Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τίτλος Μαθήματος Ρύπανση Υδάτινων Πόρων Ενότητα 2: Υδάτινα Οικοσυστήματα Θεοχάρης Μενέλαος – Μυριούνης Χρήστος Αν. ΚαθηγητήςΕπ.

Παρουσίαση με θέμα: "Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τίτλος Μαθήματος Ρύπανση Υδάτινων Πόρων Ενότητα 2: Υδάτινα Οικοσυστήματα Θεοχάρης Μενέλαος – Μυριούνης Χρήστος Αν. ΚαθηγητήςΕπ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τίτλος Μαθήματος Ρύπανση Υδάτινων Πόρων Ενότητα 2: Υδάτινα Οικοσυστήματα Θεοχάρης Μενέλαος – Μυριούνης Χρήστος Αν. ΚαθηγητήςΕπ. Συνεργάτης Άρτα, 2015 1 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

3 Χρηματοδότηση Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Ηπείρου» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

4 4 ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Οικοσυστήματα σε παράκτια & μεταβατικά ύδατα  Θάλασσες  Λιμνοθάλασσες Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Λίμνες  Ρέοντα ύδατα Υγρότοποι Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

5 5 Τα ανόργανα χημικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη ζωή είναι:  το οξυγόνο  ο άνθρακας  το άζωτο  ο φώσφορος κ.α. Τα οποία ανακυκλώνονται μέσα στα οικοσυστήματα Οι κύκλοι αυτοί επειδή περιλαμβάνουν και βιολογικές, αλλά και γεωλογικές πορείες ονομάζονται βιογεωχημικοί κύκλοι. Βιογεωχημικοί κύκλοι Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

6 6 Βιογεωχημικοί κύκλοι  Σε όλους τους βιογεωχημικούς κύκλους εμπλέκονται αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους: οργανισμούς το έδαφος και την ατμόσφαιρα  Οι λειτουργίες των βιογεωχημικών κύκλων γίνονται σε όλα τα επίπεδα της βιόσφαιρας (μητρικό πέτρωμα, ζώνη επαφής της κατώτερης ατμόσφαιρας). Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

7 7 Βιογεωχημικοί κύκλοι Ο κάθε βιογεωχημικός κύκλος αποτελείται από δύο βασικά μέρη: α) Από μια δεξαμενή αποθήκευσης, δηλαδή ένα μη βιολογικό στοιχείο που κινείται αργά και είναι μη προσιτό στους οργανισμούς. β) Και από μια δεξαμενή ανταλλαγής ή δεξαμενή θρεπτικών, ένα μικρότερο και πιο ενεργό τμήμα όπου τα θρεπτικά ανταλλάσσονται ανάμεσα στα βιοτικά και τα αβιοτικά στοιχεία των οικοσυστημάτων. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

8 8 Βιογεωχημικοί κύκλοι Οι κύκλοι μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες με βάση το πού βρίσκεται η δεξαμενή αποθήκευσης τους:  αέριοι κύκλοι (άνθρακα, οξυγόνου, υδρογόνου) που η δεξαμενή αποθήκευσης τους είναι στην ατμόσφαιρα  ιζηματογενείς κύκλοι (φωσφόρου, θείου) που η δεξαμενή αποθήκευσης τους είναι ο φλοιός της γης Οι κύκλοι διαφέρουν στο βαθμό ανταλλαγής των στοιχείων μεταξύ βιοτικού και αβιοτικού μέρους των οικοσυστημάτων. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

9 9 Βιογεωχημικοί κύκλοι Οι ρυθμοί ανακύκλωσης των στοιχείων (θρεπτικά) ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό χωρικά και χρονικά. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό ανακύκλωσης είναι : 1)Η φύση του στοιχείου 2)Ο ρυθμός ανάπτυξης των φυτών και των ζώων 3)Ο ρυθμός αποσύνθεσης της οργανικής ύλης, που εξαρτάται πρωτίστως από το κλίμα και τον τύπο του εδάφους Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

10 10  Ο όρος θάλασσα περιλαμβάνει το σύνολο των αλμυρών τμημάτων της υδρόσφαιρας, τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους και καλύπτουν τα 7/10 της επιφάνειας του πλανήτη. Με την γεωγραφική έννοια ο όρος αναφέρεται σε σχετικά περιορισμένες εκτάσεις που περιβάλλονται από την ξηρά (π.χ. Μεσόγειος θάλασσα), σε αντίθεση με τον ανοικτό ωκεανό. Οικοσυστήματα σε παράκτια& μεταβατικά ύδατα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

11 11 Η ποιότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων και γενικότερα ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός σχετίζεται:  Με τα γεωλογικά χαρακτηριστικά των θαλασσών  Τα χημικά χαρακτηριστικά των θαλασσών (ανόργανα άλατα, αέρια, οργανικές ενώσεις)  Τα φυσικά χαρακτηριστικά των θαλασσών (θερμοκρασία, πυκνότητα, χρώμα)  Και τα βιολογικά χαρακτηριστικά των θαλασσών (πλαγκτό, βένθος, νηκτό) Οικοσυστήματα σε παράκτια& μεταβατικά ύδατα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

12 12  Ως λιμνοθάλασσες (lagoons), ορίζονται παράκτιες υδατοσυλλογές με ήρεμα και αβαθή νερά που επικοινωνούν με τη θάλασσα μέσω στενών διαύλων. Οι λιμνοθάλασσες σχηματίζονται είτε στις εκβολές ποταμών είτε σε κοραλλιογενείς υφάλους. Οι λιμνοθάλασσες καλύπτουν περίπου το 10% της παγκόσμιας ακτογραμμής και αποτελούν θέσεις μεγάλης οικολογικής και οικονομικής αξίας. Οικοσυστήματα σε παράκτια& μεταβατικά ύδατα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

13 13  Η ανάπτυξη ωστόσο νέων τεχνικών υδατοκαλλιέργειας οδήγησε σε εντατικές και ημιεντατικές μορφές εκμετάλλευσης του ενάλιου πλούτου των λιμνοθαλασσών, που παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό ενδιαφέρον και είναι ως ένα βαθμό συμβατές με την διατήρηση της οικολογικής αξίας των λιμνοθαλασσών. Οικοσυστήματα σε παράκτια& μεταβατικά ύδατα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

14 14  Ως λίμνες ορίζονται υδατοσυλλογές, συνήθως μεγάλων διαστάσεων που καταλαμβάνουν μια ενδοηπειρωτική λεκάνη. Οι λίμνες είναι γεωμορφολογικές οντότητες με αρχή, εξέλιξη και τέλος μέσα στον γεωλογικό χρόνο.  Οι λίμνες περιέχουν συνήθως γλυκό νερό. Σε ξηρά όμως κλίματα, που χαρακτηρίζονται από ελάχιστα κατακρημνίσματα και μεγάλη εξάτμιση, η περιεκτικότητα των νερών των λιμνών σε άλατα μπορεί να υπερβαίνει κατά πολύ εκείνη της θάλασσας (αλμυρές λίμνες). Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

15 15 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Απαραίτητες προϋποθέσεις για το σχηματισμό μιας λίμνης είναι η ύπαρξη ενός στεγανού κοιλώματος του εδάφους καθώς και η ύπαρξη πλεονάσματος στο υδρολογικό ισοζύγιο της περιοχής.  Οι λίμνες κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με την προέλευσή τους (τεκτονικές λίμνες, ηφαιστειακές λίμνες, λίμνες κατολισθήσεων, παγετωνικές λίμνες, καρστικές λίμνες).  Τέλος, παράκτιες λίμνες σχηματίζονται από την συνδυασμένη δράση των ποταμών και της θάλασσας στις περιοχές των εκβολών. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

16 16 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Το είδος και η ποσότητα των χημικών στοιχείων στο νερό και στο ίζημα της λίμνης επηρεάζονται από:  Την γεωλογική σύσταση της λεκάνης απορροής  Το μέγεθός της  Το κλίμα και την χρήση της Επίσης, η έκταση της λίμνης, ο όγκος της, το μέσο και μέγιστο βάθος της, το μήκος της ακτής της, αποτελούν σημαντικές παραμέτρους του λιμναίου οικοσυστήματος. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

17 17 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Για τη σωστή διαχείριση μιας λίμνης πρέπει κάποιος να διαθέτει μεταξύ των άλλων πληροφορίες: για τη μορφομετρία της την ποιότητα του νερού τις αλληλεπιδράσεις του νερού με το βυθό τις πηγές ρύπανσης και το κλίμα Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

18 18 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Χείμαρρος ονομάζεται ένα ρεύμα παροδικής (εφήμερης) ροής ενώ ποταμός ονομάζεται ένα υδάτινο ρεύμα με μόνιμη ροή. Επειδή οι βροχοπτώσεις αποτελούν έναν από τους κύριους παράγοντες που καθορίζουν την ροή, οι εποχικές τους διακυμάνσεις καθορίζουν το υδρολογικό καθεστώς (υδρολογική δίαιτα) των ποταμών. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

19 19 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Τα ρέοντα ύδατα στη διάρκεια της γεωλογικής ιστορίας τους βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση με τη λιθόσφαιρα, διαβρώνοντας ή αποθέτοντας υλικά. Τα στάδια της επιφανειακής διάβρωσης μπορούν να διακριθούν σε:  στάδιο νεότητας  στάδιο ωριμότητας  και στάδιο γήρατος Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

20 20 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Ένα σύνολο επιφανειακών ρευμάτων νερού (ποταμών, χειμάρρων κλπ), που συνδέονται μεταξύ τους με καθορισμένο τρόπο και δημιουργούν συγκεκριμένους τύπους απορροής, λέγεται υδρογραφικό δίκτυο.  Ο τρόπος σύνδεσης των υδάτινων ρευμάτων και ο τύπος απορροής, είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού των νόμων της κίνησης των ρευστών και των γεωλογικών χαρακτηριστικών της συγκεκριμένης περιοχής πάνω στην οποία κυλούν. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

21 21 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Κάθε υδρογραφικό δίκτυο διαθέτει μια λεκάνη συλλογής και απομάκρυνσης του νερού, η οποία συνήθως είναι μια επιφάνεια εδάφους που περιβάλλεται από υψώματα. Η λεκάνη αυτή λέγεται λεκάνη απορροής ή αποστράγγισης.  Μέσα στη λεκάνη απορροής, η γραμμή συνάντησης των κατηφορικών επιφανειών του τοπογραφικού αναγλύφου, στην οποία συγκεντρώνονται τα απορρέοντα νερά, λέγεται γραμμή συγκέντρωσης των νερών ή μισγάγκεια. Κατά την αντίθετη διεύθυνση, οι επιφάνειες του τοπογραφικού αναγλύφου είναι ανηφορικές. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

22 22 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Οι βασικές αρχές ταξινόμησης των υδρογραφικών δικτύων διατυπώθηκαν από τον Αμερικανό ερευνητή της Υδραυλικής R. E. Horton.  Κατά τον Horton, (1932) ένα αδιακλάδωτο υδάτινο ρεύμα χαρακτηρίζεται ως ρεύμα 1ης τάξης. Όταν συναντώνται δύο ρεύματα 1ης τάξης σχηματίζουν ένα ρεύμα 2ης τάξης, ενώ δύο ρεύματα 2ης τάξης σχηματίζουν ένα ρεύμα 3ης τάξης. Αν ρεύματα 1ης ή 2ης τάξης συμβάλλουν με ένα ρεύμα 3ης τάξης, δεν παρατηρείται καμία αλλαγή στις τάξεις των ρευμάτων. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

23 23 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Ο Horton αλλά και μεταγενέστεροι ερευνητές διατύπωσαν την άποψη ότι:  ο αριθμός των ρευμάτων κάθε τάξης  το μήκος τους  η κλίση  το πλάτος της κοίτης  η μέση παροχή μπορούν να εκφραστούν ως εκθετικές συναρτήσεις της τάξης του υδάτινου ρεύματος. Οι μαθηματικές εκφράσεις αυτών των απόψεων είναι γνωστές ως «νόμοι του Horton». Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

24 24 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Ο ορισμός ενός οικοσυστήματος προϋποθέτει ότι πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος ορίου (boundary) που το διαχωρίζει από άλλα συστήματα, ανεξάρτητα αν πρόκειται για ένα “μικρόκοσμο” που έχει χαρακτηριστικά περισσότερα από το άθροισμα των συνιστωσών του ή είναι απλά μια συνάθροιση κοινοτήτων και αβιοτικών παραγόντων.  Δύο σημαντικά χαρακτηριστικά κάθε οικοσυστήματος είναι η ροή ενέργειας και ύλης (κύκλος των στοιχείων του αζώτου, του άνθρακα κ.λ.π.). Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

25 25 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Ο όρος οικοσύστημα χρησιμοποιείται μερικές φορές καταχρηστικά για τα ποτάμια, τα οποία αποκαλούνται “οικοσυστήματα ρεόντων υδάτων“ (lotic ecosystems).  Τα ποτάμια είναι εξαρτημένα από τη λεκάνη απορροής όσον αφορά τη ροή ενέργειας και την κίνηση του υλικού και συνεπώς θα πρέπει να τα θεωρούμε ως ένα μέρος του συστήματος της λεκάνης απορροής. Αυτό εξηγεί την μεγάλη “ελαστικότητα” των ποταμών μετά από διαταραχές. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

26 26 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Ο ορισμός ενός οικοσυστήματος ως ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα (self-regulating system) δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ικανοποιητικά στην περίπτωση των ποταμών.  Η αναφορά στα ποτάμια ως οικοσυστήματα πρέπει να περιορίζεται στην περιγραφή του συστήματος των αλληλεπιδράσεων των βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων.  Ο όρος ποτάμιο οικοσύστημα έχει αξία διότι εστιάζει την προσοχή στους αβιοτικούς παράγοντες οι οποίοι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί στα ποτάμια. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

27 27 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Τα δέλτα των ποταμών είναι ξεχωριστές περιοχές κοντά στις εκβολές. Είναι μωσαϊκά διαφόρων υγροτοπικών τύπων όπως: υφάλμυρες μικρές λίμνες με βλάστηση παρόμοια με αυτή των λιμνοθαλασσών.Είναι:  Αλατούχα εδάφη χωρίς υδρόφιλη βλάστηση αλλά με λίγα φυτά  Αλοφυτικοί θαμνώνες  Αλοέλη  Υγρά λιβάδια αγρωστωδών  Χαμηλές αμμοθίνες  Αλλουβιακά παραποτάμια δάση κ.λ.π. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

28 28 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Τα ποτάμια μπορούν να χωριστούν κατ’ αρχήν σε κατηγορίες ανάλογα με το πλάτος της υδατοσυλλογής σε:  Ρυάκια πηγών και μικρά ρυάκια  Μεγάλα ρυάκια Τα ποτάμια ταξινομούνται επίσης ανάλογα με τα χημικά χαρακτηριστικά των νερών τους που είναι αποτέλεσμα βιογεωχημικών διεργασιών. Έτσι, διαφοροποιούνται ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε ασβέστιο, μαγνήσιο και ως προς το pH. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

29 29 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων  Τα ποτάμια μπορούν να διαιρεθούν σε ζώνες κατά την οριζόντια διάσταση (κατά μήκος ζώνωση).  Η ζωή στα ποτάμια παρουσιάζει μια ζώνωση η οποία εξαρτάται από την απόσταση από τις πηγές του. Κατά μήκος της διαδρομής, τα χαρακτηριστικά του νερού (ταχύτητα ροής, θερμοκρασία κ.α.) αλλάζουν και παρουσιάζουν βαθμιαία μεταβολή που έχει σαν συνέπεια την παρουσία διαφορετικών κοινοτήτων στις διάφορες περιοχές κατά μήκος ενός ποταμού. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

30 30 Οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων Το κλασσικό σύστημα ζώνωσης που χρησιμοποιείται στην Δυτική Ευρώπη βασίζεται στα ψάρια και αναπτύχθηκε για τον ποταμό Ρήνο στις αρχές του 20 ου αιώνα. Κάθε ζώνη παίρνει το όνομα της από το χαρακτηριστικό είδος ψαριού: Ζώνη της πέστροφας (Salmo trutta, S. gairdneri) Ζώνη του τυλιναριού (Leuciscus cephalus) ή του κοκκινόγαστρου (Phoxinus phoxinus Ζώνη της μπριάνας ή μουστακάτου (Barbus barbus) ή του τσιρωνιού (Rutilus rutilus) Ζώνη της λεστιάς (Abramis brama) Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

31 31 ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ  Ως υγρότοποι ή υγροβιότοποι, χαρακτηρίζονται περιοχές του πλανήτη που το έδαφος είναι κορεσμένο με νερό ή καλύπτεται από αβαθές στρώμα νερού τουλάχιστον κατά περιόδους και η βλάστηση χαρακτηρίζεται από υδρόφυτα, δηλαδή φυτά που έχουν προσαρμοστεί να ζουν στο νερό.  Οι υγρότοποι μπορεί να βρίσκονται κοντά στην ακτή (παράκτιοι υγρότοποι) ή στο εσωτερικό της χέρσου (εσωτερικοί υγρότοποι), να είναι φυσικοί ή τεχνητοί. Οι παράκτιοι υγρότοποι σχετίζονται συνήθως με εκβολές ποταμών και λιμνοθάλασσες. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

32 32 ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ  Οι εσωτερικοί υγρότοποι σχετίζονται με ποτάμια, λίμνες ή πηγές. Ειδικές περιπτώσεις εσωτερικών υγροτόπων είναι οι υγρότοποι της τούνδρας και οι γεωθερμικοί υγρότοποι.  Οι γεωθερμικοί υγρότοποι σχετίζονται με ηφαιστειακά φαινόμενα.  Οι τεχνητοί υγρότοποι σχετίζονται με ανθρώπινες παρεμβάσεις στη φύση, όπως τα φράγματα, οι εκσκαφές για την εξόρυξη υλικών από τη γη (π.χ. λατομεία και αλατορυχεία), καθώς και ειδικές καλλιέργειες (π.χ. ορυζώνες). Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

33 Βιβλιογραφία Παναγιωτίδης, Π. και ∆ημητρακόπουλος, Α., (1999): Υδρολογία. Κεφ. 3 στο βιβλίο Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον Τόμος Α. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Σελίδες 147-207. Παναγιωτίδης, Π., (2000): Τύποι υδατικών οικοσυστημάτων, Διατμηματικό πρόγραμμα σπουδών Επιστήμη και τεχνολογία υδατικών πόρων, Ε.Μ.Π., σελ. 29. Μοντεσάντου Β. (1999): Ποταμολογία. Σημειώσεις για το μάθημα της Λιμνολογίας. Τομέας Οικολογίας και Ταξινομικής, Βιολογικό Τμήμα Πανεπιστημίου Αθηνών. 99 σελίδες και παράρτημα. Horton, R.E., (1932): Drainage basin characteristics, Transactions of the American Geophysical Union, 13:, pp. 350-361. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

34 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Ίδρυμα Ηπείρου.. Έκδοση: 1.0, 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://eclass.teiep.gr/courses/TEXG114/ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

35 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές [1] ή μεταγενέστερη. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, Διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.el [1] Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

36 Τέλος Ενότητας Επεξεργασία: Μυριούνης Χρήστος Άρτα, 2015 36 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου