Αποκλίνουσα σκέψη και Ρητορική Εφαρμογές στη δημόσια ομιλία και στο debate Βάλια Λουτριανάκη

Εγκέφαλος και Δημιουργικότητα (Fink & Marshall) Αριστερό ημισφαίριο Κάνει επεξεργασία με βάση τη σχολαστικότητα, την ακρίβεια στη λεπτομέρεια και την πιστή τήρηση μιας σειράς ενεργειών ή μιας διαδικασίας. Δεξί ημισφαίριο Επεξεργάζεται την αισθηματική και μεταφορική πλευρά του λόγου. Ερευνά, έχει περιέργεια, αισθάνεται, φαντάζεται. Συγκλίνουσα σκέψη Αποκλίνουσα σκέψη

Ο δημιουργικός μαθητής είναι «άτομο με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» […] (οι συγκλίνοντες-μη δημιουργικοί μαθητές) είναι τα παιδιά με καλές επιδόσεις στα μαθήματα και με την πειθαρχημένη συμπεριφορά· […] Το παιδί με υψηλή δημιουργικότητα αλλά χαμηλή κριτική σκέψη θα εισπράξει αρνητικά σχόλια για αδιαφορία προς τα μαθήματα […] […] για το παιδί με υψηλή επίδοση και στις δύο ικανότητες θα διατυπώνονταν […] μικρο-παράπονα για την τάση του για αυτόνομη σκέψη και πολυδρομική-πολυτροπική προσέγγιση των θεμάτων. (Παρασκευόπουλος, 2004: 55-57)

«Οι εκπαιδευτικοί, προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί στο έργο τους, πρέπει να πιστεύουν στις δημιουργικές ικανότητες των μαθητών τους και να σχηματίζουν θετικές προσδοκίες» (Banks, 1981: 195) «Πρέπει να έχουν βαθιά εμπιστοσύνη στο πρόσωπο των μαθητών τους και πίστη στις ποικίλες ικανότητές τους, ακόμη και όταν αυτοί φαίνεται να αποτυγχάνουν στο σχολείο» (Μπασέτας, 1999: 96)

Συγκλίνουσα σκέψη Αντιστοιχεί με την παραδοσιακή αντίληψη για τη νόηση. Είναι η νοητική διαδικασία για την εύρεση λογικής λύσης στα προβλήματα, δηλαδή μιας λύσης αντικειμενικά αποδεκτής (Τσουρέκης, 1988). «Η ανάπτυξη του μαθητή σε αυτόνομο πρόσωπο, η απόκτηση έγκυρης γνώσης, μέσω της λογικής ανάλυσης δεδομένων και η ουσιαστική προετοιμασία των μαθητών για μια αυτάρκη και ενεργό παρουσία στη ζωή και το κοινωνικό γίγνεσθαι δεν μπορούν ν αναπτυχθούν μέσω της αποσπασματικής και συχνά επιφανειακής επαφής με τα ποικίλα γνωστικά αντικείμενα2000: 56)

Αποκλίνουσα σκέψη Ακολουθεί ασυνήθιστη διαδικασία και καταλήγει σε πρωτότυπα νοητικά αποτελέσματα. Αντιπροσωπεύει έναν ελεύθερο τύπο πνευματικής διεργασίας, με χαρακτηριστικό της τον μεγάλο αριθμό πιθανών λύσεων. Με την αξιολόγηση αποτιμούμε τα νοητικά αποτελέσματα ως προς την ορθότητά τους και το βαθμό επίτευξης των νοητικών σκοπών.

Τα χαρακτηριστικά του δημιουργικού ατόμου α) Ευαισθησία για τα τεκταινόμενα γύρω του. β) Εποικοδομητική δυσαρέσκεια: «Μην κάθεσαι και καταριέσαι το σκοτάδι. Άναψε και συ το κερί σου!». γ) Σχετική αδιαφορία προς το κοινώς παραδεγμένο δ) «Επιπόλαιος» ενθουσιασμός ε) Πηγαίο χιούμορ στ) Έντονη περιέργεια ζ) Αισιόδοξη διάθεση η) Καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα θ) Πνευματική ευχέρεια, πνευματική ευελιξία ι) Πρωτοτυπία στην επίλυση προβληματικών καταστάσεων

Εμπόδια στη δημιουργική σκέψη α) Οι προηγούμενες συνήθειες β) Η απόλυτη κυριαρχία της λογικής γ) Έλλειψη εμπιστοσύνης στις δημιουργικές μας ικανότητες: «Ένα ταξίδι χιλιάδων μιλίων αρχίζει με ένα βήμα». δ) Ο φόβος των σφαλμάτων και της γελοιοποίησης: «Θυμήσου! Η χελώνα προχωράει μόνον, όταν έχει τον λαιμό της έξω από το καβούκι της». ε) Κοινωνικές πιέσεις για συμμόρφωση στ) Η τελειομανία ζ) Η τυφλή παραδοχή του αλάθητου της αυθεντίας η) Ο υπέρμετρος ανταγωνισμός και η έλλειψη πνεύματος συνεργασίας

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑΣ ΣΚΕΨΗΣ («The Torrance Tests of Creative Thinking», «Thinking Creatively in Action and Movement») Α. Γλωσσικές δοκιμασίες: 1) Οι ασυνήθεις χρήσεις, 2) οι συνέπειες, 3) οι τροποποιήσεις και 4) οι τίτλοι επεισοδίων (Ι.Ν. Παρασκευόπουλος, 2004). 1) Ασυνήθεις χρήσεις: «Έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τα διάφορα πράγματα γύρω μας με έναν ορισμένο τρόπο για έναν ορισμένο σκοπό. Έτσι, δεν σκεφτόμαστε ότι μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε κατά πολλούς άλλους τρόπους και για πολλούς άλλους σκοπούς. Να γράψεις όλες τις πιθανές χρήσεις που μπορείς να σκεφθείς για μια εφημερίδα / έναν συνδετήρα / ένα κονσερβοκούτι / ένα μπουκάλι…».

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑΣ ΣΚΕΨΗΣ 2) Συνέπειες: «Το πώς ζούμε και το τι κάνουμε καθορίζεται συνήθως από το πώς είμαστε φτιαγμένοι. Επειδή, π.χ., έχουμε τα μάτια και μπορούμε να βλέπουμε, απολαμβάνουμε τα διάφορα χρώματα, έχουμε τηλεόραση, ξέρουμε πότε είναι ημέρα και πότε νύχτα, μπορούμε να διαβάζουμε, πηγαίνουμε στον κινηματογράφο κ.ά. Σκεφτείτε: Τι θα συνέβαινε, αν όλοι ξαφνικά έχαναν την ακοή τους; / αν κοβόταν το ρεύμα για 1 μήνα; / αν οι άνθρωποι είχαν μάτια και στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους; / αν δεν είχαμε αντίχειρα; / αν δεν υπήρχε το γέλιο; / αν υπήρχε ένα χάπι, για να μη νυστάζουμε; / για να μην πεινάμε; / αν μια μέρα εξαφανίζονταν όλοι οι ήχοι; / αν ο Μέγας Αλέξανδρος είχε ζήσει άλλα 30 χρόνια; / αν δεν υπήρχε το επιχείρημα…»

Αν η δημοκρατία ήταν μεταφορικό μέσο, θα ήταν… Αν το σχολείο ήταν φαγητό, θα ήταν…, γιατί… Αν ο φίλος μου / η φίλη μου ήταν ένα έπιπλο σπιτιού, θα ήταν…, γιατί… Αν η γυναίκα μου / ο άντρας μου ήταν κάποιο μέρος της Αθήνας / της Γης, θα ήταν …, γιατί… Αν εγώ ήμουν χρώμα, θα ήμουν…, γιατί… Αν ο άντρας μου ήταν κάποιο ρούχο, θα ήταν…, γιατί…

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑΣ ΣΚΕΨΗΣ 3) Τροποποιήσεις: Πολλές φορές θα θέλαμε, αν είχαμε τη δύναμη, να αλλάξουμε πολλά πράγματα για να γίνουν καλύτερα, ωραιότερα, χρησιμότερα… και για πολλούς άλλους σκοπούς. Αν ήσουν ΜΑΓΟΣ, και έτσι είχες τη δύναμη, ποια πράγματα θα προτιμούσες να κάνεις: Μεγαλύτερα (ή μικρότερα) για να είναι αναπαυτικότερα. Μικρότερα για να είναι ομορφότερα. Γλυκύτερα (ή αλμυρότερα) για να είναι νοστιμότερα. Ψηλότερα (ή κοντύτερα) για να είναι πιο ευκολόχρηστα. Άλλου σχήματος, για να είναι πιο πρακτικά.

Τροποποίησε: την τάξη σου / το δωμάτιό σου / το σπίτι σου / το γραφείο σου κ.λπ., ώστε να είναι πιο άνετο, ευχάριστο, λειτουργικό, χαλαρωτικό κ.λπ. και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες σου:

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑΣ ΣΚΕΨΗΣ 4) Επεισόδιο: Ο Νίκος ήταν ψηλός, 2 μέτρα και 10 πόντους, και ζύγιζε 135 κιλά. Ήταν μανιώδης ραλλίστας μίνι αυτοκινήτων και πήρε μέρος στο ράλλυ «Ιπτάμενες κατσαρίδες», τον πιο σπουδαίο αγώνα στον κόσμο εκείνη τη χρονιά για πολύ μικρά αυτοκίνητα. Στο τελευταίο τμήμα της διαδρομής,ο Νίκος ήταν πολλά χιλιόμετρα μπροστά από το δεύτερο αυτοκίνητο, όταν ξαφνικά η μηχανή του αυτοκινήτου του έκανε ένα μεγάλο θόρυβο σαν να έπαθε έκρηξη. Το αυτοκίνητο κύλησε για λίγο πάνω στην πίστα και σταμάτησε λίγα μέτρα πριν από το τέρμα. Για μια στιγμή φάνηκε ότι το δεύτερο αυτοκίνητο θα νίκαγε σίγουρα. Ο Νίκος όμως βγήκε έξω, άρπαξε το αυτοκίνητό του, το έβαλε στον ώμο του και, κάνοντας λίγα βήματα, τερμάτισε πρώτος, κερδίζοντας έτσι το Χρυσό Μετάλλιο!

Τεστ αποκλίνουσας σκέψης Guilford Έλεγχος διανοητικής ικανότητας μέσω ανοικτών ερωτήσεων Μέτρηση αποκλίνουσας σκέψης με ψυχολογικά κριτήρια (ευχέρεια σε ιδέες και σε συνειρμικές συνδέσεις, εύρεση εναλλακτικών χρήσεων, εκφραστική ευχέρεια). Δραστηριότητες: Αλυσιδωτή ιστορία, Πάρε τη λέξη μου, Μία λέξη –μία ιστορία, Συζήτηση με αλφαβήτα και επιχειρήματα, Κύκλος επιχειρηματολογίας, Γραμμή παραγωγής επιχειρημάτων

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΑΣ ΣΚΕΨΗΣ Β. Εικονογραφημένες δοκιμασίες (κύκλοι, τετράγωνα, γραμμές, σχήματα): «Ζωγραφίστε κάτι που να περιλαμβάνει το παρακάτω σχήμα / τις παρακάτω γραμμές»: Μπορούν να αξιοποιηθούν για την εξοικείωση με την έννοια της πρωτοτυπίας.

Παράγοντες που βοηθούν τη δημιουργικότητα Το περιβάλλον - Πνευματικό και υλικό Κατάλληλος και ευχάριστος χώρος ή χώρος που δημιουργεί ποικίλες επιρροές. Η δημιουργική εκπαίδευση. Παροχή ευκαιριών και μέσων. Η παρώθηση. Θετικά κίνητρα, βραβεία, διακρίσεις, έπαινος. Η οργάνωση και ο προγραμματισμός Καθορισμός του σκοπού, καταμερισμός της εργασίας, η σωστή συγκρότηση της ομάδας, η μέθοδος (όχι πολύπλοκη μέθοδος, γνωστή στα μέλη της ομάδας), προσδιορισμός χώρου, κόστους, χρόνου, αξιολόγηση.

Στρατηγικές που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της δημιουργικότητας Ενθάρρυνση έκφρασης όλων των απόψεων μέσα από τον ελεύθερο διάλογο. Παρουσίαση εννοιών μέσα στo πλαίσιo της λειτουργικής χρήσης τους. Αξιοποίηση του λάθους. Ενσωμάτωση στη διδασκαλία προβληματικών καταστάσεων που οδηγούν σε συζήτηση και διερεύνηση. Δημιουργία υποθέσεων, αντιφάσεων, γενικεύσεων, συσχετισμών ανάμεσα σε ιδέες, γεγονότα και καταστάσεις.

Στρατηγικές που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της δημιουργικότητας Ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης. Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία. Προγραμματισμός δραστηριοτήτων με τρόπο που επιτρέπει στα παιδιά / στους εργαζόμενους να αποφασίσουν τον τρόπο επεξεργασίας τους.

Ασκήσεις φαντασίας – Τζιάνι Ροντάρι, 1990 «Δεν είναι άξιο απορίας, αν τη φαντασία, στα σχολεία μας, τη μεταχειρίζονται ως τα σήμερα σαν φτωχό συγγενή, ρίχνοντας όλο το βάρος στην προσοχή και στη μνήμη […] Η φαντασία δεν είναι ένας κακός λύκος που πρέπει να τον φοβόμαστε ή ένα αδίκημα που πρέπει συνεχώς να διώκεται από μια επίμονη περίπολο, […] παρά ένας κόσμος εξαιρετικά πλούσιος και ανόητα παραμερισμένος» (Η Γραμματική της φαντασίας, 1973) «Έλεγε πως στο σχολείο πρέπει να μαθαίνουμε γελώντας και όχι κλαίγοντας»

Ασκήσεις φαντασίας – Τζιάνι Ροντάρι, 1990 Βόμβες από φαντασία! (στον οικείο χώρο μας… κάτι συμβαίνει!) Ας θυμηθούμε… με τη μύτη / με τα αυτιά / με το πόδι μας / με το δάχτυλο / με το κεφάλι… Συλλογές λέξεων και νέες ιστορίες (σε άλλο περιβάλλον), με ρίμα ή χωρίς («αποφεύγουμε τα κοινά») Δύο λέξεις – μία ομαδική ιστορία Δύο λέξεις – μία συλλογή ιδεών «Κι εμείς θα βάλουμε τη μια πίσω από την άλλη τις ιδέες, σαν τα παιδάκια που περνούνε χάντρες σε μια κλωστή…» Το μαγικό τηλεχειριστήριο Αυτοσχέδιος διάλογος με λέξεις της ομάδας

Βασικές τεχνικές δημιουργικής σκέψης Το τρίπτυχο της δημιουργικής σκέψης: ΠΟΛΛΕΣ – ΚΑΛΕΣ και ΠΡΩΤΟΤΥΠΕΣ ΙΔΕΕΣ Brainstorming (Κατιδεασμός) Αντίστροφο Brainstorming Η τεχνική των ερωτήσεων Τυχαίο ερέθισμα Πρόσθεση – Αφαίρεση – Πολλαπλασιασμός – Διαίρεση Ερωτήσεις SCAMPER Μετασχηματισμός εικόνας σε επιχείρημα Τα 6 σκεπτόμενα καπέλα του de Bono

Η λίμνη των ιδεών

Τεχνικές δημιουργικής σκέψης Brainstorming (Κατιδεασμός): χρήσιμος σε κάθε ομαδική / ατομική εργασία (ψυχολογικά και γνωστικά) Κανόνες: α) Απαγορεύεται η κριτική β) Ενθαρρύνεται η ελεύθερη «πλοήγηση» στον χώρο της φαντασίας και του πιθανού γ) Επιμονή να παραχθούν όσο το δυνατόν περισσότερες ιδέες (στην ποσότητα εγκλείεται η ποιότητα) δ) Ενθαρρύνεται ο συνδυασμός και η βελτίωση των παραγόμενων ιδεών ε) Αξιολόγηση των προτεινόμενων ιδεών

Τεχνικές δημιουργικής σκέψης Αντίστροφο Brainstorming (Κατιδεασμός): πώς μπορούμε να πετύχουμε το μη επιθυμητό; Αναζητούμε τη ρίζα και τις παραμέτρους του προβλήματος σκεπτόμενοι υποθετικά ότι θέλουμε να επιτύχουμε ακριβώς αυτό που θέλουμε να αποφύγουμε. Πώς μπορούμε να κάνουμε τους μαθητές να αργούν όσο περισσότερο γίνεται στο μάθημα; Πώς θα καταφέρουμε να είναι το σχολείο μας όσο πιο βρώμικο γίνεται;

Η τεχνική των τεσσάρων πράξεων της αριθμητικής Πρόσθεση Τι μπορεί να προστεθεί; Θα μπορούσε να γίνει ισχυρότερο, μεγαλύτερο; Τι επιπρόσθετη αξία μπορεί να δημιουργηθεί; Τι καινούρια συστατικά μπορούν να προστεθούν; Πολλαπλασιασμός Γιατί να μην διπλασιαστεί, τριπλασιαστεί; Αφαίρεση Γιατί να μη γίνει μικρότερο; Τι μπορεί να αφαιρεθεί; Γιατί να μη διαχωριστεί το ένα από το άλλο; Μπορεί να γίνει αυτό γρηγορότερα; Διαίρεση Γιατί να μην περιοριστούν αυτά τα στοιχεία; Γιατί να μην διαιρεθεί; Ας υποθέσουμε ότι αυτό εγκαταλείπεται…

Η τεχνική του τυχαίου ερεθίσματος Χρησιμοποιεί τυχαία, ποικίλα και άσχετα οπτικά, ακουστικά, οπτικοακουστικά ερεθίσματα. Πετάνε στα σύννεφα Ένα καλό βιβλίο είναι ξεκούραση

Ας σκεφτούμε δημιουργικά! Κοίτα γύρω σου, αξιοποίησε άσχετα μεταξύ τους και με το θέμα σου ερεθίσματα (αντικείμενα, ανθρώπους…) και … ετοίμασε μια μικρή ομιλία: Προτεινόμενα θέματα: «Εμείς και οι Άλλοι» «Ξένος στην πόλη μου» «Κι αν ήμουν εγώ ο διαφορετικός;» «Δεν βλέπω, δεν ακούω, δεν μιλάω…» «Αποτυχία δεν είναι να σκοντάφτεις, αλλά να μένεις πεσμένος» «Το ασχημόπαπο, ο φίλος μου» Λέξεις: «Φιλία», «Ειρήνη», «Ταξίδι», «Διαδίκτυο»

Ερωτήσεις SCAMPER Substitute, Conbine, Adopt, Modify-Magnify-Minify, Put to other uses, Eliminate, Reverse-Rearrange Αντικαταστάσεις: Ποιος άλλος αντί αυτού; Άλλα υλικά; Άλλος τρόπος; Άλλη προσέγγιση; Άλλος τόπος; Άλλος χρόνος; Άλλη κινητήρια δύναμη; Άλλη διαδικασία; Άλλος ήχος; Αναδιευθετήσεις: Ανταλλαγή μερών; Το πρώτο να γίνει τελευταίο; Άλλος σχηματισμός; Άλλη διαρρύθμιση; Άλλη ακολουθία; Αντιστροφές: Tο αντίθετο; Το έξω μέσα; Το άνω κάτω; Ανταλλαγή ρόλων; Αντιμετάθεση θετικού-αρνητικού; Αντιμετάθεση αιτίου-αποτελέσματος; Συνδυασμοί: Συνδυασμός στοιχείων, μερών, ιδεών, σκοπών; Ποιο μίγμα; Ποια συλλογή; Άλλη σύνθεση; Συγχώνευση;

Τεχνικές δημιουργικής σκέψης Ερωτήσεις SCAMPER Substitute, Conbine, Adopt, Modify-Magnify-Minify, Put to other uses, Eliminate, Reverse-Rearrange Σμικρύνσεις: Αφαίρεση, διαίρεση: Τι να αφαιρεθεί; Μικρότερο; Ελαφρότερο; Αραιότερο; Κοντύτερο; Βραδύτερο; Συμπύκνωση; Διχοτόμηση; Ελαχιστοποίηση; Υποβάθμιση; Τα μέρη να είναι πτυσσόμενα  σπαστά; Τροποποιήσεις: Αλλαγή χρώματος, κίνησης, ήχου, οσμής, μορφής, σχήματος, ρυθμού, χρόνου, χρονοδιαγράμματος; Άλλη αρχή; Άλλο τέλος; Άλλο φύλο; Αλλαγή σημασίας; Άλλες αλλαγές;

Τεχνικές δημιουργικής σκέψης Ερωτήσεις SCAMPER Substitute, Conbine, Adopt, Modify-Magnify-Minify, Put to other uses, Eliminate, Reverse-Rearrange Άλλες χρήσεις: Νέοι τρόποι χρησιμοποίησης, είτε όπως είναι είτε με ελαφρά τροποποίηση; Προσαρμογές: Με τι άλλο μοιάζει; Ποιες άλλες ιδέες φέρνει στο μυαλό μας; Τι παλιότερο / παράλληλο θυμίζει; Ποιον μπορώ να μιμηθώ; Ποιον μπορώ να αντιγράψω; Υπάρχει προηγούμενο στην Ιστορία; Άλλη οπτική γωνία; Μεγεθύνσεις: Πρόσθεση, πολλαπλασιασμός: Τι να προστεθεί; Ισχυρότερο; Μεγαλύτερο; Πλατύτερο; Υψηλότερο; Συχνότερο; Μεγαλύτερης αξίας; Υπερβολή; Super; Jumpo; Κομμάτιασμα; Πρόσθετα συστατικά;

Περιβαλλοντικά προγράμματα

Προγράμματα επιχειρηματικότητας

Σχέδιο εργασίας: Το «design» και η δημιουργική σκέψη στην υπηρεσία της άνετης καθημερινότητας

Μετασχηματισμός εικόνας σε επιχείρημα Η πρώτη μου εντύπωση (αισθήσεις) Φαντάζομαι τον εαυτό μου μέσα στη συγκεκριμένη εικόνα Πώς νιώθω; (θετικά / αρνητικά συναισθήματα) Τι σκέφτομαι; (σιγουριά / αμφιβολία) Τι (δεν) θέλω; (επιθυμία / απώθηση, σωστό / λάθος) Τι λέω στους διπλανούς μου; (διάθεση για κοινωνικοποίηση / απομόνωση) Επαναξιολογώ την πρώτη μου εντύπωση Αναπτύσσω επιχειρηματολογία υπέρ και κατά

Ενώστε τα παρακάτω εννέα σημεία με τέσσερεις ευθείες γραμμές χωρίς να σηκώσετε το μολύβι από το χαρτί (μονοκονδυλιά): Μαθαίνω να σκέφτομαι «έξω από το κουτί»

Η ομάδα ως φορέας παραγωγής ιδεών Περισσότερα άτομα έχουν περισσότερες ιδέες. Ποικιλία έκφρασης ιδεών λόγω του διαφορετικού υπόβαθρου γνώσεων που διαθέτουν τα μέλη. Μεγάλος βαθμός διασταύρωσης ιδεών. Άμιλλα παραγωγής ιδεών. Δυνατότητα παρώθησης των μελών για παραγωγή ιδεών.

Η ομάδα ως φορέας παραγωγής ιδεών Κάθε πράξη ενός ατόμου ή μιας ομάδας αρχίζει σαν μια ιδέα. Η ιδέα γίνεται πράξη. Προκύπτουν και άλλες ιδέες. Οι πράξεις πολλαπλασιάζονται και γίνονται καταστάσεις. «Μια χιονοστιβάδα αρχίζει από μια χιονονιφάδα και ύστερα γίνεται τεράστια και παρασύρει τα πάντα». Gerhard Fischer (2011): «Πρέπει να τονίζουμε συνεχώς την κοινωνική φύση της δημιουργικότητας».

Τα αντιφατικά χαρακτηριστικά των δημιουργικών ομάδων Αρχάριοι… αλλά και έμπειροι Μια ομάδα χρειάζεται τη δυνατότητα των νέων προοπτικών, καθώς επίσης και την ειδικευμένη γνώση (ανάδειξη και αξιοποίηση των προσωπικών ενδιαφερόντων και ενθάρρυνση με τις κατάλληλες τεχνικές) Ελευθερία… αλλά και πειθαρχία Στα όρια των αναγκών κάθε διαδικασίας και σύμφωνα με τους κανόνες αλλά, στις κατάλληλες στιγμές, και ελευθερία κινήσεων.

Τα αντιφατικά χαρακτηριστικά των δημιουργικών ομάδων Παιχνίδι… αλλά και «επαγγελματισμός» Η δημιουργικότητα αναπτύσσεται με κάθε είδους άσκηση και δραστηριότητα παιγνιώδους χαρακτήρα, αλλά δεν πρέπει να μένει στην άκρη για πολύ η αίσθηση ότι υπάρχει και ένας στόχος που πρέπει να επιτευχθεί. Αυτοσχεδιασμός… αλλά και προγραμματισμός Τα μέλη των ομάδων αυτορρυθμίζονται ως προς το χρονοδιάγραμμα των δραστηριοτήτων τους. Σημαντική, ωστόσο, είναι και η ευελιξία και ευκαμψία, ώστε να δίνουν χώρο και χρόνο σε απρόσμενα γεγονότα ή σε νέες και βελτιωμένες ιδέες.

Προσαρμοστές (Adaptors) και Καινοτόμοι (Innovators) Οι Προσαρμοστές συμμορφώνονται, είναι αποδοτικοί και τους αρέσει να ασχολούνται με λίγες ιδέες τη φορά. Οι Καινοτόμοι δε συμμορφώνονται, δεν είναι αποδοτικοί και τους αρέσει να διαδίδουν ιδέες. Το κίνητρο των Προσαρμοστών είναι να κάνουν τα πράγματα καλύτερα. Το κίνητρο των Καινοτόμων είναι να κάνουν τα πράγματα διαφορετικά. Ο συνειδητός συνδυασμός των δυνάμεων και δυνατοτήτων τους μπορεί να λειτουργήσει ιδιαίτερα θετικά στην πορεία μιας ομάδας που εργάζεται με τη δημιουργικότητα στο επίκεντρό της.

Τα 6 σκεπτόμενα καπέλα του Edward de Bono Παράλληλη σκέψη Σφαιρική σκέψη Ενσυναίσθηση Επιλογή της καλύτερης λύσης Αποφυγή σύγχυσης Απλοποίηση σκέψηςΑλλαγή θέσης Αποβολή εγωισμού Εντελώς διαφορετική τεχνική από τη συζήτηση με αντιπαράθεση επιχειρημάτων

Τα 6 σκεπτόμενα καπέλα του E. de Bono (χρήσιμα στην ομαδοσυνεργατική – μπορούν να αποτελέσουν και μέθοδο διδασκαλίας) Άσπρο Καπέλο (Παρατηρητής): ουδετερότητα, επικέντρωση σε γεγονότα, αριθμούς, φήμες, ανάγκες πληροφόρησης, τι χρειάζεται και τι μπορεί να επιτευχθεί. «Ας αφήσουμε τις διαφωνίες και ας κοιτάξουμε επί ποια βάσης κινούμαστε». Κόκκινο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι): ένστικτο, παρουσίαση απόψεων. Απουσία ανάγκης δικαιολόγησης αποφάσεων. Μαύρο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι): εκτίμηση κινδύνου, κριτική, λογική αρνητική οπτική. Το πιο σημαντικό καπέλο. Δεν υποδηλώνει συναισθήματα κατωτερότητας ή αρνητισμού. Η φωνή της λογικής. Κίτρινο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι): αισιοδοξία, οφέλη, λογική θετική σκέψη. Πράσινο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι): δημιουργική σκέψη, εναλλακτικές, πιθανότητες, υποθέσεις, νέες ιδέες. Αυτό είναι το καπέλο της δημιουργικότητας, των εναλλακτικών, του ενδιαφέροντος, της πρόκλησης και των αλλαγών. Μπλε καπέλο (Παρατηρητής): γενική άποψη, έλεγχος διαδικασιών, βήματα, αρχηγία, οργάνωση, εφαρμογή. Αυτό είναι το καπέλο που αντιπροσωπεύει την σφαιρική άποψη και τη διαδικασία ελέγχου της κατάστασης.

