ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΧΑΛΚΗΔΟΝΑΣ

Η Χαλκηδόνα (Χαλκηδών), σημερινό Καντίκιοϊ, ήταν αρχαία παραθαλάσσια πόλη της Βιθυνίας, στη Μικρά Ασία, δεξιά του εισερχομένου στο Βόσπορο από την Προποντίδα, σχεδόν απέναντι από την πόλη του Βυζαντίου. Κτίστηκε το 675 π.Χ. ως αποικία των Μεγαρέων, 18 χρόνια πριν κτιστεί το Βυζάντιο και αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα λόγω του πανελλαδικά φημισμένου εκεί Μαντείου του Απόλλωνα. Κατακτήθηκε από τους Πέρσες επί Δαρείου και έπαιξε σημαντικό ρόλο στον μετέπειτα Πελοποννησιακό πόλεμο, οπότε η πόλη ταλαντεύτηκε πολλές φορές μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης στις συμμαχίες που σημάδεψαν την αρχαία Ελλάδα, για να περιέλθει τελικά σε παρακμή όταν μετά την ίδρυση της Νικομήδειας και τον θάνατο του Βασιλέως της Νικομήδη το 74 π.Χ. κατελήφθη από τους Ρωμαίους, από τους οποίους την απέσπασε για λίγο καιρό ο Μιθριδάτης. Το 133 π.Χ. έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Άτταλο Γ΄ της Περγάμου. Επί Αυτοκράτορα Διοκλητιανού στη πόλη αυτή μαρτύρησε η Αγία Ευφημία. Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού η Χαλκηδόνα υπέστη πολλές επιδρομές εκ μέρους των βαρβάρων. Το 616 καταλήφθηκε από τους Πέρσες και το 667 από τους Άραβες. Το 451 έγινε στην πόλη η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος, η μέχρι σήμερα λεγόμενη «Οικουμενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας» και τοπική σύνοδος. Υπέστη αλλεπάλληλες επιθέσεις βαρβάρων μέχρι την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς Τούρκους.

Σήμερα η περιοχή της παλιάς Χαλκηδόνας ονομάζεται Καντίκιοϊ (τουρκ. Kadıköy) και είναι ακριβό προάστιο της Κωνσταντινούπολης με σιδηροδρομικό σταθμό. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διατηρεί μέχρι σήμερα τη Μητρόπολη Χαλκηδόνος. Από την αρχαία ιστορία της πόλεως τίποτα δεν υφίσταται, εκτός από τμήμα παραλιακού τείχους και κάποιοι τάφοι που βρέθηκαν σε ανασκαφές οικοδομών και κατά την διάνοιξη της σιδηροδρομικής γραμμής. Τα ακριβή όρια της επαρχίας Χαλκηδόνος μπορούν να καταγραφούν μόνο κατά την Ύστερη Οθωμανική περίοδο (τέλος 19ου-αρχές 20ού αιώνα). Αυτή κάλυπτε μια εκτεταμένη παραλιακή κατά βάση ζώνη, με μικρό βάθος στην ενδοχώρα, που εκτεινόταν από το Ρύσιον (Αρετσού) της Προποντίδας έως το Ζουγκουλντάκ μεταξύ Ποντοηράκλειας και Αμάστριδος, όπου και το σύνορο με την επαρχία Νεοκαισαρείας. Στην επαρχία Χαλκηδόνος εντάσσονταν και τα Πριγκιποννήσια από την εποχή της ανασυγκρότησης της μητροπόλεως κατά το 15ο αιώνα.

