Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τίτλος Μαθήματος Φυσικοί και Περιβαλλοντικοί Κίνδυνοι Ενότητα 11: ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ Θεοχάρης Μενέλαος – Μυριούνης Χρήστος Αν. ΚαθηγητήςΕπ. Συνεργάτης Άρτα, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Χρηματοδότηση Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Ηπείρου» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

4 Εισαγωγή Η ερημοποίηση είναι μια δυναμική διαδικασία η οποία παρατηρείται ενεργά σε περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται:  ξηρές  ημίξηρες  ύφυγρες Τα αίτια της ερημοποίησης θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: τα βιοφυσικά τα κοινωνικοοικονομικά αίτια Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

5 Εξέλιξη του ορισμού της Ερημοποίησης  Το 1977 το γραφείο UNEP όριζε ως ερημοποίηση «τον περιορισμό ή την καταστροφή των βιολογικών δυνατοτήτων της γης που μπορούν να οδηγήσουν σε συνθήκες όμοιες με αυτές της ερήμου και ένα είδος υποβάθμισης των οικοσυστημάτων ακολουθούμενο από μια συνεχιζόμενη μείωση των βιολογικών τους δυνατοτήτων». Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

6 Εξέλιξη του ορισμού της Ερημοποίησης  Το 1983 ο Ντρεγκνέ όρισε την ερημοποίηση ως «τη στειρότητα των γήινων οικοσυστημάτων εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που διαπιστώνεται από τη μειωμένη παραγωγικότητα των ωφέλιμων φυτικών ειδών, τη μειωμένη βιομάζα και βιοποικιλότητα της μίκρο και μάκρο πανίδας και χλωρίδας, την επιταχυνόμενη διάβρωση του εδάφους και τους αυξημένους κινδύνους εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας». Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

7 Εξέλιξη του ορισμού της Ερημοποίησης Το 1984 επιτυγχάνεται η συμφωνία του UNEP και του FAO να οριστεί η ερημοποίηση ως «όλες οι διατυπώσεις που υποδηλώνουν κοινωνικο ‐ οικονομικές, φυσικές και ανθρώπινες διεργασίες που προκαλούν τροποποίηση:  στην ισορροπία του εδάφους  της βλάστησης  της ατμόσφαιρας  του νερού σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από ξηρασία που προκαλείται από εδαφικούς και κλιματικούς παράγοντες». Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

8 Εξέλιξη του ορισμού της Ερημοποίησης  Η τρίτη αναθεώρηση του ορισμού της ερημοποίησης από το UNEP έγινε το 1991 δίνοντας πιο συγκεκριμένη διάσταση στο φαινόμενο ως «η υποβάθμιση των γαιών σε ξηρές, ημίξηρες, ξηρές/ύφυγρες περιοχές, κυρίως εξαιτίας αρνητικών παρεμβάσεων από τον άνθρωπο.  Οι κλιματικές αλλαγές ως βασικός παράγοντας πέρα από την ανθρώπινη δραστηριότητα προστέθηκαν ως παράγοντας στον ορισμό της ερημοποίησης σε μια ακόμη αναθεώρηση το Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

9 Εκδήλωση της Ερημοποίησης  Η ερημοποίηση απειλεί σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα ευρύτατα γεωγραφικά συστήματα στα οποία το έδαφος έχει φθάσει σε τελικό στάδιο υποβάθμισης και αδυνατεί να παρέχει τον απαραίτητο ζωτικό χώρο, νερό και θρεπτικά συστατικά.  Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του FAO (Οργανισμός Τροφίμων & Γεωργίας), πάνω από εκατομμύρια στρέμματα γης σε 100 χώρες έχουν σήμερα υποστεί ερημοποίηση. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

10 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Εκδήλωση της Ερημοποίησης Η ερημοποίηση εμφανίζεται σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική και επηρεάζει την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και κυρίως των φτωχών που κατοικούν σε ξηρές περιοχές του πλανήτη.

