ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Δημοκρατική και Διαπολιτισμική Αγωγή στην Ελλάδα Φοιτήτρια: Ηλιάνα Τριανταφυλλίδου ΑΕΜ: 3221 Μάθημα: Εκπαιδευτική Πολιτική Διδάσκουσα: Σοφία Ηλιάδου-Τάχου Εξάμηνο Στ΄

2 Πληροφορίες για την ενότητα Η παρούσα εργασία αφορά την παρουσίαση ενοτήτων με θέμα “Η Δημοκρατική και Διαπολιτισμική Αγωγή στην Ελλάδα” όπως αυτή αναλύεται στο βιβλίο: Καρακατσάνη, Δ. (2004). Εκπαίδευση και πολιτική διαπαιδαγώγηση – Γνώσεις, αξίες, πρακτικές. Σειρά Επιστήμες της Αγωγής. Εκδόσεις Μεταίχμιο. Πιο συγκεκριμένα αφορά την ενότητα 3: Ηθική Καλλιέργεια- Δημοκρατικές Αξίες-Ευρωπαϊκή Συνείδηση-Σύγχρονες Διδακτικές Προτάσεις, σελ

3 Σχετικά με τη Διδασκαλία Κοινωνικών Μαθημάτων 1/2 Αρχικά οι επιστήμονες, επηρεασμένοι από την θεωρία ανάπτυξης του Piaget, υποστήριζαν ότι τα παιδιά (έως τα χρόνια) δεν μπορούν να κατανοήσουν αφηρημένες και σύνθετες έννοιες, όπως η ηθική ή οι αξίες της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της ισότητας, καθώς δεν έχουν κατακτήσει το στάδιο της αφηρημένης σκέψης. Με την αναθεώρηση της θεωρίας των σταδίων και την ανάδειξη της θεωρίας του εποικοδομητισμου, άρχισε να στρέφεται το ενδιαφέρον στο τι μπορούν να μάθουν τα παιδιά και πώς μπορούν να οικοδομήσουν τη νέα γνώση, βασισμένα στις προϋπάρχουσες γνώσεις τους και στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Διδακτικά, προτάθηκαν τρόποι που ευνοούν την ενεργό συμμετοχή, την ευρετική μάθηση, τη διδασκαλία με βάση τις εμπειρίες και τις γνώσεις των παιδιών, ώστε τα παιδιά να αναπτύξουν το δικό τους τρόπο σκέψης, με βάση τους δικούς τους προβληματισμούς, οδηγούμενα στην ανάπτυξη της δικής τους κριτικής σκέψης.

4 Σχετικά με τη Διδασκαλία Κοινωνικών Μαθημάτων 2/2 Μέσα από τη διδασκαλία των κοινωνικών μαθημάτων στόχος είναι να μάθουν τα παιδιά να προσεγγίζουν και τα επεξεργάζονται θέματα των κοινωνικά ευαίσθητων και αμφιλεγόμενων ζητημάτων, όπως η φτώχεια, η ανεργία, ο ρατσισμός, η οικονομία, η διατήρηση και η προστασία του περιβάλλοντος, σε επίπεδο τοπικό και κοινωνικό. Ως αντικείμενο διδασκαλίας, προτείνονται θέματα που αφορούν τη ζωή των παιδιών, που βασίζονται στις εμπειρίες και τα βιώματα τους και που τα προβληματίζουν. Τα θέματα αυτά πρέπει να προσεγγίζονται διαθεματικά, ώστε να αποφευχθεί η αποσπασματική παροχή γνώσης.

5 Ο ρόλος των εκπαιδευτικών Έχουν δοθεί διάφοροι χαρακτηρισμοί για τους εκπαιδευτικούς των κοινωνικών μαθημάτων: μεταδότες κουλτούρας, εμπνευστές προς μια συγκεκριμένη στάση, αυτοί που θα ανατρέψουν την σχολική λογική. Ο εκπαιδευτικός σήμερα καλείται να διαθέτει γνώσεις, να τις κρίνει και να τις τροποποιεί και να ενθαρρύνει και τους μαθητές του να ασκούν κριτική στις γνώσεις αυτές. Οι μαθητές οδηγούνται στο να διατυπώσουν τους δικούς τους προβληματισμούς, να συζητήσουν πάνω σε αυτούς, ώστε να αναπτύξουν ικανότητες επιχειρηματολογίας και έκφρασης, να κατανοήσουν τις κοινωνικές και πολιτικές αναγκαιότητες, να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη ύπαρξης και τήρησης κανόνων και αυτορύθμισης της συμπεριφοράς τους.

6 Ηθική καλλιέργεια και Αξιακή Αγωγή Είναι ανάγκη να οριστεί η έννοια της ηθικής: Σχετίζεται με θρησκευτικές πεποιθήσεις ή με αξίες και προτεραιότητες; Βασίζεται στη γνώση ή το συναίσθημα; Αλλάζει; Διδάσκεται; Αυτό που προκύπτει είναι ότι για την διαμόρφωση ηθικής συνείδησης απαιτείται πληροφόρηση ως προς τις αξίες, τους όρους και τις συνέπειες των πράξεων, τα θεμέλια των αξιών και του δικαίου. Ωστόσο υπάρχει ο προβληματισμός σχετικά με το ποιος θα πρέπει να αναλάβει την ηθική διαπαιδαγώγηση: το σχολείο, η οικογένεια ή η κοινότητα στην οποία ανήκει το παιδί;

7 Στάδια Ηθικής Ανάπτυξης Ο Kohlberg μίλησε για τα στάδια της ηθικής, η οποία αναπτύσσεται παράλληλα με τη γνωστική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον ίδιο, κάθε άτομο περνά από διάφορα στάδια ανάπτυξης και διαμόρφωσης της ηθικής του. Αρχικά βρίσκεται στο στάδιο της ετερονομίας, όπου η συμπεριφορά του καθορίζεται από κανόνες που κάποιοι με ανώτερη εξουσία έχουν ορίσει και σταδιακά προχωρά στο στάδιο της αυτονομίας, όπου ενεργεί βάση κανόνων που το ίδιο το άτομο κατανοεί και αποδέχεται

8 Στόχοι Ηθικής Ανάπτυξης 1. ανάπτυξη των ηθικών αντιλήψεων-ερμηνειών της δικαιοσύνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 2. συνειδητοποίηση των κοινωνικών συμβάσεων και της κοινωνικής οργάνωσης 3. υποβοήθηση των ατόμων προκειμένου να συμμετέχουν ως δημιουργικοί πολίτες και όντα 4. ανάπτυξη ενός ηθικού κριτηρίου που σχετίζεται με τη δική τους συμπεριφορά και τους κοινωνικούς κανόνες. Για τη διαμόρφωση της προσωπική ηθικής, χρειάζεται να διαμορφώσει ο μαθητής προσωπικά κριτήρια μέσα από το διάλογο, τη συζήτηση και τον προβληματισμό, αρχικά με θέματα όπως: αυτοδιαχείριση στο χώρο του σχολείου, οργάνωση και διοίκηση του σχολείου.

9 Ο πολίτης και η σχέση με το δίκαιο Η ύπαρξη του ανθρώπου συνδέεται με την ένταξη του στην ανθρώπινη κοινωνία και πολιτεία. Ο πολίτης ορίζεται από ένα σύνολο ιδιοτήτων, αρετών, ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Απαραίτητα εργαλεία θεωρούνται η ηθική, η αντίληψη και η αίσθηση των ευθυνών και υποχρεώσεων, καθώς και η αναπροσαρμογή τους. Ο τρόπος σκέψης του πολίτη πρέπει να καλύπτει την οικουμενική διάσταση (πίστη στην ελευθερία και τη δικαιοσύνη), την πλουραλιστική (ανοχή την διαφορετικότητα) και την κριτική. Για τη διαμόρφωση μιας συνειδητής ιδιότητας του πολίτη επεμβαίνουν το δίκαιο και η εκπαίδευση.

10 Το δίκαιο και η εκπαίδευση Στην καθημερινή ζωή δεν χρησιμοποιούμε ως βάση το δίκαιο, αλλά κανόνες που: 1. είναι αναγκαίο να σεβόμαστε για να ενεργούμε και να αποφασίζουμε 2. κανόνες για να επιλύουμε τις διαφορές μας και να οριοθετούμε τις ελευθερίες μας 3. κανόνες για τον προσδιορισμό και την ερφαρμογή του δικαίου. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι προσανατολισμένη στις αρχές του δικαίου, αλλιώς θα είναι ελλιπής. Απαραίτητη λοιπόν κρίνεται η γνώση και η πρακτική εμπέδωση των αρχών της δημοκρατίας μέσα από τη σχολική πραγματικότητα, κάτι που μπορεί να γίνει μέσα από τη γνωριμία και εκπαίδευση των μαθητών στα ανθρώπινα δικαιώματα.

11 Δίκαιο και ανθρώπινα δικαιώματα Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η πολιτική εκπαίδευση συσχετίζονται με την διαπολιτισμική εκπαίδευση και τη θέση των ομάδων και των ατόμων στην κοινωνική και την οικονομική δομή. Ωστόσο υπάρχουν ερωτηματικά σχετικά με τη σχέση του σχολείου με τα ανθρώπινα δικαιώματα: 1. ποιές μεθόδους διδασκαλίας να χρησιμοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί, ποιά μέσα και ποιές τεχνικές διδασκαλίας; 2. πώς γίνονται αντιληπτά τα δικαιώματα αυτά στη καθημερινότητα των μαθητών; 3. πώς μπορούν να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε θέματα σεβασμού της διαφορετικότητας; Η εκπαίδευση μπορεί να γίνει μέσα από συζητήσεις, με επιλογή θεμάτων από τη ζωή των μαθητών, με αναφορές σε εμπειρίες οικείες προς τους μαθητές.

12 Διδασκαλία ανθρωπίνων δικαιωμάτων Η διδασκαλία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να οργανώνεται με βάση τους εξής άξονες: Τι ορίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα Γιατί έγιναν οι διακηρύξεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Τι εξασφαλίζει αυτή η διακήρυξη για τη ζωή των κοινωνιών. Η διδασκαλία αυτή δεν πρέπει να περιορίζεται σε ένα γνωστικό αντικείμενο, αλλά να αφορά όλους τους τομείς της σχολικής ζωής.

13 Δημοκρατική Λειτουργία και Αγωγή στα Δημοκρατικά Ιδεώδη Η μάθηση σχετικά με την ιδιότητα του πολίτη, το δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνεται σε συνάρτηση με τον τρόπο οργάνωσης και το πολίτευμα της κάθε κοινωνίας. Σε δημοκρατικές κοινωνίες εξαρτάται από το είδος της δημοκρατίας, τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της, το σύνολο των αξιών που αναπτύσσονται και προωθούνται. Το ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί από τον ενημερωμένο ψηφοφόρο, που διατύπωνε την άπόψη του μέσω της ψήφου, στον κοσμοπολίτη, τον πολίτη που έχει μια υπερεθνική αντίληψη της δημοκρατίας. Προωθείται μια παγκόσμια αντίληψη για τη δημοκρατία και ζητήματα οικονομικής παγκοσμιοποίησης, περιβαλλοντικά θέματα, προβλήματα διεθνούς ασφάλειας. Η παγκόσμια δημοκρατία είναι απαραίτητο να στηρίζεται στα έθνη- κράτη, με το να ψηφίζονται και να εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε υπερεθνικό επίπεδο.

14 Προώθηση της Δημοκρατίας Η δημοκρατία μπορεί να προωθηθεί διαδικαστικά, μέσω των νόμων, συνταγματικά, μέσω θεμελίωσης αξιών, και συμβουλευτικά, μέσω της πολιτική δημόσιας συζήτησης. Ως προς την πολιτική εκπαίδευση, υποστηρίζεται ότι πρέπει να ανατραπεί η γραφειοκρατική λογική στα σχολεία, να ενισχυθούν οι επιλογές των γονέων και να αναπτυχθούν οι δυνατότητες κάθε παιδιού, ώστε να μπορούν τα σχολεία να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα και να προωθούν έτσι τη δημοκρατική αγωγή. Χρειάζεται η παροχή ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση και η συμμετοχή των μαθητών σε αποφάσεις που τους αφορούν. Η αντινομία εντοπίζεται στο να εκπαιδευτούν τα παιδιά με τρόπο που να οδηγούνται στο να αυτοπειθαρχούν μέσα σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο και ταυτόχρονα να ασκούν κριτική και να ενεργούν ώστε να αλλάζουν την κοινωνία.

15 Ο ρόλος του σχολείου Το σχολείο και ο εκπαιδευτικός καλούνται να αναλάβουν νέους ρόλους. Ο εκπαιδευτικός δεν πρέπει να είναι αυτός που μεταδίδει γνώσεις, αλλά ο διαμεσολαβητής, μεταξύ των μαθητών και της γνώσης, να προωθεί τον διάλογο, να βοηθάει τον κάθε μαθητή να οικοδομήσει τη γνώση με βάση τις εμπειρίες του και να μάθει να υιοθετεί κριτική στάση. Η διδασκαλία πρέπει να είναι εξατομικευμένη, να απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των παιδιών και να βασίζεται σε τεχνικές συνεργατικής μάθησης. Η επίλυση συγκρούσεων μέσω συζήτησης, διαλόγου και επιχειρηματολογίας μεταξύ των μαθητών, η εμπλοκή τους στη διαδικασία ορισμού και επεξεργασίας κανόνων της τάξης και λήψης αποφάσεων που τους αφορούν, μπορεί να βοηθήσει στο να καλλιεργήσουν οι μαθητές στάσεις και αντιλήψεις σχετικά με τις δημοκρατικές αξίες και την ιδιότητα του πολίτη μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

16 Μοντέλο Διδακτικής Αντιμετώπισης της Δημοκρατίας 1/2 Τα βασικά συστατικά της πολιτικής εκπαίδευσης είναι οι πολιτικές γνώσεις, οι πολιτικές και διανοητικές δεξιότητες που επιτρέπουν στους πολίτες να επηρεάζουν πολιτικές αποφάσεις και οι πολιτικές ή πολιτειακές αρετές, τα χαρακτηριστικά για την διατήρηση και τη βελτίωση της ιδιότητας του πολίτη (σεβασμός της αξίας, ενίσχυση αξιοπρέπειας, αυτοπειθαρχία, ανοχή, πατριωτισμό κ.α.). Η διδασκαλία κεντρικών εννοιών πρέπει να είναι συστηματική και τέτοια που να επιτρέπει τους μαθητές να οργανώνουν και να ερμηνεύουν πληροφορίες. Η ανάλυση περιπτώσεων μπορεί να δώσει ευκαιρίες για διδακτική επεξεργασία και ενσωμάτωση της πολιτικής πραγματικότητας στην τάξη. Η καλλιέργεια δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων θεωρείται σημαντική στο να αντιληφθούν οι μαθητές την πραγματικότητα της πολιτικής ζωής.

17 Μοντέλο Διδακτικής Αντιμετώπισης της Δημοκρατίας 2/2 Η ανάλυση περιπτώσεων αφορά και στην συγκριτική ανάλυση σε διεθνές επίπεδο. Επιδιώκεται η ανάπτυξη συμμετοχικών και πολιτικών αρετών μέσω συνεργατικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων. Η χρήση στοιχείων της λογοτεχνίας (π.χ. οι χαρακτήρες και οι εμπειρίες τους) μπορεί να προσφέρει πρότυπα και να χρησιμεύσει στην διδασκαλία και την καλλιέργεια πολιτικών αρετών. Προωθείται η ενερητική μάθηση, η πολιτειακή γνώση και η ελεύθερη αναζήτηση. Επιδιώκεται ο συνδυασμός περιεχομένου και διαδικασιών για την διδασκαλία και την εκμάθηση πολιτικών γνώσεων και για την καλλιέργεια δεξιοτήτων και αρετών.

18 Εκπαιδευτική Πραγματικότητα και Πολιτισμική Πολυμέρεια Μία από τις βασικές αρετές της δημοκρατικής ιδιότητας του πολίτη είναι ο σεβασμός της αξιοπρέπειας κάθε ατόμου. Οι δυτικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται ως πολυπολιτισμικές και προβάλλεται έντονα το ζήτημα των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Το ζήτημα αυτό έρχεται σε αντίθεση με μια εθνοκεντρική θεώρηση και το φόβο της διάλυσης του εθνικού κράτους σε περίπτωση αναγνώρισης των μειονοτικών δικαιωμάτων. Η πολυπολιτισμικότητα περιγράφει μια κατάσταση συμβίωσης πολλών ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης. Προϋποθέτει την ανεκτικότητα και τη δυνατότητα συνύπαρξης με τον άλλον. Η διαπολιτισμικότητα αναφέρεται στο πως πρέπει να διαμορφωθεί η κατάσταση αυτή. Η συζήτηση στρέφεται γύρω από τον τρόπο οικοδόμησης μιας κοινής ταυτότητας με ταυτόχρονη αποδοχή της διαφορετικότητας. Η ένσταση στο θέμα αυτό είναι κατά πόσον η δημιουργία μιας οικουμενικής ιδιότητας του πολίτη καταπιέζει τις αποκλεισμένες κοινωνικά ομάδες.

19 Πολυπολιτισμικότητα και Κοινή Εκπαίδευση Το σχολείο παρέχει την ίδια εκπαίδευση στους μαθητές. Όμως, το εκπαιδευτικό σύστημα των δυτικών κοινωνιών στοχεύει στην συγκρότηση μιας εθνικής ταυτότητας και ταυτόχρονα την καλλιέργεια της αποδοχής και του σεβασμού της διαφορετικότητας, δύο πόλοι αντίθετοι μεταξύ τους. Από τη μιά γίνεται προσπάθεια ενσωμάτωσης και από την άλλη απόσχισης. Τίθεται όμως το ερώτημα ποιος είναι ο ρόλος του σχολείου: να διατηρήσει τις πολιτισμικές διαφορές ή να τις αξιοποιήσει διδακτικά, επιτρέποντας στους μαθητέςνα αναπτύξουν εμπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση για τη μεταφορά του πολιτισμού τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει η Εκπαίδευση για την Ειρήνη, που θα ακολουθεί οικουμενικές αξίες και δεν θα υπηρετεί ιδεολογίες και συμφέροντα.

20 Στόχοι πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης Οι βασικοί στόχοι της πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι: 1. να ενημερώνονται τα παιδιά σχετικά με την πολιτισμική διαφορετικότητα, 2. να ενθαρρύνεται και να ενισχύεται ο σεβασμός απέναντι στις δράσεις και τις πρακτικές των άλλων πολιτισμικών ομάδων και 3. να ενθαρρύνονται τα μέλη αυτών των ομάδων προκειμένου να είναι περήφανα για τη δική τους πολιτιστική κληρονομιά. Απαραίτητα στοιχεία για μια εκπαίδευση με αυτόν τον προσανατολισμό είναι η κοινωνική μάθηση, η πολιτική παιδεία, η αντιρατσιστική εκπαίδευση και η παιδαγωγική υποστήριξη και ενίσχυση των μειονοτήτων. Απαιτείται η υιοθέτηση ποικίλων διδακτικών μεθόδων με κύριο στόχο την άμεση επαφή των μαθητών με τις διαφορετικές κουλτούρες.

21 Ευρωπαϊκή Ταυτότητα και Οικουμενική Αντίληψη Για τη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι απαραίτητη η διαμόρφωση μιας κοινής κουλτούρας, η συνειδητοποίηση της έννοιας της υποχρέωσης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και ο προσδιορισμός ενός συλλογικού Εμείς. Αμφισβητείται η δυνατότητα οικοδόμησης μιας ευρωπαϊκής πολιτειότητας, η οποία θα είναι ενεργητική, με την έννοια ότι τα μέλη της κοινότητας αυτής θα συμμετέχουν ενεργά, μέσω επίσημων ή ανεπίσημων δικτύων, στις δημόσιες υποθέσεις. Τονίζεται η ανάγκη να συμβάλει η εκπαίδευση στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής ιδιότητας του πολίτη, μέσα από την υιοθέτηση κοινών αξιών και την ανάπτυξη ενός αισθήματος ανήκειν σε μια κοινή κοινωνική και πολιτισμική οντότητα.

22 Ποιά Ευρώπη θα διδαχθεί; Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές της Ευρώπης καθώς η Ευρώπη ορίζεται και κατασκευάζεται ανάλογα με τις περιστάσεις. Χρειάζεται η μελέτη της ποικιλίας των οπτικών, του χώρου και του χρόνου, των σχέσεων που διαμορφώνονται κατά καιρούς. Τα εγχειρίδια σχετικά με τη διδασκαλία της Ευρώπης θα πρέπει να παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες, να μην περιέχουν προκαταλήψεις, να προσαρμόζουν τον τρόπο παρουσίασης των πληροφορίων στις ανάγκες και τις δυνατότητες των παιδιών και να επανα προσδιορίζεται συνεχώς το περιεχόμενο της μάθησης. Στόχος είναι να διαμορφωθεί μέσα από την εκπαίδευση ένας νέος τρόπος αντίληψης της έννοιας του πολίτη και η διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς που θα οικοδομείται στις αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας, της διαπολιτισμικότητας, της άρσης των διακρίσεων και της αποδοχής των διαφορών.

23 Ευχαριστώ για την προσοχή σας