Ιστορία Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικών Ιδεών Ενότητα 5: Επίδραση Σωκρατικού Πνεύματος Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ.

Παρουσίαση με θέμα: "Ιστορία Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικών Ιδεών Ενότητα 5: Επίδραση Σωκρατικού Πνεύματος Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ιστορία Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικών Ιδεών Ενότητα 5: Επίδραση Σωκρατικού Πνεύματος Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 ΣΚΟΠΟΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Να επισημανθούν οι Σωκρατικές αξίες και αρχές και να αναρωτηθεί κανείς πώς είναι δυνατόν ο Σωκράτης να είναι τόσο επίκαιρος σήμερα; 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Σωκρατικές αξίες και αρχές. Πώς είναι δυνατόν ο Σωκράτης να είναι τόσο επίκαιρος σήμερα; Υπήρξε μέντορας πολλών. 5

6 ΣΩΚΡΑΤΗΣ: ΜΕΝΤΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΕΝΤΟΡΩΝ Τα τελευταία 2500 χρόνια, οι σωκρατικές ιδέες αποτελούν το αντικείμενο μιας τεράστιας και ακατάπαυστης διαχρονικής μελέτης που καλύπτει γενεές επί γενεών. Επί αιώνες, ο Σωκράτης υπήρξε και είναι πάντα πρότυπο για τα λαμπρότερα πνεύματα της ανθρωπότητας. Είναι ο «μέντορας των μεντόρων», όχι μόνο για τους διανοούμενους, αλλά και για πολλούς που τόλμησαν να υπερασπιστούν τις απόψεις τους σε πείσμα κάθε εναντίωσης. 6

7 Είναι διαχρονικές, ο φιλόσοφος μας καλεί να σκεφτούμε, να προκαλέσουμε το κατεστημένο, να πράξουμε το σωστό, να πούμε την αλήθεια και να διαθρέψουμε την ψυχή μας με φιλία και αγάπη. Ξεσκεπάζουν τα κατάφωρα ψεγάδια της ζωής μας και αποκαλύπτουν τα βήματα που οδηγούν στο σωστό δρόμο, και σε προσωπικό και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι αρχές του: 7 ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

8 ΑΝ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ... Κυκλοφορούσε σήμερα ανάμεσά μας, θα παρατηρούσε: 1.Οφείλουμε να επανεκτιμήσουμε τη σημασία της ενδυνάμωσης της ψυχής μας. 2.Πρέπει να μάθουμε να λέμε την αλήθεια. 3.Πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε μόνοι μας. 4.Πρέπει να μάθουμε να ωριμάζουμε μαζί με φίλους. 8

9 1 ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ Οφείλουμε να επανεκτιμήσουμε τη σημασία της ενδυνάμωσης της ψυχής μας: Έχουμε καταντήσει έρμαια μιας παράλογης μανίας κατανάλωσης. Γινόμαστε δούλοι της εργασίας και του χρήματος προκειμένου να αποκτήσουμε αγαθά που στην πραγματικότητα δε χρειαζόμαστε και επιπλέον καταστρέφουμε το περιβάλλον μας. Θα έπρεπε να ενδιαφερόμαστε λιγότερο για τα υλικά αποκτήματα και περισσότερο για την εσωτερική μας καλλιέργεια. 9

10 Τα χυδαία ψέματα και οι απάτες των οργανισμών και επιχειρήσεων, βύθισαν σε κρίση το ισχυρότερο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Πρέπει να μάθουμε να λέμε την αλήθεια: 10 2 ΑΛΗΘΕΙΑ

11 Έχουμε παραδώσει το νου μας στα μαζικά μέσα ενημέρωσης, που ναρκώνουν τη σκέψη μας καθώς μας διασκεδάζουν κυριολεκτικά μέχρι θανάτου. Πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε μόνοι μας: 11 3 ΣΚΕΨΗ

12 Δεν καλλιεργούμε πια τους δεσμούς της φιλίας και κοινωνικής αλληλεγγύης. Πρέπει να φροντίσουμε να αναβιώσει η τέχνη της ευχάριστης και ουσιαστικής συνομιλίας. Πρέπει να μάθουμε να ωριμάζουμε μαζί με φίλους: 12 4 ΩΡΙΜΑΝΣΗ

13 Ο Σωκράτης και οι συμπολίτες του Αθηναίοι ήταν οι πρώτοι που συνέλαβαν και διακήρυξαν τις πιο πολύτιμες αξίες και αρχές που διέπουν τις σύγχρονες κοινωνίες. Αυτές οι σωκρατικές αξίες και αρχές διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα ιστορία της ανθρωπότητας. Οι περισσότεροι άνθρωποι στη γη σήμερα προσβλέπουν σε αυτές τις αξίες και αρχές. Οι σωκρατικές αξίες και αρχές μπορούν να εμπνεύσουν και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ζήσουν πιο ουσιαστικά και να δημιουργήσουν μια καλύτερη κοινωνία. Πως είναι δυνατόν ο Σωκράτης να είναι τόσο επίκαιρος σήμερα: 13 ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ

14 Η αυτογνωσία συνιστά το θεμέλιο πάνω στο οποίο πρέπει να στηριχθούμε για να ζήσουμε με συνέπεια και αυθεντικότητα. Θα πρέπει να αμφισβητούμε τη «συμβατική σοφία» και να προσπαθούμε να επιβεβαιώνουμε την αλήθεια εμείς οι ίδιοι, αντί να δεχόμαστε αβασάνιστα την κάθε άποψη που θέλουν να μας επιβάλλουν. Το άτομο έχει ηθική και πνευματική εξουσία πάνω στην «ψυχή» του. Η ελευθερία του λόγου, η ανοικτή διαφωνία και η αμφισβήτηση της εξουσίας είναι απαραίτητα χαρακτηριστικά μιας υγιούς κοινωνίας. Αρχαιοελληνικές αξίες και αρχές: 14 ΑΞΙΕΣ-ΑΡΧΕΣ (1)

15 Προκειμένου να είμαστε πιο παραγωγικοί, η σκέψη θα πρέπει να πειθαρχείται από τη λογική και την προσωπική εμπειρία. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια μας επιβάλλει να αυτοκυβερνώμεθα με την άμεση συμμετοχή μας σε δημοκρατικές διαδικασίες. Μια ισχυρή οικονομία θα πρέπει να σέβεται την ατομική ιδιοκτησία, τις αποδοτικές αγορές και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι στρατιωτικές δυνάμεις της πολιτείας θα πρέπει να βρίσκονται υπό τον έλεγχο των πολιτών. Θα πρέπει να εκτιμούμε και να φροντίζουμε το σώμα και την υγεία μας και να απολαμβάνουμε τη σεξουαλικότητά μας. Αρχαιοελληνικές αξίες και αρχές: 15 ΑΡΧΕΣ-ΑΞΙΕΣ (2)

16 Δε θα γνωρίζαμε τίποτε γι’ αυτόν αν οι φίλοι του δεν τον αγαπούσαν και δεν τον θαύμαζαν τόσο πολύ. Πίστευε ότι η γνήσια φιλοσοφία απαιτούσε «ζωντανό» διάλογο. «Το πρόβλημα με τα συγγράμματα», έλεγε, «είναι πως αν τα ρωτήσεις κάτι, εκείνα επαναλαμβάνουν συνεχώς την ίδια απάντηση». Προτιμούσε την ανταλλαγή ιδεών στα πλαίσια μιας καλής συζήτησης. Όπως απέδειξε ο Σωκράτης, προσεγγίζουμε πολύ περισσότερο τον εαυτό μας μέσα από τη σχέση μας με τους άλλους, φίλους, μέντορες και όσους αγαπάμε και μας αγαπούν. Όλα όσα γνωρίζουμε για τον Σωκράτη οφείλονται στο χάρισμά του να δημιουργεί φίλους: 16 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (1)

17 Έλεγε συχνά πως ουσιαστικά έκανε την ίδια εργασία με τον πατέρα και τη μητέρα του, «βγάζω προς τα έξω ό,τι κρύβεται μέσα». Όπως η μητέρα του (που ήταν μαία) βοηθούσε γυναίκες να γεννήσουν, έτσι και ο Σ. βοηθούσε το μυαλό των ανθρώπων να γεννήσει καλύτερες ιδέες. Ακολουθώντας το δρόμο του πατέρα του, μαθήτευσε ως λιθοξόος στα νιάτα του. Δεν άργησε να αντιληφθεί ότι η αληθινή του κλίση ήταν η σμίλευση και η διαμόρφωση όχι της πέτρας αλλά του χαρακτήρα του. Όπως ο Σ., έτσι και ο καθένας από μας μπορεί να επωφεληθεί αν εξετάσει διεξοδικότερα τα κυριότερα χαρακτηριστικά που έχει κληρονομήσει από τους γονείς. Σεβόταν τους γονείς του – μπορούσε να ωφεληθεί πλήρως από τα δικά τους χαρίσματα: 17 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (2)

18 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (3) Ζούσε άνετα με λιτά μέσα: Ζούσε λιτά αλλά άνετα με το μικρό του εισόδημα. Δεν τον ενδιέφεραν τα υλικά αγαθά αλλά η φιλία, η προσφορά υπηρεσιών στην κοινωνία και η χρήση του νου. Όπως απέδειξε ο Σωκράτης, μπορούμε να αποκομίσουμε οφέλη εάν επανεξετάσουμε πόσα υλικά αγαθά χρειαζόμαστε πραγματικά και τα αποτιμήσουμε σε σχέση με το κόστος που έχουν για μας και την οικογένειά μας. 18

19 Το Μαντείο των Δελφών είχε φανερώσει στο Σ. το πεπρωμένο του, η δική του όμως αντίδραση ήταν να το αναζητήσει μόνος του. Η αναζήτησή του τον έφερε σε μια βαθιά συνειδητοποίηση της πραγματικής του αποστολής. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Σωκράτη, οφείλουμε να αμφισβητήσουμε τις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι για μας και να ανακαλύπτουμε μόνοι μας αυτό που πραγματικά καλούμεθα να πράξουμε στη ζωή μας. Αντελήφθη τελικά ποια ήταν η αποστολή του: 19 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (4)

20 Η ανδρεία του αναγνωρίστηκε δημοσίως. Ο Σωκράτης θεωρούσε πως χρωστούσε στην Αθήνα απόλυτη αφοσίωση με μια ευρύτερη έννοια. Όπως στον πόλεμο έβαζε τη ζωή του σε κίνδυνο, επειδή το καθήκον επέτασσε να μην εγκαταλείψει τη θέση του, έτσι δε θα εγκατέλειπε ποτέ και τη θέση του επικριτή αν αυτό ήταν που είχε ανάγκη η πόλη του. Όπως ο Σωκράτης, έτσι οφείλουμε κι εμείς να γνωρίζουμε την έννοια της πραγματικής αφοσίωσης στον τόπο μας, και να αποδεχόμαστε πως η διαφωνία μπορεί να αποτελεί μια πράξη εξίσου πατριωτική με την τυφλή στρατιωτική πειθαρχία. Ήταν ευπειθής στρατιώτης και ευσυνείδητος πολίτης, αλλά αγαπούσε την Αθήνα πολύ για να μην τη κρίνει: 20 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (5)

21 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (6) Μας χάρισε τη «μαιευτική» μέθοδο: Ο Σωκράτης ήταν ο άνθρωπος που έθετε ερωτήματα. Δεν μας παρουσιάζει τις απόψεις, τα συμπεράσματα ή τις θεωρίες του. Αντίθετα, μας ρωτά επιδιώκοντας να μάθει τις δικές μας, προτρέποντάς μας έτσι να σκεφτούμε σφαιρικά και σε βάθος, να λάβουμε υπόψη μας τις εναλλακτικές επιλογές και να οδηγηθούμε σε απρόσμενες ανακαλύψεις. Με μέντορά μας το Σωκράτη, μπορούμε να υποβάλλουμε τις κατάλληλες ερωτήσεις όταν εξετάζουμε τη ζωή μας, τις κοινωνίες μας και τους θεσμούς μας. 21

22 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (7) Ως «αλογόμυγα» ο Σωκράτης ενόχλησε και έγινε αντικείμενο χλεύης και διώξεων: Μπορεί να διέθετε το αξιοθαύμαστο χάρισμα να κάνει φίλους, δεν ήταν όμως ο τύπος που θα κολάκευε τους άλλους, ακριβώς το αντίθετο, μάλιστα. Οι αδιάκοπες και επίμονες ερωτήσεις του θύμιζαν τους συμπολίτες του τα ακατάπαυστα τσιμπήματα των εντόμων, τα οποία όπως και οι ερωτήσεις του Σ., μπορούσαν να τρελάνουν το ζώο, όπως έκανε αυτός το ίδιο στις πιο επιφανείς προσωπικότητες των Αθηνών. Οι συμπολίτες του ανταπέδιδαν τα τσιμπήματα. Ο ίδιος ο Σ. απολάμβανε δεόντως την εις βάρος του σάτιρα. Στα εβδομήντα του χρόνια, ο Σ. παραπέμφθηκε σε δίκη κατόπιν μηνύσεως τριών συμπολιτών. Όπως ο Σ., έτσι και ο καθένας πρέπει να ενδιαφέρεται για τον τρόπο ζωής του και τον τρόπο διαχείρισης των «κοινών», των δημοσίων δηλαδή υποθέσεων. 22

23 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (8) Εκθείαζε όχι μόνο τη λογική αλλά και τη διαίσθηση και τη φαντασία: Μια μικρή εσωτερική φωνή, την οποία ο Σωκράτης αποκαλούσε «δαιμόνιό του», τον προειδοποιούσε συχνά όταν πρόκειται να πάρει κάποια λανθασμένη απόφαση, και τότε χρησιμοποιούσε τη φαντασία του. Ακολουθώντας το Σωκράτη, μπορούμε να αποκτήσουμε μεγαλύτερη ευαισθησία στα ερεθίσματα της διαίσθησης και της φαντασίας μας, ώστε να λαμβάνουμε πιο συνετές αποφάσεις και να βελτιώσουμε τη δημιουργικότητά μας. 23

24 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (9) Χαιρόταν τη ζωή: Σχεδόν κάθε βράδυ, ο Σωκράτης ήταν καλεσμένος σε κάποιο δείπνο και οι οικοδεσπότες επιθυμούσαν την παρέα του γιατί μόλις έφθανε εκείνος, η συζήτηση αναβαθμίζονταν αυτόματα και πλημμύριζε ζωντάνια, πνεύμα και ουσία. Ο φιλόσοφος απολάμβανε τη συντροφιά με τους φίλους του, ήταν κοινωνικός και μπορούσε να πίνει περισσότερο από ό,τι οι άλλοι συνδαιτυμόνες παραμένοντας πάντα νηφάλιος. Σαν το Σωκράτη, μπορούμε και εμείς να χαιρόμαστε τη ζωή, πασχίζοντας συγχρόνως να συμβάλλουμε στη βελτίωσή της. 24

25 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (10) Σεβόταν και εκτιμούσε τους δούλους, τις γυναίκες, τους «βαρβάρους»: Επέμεινε πως το να κρίνεις την πνευματική ικανότητα ενός ανθρώπου με βάση το φύλο του, ήταν σα να μετρούσες την εξυπνάδα του με βάση το πόσες τρίχες είχε στο κεφάλι του. Αν και δεν εναντιώθηκε ανοικτά στο θεσμό της δουλείας που ήταν απολύτως αποδεκτό στην εποχή του, εντούτοις αρνούνταν να δεχθεί δούλους ως δώρο και επέπληττε τους φίλους του που βασίζονταν στις υπηρεσίες του. Όπως ο Σωκράτης, όλοι θα πρέπει να αποφασίζουμε ποια θα είναι η θέση μας σε ζητήματα ισότητας, δικαιοσύνης και ηθικής στην κοινωνία μας. 25

26 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (11) Δε σταματούσε ποτέ να μαθαίνει από τους πάντες και τα πάντα: Οι συζητήσεις του βρίθουν από πράγματα που μαθαίνει από τους αγγειοπλάστες, τους ιπποκόμους, τους πολιτικούς και τις πόρνες. Ήθελε να κατανοήσει τι συνιστούσε το τέλειο και άρτιο σε κάθε τέχνη και επάγγελμα και πως αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν πρότυπο συνετού βίου και αποτελεσματικής δράσης. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι απλώς μιλούν θεωρητικά για ιδέες, ο Σωκράτης όμως μοιάζει να έχει μάθει κάτι από όλους, και αυτό το εισάγει στο λόγο του για να καταστήσει τις ιδέες του πιο σαφείς. Όπως ο Σωκράτης, έτσι και εμείς μπορούμε και πρέπει να είμαστε ισόβιοι μαθητές και να εμπλουτίζουμε τη ζωή μας με καινούριες γνώσεις κάθε μέρα. 26

27 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (12) Έζησε και πέθανε σε αρμονία με τον εαυτό του: Το πιο σημαντικό στοιχείο της προσωπικότητας του φιλοσόφου είναι ότι έζησε και πέθανε ευτυχισμένος. Όπως και ο Σωκράτης, θα πρέπει να στρέφουμε την προσοχή μας στο κληροδότημα που αφήνουμε και να αναρωτιόμαστε «τι θα αφήσω πίσω μου, στο μυαλό και στην καρδιά των φίλων και αγαπημένων μου;» 27

28 Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΑΣ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ Θα είχαμε στερηθεί το πιο αξιοσημείωτο πρότυπο «απείθειας προς το κατεστημένο» ως ηθικής και πολιτικής στάσης. Δε θα είχαμε γνωρίσει το αρχέτυπο της «αλογόμυγας» ως απαραίτητης μορφής σε μια ελεύθερη κοινωνία. Δε θα διαθέταμε την πολύτιμη «μαιευτική μέθοδο» και θα στερούμασταν αυτού του πανίσχυρου όπλου διερεύνησης, ανάλυσης και κριτικής σκέψης. Θα απουσίαζε από την παγκόσμια λογοτεχνία η πιο αξιομνημόνευτη απεικόνιση μιας συντροφιάς ανθρώπων που μαθαίνουν, ωριμάζουν και δημιουργούν μαζί. Η γνωριμία με το Σωκράτη είναι η καλύτερη εισαγωγή στις βασικές αξίες και αρχές του δυτικού πολιτισμού και της φιλελεύθερης εκπαίδευσης. 28

29 ΥΠΗΡΞΕ ΜΕΝΤΟΡΑΣ ΠΟΛΛΩΝ Η προσωπικότητα του Σωκράτη έχει λάμψει ανά τους αιώνες και έχει φωτίσει σχεδόν κάθε γενιά καλλιεργημένων ανθρώπων. Ο Σωκράτης δείχνει με παραδείγματα το δρόμο που οδηγεί στην εδραίωση ενός προσωπικού τρόπου ζωής. Δε ζητά από τους οπαδούς του να ακολουθήσουν τη ζωή του, αλλά τους πιέζει να αναζητήσουν τη δική τους. Για να ακολουθήσουμε στ’ αλήθεια το «δρόμο του Σωκράτη», πρέπει να ανακαλύψουμε πρώτα το δικό μας. 29

30 Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ «Το να κρίνεις την ικανότητα ενός ανθρώπου με βάση το φύλο του, είναι σαν να κρίνεις την ευφυΐα του ανάλογα με το πόσες τρίχες έχει το κεφάλι του». Σε όλη του τη ζωή ο Σωκράτης σεβόταν τις γυναίκες και μάθαινε από αυτές. Τις τιμούσε για την ευφυΐα, την οξυδέρκεια, την αντίληψη και τη φρόνησή τους, αξίες τις οποίες τιμούσε άλλωστε σε κάθε άνθρωπο. 30

31 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Gross, R. (2002). Socrates. Εκδόσεις Ενάλιος. Gotlib, A. (2002). Η μέθοδος του Σωκράτη. Αθήνα, Εκδόσεις Ενάλιος. Reble, Α. (2005). Ιστορία της παιδαγωγικής, Εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα. Σακελλαρίου, Κ. & Μπεκιάρη, Α. (2001). Εισαγωγή στην επιστήμη της αγωγής. Αθήνα, Εκδόσεις Leader Books. 31

32 Τέλος Ενότητας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