11 Εκδήλωση της Ερημοποίησης Σύμφωνα με έκθεση World Atlas of Desertification της UNEP: Το 1/6 του παγκόσμιου πληθυσμού απειλείται από τις συνέπειες της ερημοποίησης. Το 1977 η υποβάθμιση του εδάφους δεν επέτρεπε σε 57 εκατομμύρια ανθρώπους να παράγουν αρκετή τροφή για να συντηρηθούν. Το 1984 ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 135 εκατομμύρια. Το διάστημα ο πληθυσμός αυτός ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο, γεγονός που θα οδηγήσει σε υπεραύξηση των οικονομικών μεταναστεύσεων. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

12 Τα Κύρια Αίτια της Ερημοποίησης Τα αίτια του φαινομένου εντοπίζονται κυρίως σε δύο κατηγορίες οι οποίες αλληλοεπηρεάζονται και είναι: α) η ανθρώπινη παρέμβαση(η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η εντατικοποίηση των καλλιεργειών λόγω αύξησης πληθυσμού και αναγκών, ανορθόδοξες και ακατάλληλες τεχνικές χρήσεις της γης, κακή χρήση της άρδευσης, η υπερβόσκηση) (β) κλιματολογικές αλλαγές (μεγάλες περίοδοι ξηρασίας, η μείωση των βροχοπτώσεων και οι μεγάλες ταχύτητες του ανέμου) Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

13 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Εκδήλωση της Ερημοποίησης Η εξαιρετική ευαισθησία των Ευρωπαϊκών περιοχών της Μεσογείου στο φαινόμενο της ερημοποίησης αναγνωρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα με αποτέλεσμα να γίνουν μια σειρά από ενέργειες προκειμένου να μελετηθούν συστηματικά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πυροδοτούν την ερημοποίηση.

14 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Προγράμματα και έρευνες που σχετίζονται με την ερημοποίηση Ένας περιορισμένος αλλά ενδεικτικός κατάλογος προγραμμάτων και ερευνών που σχετίζονται με την ερημοποίηση στις χώρες βόρεια της Μεσογείου είναι: ASMODE DeMon 1 & DeMon 2 DESERTLINKS DeSurvey MEDALUS

15 Νομοθετικό πλαίσιο για την ερημοποίηση  Η πλειάδα των νομοθετικών ρυθμίσεων οι οποίες είναι καταγεγραμμένες στη βιβλιογραφία και εφαρμόζονται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, είναι ένας συνδυασμός, εθνικών και ευρωπαϊκών ‐ διεθνών νομοθετημάτων που κινούνται σε όμορα επίπεδα κατεύθυνσης και λειτουργούν συμπληρωματικά. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

16 Ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για την ερημοποίηση Πολιτικές Αγροτικής Ανάπτυξης (LEADER) Πολιτικές Υδάτινων Πόρων(NATURA 2000) Πολιτικές προστασίας της Βιοποικιλότητας Οριζόντιες Περιβαλλοντικών Πολιτικών Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

17 Εγχειρίδιο ανάλυσης της πολιτικής για την καταστολή της ερημοποίησης  Ένα σημαντικό αποτέλεσμα του προγράμματος MEDACTION είναι το Εγχειρίδιο Ανάλυσης της Πολιτικής για την Καταστολή της Ερημοποίησης το οποίο τονίζει την ανάγκη να τεθεί ένα πλαίσιο υποστήριξης της πολιτικής για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

18 Εγχειρίδιο ανάλυσης της πολιτικής για την καταστολή της ερημοποίησης  Το πλαίσιο αυτό θα αποτελέσει ένα επίπεδο λήψης αποφάσεων μεταξύ του διεθνούς επιπέδου της Συνθήκης κατά της Απερήμωσης και των κρατών μελών που συνυπογράφουν τη συνθήκη και θα προτείνει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για να υποστηριχθούν περιοχές επηρεασμένες από την ερημοποίηση. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

19 Θεματική στρατηγική της Ε.Ε. για την προστασία του εδάφους Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2006 υιοθέτησε τη Θεματική Στρατηγική για την Προστασία του Εδάφους όπου:  Μια κοινοποίηση από την Επιτροπή προς τους άλλους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς (COM(2006) 231) που ορίζει το πλαίσιο της Στρατηγικής.  Μια πρόταση για την Οδηγία Πλαίσιο (νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης) (COM(2006) 232).  Μια Εκτίμηση Επιπτώσεων (SEC(2006)1165 και SEC(2006)620) που περιέχει μια ανάλυση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

20 Εθνικό σχέδιο δράσης Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης περιγράφονται οι παράγοντες και οι διαδικασίες ερημοποίησης στην χώρα μας και προβλέπονται γενικά μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης του προβλήματος καθώς και ειδικές δράσεις στους τομείς:  Γεωργίας  Δασών  Κτηνοτροφίας  Άγριας Πανίδας  Υδατικών πόρων Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

21 Εθνικό σχέδιο δράσης Ειδικότερα, στον τομέα της Γεωργίας, προβλέπονται:  Γενικά μέτρα που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της διάβρωσης των εδαφών και τα οποία βασίζονται στην εφαρμογή των αρχών αειφορίας του Σχεδιασμού Χρήσης Γαιών.  Αντιμετώπιση της ξηρασίας και συντήρηση του εδαφικού ύδατος. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

22 Εθνικό σχέδιο δράσης Στον τομέα των Δασών εξετάζεται η λήψη μέτρων για την ελαχιστοποίηση της πιθανότητας έναρξης πυρκαγιών και την μείωση της ταχύτητας εξάπλωσής της. Τα μέτρα αυτά είναι:  Η ανάπτυξη λιγότερο εύφλεκτων φυτοκοινωνιών.  Η αραίωση και διατήρηση κατάλληλης δομής των δασών.  Οι καθαρισμοί, οι κλαδεύσεις, η κατάλληλη διευθέτηση ή απομάκρυνση των υπολειμμάτων και πιθανότητα η εφαρμογή ελεγχόμενης βόσκησης.  Η ολοκλήρωση του δασικού κτηματολογίου Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

23 Εθνικό σχέδιο δράσης Στον τομέα της Πανίδας: Συστηματική και συνεχής συλλογή στοιχείων όσον αφορά πληθυσμιακά επίπεδα των ειδών. Επιλογή και προστασία κατάλληλων βιοτόπων οι οποίοι παρουσιάζουν οικολογικό ενδιαφέρον. Έλεγχος της υπερβόσκησης των βοσκοτόπων από τα οικόσιτα. Θέσπιση κινήτρων για τη δημιουργία φυτικών φραχτών από τους γεωργούς περιμετρικά των γεωργικών καλλιεργειών. Καθιέρωση του θεσμού του ελεγχόμενου κυνηγιού σε ειδικές περιοχές. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

24 Εθνικό σχέδιο δράσης Στον τομέα των Υδατικών πόρων τα μέτρα αφορούν:  Περιορισμό της απώλειας ύδατος μέσω της βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των αρδεύσεων.  Περιορισμός των απωλειών από τις αστικές και βιομηχανικές χρήσεις του ύδατος. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Βιβλιογραφία Μπίλιας, Π. Φ., 2009: Εκτίμηση του κινδύνου ερημοποίησης με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και δορυφορικής Τηλεπισκόπησης, Περιοχής Εφαρμογής: Νομός Κιλκίς, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, σελ Πόγκα, Ν., 2008: Η προστασία των εδαφικών πόρων και η καταπολέμηση του φαινομένου της ερημοποίησης: διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, σελ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Ίδρυμα Ηπείρου.. Έκδοση: 1.0, Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές [1] ή μεταγενέστερη. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, Διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Τέλος Ενότητας Επεξεργασία: Μυριούνης Χρήστος Άρτα, Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου