ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η Βυζαντινή φιλοσοφία αποτελεί μια αδιάσπαστη συνέχεια της περιόδου που προηγείται και συνάμα λειτουργεί ως μέσο που βοηθά να παρακολουθήσουμε.

Παρουσίαση με θέμα: "ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η Βυζαντινή φιλοσοφία αποτελεί μια αδιάσπαστη συνέχεια της περιόδου που προηγείται και συνάμα λειτουργεί ως μέσο που βοηθά να παρακολουθήσουμε."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η Βυζαντινή φιλοσοφία αποτελεί μια αδιάσπαστη συνέχεια της περιόδου που προηγείται και συνάμα λειτουργεί ως μέσο που βοηθά να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της σκέψης του Ελληνικού λαού, καθώς στα σπλάχνα της επιβιώνουν φανερώματα του Αρχαίου Ελληνικού, του Ελληνιστικού στοχασμού, καθώς και της Πατερικής σκέψης.

2 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ:
O Κ. Δ. Γεωργούλης προσδιορίζει την αρχή της Βυζαντινής φιλοσοφίας στον 3ο και 4ο αιώνα μ.Χ., ταυτίζοντας την αρχή της με την αρχή του Βυζαντινού Πολιτισμού. Το χρονικό αυτό προσδιορισμό βασίζει στο γεγονός της άμεσης σχέσης της φιλοσοφίας με τον Πολιτισμό, καθώς και την εξέλιξη και ανάπτυξη της φιλοσοφίας και της θεολογίας από τα πρώτα ακόμη χρόνια της διαμόρφωσης του Βυζαντινού Πολιτισμού.

3 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Σύμφωνα με τον Β. Ν. Τατάκη η περίοδος της Βυζαντινής φιλοσοφίας τοποθετείται χρονικά από τον 6ο αιώνα και μετά. Στο συμπέρασμα αυτό συντείνουν κυρίως τρεις καθοριστικοί παράγοντες: α. Τον 5ο με 6ο αιώνα γίνεται ιδιαίτερα έκδηλη η ενσωμάτωση στοιχείων του φιλοσοφικού στοχασμού στη χριστιανική σκέψη.

4 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ β. Την περίοδο αυτή ο Χριστιανισμός εμφανίζεται περισσότερο ελεύθερος στο να υιοθετήσει και ενίοτε να μεταπλάσει στοιχεία της εκπνέουσας φιλοσοφικής σκέψης, τα οποία προηγουμένως απάλλασε από τα μη χριστιανικά υπολείμματά τους. γ. Οι ανωτέρω παράγοντες συνέβαλαν στη δημιουργία και ανάπτυξη ενός νέου ανθρωπισμού, ο οποίος καθίσταται εμφανής κυρίως τον 6ο αιώνα.

5 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Τη θεολογική απαρχή του φιλοσοφικού στοχασμού στο Βυζάντιο δικαιολογεί και το σύστημα της βυζαντινής μεταφυσικής που συγκροτείται από τις θεωρίες σχετικά με την προσωπική ύπαρξη του Θεού, που είναι η αρχή και η ουσία της ύπαρξης, με τη δημιουργία του κόσμου από το θεό, που είναι πεπερασμένος, με τη σκοπιμότητα της ύπαρξης του κόσμου και τον εμπειρικό χαρακτήρα του, κ.ά.

6 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Τα φιλοσοφικά συστήματα που άσκησαν επίδραση στο Βυζαντινό φιλοσοφικό στοχασμό και τα βασικά επιχειρήματα κατά του Χριστιανισμού: Μόνο ο Πλατωνισμός και ο Αριστοτελισμός άσκησαν μεγαλύτερη επίδραση στη μεσαιωνική φιλοσοφική σκέψη. Οι εκπρόσωποι των άλλων φιλοσοφικών σχολών, όπως οι Στωϊκοί, οι Επικούρειοι, οι Σκεπτικοί, οι Πυθαγόρειοι κ. ά. χρησιμοποιήθηκαν από τους διανοητές του Μεσαίωνα λιγότερο και επιλεκτικά.

7 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Από τον 3ο μ.Χ. αιώνα τα βασικότερα αμυντικά επιχειρήματα της ειδωλολατρίας ενάντια στη χριστιανική κοσμοθεωρία συγκεντρωνόταν στο Νεοπλατωνισμό. Σημαντική πηγή του Βυζαντινού φιλοσοφικού στοχασμού αποτέλεσε ο μέσος και νέος Πλατωνισμός, στον οποίο συχνά συμφιλιώνονται η πλατωνική με την αριστοτελική παράδοση, χωρίς μάλιστα να διακρίνονται οι επιδράσεις τους. Η πλατωνική και η αριστοτελική φιλοσοφία ενσωματώθηκαν στη χριστιανική κοσμοθεωρία ήδη από την εποχή της ύστερης αρχαιότητας.

8 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ορισμός της λέξης φιλόσοφος στο Βυζάντιο:
Η φιλοσοφική σκέψη του Μεσαίωνα δέχθηκε μεγάλες επιδράσεις από το Χριστιανισμό. Στη νέα θρησκεία η λέξη φιλόσοφος εκτός από το σοφό που αγαπά την καθαρή φιλοσοφία και προσανατολίζεται στο χώρο της επιστήμης και της γνώσης αποκτά και μία ακόμη σημασία, καθώς τώρα ο φιλόσοφος αντιπροσωπεύει το ασκητικό ιδανικό του μοναχισμού.

9 Η σχέση Φιλοσοφίας και Θεολογίας:
ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η σχέση Φιλοσοφίας και Θεολογίας: Στη θεολογική σχολή της Αλεξάνδρειας επικρατούσε η άποψη ότι η Φιλοσοφία είναι η θεραπαινίδα της Θεολογίας. Η άποψη αυτή έχει ιουδαϊκή καταγωγή και φαίνεται ωστόσο να υιοθετήθηκε από τους Έλληνες Πατέρες.

10 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η χριστιανική σκέψη στο Βυζάντιο έρχεται αντιμέτωπη με την εξής αντινομία: Από τη μια μεριά επιχειρεί να εκφράσει τη θεολογική σκέψη με μια καθαρά λογική και αφηρημένη μορφή και γι' αυτό επικαλείται εκλεκτικά όλο το υλικό της Αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Από την άλλη μεριά είναι η πίστη στο υπερλογικό, στο Θεό του οποίου η γνώση για την ουσία του υπερβαίνει τον ανθρώπινο λόγο, καθώς ο ίδιος είναι ακατάληπτος και ακατανόητος.

11 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Μέσα από τον αγώνα της λογικής, της γνώσης να κατακτήσει την ακατάλυπτη ουσία, την εξ' αποκαλύψεως αλήθεια, υφίσταται άλλοτε μια διαμάχη στη σκέψη των λογίων στην προσπάθειά τους να οικειοποιηθεί η χριστιανική σκέψη την Ελληνική φιλοσοφία.

12 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Άλλοτε με επιτυχία η σύζευξη πίστης και γνώσης γίνεται με χριστιανικές παραμέτρους, με αποτέλεσμα να μετασχηματίζουν, να τροποποιούν και να προσαρμόζουν την Ελληνική φιλοσοφική σκέψη μέχρις εκείνου του σημείου, όπου η προσεχτική επιλογή απέτρεπε την ασυμβίβαστη στάση της Φιλοσοφίας προς το χριστιανικό δόγμα.

13 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Γρήγορα τέθηκαν τα θεμέλια για την οριστική σύνδεση του Αρχαίου φιλοσοφικού λόγου και της χριστιανικής διδασκαλίας με βάση τη γλώσσα και την ορολογία, γεγονός που κατέστησε τους ανθρωπιστές, όπως το Θεόδωρο Β' Δούκα, το Θεόδωρο Μετοχίτη, το Νικηφόρο Γρηγορά κ.ά. στυλοβάτες του "χριστιανικού ανθρωπισμού.

14 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι βυζαντινοί διανοητές και θεολόγοι υιοθέτησαν και αφομοίωσαν έννοιες, όρους και θέσεις κυρίως από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τους Νεοπλατωνικούς επιτυγχάνοντας, αφενός την εξισορρόπηση της αρχαίας εθνικής παράδοσης και της Ορθοδοξίας. Αφετέρου επιχειρηματολογούν, έχοντας ως μέσο τον Αρχαίο φιλοσοφικό στοχασμό υπέρ της χριστιανικής κοσμοθεωρίας τους, χωρίς να αποκλίνουν από την Ορθόδοξη αντίληψή τους, αλλά και χωρίς να δείχνουν εμφανώς την απόρριψη και άρνηση της Ελληνικής φιλοσοφικής παράδοσης.

15 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι βασικές θέσεις του Πλατωνισμού, Αριστοτελισμού και του Νεοπλατωνισμού υπέρ της επιχειρηματολογίας της νέας χριστιανικής κοσμοθεωρίας: 1. Το βασίλειο των πλατωνικών ιδεών μετασχηματίζεται στους Χριστιανούς συγγραφείς, αφού απορριφθεί ο παραδειγματικός χαρακτήρας των ιδεών, σε νοήσεις-δημιουργικούς λόγους στο νου του δημιουργού. Οι δημιουργικοί λόγοι αποτελούν την έκφραση της θείας βουλήσεως και εμβάλλονται στα εναποτεθέντα σπέρματα.

16 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 2. Η πλατωνική άποψη περί της φυγής από το ἐνθάδε στο ἐπέκεινα (Θεαίτητος), με σκοπό την ὁμοίωσιν Θεῷ κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνθρώπῳ, δηλαδή την ηθική τελείωση, την οποία ανέπτυξαν σε βάθος και οι Νεοπλατωνικοί, χρησιμοποιήθηκε από τους Πατέρες και τους διανοητές αποβλέποντας στην ηθική κάθαρση του Χριστιανού με την πορεία του προς τον ουράνιο τελικό σκοπό.

17 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 3. Ο μύθος του πλατωνικού Φαίδωνα με την πτώση της ψυχής στον αισθητό κόσμο έβρισκε πρόσφορο έδαφος στη χριστιανική διδασκαλία για την αιώνια ανταμοιβή στον ουρανό και την αιώνια καταδίκη στην κόλαση.

18 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 4. Στον πλατωνικό διάλογο Τίμαιος έχουμε το σχεδίασμα του θείου δημιουργού, ο οποίος δημιουργεί τον κόσμο σύμφωνα με τις αΐδιες ιδέες. Βέβαια ο δημιουργός του Πλάτωνα δεν είναι ο δημιουργός των πάντων, δε δημιουργεί εκ του μηδενός, αλλά παρ' όλα αυτά φαίνεται η πλατωνική διδασκαλία να βρίσκει ανταπόκριση και να αποσπά τη συμπάθεια των Χριστιανών.

19 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 5. Η αριστοτελική μεταφυσική, όπου ο Θεός έχει τη θέση του πρώτου ακινήτου κινούντος σε συνδυασμό και με το πρόκλειο τριαδικό σχήμα της μονής, πρόοδου και επιστροφής μεταφέρεται και προσαρμόζεται ανάλογα στη χριστιανική διδασκαλία της αναγωγής του ανθρώπου στο θείο και της σωτηρίας του (θεία οικονομία).

20 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 6. Σημαντική απήχηση βρήκε στο Βυζάντιο η αριστοτελική άποψη περί της σχέσης ψυχής και σώματος. Ειδικότερα η ψυχή θεωρημένη ως εντελέχεια έχει το προβάδισμα απέναντι στο σώμα· είναι αυτή που κινεί και ζωοποιεί το σώμα· μια δυναμική οντότητα, που δίνει ώθηση στο σώμα, έχοντας διττή λειτουργία, τις αισθητικές ενέργειες, που αφορούν άμεσα το σώμα και τις νοητικές, που αναλογούν στη λογική ψυχή, η οποία συγγενεύει με το θείο.

21 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 7. Η προσωπική στάση και φιλοσοφία απέναντι στη ζωή, στον κόσμο, η αρνητική αντίληψη για το σώμα και το χωρισμό της ψυχής από αυτό με σκοπό την επανένωση με το Θεό, καθώς και η εξήγηση περί της ουσίας του Θεού, που δε θα ήταν δυνατό να αποδοθεί με καμία παράσταση, βρίσκουν απήχηση σε κάθε χριστιανό.

22 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 8. Η αντίληψη του Πλωτίνου περί του νοητού κάλλους, της θείας ωραιότητας, της οποίας απείκασμα είναι η ωραιότητα των αισθητών, λόγω της μετοχής τους στις ιδέες, επιδρά άμεσα στη Βυζαντινή αισθητική των Πατέρων.

23 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ 9. Το οντολογικό σύστημα των τριάδων του νεοπλατωνικού Πρόκλου, με σκοπό την ανάδειξη του θείου υπερβατικού χαρακτήρα και τη μεθεκτική σχέση του νοητού με τον αισθητό κόσμο έγινε αποδεκτό τον 5/6ο αιώνα από το Διονύσιο Αρεοπαγίτη.

24 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η εκτίμηση και το ενδιαφέρον κάθε μεσαιωνικού συγγραφέα για έναν κλασικό φιλόσοφο υπολογίζεται από το μέγεθος της χειρόγραφης παράδοσης των έργων, δηλαδή τον υπομνηματισμό των έργων του. Το παράξοξο στο σημείο αυτό είναι ότι, ενώ στο Βυζάντιο το πλατωνικό και νεοπλατωνικό πνεύμα επέδρασε έντονα κυρίως μέχρι τον 8/9ο αιώνα, ωστόσο τα περισσότερα υπομνήματα έγιναν σε έργα του Αριστοτέλη, και μάλιστα αυτό που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό χειρογράφων είναι το Όργανον.

25 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ανάπτυξη της οντολογικής σχέσης των επί μέρους πραγμάτων προς τις γενικές έννοιες και οι συνέπειές της: Ένα από τα σημαντικότερα μεταφυσικά προβλήματα, που έχει τις ρίζες του στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη αφορά την οντολογική σχέση των επί μέρους πραγμάτων προς τις γενικές έννοιες. Η επίδραση της πλατωνικής και αριστοτελικής φιλοσοφίας στο πρόβλημα των γενικών εννοιών ή των καθόλου οδήγησε σταδιακά στη διαμάχη των Πλατωνιστών και Αριστοτελιστών.

26 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ο Πλάτων ήταν ο πρώτος που δέχτηκε ότι πέρα από τα επί μέρους όντα που έχουν χωροχρονική υπόσταση δεχόμαστε και τα ιδεατά αντικείμενα-ιδέες. Οι ιδέες είναι το αιώνιο, αληθινό και αμετάβλητο ον που είναι ανώτερο από το μεταβαλλόμενο αισθητό κόσμο. Ο πλατωνικός δυϊσμός προκάλεσε την κριτική του μαθητή του, του Αριστοτέλη.

27 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ο Πορφύριος με την εισαγωγή του στο αριστοτελικό σύγγραμμα Κατηγορίαι έθεσε το ζήτημα αν τα γένη και τα είδη υπάρχουν καθ' εαυτά ή βρίσκονται μόνον στον ανθρώπινο νου· αν πάλι υπάρχουν καθ' εαυτά είναι σωματικά ή ασώματα και αν είναι χωριστά από τα αισθητά ή υπάρχουν μέσα σε αυτά.

28 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι Νεοπλατωνικοί σχολιαστές της σχολής του Αμμωνίου αναγνώρισαν τον τριπλό τρόπο υπάρξης των καθόλου : Προ των πολλών, που υφίστανται στο Νου του δημιουργού και δεν είναι απλώς νοήσεις, αλλά ουσίες νοητές, τα οποία αποτελούν αρχέτυπες εικόνες, βάσει των οποίων ο δημιουργός δημιουργεί τα όντα. Έτσι, τα καθόλου λαμβάνονται ως "πλατωνική ιδέα", καθώς η ανωτέρω διδασκαλία αντιπροσωπεύει την πλατωνική θεωρία των ιδεών.

29 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ β. Εν τοις πολλοίς, τα οποία είναι "αχώριστα" από τα αισθητά. Πρόκειται για τα επι μέρους συγκεκριμένα πράγματα του φυσικού κόσμου. Είναι το αριστοτελικό ένυλον είδος ή η πρώτη ουσία.

30 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ γ. Επί τοις πολλοίς και ενοηματικά και υστερογενή, τα οποία δεν είναι απλές έννοιες και ονόματα, που στερούνται από κάθε οντότητα, αλλά είναι τα καθόλου, τα οποία συλλαμβάνει η διάνοια, εφόσον προηγουμένως αφαιρεί τα κοινά χαρακτηριστικά των μερικών.

31 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ Στους Βυζαντινούς φιλοσόφους δεν υφίσταται διαμάχη περί των καθόλου, των γενικών εννοιών, όπως στη Δύση. Εδώ έχουμε καθολική αποδοχή της θέσης των Αλεξανδρινών Νεοπλατωνικών Σχολιαστών του Αριστοτέλη, η οποία μάλιστα χαρακτηρίζεται ως μετριοπαθής Εννοιολογικός Ρεαλισμός. Η συμπόρευση των Βυζαντινών με τους Νεοπλατωνικούς δικαιολογείται από τις κοσμοθεωριακές προϋποθέσεις της φιλοσοφίας τους.