει μικρότερους, σκουρόχρωμους και γεμάτους σπόρους. 3

 Πασσαλώδες ριζικό σύστημα.  Σε ακραίες καταστάσεις φτάνει μέχρι και στα 5 m.  Το ριζόστρωμα του βρίσκεται στα 60 cm.  Στα πρώτα στάδια η ρίζα μεγαλώνει πολύ πιο γρήγορα από το υπέργειο τμήμα. 4

Κατά κανόνα είναι μονοστέλεχος. Τα επιπλέον στελέχη είναι ανεπιθύμητα, γιατί μειώνουν την ποσότητα και ποιότητα του σπόρου και επιπλέον δεν επιτρέπουν την ομοιόμορφη ωρίμανσή του. Ο βλαστός είναι κυλινδρικός, με διάμετρο 2,5-3 cm και στο εσωτερικό του είναι γεμάτος με εντεριώνη. Κατά κανόνα το άνω άκρο του στελέχους κάμπτεται μαζί με την ταξιανθία, γεγονός που διευκολύνει την αποξήρανση του σπόρου και την προστασία του από τα πουλιά, αλλά μπορεί επίσης να δυσχεραίνει τη συγκομιδή. Το στέλεχος, τα φύλλα και πολλά άλλα μέρη του φυτού στις περισσότερες ποικιλίες φέρουν τρίχες διαφορετικής πυκνότητας και σκληρότητας. 5

 Συνήθως είναι πλατειά, ωοειδή, οδοντωτά και οξύληκτα, ενώ τα κατώτερα φύλλα είναι καρδιόσχημα.  Τα πρώτα πέντε ζεύγη εκφύονται αντιθέτως, ενώ τα υπόλοιπα κυκλικά.  Το μήκος τους κυμαίνεται από 10 έως 40 εκατοστά και ο αριθμός τους από 8 έως 70.  Εκτός από τα κανονικά φύλλα ο ηλίανθος έχει και δύο ειδών βράκτια φύλλα, αυτά που είναι στο πίσω μέρος της ταξιανθίας και αυτά που περιβάλλουν το άνθος. 6

Φέρει μία ή περισσότερες (αν διακλαδίζεται) επάκριες ταξιανθίες (κεφαλές-δίσκοι) διαμέτρου 8-60 cm. Έχουν κίτρινα έως κοκκινωπά πέταλα. Τα εσωτερικά άνθη είναι τοποθετημένα σε ομόκεντρα τόξα. Το τελικό σχήμα της είναι κυρτό ή κοίλο, ή επίπεδο ή σιγμοειδές. Η ταξιανθία των ελαιούχων ποικιλιών έχει άνθη και των ποικιλιών που προορίζονται για πασατέμπο έως

 Η ανθοφορία αρχίζει από τα περιφερειακά άνθη, συνεχίζεται προς το κέντρο και ολοκληρώνεται, για την ίδια ταξιανθία, σε 5-10 ημέρες συνήθως.  Η πτώση των πετάλων των άγονων ανθέων υποδηλώνει ότι έχει ανθίσει και το τελευταίο άνθος, στο κέντρο της ταξιανθίας.  Η επικονίαση γίνεται με έντομα, κυρίως μέλισσες, γιατί η γύρη είναι βαριά και δεν μεταφέρεται εύκολα με τον αέρα.  Η ανθοφορία στον αγρό διαρκεί περί τις 20 ημέρες 8

 ακολουθούν δηλαδή την πορεία του ήλιου κατά την ημέρα, γι’ αυτό και το φυτό ονομάστηκε ηλίανθος και ηλιοτρόπιο.  Το φαινόμενο σταματάει μόλις ολοκληρωθεί η έκπτυξη όλων των περιφερειακών ανθέων.  Με τον ηλιοτροπισμό υπολογίζεται ότι αυξάνει η φωτοσύνθεση κατά % αναλόγως της κατανομής των φύλλων. 9

 Ο σπόρος είναι αχαίνιο διαφόρου σχήματος.  Αποτελείται από δύο τμήματα: α)την ψίχα και β)τον φλοιό.  οι σπόροι που βρίσκονται στην περιφέρεια της ταξιανθίας είναι μεγαλύτεροι και βαρύτεροι από τους κεντρικούς.  Οι σπόροι των ποικιλιών για πασατέμπο είναι πιο μεγάλοι και επιμήκεις, πιο ανοιχτόχρωμοι, με περισσότερες ραβδώσεις και με μεγαλύτερη αναλογία περιβλημάτων. 10

 Είναι φυτό μικρής σχετικώς βλαστικής περιόδου.  Με βλαστική περίοδο κοντά στις 200 ημέρες.  Σε μερικές περιοχές μπορεί να έχουν δύο συγκομιδές στον ίδιο χρόνο. 11

Θερμοκρασία:  Άριστες θερμοκρασίες για την παραγωγή του σπόρου θεωρείται το επίπεδο των ο C την ημέρα και ο C την νύχτα.  ενώ άριστη θερμοκρασία για τη φωτοσύνθεση θεωρείται το επίπεδο των 28 ο C.  Η φωτοσύνθεση μπορεί να συνεχιστεί μέχρι και 45 ο C.  Οι υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν την περιεκτικότητα του σπόρου σε πρωτεΐνη και μειώνουν του ελαίου. Φως:  Ο ηλίανθος είναι συνήθως φυτό ουδέτερο στον φωτοπεριοδισμό διότι ανθίζει σε μεγάλο μήκος ημέρας.  Αλλά πολύ απαιτητικός σε φως. 12

Υγρασία:  Ο ηλίανθος έχει υψηλό συντελεστή διαπνοής.  Εντούτοις θεωρείται ανθεκτικός στην ξηρασία κυρίως χάρη στο βαθύ και εκτεταμένο ριζικό του σύστημα.  Η κρίσιμη περίοδος είναι 20 ημέρες πριν και μετά την άνθηση.  και στο στάδιο του φυτρώματος είναι απαραίτητη η υγρασία του εδάφους για ομοιόμορφο και άριστο φύτρωμα. Έδαφος:  Αναπτύσσεται όμως καλύτερα σε εδάφη μάλλον ελαφρά (σ’ αυτά δεν παρεμποδίζεται η διείσδυση της ρίζας),  οργανικά και με καλή αποστράγγιση.  ενώ δεν ανέχεται αλατούχα εδάφη, όπου και παρουσιάζει μειωμένη περιεκτικότητα σε λάδι.  Είναι απαιτητικό φυτό σε θρεπτικά στοιχεία, ιδιαίτερα άζωτο και φώσφορο, υπερβολική όμως ποσότητα αζώτου ελαττώνει την περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι.  Άριστο pH εδάφους μεταξύ 6 και 7,2. 13

Αμειψισπορά: o Έχει θέση στην αμειψισπορά των σιτηρών. Πλεονεκτήματα: οι διαφορετικές απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά, ζιζάνια, εχθρούς και ασθένειες των δύο καλλιεργειών o Η προηγούμενη καλλιέργεια δεν πρέπει να έχει προσβληθεί από ορισμένες πολύ επιζήμιες ασθένειες του ηλίανθου, όπως Sclerotinia (τεύτλα, πατάτα, καρποδοτικά ψυχανθή, μηδική κ.ά.) και Verticillium (βαμβάκι, τεύτλα, πατάτα, ελαιοκράμβη, μηδική κ.ά.). o Σε αλατούχα εδάφη ο ηλίανθος θεωρείται καλό προηγούμενο για τις καλλιέργειες που ακολουθούν, γιατί ιδιαίτερα σε αρδευόμενα εδάφη μετακινεί τα άλατα σε βαθύτερα στρώματα. o Αλλά αφαιρεί συνήθως μεγαλύτερη εδαφική υγρασία σε σχέση με τις περισσότερες καλλιέργειες. Προετοιμασία Αγρού: Κρίσιμο σημείο για τις ελληνικές συνθήκες είναι η διατήρηση της εδαφικής υγρασίας σε ικανοποιητικό επίπεδο, επειδή ο σπόρος του ηλίανθου, ως ελαιούχος σπόρος, έχει ανάγκη από αρκετή υγρασία για να φυτρώσει. στελεχοκοπή που κατά κανόνα γίνεται το φθινόπωρο ή χειμώνα. το φθινοπωρινό όργωμα. η καταστροφή ζιζανίων που γίνεται τον χειμώνα, τα οποία αν παραμείνουν, θα χρειαστεί την άνοιξη βαθύ όργωμα για να καταστραφούν. η προετοιμασία για σπορά, μόνο όταν ο αγρός είναι στον ρώγο του την άνοιξη. οι περιστασιακές καλλιέργειες, (η ισοπέδωση, η αποστράγγιση και η υπεδαφοκαλλιέργεια). 14

Αντιμετώπιση Ζιζανίων:  Ο ηλίανθος παθαίνει ζημιές από τα ζιζάνια μέχρι το στάδιο της πλήρους φυτοκάλυψης και ειδικότερα τις 15 ημέρες μετά το φύτρωμα.  Τα ζιζάνια αντιμετωπίζονται συνήθως με συνδυασμό μηχανικών και χημικών μέσων.  Υπάρχουν κατάλληλα προσπαρτικά, προφυτρωτικά και μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα. Λίπανση:  Είναι απαιτητικός σε άζωτο και ΄φωσφόρο.  Πολύ συχνά απαιτείται καλιούχος λίπανση, ώστε να μην μειωθεί η απόδοση και η περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι.  Υπερβολική αζωτούχος λίπανση όμως μειώνει την περιεκτικότητα ελαίου και αυξάνει την περιεκτικότητα πρωτεΐνης υποβαθμίζοντας όμως την ποιότητά της.  Ο φώσφορος αυξάνει την περιεκτικότητα λαδιού.  Εκτός από τα τρία κύρια θρεπτικά συστατικά, ο ηλίανθος απαιτεί επίσης σχετικά μεγάλες ποσότητες ασβεστίου, σιδήρου, μαγνησίου, χαλκού και βορίου. 15

Βάθος Σποράς: Σε χωράφι με κανονική υγρασία το βάθος σποράς πρέπει να είναι 2.5– 3.0 εκατοστά. Σε χωράφι που έχει χάσει την επιφανειακή υγρασία ή αν επικρατούν έντονοι ξηροθερμικοί άνεμοι (λίβας) την περίοδο σποράς, ο ηλίανθος πρέπει να σπέρνεται βαθύτερα (3.0–6.0 εκατοστά). Εκτός από την υγρασία του εδάφους, το μεγάλο βάθος σποράς αυξάνει επίσης και την ανομοιομορφία του φυτρώματος με αποτέλεσμα την ανομοιομορφία στην ωρίμανση του σπόρου. Τρόπος Σποράς :  Η σπορά γίνεται με μηχανές ακριβείας αραβοσίτου ή ζαχαροτεύτλων, ύστερα από ειδική ρύθμιση ή με άλλους δίσκους.  Οι συνήθεις αποστάσεις μεταξύ γραμμών σποράς είναι 60-75εκ. (αναλόγως της ευρωστίας του φυτού).  Σε μερικές περιπτώσεις σπέρνεται και σε διπλές γραμμές σποράς που απέχουν μεταξύ τους περί τα 25εκ. και από το επόμενο ζεύγος περί τα εκ. Οι αποστάσεις των φυτών επάνω στη γραμμή είναι 15-20εκ.  Ο ηλίανθος, ως καθορισμένης ανάπτυξης φυτό, δεν ανέχεται μεγάλη απώλεια πληθυσμού φυτών.  Εντούτοις, μείωση του αριθμού φυτών σε ποσοστό 10-15% δεν έχει σοβαρή επίπτωση στην απόδοση, γιατί η απώλεια αντισταθμίζεται. 16

Άρδευση :  Με άρδευση οι αποδόσεις αυξάνονται θεαματικά (από 60–90 κιλά/στρ σε 250–350κιλά/στρ).  Ανάλογα την περιοχή ο ηλίανθος απαιτεί 3–5ποτίσματα κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας.  Η ποσότητα του αρδευτικού νερού κυμαίνεται από 200έως 450 χιλιοστά αναλόγως των εδαφό-κλιματικών συνθηκών, την εποχή σποράς και την ποικιλία. Συγκομιδή: Οι κεφαλές είναι φυσιολογικώς ώριμες, όταν η πίσω επιφάνειά τους γίνεται κίτρινη και κατά ποσοστό 10% καστανή, ενώ η υγρασία τους φτάνει το 70% και των σπόρων το 40%. Η συγκομιδή γίνεται, όταν η υγρασία του σπόρου κατέβει στο 10-15%, οπότε τα κάτω φύλλα έχουν αποξηρανθεί και τα υπόλοιπα αρχίζουν να κιτρινίζουν. Καθυστέρηση της συγκομιδής μπορεί να αυξήσει σημαντικά τις απώλειες από τα πουλιά, το τίναγμα του σπόρου και τις ασθένειες. Στην Ελλάδα η συγκομιδή γίνεται από τα τέλη Αυγούστου έως αρχές Οκτωβρίου. Για τη συγκομιδή χρησιμοποιούνται θεριζοαλωνιστικές μηχανές σιταριού ή καλαμποκιού, ύστερα από κατάλληλη ρύθμιση, ώστε να περιοριστούν οι απώλειες σπόρου που μπορεί να υπερβούν το 40-45%. 17

Εχθροί:  Από τα έντομα ζημίες προκαλούν αυτά του εδάφους,  τα μυζητικά (αφίδες, θρίπες),  μερικά λεπιδόπτερα  και μερικά κολεόπτερα  Η αντιμετώπιση των λεπιδόπτερων και κολεόπτερων επιδιώκεται με τη δημιουργία ανθεκτικών γενοτύπων, με χρήση υπερπαρασίτων και με ρύθμιση της καλλιεργητικής τεχνικής.  Σημαντικές ζημίες προκαλούν στον ηλίανθο, ιδιαίτερα όταν καλλιεργείται σε μεμονωμένα χωράφια, τα πουλιά τα οποία τρώνε τους σπόρους. Ασθένειες: o Περονόσπορος (Plasmopara helianthii). o Άσπρη όψη (Sclerotinia sclerotinium) o Γκριζωπή μούχλα (Botrytis cinera) o αδρομυκώσεις (Verticillium dahliae), o σκωρίαση (Puccinia helianthii) o αλτερνάρια (Alternaria spp.) Η αντιμετώπιση των παραπάνω ασθενειών επιδιώκεται με τον συνδυασμό: κατάλληλης αμειψισποράς, εφαρμογής ορθής καλλιεργητικής τεχνικής ( χρήση ανθεκτικών γενοτύπων (σήμερα επιδιώκεται η μεταφορά γονιδίων ανθεκτικότητας από άγρια είδη) και ορθολογικής χρήσης χημικών σκευασμάτων (απολύμανση σπόρου κ.ά.). 18

Οι ανάγκες σε νερό του ηλίανθου ποικίλλουν σε 600 έως 1000 mm, ανάλογα με το κλίμα και τη διάρκεια της συνολικής καλλιεργητικής περίοδο. Η εξατμισοδιαπνοή αυξάνεται από την αρχή της άνθησης, και μπορεί να φτάσουν τα 12 έως 15 mm / ημέρα. Ο συντελεστής καλλιέργειας (K C ) είναι:  0,3 - 0,4 κατά το αρχικό στάδιο (20 έως 25 ημέρες),  0,7 έως 0,8 κατά το στάδιο της εγκατάστασης των καλλιεργειών (35 έως 40 ημέρες),  1.05 έως 1.2 κατά τη διάρκεια της μεσαίας περιόδου (40 και 50 ημέρες ),  0,7 έως 0,8 κατά το τέλος της καλλιέργειας (25 έως 30 ημερών) και  0,4 κατά τη συγκομιδή. 19

 Έχει την ικανότητα να αντέχει σε σύντομες περιόδους σοβαρού ελλείμματος νερού στο έδαφος μέχρι και 15 ατμόσφαιρες.  Σοβαρή έλλειψη νερού στο έδαφος σε οποιαδήποτε περίοδο ανάπτυξης των φύλλων έχουν ως αποτέλεσμα να στεγνώνουν με επακόλουθη μείωση της απόδοσης σε σπόρους.  Μετά από μια τέτοια εξαιρετικά ξηρή περίοδο ακόμη και με μια δυνατή βροχή ή με άρδευση μόνο μια μερική ανάκαμψη του φυτού συμβαίνει.  Σοβαρή έλλειψη νερού κατά την πρώιμη βλαστική περίοδο (1α) ως αποτέλεσμα έχουμε τη μείωση του ύψους των φυτών, αλλά μπορεί να αυξηθεί το μήκος της ρίζας.  Επαρκής ποσότητα νερού στα τέλη της βλαστικής περιόδου είναι αναγκαία για τη σωστή ανάπτυξη των οφθαλμών (1β).  Κατά την περίοδο της ανθοφορίας (2) το φυτό είναι πιο ευαίσθητο στην έλλειψη νερού, όπου προκαλείται σημαντική μείωση της απόδοσης και λιγότερα φυτά φτάνουν στο στάδιο της πλήρης ανάπτυξης.  Η επόμενη πιο ευαίσθητη περίοδος για την έλλειψη νερού είναι κατά τον σχηματισμό των σπόρων (3), προκαλώντας σοβαρή μείωση τόσο στην απόδοση όσο και στην περιεκτικότητα σε λάδι. 20

Η Πρόσληψη Νερού: Σε βαθιά εδάφη το ριζικό σύστημα του ηλίανθου μπορεί να επεκταθεί έως και 2 με 3 m αλλά συνήθως, όταν η καλλιέργεια έχει ωριμάσει, το 100 τοις εκατό του νερού αποσπάται από τα πρώτα 0,8 έως 1,5 m. 21

Η μέθοδος αυτή πλεονεκτεί έναντι των άλλων μεθόδων διότι:  Είναι δυνατή η εκμετάλλευση πηγών μικρής παροχής που με άλλες μεθόδους είναι δύσκολο να αξιοποιηθούν.  Επιτυγχάνεται οικονομία νερού γύρω στο 50% έναντι των επιφανειακών μεθόδων άρδευσης.  Η μικρή πίεση λειτουργίας και οι μικρές παροχές απαιτούν λιγότερη ενέργεια για την άρδευση μιας έκτασης.  Επιτυγχάνεται υψηλός έλεγχος νερού, γιατί είναι δυνατό να χορηγηθούν στα φυτά με ακρίβεια οι αναγκαίες ποσότητες αρδευτικού νερού.  Τα απαιτούμενα για τη λειτουργία του συγκροτήματος εργατικά είναι ελάχιστα και σχεδόν μηδενίζονται με τη χρήση αυτοματισμών  Τα λιπάσματα είναι δυνατό να χορηγηθούν με το αρδευτικό νερό, οπότε επιτυγχάνεται και οικονομία του λιπάσματος.  Είναι κατάλληλη για την άρδευση επικλινών και αβαθών εδαφών.  Δυνατότητα αξιοποίησης αλατούχων νερών. Η δυνατότητα αυτή βασίζεται στο ότι το νερό δεν έρχεται σε επαφή με το φύλλωμα και έτσι αποφεύγεται η ζημιά καταστροφής του φυλλώματος από τα άλατα του νερού. Εκτός τούτου η μεγάλη συχνότητα των αρδεύσεων διατηρεί την υγρασία σε υψηλά επίπεδα και συνεπώς την οσμωτική τάση χαμηλή στο έδαφος με αποτέλεσμα να δημιουργούνται καλές συνθήκες για την ανάπτυξη των φυτών. 22

Τα κυριότερα μειονεκτήματα της μεθόδου αρδεύσεως με σταγόνες είναι:  Οι εμφράξεις την μικρής διαμέτρου στομίων των σταλλακτήρων από τα αιωρούμενα στερεά υλικά, τις πρασινάδες ή τα διαλυμένα σ’αυτά άλατα.  Το υψηλό κόστος εγκαταστάσεως του δικτύου έναντι των άλλων μεθόδων άρδευσης.  Απαιτείται η χρησιμοποίηση καθαρού νερού και για αυτό επιβάλλεται η κατασκευή στην κεφαλή διανομής, λεκανών ηρεμίας προς συγκράτηση των φερτών υλικών αλλιώς φράζονται τα φίλτρα καθαρισμού με διακοπή της άρδευσης.  Κίνδυνος συγκέντρωσης αλάτων στο έδαφος περιμετρικά της υγρής και ξερής φάσης του εδάφους. 23

Προετοιμάσια Πειραματικού Αγροτεμαχίου: × Πραγματοποιήθηκε φρεζάρισμα του χωραφιού σταυρωτά. × Ενσωματώθηκε στο έδαφος λίπασμα × Το χωράφι με διαστάσεις 17m*13,5m χωρίστηκε σε 12 πειραματικά τεμάχια διαστάσεων 5m*3m. × Δημιουργήθηκαν τρεις διάδρομοι κατά μήκος του χωραφιού με πλάτος 0,5m κ δύο διάδρομοι κατά πλάτος του χωραφιού με 1m πλάτος. × Τοποθετήθηκε αρδευτικό σύστημα με σταγόνες το οποίο αποτελείται από τέσσερις σωλήνες όπου μεταφέρουν νερό σε κάθε ένα από τα τέσσερα κυκλώματα σωλήνων που είναι συνδεδεμένο με τις βάνες. 24

 Πραγματοποιήθηκε σπορά με δύο διαφορετικά είδη σπόρων (δύο υβρίδια).  Οι σπόροι φυτεύθηκαν σε γραμμές ανά 75cm κατά πλάτος του κάθε πειραματικού τεμαχίου.  Πάνω σε κάθε γραμμή οι σπόροι (2-4) τοποθετήθηκαν κατά 20cm απόσταση μεταξύ τους. 25

Η ζιζανιοκτονία έγινε εφικτή με χρήση σκαλιστηριών και με τα χέρια. (Στην εικόνα δίπλα φαίνεται το χωράφι πως ήταν πριν την ζιζανιοκτονία.) 26

 Ο σκοπός της αραίωσης ήταν να παραμείνει σε κάθε σημείο φύτευσης μόνο ένα στέλεχος ηλίανθου για την επίτευξη ικανοποιητικών συνθηκών επιβίωσης και ανάπτυξης. 27

 Κάλυψη των 108 ταξιανθιών, οι οποίες χρειαζόντουσαν για την τελική φάση του πειράματος, με πανιά ή με τούλια (έτσι ώστε να μπορεί να περάσει η ακτινοβολία του ήλιου) για την προστασία τους από την επιδρομή των πουλιών. 28

Ταξιανθίες μετά από την επιδρομή των πουλιών. 29

 ΕΞΑΤΜΙΣΗ: με την βοήθεια του εξατμισήμετρου (Class A Pan) που είχε εγκατασταθεί δίπλα στο χωράφι.  ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ: ένα ακτινόμετρο είχε τοποθετηθεί στην άκρη ενός πειραματικού τεμαχίου πάνω από τα φυτά.  ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΦΥΛΛΩΝ: με το θερμόμετρο υπέρυθρης ακτινοβολίας.  ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΥΓΡΑΣΙΑ: με το ML2 Theta meter σε βάθος 5cm  ΦΟΡΤΙΟ ΠΙΕΣΗΣ ΕΔΑΦΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ: σε βάθη 5, 20 και 40cm με τα πορώδη πλακίδια Bouyoukou. 30

Στην προηγούμενη διαφάνεια στην φωτογραφία βλέπουμε το εξατμισήμετρο. Σε αυτή την διαφάνεια πάνω αριστερά το όργανο για την επιφανειακή υγρασία. Κάτω αριστερά τα πορώδη πλακίδια Bouyoukou. Και δεξιά το θερμόμετρο υπέρυθρης ακτινοβολίας. 31

Η δειγματοληψία κατά την διάρκεια της πρακτικής μας άσκησης πραγματοποιήθηκε πέντε φορές. Κάθε φορά ακολουθούσαμε την παρακάτω σειρά εργασιών σε 36 φυτά, 3 από κάθε πειραματικό τεμάχιο:  Μέτρηση ύψους φυτών.  Μέτρηση αριθμού φύλλων κάθε φυτού.  -Μέτρηση φυλλικής επιφάνειας όλων των φύλλων.  -Μέτρηση ξηρού βάρους. 32

Η Ιωάννα Μανδαράκα στην προσπάθεια της να τεμαχίσει το στέλεχος του ηλίανθου ώστε να χωρέσει στον φούρνο. 33

Η Αγγελική Πανταζή στην προσπάθεια της να τεμαχίσει το στέλεχος του ηλίανθου ώστε να χωρέσει στον φούρνο. 34

 Στο στάδιο της φυλλικής επιφάνειας αρχικά αφαιρούσαμε τον μίσχο των φύλλων. Στην συνέχεια τοποθετούσαμε ένα-ένα φύλλο στον σαρωτή μέτρησης φυλλικής επιφάνειας, όπως φαίνεται στην φωτογραφία, και σαν αποτέλεσμα είχαμε το μέγεθος τους σε cm 2 και φυσικά στο σύνολο είχαμε την συνολική επιφάνεια κάλυψης των φύλλων κάθε στελέχους. 35

Η Ιωάννα Μανδαράκα σαρώνει τα φύλλα για την μέτρηση της συνολικής επιφανειακής κάλυψης των φύλλων. 36

Η Αγγελική Πανταζή σαρώνει τα φύλλα για την μέτρηση της συνολικής φυλλικής επιφάνειας. 37

 Στο τέλος κάθε δειγματοληψίας, τα φύλλα, τα στελέχη και οι ταξιανθίες έμπαιναν στον φούρνο με αέρα στους 85 ο C για 3 με 4 μέρες έτσι ώστε να μετρηθεί το ξηρό βάρος καθενός ξεχωριστά. 38

 Αφού μετρήσαμε το ξηρό βάρος των ταξιανθιών, αφαιρέσαμε τα σπόρια που εμπεριέχονταν σε αυτές έτσι ώστε να μετρήσουμε το πλήθος των ώριμων και των μη ανεπτυγμένων σπόρων. Στην συνέχεια επιλέξαμε 100 σπόρια από κάθε ταξιανθία και τα στείλαμε σε ειδικό εργαστήριο στην Θεσσαλονίκη για την εξαγωγή του ελαίου και συνεπώς στην παραγωγή Biodiesel. 39