Χαλκηδόνος Μητρόπολης 14ος-17ος αι. Από την εποχή της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου (451), της οποίας οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν στο χώρο της Χαλκηδόνας στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου, η εκεί εκκλησιαστική αρχή προβιβάστηκε σε μητρόπολη από επισκοπή υπαγόμενη έως τότε στη μητρόπολη Νικομήδειας. Ως τρίτη σε αρχαιότητα μητρόπολη της επαρχίας Βιθυνίας, μετά τη Νικομηδείας και τη Νικαίας, και φορέας ανάλογου κύρους λόγω της φιλοξενίας οικουμενικών συνόδων, η μητρόπολη Χαλκηδόνος ακολουθούσε σε σειρά τάξης τις δύο προηγούμενες (στη θ΄ τάξη, με τη Νικομηδείας και τη Νικαίας να καταλαμβάνουν τις ζ΄ και η΄ αντίστοιχα), ενώ ο αρχιερέας της έφερε τον τίτλο του « εξάρχου πάσης Βιθυνίας», όπως και αυτοί των άλλων δύο μητροπόλεων. Κατά τη Βυζαντινή εποχή η μητρόπολη Χαλκηδόνος συνιστούσε την εκκλησιαστική αρχή των οικισμών της ασιατικής πλευράς του Βοσπόρου, δηλαδή των ασιατικών περιχώρων της Κωνσταντινούπολης. Το στοιχείο αυτό ήταν καθοριστικό τόσο για την ανάπτυξη ενός ιδιαίτερου πλαισίου σχέσεων με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, από το οποίο δεν έλειπαν οι προστριβές, όσο και για τη μετέπειτα ιστορική της πορεία.

18ος-μέσα 19ου αι. Σημαντικό πλεονέκτημα της μητρόπολης Χαλκηδόνος, όπως και των άλλων βιθυνιακών μητροπόλεων, ήταν η γειτνίαση με την Κωνσταντινούπολη, που επέτρεπε στους μητροπολίτες να μετέχουν τακτικά στη σύνοδο χωρίς αυτό να συνεπάγεται τη μακρά απουσία τους από τις επαρχίες. Θεωρούνταν έτσι αυξημένου κύρους και ισχύος και η κατοχή τους επιδιωκόταν από τους πιο διακεκριμένους και φιλόδοξους εκκλησιαστικούς άνδρες. Αυτό το άτυπο έως τότε προνομιακό καθεστώς επισημοποιήθηκε το 1757, οπότε θεσπίστηκε με σουλτανικό μπεράτι η ονομαζόμενη «αρχή του γεροντισμού». Οι χαρακτηριζόμενοι ως «γέροντες» μητροπολίτες ήταν οι πέντε που προέρχονταν από τις πλέον κοντινές στην Κωνσταντινούπολη επαρχίες, Ηρακλείας, Κυζίκου, Νικαίας, Νικομηδείας, Χαλκηδόνος, και μπορούσαν να διαμένουν μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη. Με το διάταγμα του 1757 καθιερώθηκε η μόνιμη παρουσία στην Ιερά Σύνοδο και η συγκρότησή τους σε σώμα ανώτερο της ολομέλειας, η δυνατότητα άμεσης παράστασής τους στο σουλτάνο και η αρμοδιότητά τους να ανακοινώνουν την επιλογή του νέου Πατριάρχη ή την πρόταση καθαίρεσής του. Θεωρητικά αντιπροσώπευαν τη βούληση του συνόλου των συνοδικών αρχιερέων, στην πράξη όμως οι Πατριάρχες τέθηκαν κάτω από την άτυπη κηδεμονία αυτού του σώματος και των συνδεδεμένων με αυτό ομάδων συμφερόντων. Η συμπερίληψη του μητροπολίτη Χαλκηδόνος στην επιτροπή των πέντε μητροπολιτών ήταν φυσική απόρροια της γεωγραφικής θέσης της επαρχίας και του αναβαθμισμένου ρόλου που εκ των πραγμάτων αυτός έπαιζε στις πατριαρχικές υποθέσεις.