Κύρια πλεονεκτήματα της μεθόδου 1. Φορώντας τα διαφορετικού χρώματος καπέλα, έχουμε τη δυνατότητα να λέμε την γνώμη μας, για μια οποιαδήποτε κατάσταση, χωρίς να ρισκάρουμε. 2. Η μέθοδος μας βοηθά να δούμε και να εξετάσουμε τις διαφορετικές οπτικές, εναλλακτικές και απόψεις επί μιας κατάστασης ή ενός project. Ουσιαστικά είναι σαν να μας ανοίγει τα μάτια σε μια διαφορετική διάσταση. 3. Η μέθοδος αποτελεί έναν πολύ βολικό μηχανισμό διευκόλυνσης της αλλαγής μιας τακτικής. 4. Μας υποδεικνύει τους κανόνες του παιχνιδιού της σκέψης.

Κύρια πλεονεκτήματα της μεθόδου 5. Μας υποβοηθά στο να επικεντρώσουμε την σκέψη μας και την προσοχή μας στον στόχο που έχουμε βάλει. 6. Επειδή ακριβώς μας προτρέπει να «ζήσουμε» και να αναλύσουμε διαφορετικές καταστάσεις, μας οδηγεί σε μια πιο δημιουργική σκέψη. 7. Μπορεί να αποτελέσει εργαλείο βελτίωσης της επικοινωνίας μας. 8. Διευκολύνει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αφού μας βοηθά να αποκτήσουμε μια ευρεία οπτική επί του συνόλου των καταστάσεων γύρω μας.

Άσκηση για τα 6 σκεπτόμενα καπέλα Ως σύλλογος καθηγητών συζητάτε αν θα πραγματοποιηθεί η πενθήμερη εκδρομή του σχολείου ή όχι. Ως επιτροπή του Υπουργείου συζητάτε αν θα πρέπει να χωρίζονται οι μαθητές σε τμήματα ανάλογα με την επίδοσή τους. Ως οικογένεια συζητάτε αν πρέπει να επιλέξει ο γιος το επάγγελμα του πατέρα του ή αυτό που θέλει. Ως μαθητής ετοιμάζεις μια ομιλία προς το σύλλογο γονέων που αντιδρά στο να κρατήσεις τη σημαία της 25 ης Μαρτίου, γιατί δεν έχεις ελληνική εθνικότητα. Ως στέλεχος επιχείρησης προτείνεις την ιδέα «Κουτί αξιολόγησης ανωτέρων».

Σκεφτείτε δημιουργικά και ομαδικά: Βρείτε μια παράξενη ιδέα που θα κάνει τους ανθρώπους να γελάσουν. Ο παλιάτσος δίνει κατάθεση στον αστυνομικό για την εξαφάνιση του χαμόγελού του. Τι να του λέει άραγε; Βρισκόσαστε στη «χώρα των θαυμάτων». Σε αυτή τη χώρα ο καθένας μπορεί να φτιάξει ένα πράγμα, ό,τι του αρέσει, ό,τι θέλει. Εσείς τι θα φτιάχνατε; Φανταστείτε το σπίτι του μέλλοντος που καλύπτει όλες τις ανάγκες του ανθρώπου. Αν ήσουν γάτος, τι σκέψεις θα έκανες για τους ανθρώπους; Ας φανταστούμε τι σκέφτεται και τι αισθάνεται ένας τερματοφύλακας τη στιγμή που ετοιμάζεται να αποκρούσει ένα πέναλτι. Το σκέφτεται το άγαλμα που κοιτάς στο μουσείο; Τι θα έλεγε ο Περικλής, εάν επισκεπτόταν σήμερα την Αθήνα;

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!

Ελληνική Ένωση για την Προώθηση της Ρητορικής στην Εκπαίδευση: ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΥΛΙΚΟ - ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Ελληνική Ένωση για την Προώθηση της Ρητορικής στην Εκπαίδευση: ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΥΛΙΚΟ - ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