ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ  Η παιδαγωγική χρήση/αξιοποίηση της λογοτεχνίας γενικά και η «χαμένη» λογοτεχνικότητα. «ΣΧΟΛΙΟ-ΜΥΘΟΣ;» Ο θύτης και το θύμα Ο θύτης και το θύμα   Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε αξιοποίηση ενός εικονογραφημένου, ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟ του εκπαιδευτικού θα πρέπει να είναι: Η ΑΠΟΛΑΥΣΗ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Απαραίτητη κρίνεται η διασφάλιση της αυθεντικής και εκούσιας ενασχόλησης των παιδιών με τα «παιχνίδια με τα εικονογραφημένα» και η διαρκής επαφή με το βιβλίο.

 Η πολυτροπικότητα των εικονογραφημένων παρέχει τη δυνατότητα αξιοποίησής τους στην τάξη με πολλούς τρόπους. Το εικονογραφημένο ενδείκνυται και για μεγάλες ηλικίες και για το γεγονός ότι είναι ένα ολοκληρωμένο κείμενο (όχι απόσπασμα)  Αξιοποίηση κειμενικών, εικονογραφικών στοιχείων και γενικά όλων των περικειμένων  Διαθεματική προσέγγιση: Σύνδεση με άλλα γνωστικά αντικείμενα(Γλώσσα, Μαθηματικά, Φυσικές επιστήμες, Ιστορία, Εικαστικά, Θέατρο)  Η αξιοποίηση της διακειμενικότητας (εικόνας και κειμένου), (μουσική, φιλμ, χορό, ζωγραφική, ενδοκειμενικές συνδέσεις …)

Ερωτήματα για την επιλογή και αξιοποίηση ενός εικονογραφημένου:  Ενθαρρύνεται η περαιτέρω διερεύνηση;  Συμβάλλει στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης;  Συμβάλλει στην ανάπτυξη της παρατηρητικότητας;  Αναπαράγει/ερμηνεύει/διευκρινίζει η εικονογράφηση το κείμενο ή το προεκτείνει;  Ανιχνεύεται το περιεχόμενο του κειμένου στην εικόνα και σε ποιο βαθμό;  Ανταποκρίνεται στις αντιληπτικές και ερμηνευτικές ικανότητες των αναγνωστών στους οποίους απευθύνεται;

 Διαθέτει σαφήνεια;  Αναπτύσσει την αισθητική του παιδιού;  Ο βαθμός ρεαλισμού στην εικονογράφηση (όρια σε ευαίσθητα θέματα, όπως: πόλεμος-θάνατος)  Το στοιχείο της μεταφοράς  Προάγει ζητήματα ισότητας και ισοτιμίας(φύλου κ.α.);  Προκαλεί τη συμμετοχή του αναγνώστη;

Η αξιοποίηση εξαρτάται από: 1. τις δυνατότητες και ιδιαιτερότητες του ίδιου του βιβλίου (και περικείμενα στοιχεία) 2. από τους παιδαγωγικούς στόχους που θέτει ο εκπαιδευτικός

 Γνώση των παιδιών για τα μέρη και τα στοιχεία του βιβλίου (π.χ. συγγραφέας, εικονογράφος, σελιδοποίηση, «σαλόνι», ταπετσαρία, τίτλος, ψευδότιτλος, γραμματοσειρά, μέγεθος γραμμάτων, κ.α.) Απαραίτητες προϋποθέσεις:

Ανατροπή αναγνωστικών συμβάσεων  Τα έως τώρα στερεότυπα της αναγνωστικής συμπεριφοράς των ενηλίκων, έρχονται να αναθεωρήσουν και να αμφισβητήσουν ως ένα σημείο, οι νέες τάσεις του εικονογραφημένου βιβλίου. Πρόκειται για τις σελίδες εκείνες όπου ξαναγράφονται τα στοιχεία του εξωφύλλου (ψευδότιτλος), το copyright, το τιράζ, η αφιέρωση του συγγραφέα κ.α., τις σελίδες δηλαδή που προσπερνά και θεωρεί ως περιττές ο/η εκπαιδευτικός. Πρόκειται για τις σελίδες εκείνες όπου ξαναγράφονται τα στοιχεία του εξωφύλλου (ψευδότιτλος), το copyright, το τιράζ, η αφιέρωση του συγγραφέα κ.α., τις σελίδες δηλαδή που προσπερνά και θεωρεί ως περιττές ο/η εκπαιδευτικός.

 Υπάρχουν βιβλία στα οποία η αφήγηση εκ μέρους του/της εικονογράφου έχει ήδη ξεκινήσει από το σημείο της ταπετσαρίας ή και από το εξώφυλλο. π.χ. Θα σ΄αγαπώ ό,τι κι αν γίνει, D. Gliori, Πατάκης, «Θα κατεβάσω το φεγγάρι», π.χ. Θα σ΄αγαπώ ό,τι κι αν γίνει, D. Gliori, Πατάκης, «Θα κατεβάσω το φεγγάρι», Αξιοποίηση ως προς τη ΓΛΩΣΣΑ (Προφορική έκφραση), ΦΑΝΤΑΣΙΑ Αξιοποίηση ως προς τη ΓΛΩΣΣΑ (Προφορική έκφραση), ΦΑΝΤΑΣΙΑ

 Η μέθοδος ανάγνωσης που περιγράφηκε πιο πάνω συντελεί βέβαια στην κατάκτηση της δεξιότητας της ανάγνωσης, όμως η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι κάτι παραπάνω από μύηση στον αλφαβητισμό. όμως η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι κάτι παραπάνω από μύηση στον αλφαβητισμό. Είναι μια πολυεπίπεδη εμπειρία απόλαυσης, πληροφόρηση, απόκτηση γνώσεων, συναισθηματική έκφραση, αφηγηματική προσέγγιση, προσωπική εμβάθυνση.

 ΓΕΝΙΚΑ: Τρόποι επεξεργασίας/προσέγγισης: Η Ανάγνωση πραγματοποιείται σε: Η Ανάγνωση πραγματοποιείται σε: α) ολιγομελή ομάδα β) σε όλη την τάξη γ) από τον/την εκπαιδευτικό δ) από τα παιδιά

Οι ερωτήσεις για το κείμενο  Ερωτήσεις διερεύνησης, για τη διαπίστωση γνώσεων και απόψεων των ίδιων των παιδιών για το θέμα του κειμένου  Ερωτήσεις κατανόησης  Ερωτήσεις επέκτασης Γενικά: ερωτήσεις για κριτική σκέψη: Το «Γιατί», το «πώς», «τι θα συνέβαινε αν»….

Ενδεικτικές προτάσεις εφαρμογής: γενικά  Ο/Η εκπαιδευτικός δείχνει εξώφυλλο και ζητά τη γνώμη των παιδιών για το περιεχόμενο του βιβλίου  Ξεφυλλίζουν και αναγνωρίζουν τους ήρωες (πρωταγωνιστές και μη) και τις μεταξύ τους σχέσεις  Πριν διαβάσουν το βιβλίο επιχειρούν αν εξιστορήσουν/μαντέψουν την ιστορία από την εικονογράφηση (δεν είναι πάντα εφικτό και εύκολο). Οι μεγαλύτεροι γράφουν το κείμενο κάτω από κάθε σελίδα (εφόσον πριν έχει φωτοτυπηθεί με καλυμμένα τα σημεία του κειμένου)

 Διαβάζουν το βιβλίο: α) κοιτάζοντας απλά τις εικόνες β) τελειώνοντας την ανάγνωση του κειμένου, ξαναγυρίζουμε στην εικονογράφηση επιμένοντας στην παρατήρηση των εικόνων και σε σχολιασμό (όχι απλή περιγραφή του τι βλέπουν) α) κοιτάζοντας απλά τις εικόνες β) τελειώνοντας την ανάγνωση του κειμένου, ξαναγυρίζουμε στην εικονογράφηση επιμένοντας στην παρατήρηση των εικόνων και σε σχολιασμό (όχι απλή περιγραφή του τι βλέπουν)  Εντάσσουν έναν ήρωα ή κάτι που απεικονίζεται μόνο στη εικόνα, στη βασική δομή της ιστορίας  Προτείνουν άλλους τίτλους

 Δεν ανακοινώνει ο εκπαιδευτικός το κλείσιμο της ιστορίας, αλλά ζητά να το μαντέψουν τα παιδιά (το ίδιο και για την εικονογράφηση π.χ. τι νομίζεις ότι επιλέγει να απεικονίσει ο ζωγράφος στην επόμενη σελίδα)  Ανατρέπουν το τέλος της ιστορίας.  Σε φωτοτυπία σκηνής/εικόνας προσθέτουν ένα στοιχείο δικό τους που θα αλλάξει την εξέλιξη της ιστορίας

 Επιλέγουν να εικονογραφήσουν με δικό τους τρόπο την ιστορία (πριν ή μετά την επεξεργασία ή την παρατήρηση της εικονογράφησης) [σχόλιο για ζωγραφική)  Αποδίδουν μέρος ή το σύνολο ως κόμικς  Εντοπίζουν τα σημεία διακειμενικότητας και τα σχολιάζουν. Ανατρέχουν στην πηγή  Παιχνίδι με το «ποιος μιλάει» «τι βλέπω» (εντοπίζουν την οπτική)  Αξιοποιούν τις ηχοποίητες λέξεις για τον εγγραμματισμό π.χ.

 Οι ηχοποίητες λέξεις παρουσιάζονται με τις εξής μορφές: α) Άλλοτε είναι μέσα στο κείμενο α) Άλλοτε είναι μέσα στο κείμενο β) άλλοτε παίρνουν ξεχωριστή θέση στη σελίδα, συνοδεύοντας την αντίστοιχη β) άλλοτε παίρνουν ξεχωριστή θέση στη σελίδα, συνοδεύοντας την αντίστοιχη εικονογραφημένη κίνηση-πράξη εικονογραφημένη κίνηση-πράξη γ) μικτή περίπτωση. γ) μικτή περίπτωση.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ για παιδιά ηλικίας 4-8 χρ. Επιτέλους ησυχία, Murpfy J. Οι προτάσεις αφορούν το παιχνίδι ρόλων και τη Γλώσσα. Οι προτάσεις αφορούν το παιχνίδι ρόλων και τη Γλώσσα.

Α. Πριν από την ανάγνωση:  1. Τα παιδιά κάθονται χαλαρά. Ο/η εκπαιδευτικός ζητά να περιγράψουν τι κάνουν όταν είναι κουρασμένα. Υποθέτουν ότι είναι κουρασμένα και πέφτουν για ύπνο. Σηκώνονται και είναι…ενεργητικά, ξεκούραστα. Ξανακοιμούνται αλλά δεν έχουν καλή νύχτα. Αναπαριστούν, καθώς κινούνται, στο χώρο την κακή τους διάθεση. (Αυτό το δρώμενο μπορεί να γίνει και μετά την ανάγνωση του βιβλίου) (Αυτό το δρώμενο μπορεί να γίνει και μετά την ανάγνωση του βιβλίου)

2. Τα παιδιά κάθονται κυκλικά με κλειστά μάτια και ο/η εκπαιδευτικός ζητά να αφουγκραστούν και να εκφράσουν:  τι ακούνε έξω στην αυλή ή στο διάδρομο  τι ακούνε μέσα στην τάξη  να φανταστούν έναν θόρυβο που ακούνε τη νύχτα στο σπίτι τους  απαντούν αν μπορούν να κοιμηθούν με αυτόν τον θόρυβο  Χωρίζονται σε δυο ομάδες και η Α΄ υποδύεται αυτόν που κοιμάται και η Β΄ υποδύεται την πηγή του θορύβου.

Β. Μετά την ανάγνωση:  Αναλαμβάνουν ρόλους και άλλος υποδύεται τον μπαμπά και άλλος τη μαμά. Δημιουργούν διαλόγους.  Ζητά ο εκπαιδευτικός να σχηματίσουν ομάδες τριών ατόμων και ρωτά ποιος είναι ο μπαμπάς, ποιος η μαμά και ποιος το παιδί.  Εικάζουν ότι συναντούν τον μπαμπά αρκούδο. Τι θα είχαν να τον ρωτήσουν;  Φορά ο καθένας ένα σύμβολο που παραπέμπει π.χ. στον μπαμπά( καπέλο) ή στη μαμά κ.λ.π. Κάποιοι είναι οι δημοσιογράφοι και οι άλλοι που υποδύονται ρόλους απαντούν.

 Ο ενήλικας υποδύεται τον μπαμπά αρκούδο που δεν κοιμήθηκε καλά και δέχεται ερωτήσεις των παιδιών. Επαινεί τις πιο ευρηματικές.  Προχωρούν σε θεατρικό παιχνίδι με βάση την αφήγηση, χωρίς να μένουν εγκλωβισμένοι στην ακριβή εξιστόρηση, αλλά έχοντας τη δυνατότητα να επέμβουν και να διευρύνουν την ιστορία.

Σχετικά με τη Γλώσσα(προφορική έκφραση/ανάγνωση/γραφή):  Ο ενήλικας προτρέπει τα παιδιά για προφορική επανάληψη –μίμηση των ηχοποίητων λέξεων  Τους ζητά να θυμηθούν σε ποιες άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε ή ταιριάζουν αυτές οι λέξεις  Ποιές ηχοποίητες λέξεις θα χρησιμοποιούσαν τα παιδιά για να συνοδεύσουν αντίστοιχα τους ήχους  Αν μπορούν τις γράφουν  Η κεφαλαιογράμματη γραφή των λέξεων δίνει την δυνατότητα στον ενήλικα/ εκπαιδευτικό να ασχοληθεί με το θέμα αυτό, δηλαδή τα πεζά και τα κεφαλαία.

 Αφού ολοκληρωθεί η ανάγνωση του βιβλίου, ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να αναγνωρίσουν τις λέξεις και να τις «διαβάσουν», ξεφυλλίζοντας το βιβλίο.  Καλεί επίσης τα παιδιά να αντιγράψουν κοιτώντας το βιβλίο ή να γράψουν, όπως εκείνα θυμούνται και μπορούν, τις λέξεις πάνω στη φωτοτυπημένη σελίδα του βιβλίου που τους μοιράζεται, από την οποία όμως έχει διαγραφεί το κείμενο.  Ο/Η εκπαιδευτικός μοιράζει σε κάρτες γραμμένες τις λέξεις όπως είναι στο βιβλίο. Ξαναδιαβάζει ο ίδιος ή ένα παιδί την ιστορία και στο σημείο που αναφέρεται η ηχοποίητη λέξη, το παιδί που έχει την αντίστοιχη κάρτα, τη σηκώνει ψηλά.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ/ Εικαστικά  Αναζητούν στο διαδίκτυο πληροφορίες για τον συγγραφέα/εικονογράφο  Συγκρίνουν τον τύπο εικονογράφησης άλλων βιβλίων του ίδιου καλλιτέχνη, με το συγκεκριμένο.  Μελετούν το έργο του αναδρομικά και οδηγούνται σε διαπιστώσεις σχετικά με προτιμήσεις (π.χ. Ν.Ανδρικόπουλος)  Παίρνουν το κείμενο και φτιάχνουν το δικό τους εικονογραφημένο  Δημιουργούν blog και «συζητούν» και παρουσιάζουν αγαπημένους συγγραφείς/εικονογράφους/βιβλία

Φαντασία/μυθοπλασία (παραγωγή λόγου)  Σταματά την ιστορία στο σημείο π.χ. Πλιτς Πλιτς έκανε η βρύση της κουζίνας. Γκρρρρρ έκανε το ψυγείο και συνεχίζουν την ιστορία και τις προσπάθειες του αρκούδου να βρει λύση με δικές τους ιδέες(πού αλλού πήγε και τι έγινε)  Φωτοτυπούν τις εικόνες, τις βάζουν σε τυχαία σειρά (μπερδεύουν) και επιχειρούν να δημιουργήσουν νέα κείμενα  Δημιουργούν μεταμυθοπλαστικά κείμενα με τους ίδιους ήρωες σε άλλες περιπέτειες

Μαθηματικές έννοιες (σχολιασμό γενικά π.χ. Ο λύκος και επτά κατσικάκια)  Μετρούν τους ήρωες της ιστορίας και τους αναπαριστούν σε χαρτί με αύξοντα αριθμό  Τους κατηγοριοποιούν σε: ζώα, ανθρώπους, αντικείμενα… Ποιοι είναι οι περισσότεροι (σύνολο-υποσύνολο)

ΓΛΩΣΣΑ/ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ Η εστίαση, οι «φωνές» Αφού ολοκληρωθεί η ανάγνωση και οι μαθητές εντοπίσουν τον αφηγητή [«ποιος λέει αυτή την ιστορία;» και κάνουν τη σχετική διάκριση αφηγητή- συγγραφέα], επιχειρούν να αποδώσουν την ιστορία με το βλέμμα άλλου ήρωα της ιστορίας. Αυτό μπορεί να γίνει σε ατομικό ή και ανά ομάδες. Κάθε μαθητής διαβάζει τη δική του μετατροπή. Συγκρίνουν και επιχειρηματολογούν Αναλαμβάνουν να κάνουν παρουσίαση/κριτική του βιβλίου, να χαρακτηρίσουν τους ήρωες και τις πράξεις τους

Το βιβλίο συνοδεύεται από προτάσεις για εφαρμογές από τα παιδιά σε συνεργασία με ενήλικες (γονείς- εκπαιδευτικούς) και αφορούν:  Τη Γλώσσα  Τα Μαθηματικά  Τα συναισθήματα(φόβος)  Τα εικαστικά

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