Γεωγραφικός χώρος και δημογραφική κατάσταση Η επαρχία της μητρόπολης Χαλκηδόνος παραδοσιακά αποτελούνταν κατά τη Βυζαντινή περίοδο από τους οικισμούς της ασιατικής πλευράς του Βοσπόρου, χώρος που αποτέλεσε και τον εδαφικό πυρήνα της κατά τη φάση της ανασυγκρότησής της στο β΄ μισό του 15ου αιώνα. Η εξασθένιση όμως του χριστιανικού στοιχείου και στο χώρο αυτό καθιστούσε απαραίτητη την επέκταση της εδαφικής αρμοδιότητας της μητρόπολης, ώστε να αποκτήσει την απαραίτητη για τη διατήρησή της πληθυσμιακή βάση, αλλά και να καλύψει εκκλησιαστικά περιοχές όπου το ορθόδοξο χριστιανικό στοιχείο είχε τόσο πολύ εξασθενίσει, με αποτέλεσμα να μην αρκεί για τη συντήρηση των εκκλησιαστικών αρχών που υφίσταντο στο παρελθόν. Αυτό το δεδομένο φαίνεται ότι υπερίσχυσε στην απόφαση για επέκταση της αρμοδιότητας του μητροπολίτη Χαλκηδόνος στο χώρο της Παφλαγονίας, με την ενσωμάτωση στην επαρχία του των άλλοτε υφιστάμενων επαρχιών Ποντοηρακλείας και Κλαυδιουπόλεως-Ονωριάδος. Στο σαντζάκι της Μπόλου, που σε γενικές γραμμές περιέκλειε το χώρο των δύο παλαιών αυτών επαρχιών, τα απογραφικά δεδομένα της περιόδου δείχνουν ότι δεν υπήρχε καθόλου χριστιανικός πληθυσμός, και μόνο αργότερα μέσα στο 16ο αιώνα καταγράφεται η παρουσία χριστιανικού στοιχείου σε χαμηλά αριθμητικά επίπεδα (134 νοικοκυριά την περίοδο ). Η επέκταση αυτή της επαρχίας Χαλκηδόνος προς τα ανατολικά την έφερε να συνορεύει με την επαρχία της μητρόπολης Γάγγρας (το όριο τοποθετείται κάπου μεταξύ Ποντοηράκλειας και Αμάστριδος) και από το 17ο αιώνα με τη Νεοκαισαρείας, που απορροφά την προηγούμενη.

Στην επαρχία της μητρόπολης Χαλκηδόνος έως το καταγράφονται 38 κοινότητες ελληνορθοδόξων, ευρισκόμενες κυρίως στο μεσοθυνιακό τμήμα της επαρχίας και λιγότερες στο παφλαγονικό. Στο μεσοθυνιακό τμήμα βρισκόταν και ο πυρήνας του ποιμνίου της μητρόπολης, που είχε γνωρίσει ιδιαίτερα αυξητικές τάσεις από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν η προϊούσα αύξηση του ελληνορθόδοξου στοιχείου της ίδιας της Κωνσταντινούπολης οδήγησε μεγάλο μέρος σε εγκατάσταση στα ασιατικά προάστια. Σύμφωνα με συνολική καταγραφή του αριθμητικού δυναμικού των μητροπόλεων της Μικράς Ασίας, που συντάχθηκε από το Σύλλογο Μικρασιατών «Ανατολή» το 1931 και θεωρείται ότι αποδίδει τα δεδομένα του 1912, η μητρόπολη Χαλκηδόνος παρουσιάζεται ως μία από τις πλέον εύρωστες, με το ποίμνιό της να ανέρχεται σε άτομα, αριθμός που την έφερνε τέταρτη πίσω από τις μητροπόλεις Εφέσου ( ), Σμύρνης ( ) και Αμασείας( ). Οι αριθμοί αυτοί μπορεί να είναι υπερβολικοί ως προς το μέγεθος του ελληνορθόδοξου πληθυσμού, συνιστούν όμως επαρκή ένδειξη της πληθυσμιακής ευρωστίας της μητρόπολης Χαλκηδόνος σε σχέση με τις άλλες του μικρασιατικού χώρου, ιδίως τις βιθυνιακές. Η ιστορικός Σία Αναγνωστοπούλου έχει αποκαταστήσει τα μεγέθη του ελληνορθόδοξου πληθυσμού σε μέρος της επαρχίας Χαλκηδόνος, που ταυτίζεται με το μεσοθυνιακό της τμήμα, κατά την ίδια περίπου περίοδο

ΠΗΓΕΣ = manter-%E2%80%9Chalkidona--i-elliniki-koinotita-tis-asiatikis- polis%E2%80%9D